بەيىمبەت مايلين «داۋدىڭ باسى – دايرابايدىڭ كوك سيىرى»
جاڭا تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ ساباعى
I ساباقتىڭ تاقىرىبى: ب. مايلين «داۋدىڭ باسى – دايرابايدىڭ كوك سيىرى»
II ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك – بەيىمبەت ءمايليننىڭ ءومىر جولىمەن، شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ. اڭگىمەنىڭ مازمۇنىن تاريحپەن بايلانىستىرا جەڭىل تۇردە ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىك – 1930 - جىلدارداعى قازاقستانداعى تاريحي وزگەرىستەرگە باعا بەرۋ ارقىلى ادامداردىڭ الاكوزدىگىن، ءبىرىن - ءبىرى كۇندەۋ، كورە الماۋشىلىق قاسيەتتەرىن اشكەرەلەۋ.
دامىتۋشىلىق – قازاقستان تاريحىمەن بايلانىستىرۋ ارقىلى دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ.
III ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ ساباعى.
IY ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ستو ستراتەگيالارى، ەۆريستيكالىق، تالداۋ.
Y ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ ءبولىمى.
- بەيىمبەت مايلين كىم؟ ول تۋرالى نە بىلەمىز؟
بەيىمبەت مايلين
↓
اقىن
جازۋشى
كوركەمسوز شەبەرى
پروزاشى
دراماتۋرگ
ماعىنانى تانۋ ءبولىمى.
تىرەك سوزدەر مەن ساندار: 1894، 1938، قوستاناي وبلىسى، تاران اۋدانى، ترويسك قالاسى، «ۋازيفا» مەدرەسەسى، ۋفا قالاسى، «عاليا» مەدرەسەسى، قوستاناي، ايقاپ جۋرنالى، ارعىنباي قاجى مەدرەسەسى، ورىس جانە باشقۇرت ادەبيەتى.
ينتەرۆيۋ (جاڭا دەرەك)
قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى. اۋەلى اۋىل مولداسىنان ساۋات اشقان، كەيىننەن ارعىنباي قاجىنىڭ مەدرەسەسىندە ەكى جىل، 1913 جىلى ترويسكىدەگى «ۋازيفا» مەكتەبىندە، قوستانايداعى ورىسشا - قازاقشا مەكتەپتە، ۋفاداعى «عاليا» مەدرەسەسىندە وقىعان. ب. ءمايليننىڭ اقىندىق قىزمەتى 1912 جىلى جازىلعان «مۇسىلماندىق بەلگىسىنەن» باستالادى. «عاليا» مەدرەسەسىندە وقىپ جۇرگەن كەزىندە ۋفادا شىعىپ تۇرعان «ساداق» اتتى قولجازبا جۋرنالعا بەلسەنە ارالاسىپ، ءوزىنىڭ العاشقى «شۇعانىڭ بەلگىسى» اڭگىمەسىن جاريالاعان. ادەبيەت جولىنا تۇسۋىنە اجەسى بويداس ىقپال ەتكەن. ولەڭدەرى «ايقاپ» جۋرنالىندا، باسقا دا باسىلىمداردا جاريالانعان. 1916 - 1921 جىلدارى اۋىلدا ۇستازدىق ەتكەن. ودان كەيىن ورىنبوردا شىعىپ تۇرعان «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە، قوستانايدا شىعىپ تۇرعان «اۋىل» گازەتىندە جۇمىس ىستەگەن، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە رەداكتور بولعان. كوركەم اڭگىمەلەر، پوەمالار، روماندار جازعان. 1937 جىلى حالىق جاۋى دەگەن جالامەن ۇستالىپ، 1938 جىلعى 25 - اقپاندا اتىلعان.
تۇسىنىكتەمە كۇندەلىگى
قازاق ادەبيەتىندە اڭگىمە جانرىن دامىتىپ، جاڭا قىرىنان كوتەرگەن جازۋشىلاردىڭ الدىڭعى لەگى ب. مايليننەن باستالادى.
ب. مايلين اڭگىمەلەرىنىڭ تاقىرىبى – اۋىل ءومىرى. حح عاسىردىڭ باس كەزىندەگى الاساپىران زاماندى (ماۋسىم جارلىعى، پاتشانىڭ قۇلاپ، كەڭەستىڭ ورناۋى، اق پەن قىزىل سوعىسى، بايلاردى تاركىلەۋ، كولحوزداستىرۋ، ۇجىمداستىرۋ ت. ب.) قازاقتىڭ قابىلداۋى، ءتۇسىنۋى، حالىققا جات ادەت - عۇرىپتى كۇشپەن تاڭۋى، ونىڭ ناتيجەسى جازۋشىنىڭ اڭگىمەلەرىندە ناقتى سۋرەتتەلگەن. اڭگىمەلەرىندە اۋىل كەدەيىنىڭ جاڭا زامانعا بەيىمى، توسەلۋى، قابىلداۋى، قازاق دالاسىنداعى وزگەرىستىڭ ءتۇرلى قىرى ايتىلادى. جازۋشىنىڭ اڭگىمەلەرىن تۇتاستاي جيناقتاسا، سول كەزەڭدەگى قازاق كەدەيىنىڭ جان - جاقتى بەينەسى اشىلادى. قوعامدىق وزگەرىستەر تۋدىرعان قايشىلىقتار ءتۇرلى كەيىپكەر ءىس - ارەكەتىنەن كورىنگەنىمەن، بارلىعىندا تاقىرىپتىق، يدەيالىق ساباقتاستىق بار.
* اڭگىمە مازمۇنىن ەلەكتروندى وقۋلىقتان تىڭداتۋ. 6 - سىنىپ. «ادەبيەت» («اتامۇرا» باسپاسى، 2006) وقۋلىعى نەگىزىندە دايىندالعان جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ 6 - سىنىبىنا ارنالعان ەلەكتروندى وقۋلىق.
* تىڭداتىپ بولعاننان كەيىن وقيعا جەلىسى بويىنشا تاريحي كەزەڭگە سيپاتتاما بەرىپ، تۇسىنىكسىز تۇستارىن قىسقاشا اڭگىمەلەۋ.
* وقۋلىقپەن جۇمىس. 98 - 99 بەتتەردەگى دايرابايدىڭ ءسوزىن وقۋشىلارعا ءبولىپ وقىتۋ. - ۋا، جولداس، مەن ءوزىم كەدەيمىن،... دەگەن جەردەن
- ەندى نە قىلماق كەرەك؟... دەگەن جەرگە دەيىن.
* تۇسىندىرمە سوزدىكپەن جۇمىس.
ماتىندە كەزدەسەتىن كىرمە سوزدەر:
كولحوز – كەڭەستىك شارۋاشىلىق.
بوكەباي – پۋحوۆىي(شارف، پۋحوۆايا شال).
ارتەل – ارتەل(ۇيىم، ۇجىم).
ۋستاۆ – جارعى.
كوممۋنا – كوممۋنا(ورتاققا سالۋ).
كالاۋنيا – كولونيا.
كومۋنەس – كوممۋنيست(تاريحي ءسوز).
زاگوتوپكا – زاگوتوۆكا(دايىنداۋ).
كانتراك – كونتراكت(كەلىسىمگە وتىرۋ).
سروشنىي – سروچنو(جەدەل، شۇعىل).
پارتيا كوميتەتى، كومسومول – تاريحي سوزدەر.
تولعانىس ءبولىمى.
1. اۆتورى – بەيىمبەت مايلين.
2. تاقىرىبى – ەلدەگى ۇجىمداستىرۋ ناۋقانى. ءومىر شىندىعى.
3. ادەبي جانر ءتۇرى: شاعىن كولەمدى ەپيكالىق ءتۇر - اڭگىمە.
4. شىعارمانىڭ نەگىزگى يدەياسى – ۇجىمداستىرۋ سياقتى تاريحي كەزەڭدەگى زامان، قوعام وزگەرىسىن تۇسىنبەگەن اۋىل ادامدارىنىڭ ناۋقانشىلدىعى، ەكىگە جارىلۋى، ەلدەگى كۇندەستىك، ەسكى پسيحولوگيالىق تارتىس، شيەلەنىس، ايەل تەڭدىگى.
5. شىعارماداعى كەيىپكەرلەر بەينەسى:
جاعىمدى........................................................................... جاعىمسىز
دايراباي – بەلسەندى باتىراق، كوممۋنيست...................... جاسىباي
كۇلزايرا – باسقارما باستىعى......................................... سەيىت – جالعان بەلسەندى.
ىرىستى – ءماجىلىس ءتوراعاسى............................................. ەسمۇقامبەت
ءابىش – ءماجىلىس حاتشىسى.................................................. كۇسەباي – ايداپ سالۋشى.
وكىل ادام
ايسارى
ءسادۋاقاس
ۇيگە تاپسىرما:
1) دايرابايعا مىنەزدەمە بەرۋ.
2) 106 - بەتتەگى سۇراقتار مەن تاپسىرمالار.
I ساباقتىڭ تاقىرىبى: ب. مايلين «داۋدىڭ باسى – دايرابايدىڭ كوك سيىرى»
II ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك – بەيىمبەت ءمايليننىڭ ءومىر جولىمەن، شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ. اڭگىمەنىڭ مازمۇنىن تاريحپەن بايلانىستىرا جەڭىل تۇردە ءتۇسىندىرۋ.
تاربيەلىك – 1930 - جىلدارداعى قازاقستانداعى تاريحي وزگەرىستەرگە باعا بەرۋ ارقىلى ادامداردىڭ الاكوزدىگىن، ءبىرىن - ءبىرى كۇندەۋ، كورە الماۋشىلىق قاسيەتتەرىن اشكەرەلەۋ.
دامىتۋشىلىق – قازاقستان تاريحىمەن بايلانىستىرۋ ارقىلى دۇنيەتانىمدارىن كەڭەيتۋ.
III ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا تۇسىنىك قالىپتاستىرۋ ساباعى.
IY ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: ستو ستراتەگيالارى، ەۆريستيكالىق، تالداۋ.
Y ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ ءبولىمى.
- بەيىمبەت مايلين كىم؟ ول تۋرالى نە بىلەمىز؟
بەيىمبەت مايلين
↓
اقىن
جازۋشى
كوركەمسوز شەبەرى
پروزاشى
دراماتۋرگ
ماعىنانى تانۋ ءبولىمى.
تىرەك سوزدەر مەن ساندار: 1894، 1938، قوستاناي وبلىسى، تاران اۋدانى، ترويسك قالاسى، «ۋازيفا» مەدرەسەسى، ۋفا قالاسى، «عاليا» مەدرەسەسى، قوستاناي، ايقاپ جۋرنالى، ارعىنباي قاجى مەدرەسەسى، ورىس جانە باشقۇرت ادەبيەتى.
ينتەرۆيۋ (جاڭا دەرەك)
قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى. اۋەلى اۋىل مولداسىنان ساۋات اشقان، كەيىننەن ارعىنباي قاجىنىڭ مەدرەسەسىندە ەكى جىل، 1913 جىلى ترويسكىدەگى «ۋازيفا» مەكتەبىندە، قوستانايداعى ورىسشا - قازاقشا مەكتەپتە، ۋفاداعى «عاليا» مەدرەسەسىندە وقىعان. ب. ءمايليننىڭ اقىندىق قىزمەتى 1912 جىلى جازىلعان «مۇسىلماندىق بەلگىسىنەن» باستالادى. «عاليا» مەدرەسەسىندە وقىپ جۇرگەن كەزىندە ۋفادا شىعىپ تۇرعان «ساداق» اتتى قولجازبا جۋرنالعا بەلسەنە ارالاسىپ، ءوزىنىڭ العاشقى «شۇعانىڭ بەلگىسى» اڭگىمەسىن جاريالاعان. ادەبيەت جولىنا تۇسۋىنە اجەسى بويداس ىقپال ەتكەن. ولەڭدەرى «ايقاپ» جۋرنالىندا، باسقا دا باسىلىمداردا جاريالانعان. 1916 - 1921 جىلدارى اۋىلدا ۇستازدىق ەتكەن. ودان كەيىن ورىنبوردا شىعىپ تۇرعان «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىندە، قوستانايدا شىعىپ تۇرعان «اۋىل» گازەتىندە جۇمىس ىستەگەن، «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە رەداكتور بولعان. كوركەم اڭگىمەلەر، پوەمالار، روماندار جازعان. 1937 جىلى حالىق جاۋى دەگەن جالامەن ۇستالىپ، 1938 جىلعى 25 - اقپاندا اتىلعان.
تۇسىنىكتەمە كۇندەلىگى
قازاق ادەبيەتىندە اڭگىمە جانرىن دامىتىپ، جاڭا قىرىنان كوتەرگەن جازۋشىلاردىڭ الدىڭعى لەگى ب. مايليننەن باستالادى.
ب. مايلين اڭگىمەلەرىنىڭ تاقىرىبى – اۋىل ءومىرى. حح عاسىردىڭ باس كەزىندەگى الاساپىران زاماندى (ماۋسىم جارلىعى، پاتشانىڭ قۇلاپ، كەڭەستىڭ ورناۋى، اق پەن قىزىل سوعىسى، بايلاردى تاركىلەۋ، كولحوزداستىرۋ، ۇجىمداستىرۋ ت. ب.) قازاقتىڭ قابىلداۋى، ءتۇسىنۋى، حالىققا جات ادەت - عۇرىپتى كۇشپەن تاڭۋى، ونىڭ ناتيجەسى جازۋشىنىڭ اڭگىمەلەرىندە ناقتى سۋرەتتەلگەن. اڭگىمەلەرىندە اۋىل كەدەيىنىڭ جاڭا زامانعا بەيىمى، توسەلۋى، قابىلداۋى، قازاق دالاسىنداعى وزگەرىستىڭ ءتۇرلى قىرى ايتىلادى. جازۋشىنىڭ اڭگىمەلەرىن تۇتاستاي جيناقتاسا، سول كەزەڭدەگى قازاق كەدەيىنىڭ جان - جاقتى بەينەسى اشىلادى. قوعامدىق وزگەرىستەر تۋدىرعان قايشىلىقتار ءتۇرلى كەيىپكەر ءىس - ارەكەتىنەن كورىنگەنىمەن، بارلىعىندا تاقىرىپتىق، يدەيالىق ساباقتاستىق بار.
* اڭگىمە مازمۇنىن ەلەكتروندى وقۋلىقتان تىڭداتۋ. 6 - سىنىپ. «ادەبيەت» («اتامۇرا» باسپاسى، 2006) وقۋلىعى نەگىزىندە دايىندالعان جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ 6 - سىنىبىنا ارنالعان ەلەكتروندى وقۋلىق.
* تىڭداتىپ بولعاننان كەيىن وقيعا جەلىسى بويىنشا تاريحي كەزەڭگە سيپاتتاما بەرىپ، تۇسىنىكسىز تۇستارىن قىسقاشا اڭگىمەلەۋ.
* وقۋلىقپەن جۇمىس. 98 - 99 بەتتەردەگى دايرابايدىڭ ءسوزىن وقۋشىلارعا ءبولىپ وقىتۋ. - ۋا، جولداس، مەن ءوزىم كەدەيمىن،... دەگەن جەردەن
- ەندى نە قىلماق كەرەك؟... دەگەن جەرگە دەيىن.
* تۇسىندىرمە سوزدىكپەن جۇمىس.
ماتىندە كەزدەسەتىن كىرمە سوزدەر:
كولحوز – كەڭەستىك شارۋاشىلىق.
بوكەباي – پۋحوۆىي(شارف، پۋحوۆايا شال).
ارتەل – ارتەل(ۇيىم، ۇجىم).
ۋستاۆ – جارعى.
كوممۋنا – كوممۋنا(ورتاققا سالۋ).
كالاۋنيا – كولونيا.
كومۋنەس – كوممۋنيست(تاريحي ءسوز).
زاگوتوپكا – زاگوتوۆكا(دايىنداۋ).
كانتراك – كونتراكت(كەلىسىمگە وتىرۋ).
سروشنىي – سروچنو(جەدەل، شۇعىل).
پارتيا كوميتەتى، كومسومول – تاريحي سوزدەر.
تولعانىس ءبولىمى.
1. اۆتورى – بەيىمبەت مايلين.
2. تاقىرىبى – ەلدەگى ۇجىمداستىرۋ ناۋقانى. ءومىر شىندىعى.
3. ادەبي جانر ءتۇرى: شاعىن كولەمدى ەپيكالىق ءتۇر - اڭگىمە.
4. شىعارمانىڭ نەگىزگى يدەياسى – ۇجىمداستىرۋ سياقتى تاريحي كەزەڭدەگى زامان، قوعام وزگەرىسىن تۇسىنبەگەن اۋىل ادامدارىنىڭ ناۋقانشىلدىعى، ەكىگە جارىلۋى، ەلدەگى كۇندەستىك، ەسكى پسيحولوگيالىق تارتىس، شيەلەنىس، ايەل تەڭدىگى.
5. شىعارماداعى كەيىپكەرلەر بەينەسى:
جاعىمدى........................................................................... جاعىمسىز
دايراباي – بەلسەندى باتىراق، كوممۋنيست...................... جاسىباي
كۇلزايرا – باسقارما باستىعى......................................... سەيىت – جالعان بەلسەندى.
ىرىستى – ءماجىلىس ءتوراعاسى............................................. ەسمۇقامبەت
ءابىش – ءماجىلىس حاتشىسى.................................................. كۇسەباي – ايداپ سالۋشى.
وكىل ادام
ايسارى
ءسادۋاقاس
ۇيگە تاپسىرما:
1) دايرابايعا مىنەزدەمە بەرۋ.
2) 106 - بەتتەگى سۇراقتار مەن تاپسىرمالار.
You Might Also Like
