قىشقىلداردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى «قىشقىلداردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى»
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى قىشقىلداردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ ينديكاتورعا اسەرى جانە مەتالداردىڭ كەرنەۋ قاتارى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ. كۇردەلى زاتتاردىڭ جاڭا وكىلى قىشقىلدار، ونىڭ قۇرامى، قاسيەتتەرى ارقىلى جاڭا ءبىلىم قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ تاربيەلىك مىندەتى. لابوراتوريالىق قۇرال-جابدىقتارمەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە، زەرتحانالىق جۇمىستار جۇرگىزە وتىرىپ،باقىلاۋعا، تالداۋعا، قورىتىندى جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
قاجەتتى قۇرال-جابدىقتار: قىشقىلدار (تۇز قىشقىلى، كۇكىرت قىشقىلى) مەتالدار (Zn، Mg،Fe،Cu)، ينديكاتورلار،مىس وكسيدى، شىنى تاياقشا، سىناۋىقتار.
ساباقتىڭ بارىسى. «قىشقىلدار الەمىنە ساياحات»
بۇل ساياحاتتىڭ ۇزاقتىعى 45 مينۋت. ساياحاتتا ءبىز مىناداي ايالدامالار ارقىلى وتەمىز:
- حابارلاما ايالداماسى؛
- ينديكاتورلار ايالداماسى؛
- قاۋىپسىزدىك ساقتاۋ ايالداماسى؛
- تاريحشىلار ايالداماسى؛
- قىشقىلداردى الۋ ايالداماسى؛
- ەكسپەريمەنت ايالداماسى (قىشقىلداردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى)؛
- تاپسىرمالار ايالداماسى.
وقۋشىلار - جولاۋشىلار. ءمۇعالىم – جول باستاۋشى. وقۋشىلار ءار ايالداماعا توقتالىپ، ءوز بىلىمدەرىن كورسەتەدى.
ءمۇعالىم: ءار ادام ساياحاتقا شىققاندى ۇناتادى. مەن سەندەردى بۇگىن قىشقىلدار الەمىنە ساياحاتقا شاقىرامىن. سەندەردىڭ داپتەرلەرىڭ جول كۇندەلىگىنە اينالسىن. ەندى ءبىز ساباعىمىزدى جول كۇندەلىگىنەن باستايىق.
ءبىز سەندەرمەن حابارلاما ايالداماسىندا تۇرمىز. ساياحاتقا شىقپاس بۇرىن قىشقىلدار تۋرالى حابارلاما الۋىمىز كەرەك. سەندەر مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭدەر:
1. وزدەرىڭ بىلەتىن قىشقىلداردىڭ فورمۋلالارىن جول كۇندەلىكتەرىڭە جازىپ اتاڭدار.
2. قىشقىلدار دەگەنىمىز نە؟
3. قىشقىلداردىڭ جىكتەلۋى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟(مىسال جازىڭدار)
كەلەسى ايالداما ينديكاتورلار ايالداماسى. ايالدامادان ءوتۋ ءۇشىن مىنا كەستەنى تولتىرۋ قاجەت. تاجىريبە ورىندالادى.
قىشقىلدار لاكمۋس مەتيلورانج فەنولفتالەين
1.
2.
كەستەنى تولتىرىپ بولساق، قاۋىپسىزدىك ساقتاۋ ايالداماسىنا كەلەيىك. جولاۋشىلار قىشقىلمەن جۇمىس ىستەگەندە قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىنىڭ ەرەجەلەرىن ساقتاۋ تۋرالى ايتادى.
كەلەسى ايالداما تاريحشىلار ايالداماسى. ۇيگە ءاربىر وقۋشىعا قىشقىلدار تۋرالى تاريحي دەرەكتەر جيناۋعا بەرىلگەن.
سىركە قىشقىلى 3000 جىل بۇرىن پايدا بولعان. «ۋكسۋس» ءسوزى گرەكتىڭ «وكسوس» سوزىنەن شىققان، «قىشقىل» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
كۇكىرت قىشقىلى ح عاسىردا پايدا بولعان. اشقان پارسى عالىمى –
ابۋ- بەكەري-رەزي. كۇكىرت قىشقىلىن كۋپوروستاردان العاندىقتان «كۋپوروس مايى» دەپ اتاعان.
ازوت قىشقىلى حV عاسىردا انىقتالعان. تۇز قىشقىلىن «تۇز ءسپيرتى» دەپ اتاعان. بۇل قىشقىلداردى كۇكىرت قىشقىلى ارقىلى العان. سوندىقتان كۇكىرت قىشقىلىن «قىشقىلدار اناسى» دەپ اتاعان.
كومىر قىشقىلى حVءىىى عاسىردا د.پريستلي العان. ول كومىر قىشقىل گازىن سۋدا ەرىتتى. ونى «سودا سۋى» دەپ اتادى. پريستلي وسى قىشقىلدى اشقانى ءۇشىن التىن مەدالمەن ماراپاتتالدى.
ءار جولاۋشى ءوزى ايتقان قىشقىلدىڭ فورمۋلاسىن جازادى.
كەلەسى ايالداما: «قىشقىلداردىڭ الىنۋى».
بەيمەتالل وكسيدتەرىن سۋدا ەرىتۋ ارقىلى وتتەكتى قىشقىلدار الۋعا بولادى. رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن ورىندايدى.
جول كۇندەلىكتەرىڭە كەلەسى ايالدامانىڭ اتىن جازىپ قويىڭدار.
قىشقىلداردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى.
كورنەكىلىك تاجىريبە:
2 جولاۋشى ورىندايدى. مىرىش، ماگنيي، تەمىر، مىس مەتالدارىن سىناۋىقتارعا سالىپ، ءار سىناۋىققا 2مل تۇز قىشقىلىنىڭ ەرىتىندىسىن قۇيامىز. سىناۋىقتاردى سپيرت شامىنىڭ جالىنىندا قىزدىرامىز. سىناۋىقتاردا گاز بولىنگەنى بايقالادى. مەتالداردىڭ قىشقىلدارعا قاتىستى بەلسەندىلىگى ءار ءتۇرلى. ەڭ شابىتتى ارەكەتتەسەتىن ماگنيي، سودان سوڭ مىرىش، باياۋىراق تەمىر، مۇلدە رەاكسياعا تۇسپەيتىنى مىس. ورىس عالىمى ن.ن.بەكەتوۆ جاساعان كەرنەۋ قاتارى تۋرالى ايتىلادى. رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن جول كۇندەلىكتەرىڭە ورىنداڭدار.
Mg + 2HCl = MgCl2 + H2↑
Fe + 2HCl = FeCl2 + H2↑
Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2↑
قىشقىلداردىڭ مەتالل وكسيدتەرىمەن ارەكەتتەسۋى.
كورنەكىلىك تاجىريبە.
قارا ءتۇستى مىس وكسيدىن سىناۋىققا سالىپ، ۇستىنە 1-2مل كۇكىرت قىشقىلى ەرىتىندىسىن قۇيامىز. ەرىتىندىنى قىزدىرعاندا، ول كوگىلدىر تۇسكە اينالادى.
CuO + H2SO4 = CuSO4 + H2O
رەاكسيا تەڭدەۋى الماسۋ رەاكسياسىنا جاتادى.
سەندەر سوڭعى ايالداماعا كەلىپ،سۇرىنبەي وتسەڭدەر، ساياحاتىمىز ءساتتى ءوتتى دەپ ەسەپتەيمىز. ينتەراكتيۆتى تاقتادا جولاۋشىلارعا تاپسىرمالار بەرىلەدى.
1. H، H2، H3،S،Cl،NO3،SO4،PO4 مىنا كارتوچكالاردى پايدالانىپ، قىشقىلداردىڭ فورمۋلالارىن قۇرىپ، اتتارىن اتاڭدار.
2. رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن قۇرىڭدار.
Zn + H2SO4 =
Fe + H2SO4 =
Na + HCl =
SO3 + H2O =
MgO + HCl =
CaO + H3PO4 =
3. ماسساسى 6،2 گ ناتريي وكسيدى قانشا گرامم كۇكىرت قىشقىلىمەن ارەكەتتەسەدى؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. §30-34
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلاردى قىشقىلداردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرىمەن تانىستىرا وتىرىپ، ولاردىڭ ينديكاتورعا اسەرى جانە مەتالداردىڭ كەرنەۋ قاتارى تۋرالى ماعلۇمات بەرۋ. كۇردەلى زاتتاردىڭ جاڭا وكىلى قىشقىلدار، ونىڭ قۇرامى، قاسيەتتەرى ارقىلى جاڭا ءبىلىم قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ تاربيەلىك مىندەتى. لابوراتوريالىق قۇرال-جابدىقتارمەن جۇمىس ىستەي بىلۋگە، زەرتحانالىق جۇمىستار جۇرگىزە وتىرىپ،باقىلاۋعا، تالداۋعا، قورىتىندى جاساي بىلۋگە ۇيرەتۋ.
قاجەتتى قۇرال-جابدىقتار: قىشقىلدار (تۇز قىشقىلى، كۇكىرت قىشقىلى) مەتالدار (Zn، Mg،Fe،Cu)، ينديكاتورلار،مىس وكسيدى، شىنى تاياقشا، سىناۋىقتار.
ساباقتىڭ بارىسى. «قىشقىلدار الەمىنە ساياحات»
بۇل ساياحاتتىڭ ۇزاقتىعى 45 مينۋت. ساياحاتتا ءبىز مىناداي ايالدامالار ارقىلى وتەمىز:
- حابارلاما ايالداماسى؛
- ينديكاتورلار ايالداماسى؛
- قاۋىپسىزدىك ساقتاۋ ايالداماسى؛
- تاريحشىلار ايالداماسى؛
- قىشقىلداردى الۋ ايالداماسى؛
- ەكسپەريمەنت ايالداماسى (قىشقىلداردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى)؛
- تاپسىرمالار ايالداماسى.
وقۋشىلار - جولاۋشىلار. ءمۇعالىم – جول باستاۋشى. وقۋشىلار ءار ايالداماعا توقتالىپ، ءوز بىلىمدەرىن كورسەتەدى.
ءمۇعالىم: ءار ادام ساياحاتقا شىققاندى ۇناتادى. مەن سەندەردى بۇگىن قىشقىلدار الەمىنە ساياحاتقا شاقىرامىن. سەندەردىڭ داپتەرلەرىڭ جول كۇندەلىگىنە اينالسىن. ەندى ءبىز ساباعىمىزدى جول كۇندەلىگىنەن باستايىق.
ءبىز سەندەرمەن حابارلاما ايالداماسىندا تۇرمىز. ساياحاتقا شىقپاس بۇرىن قىشقىلدار تۋرالى حابارلاما الۋىمىز كەرەك. سەندەر مىناداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرىڭدەر:
1. وزدەرىڭ بىلەتىن قىشقىلداردىڭ فورمۋلالارىن جول كۇندەلىكتەرىڭە جازىپ اتاڭدار.
2. قىشقىلدار دەگەنىمىز نە؟
3. قىشقىلداردىڭ جىكتەلۋى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟(مىسال جازىڭدار)
كەلەسى ايالداما ينديكاتورلار ايالداماسى. ايالدامادان ءوتۋ ءۇشىن مىنا كەستەنى تولتىرۋ قاجەت. تاجىريبە ورىندالادى.
قىشقىلدار لاكمۋس مەتيلورانج فەنولفتالەين
1.
2.
كەستەنى تولتىرىپ بولساق، قاۋىپسىزدىك ساقتاۋ ايالداماسىنا كەلەيىك. جولاۋشىلار قىشقىلمەن جۇمىس ىستەگەندە قاۋىپسىزدىك تەحنيكاسىنىڭ ەرەجەلەرىن ساقتاۋ تۋرالى ايتادى.
كەلەسى ايالداما تاريحشىلار ايالداماسى. ۇيگە ءاربىر وقۋشىعا قىشقىلدار تۋرالى تاريحي دەرەكتەر جيناۋعا بەرىلگەن.
سىركە قىشقىلى 3000 جىل بۇرىن پايدا بولعان. «ۋكسۋس» ءسوزى گرەكتىڭ «وكسوس» سوزىنەن شىققان، «قىشقىل» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
كۇكىرت قىشقىلى ح عاسىردا پايدا بولعان. اشقان پارسى عالىمى –
ابۋ- بەكەري-رەزي. كۇكىرت قىشقىلىن كۋپوروستاردان العاندىقتان «كۋپوروس مايى» دەپ اتاعان.
ازوت قىشقىلى حV عاسىردا انىقتالعان. تۇز قىشقىلىن «تۇز ءسپيرتى» دەپ اتاعان. بۇل قىشقىلداردى كۇكىرت قىشقىلى ارقىلى العان. سوندىقتان كۇكىرت قىشقىلىن «قىشقىلدار اناسى» دەپ اتاعان.
كومىر قىشقىلى حVءىىى عاسىردا د.پريستلي العان. ول كومىر قىشقىل گازىن سۋدا ەرىتتى. ونى «سودا سۋى» دەپ اتادى. پريستلي وسى قىشقىلدى اشقانى ءۇشىن التىن مەدالمەن ماراپاتتالدى.
ءار جولاۋشى ءوزى ايتقان قىشقىلدىڭ فورمۋلاسىن جازادى.
كەلەسى ايالداما: «قىشقىلداردىڭ الىنۋى».
بەيمەتالل وكسيدتەرىن سۋدا ەرىتۋ ارقىلى وتتەكتى قىشقىلدار الۋعا بولادى. رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن ورىندايدى.
جول كۇندەلىكتەرىڭە كەلەسى ايالدامانىڭ اتىن جازىپ قويىڭدار.
قىشقىلداردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى.
كورنەكىلىك تاجىريبە:
2 جولاۋشى ورىندايدى. مىرىش، ماگنيي، تەمىر، مىس مەتالدارىن سىناۋىقتارعا سالىپ، ءار سىناۋىققا 2مل تۇز قىشقىلىنىڭ ەرىتىندىسىن قۇيامىز. سىناۋىقتاردى سپيرت شامىنىڭ جالىنىندا قىزدىرامىز. سىناۋىقتاردا گاز بولىنگەنى بايقالادى. مەتالداردىڭ قىشقىلدارعا قاتىستى بەلسەندىلىگى ءار ءتۇرلى. ەڭ شابىتتى ارەكەتتەسەتىن ماگنيي، سودان سوڭ مىرىش، باياۋىراق تەمىر، مۇلدە رەاكسياعا تۇسپەيتىنى مىس. ورىس عالىمى ن.ن.بەكەتوۆ جاساعان كەرنەۋ قاتارى تۋرالى ايتىلادى. رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن جول كۇندەلىكتەرىڭە ورىنداڭدار.
Mg + 2HCl = MgCl2 + H2↑
Fe + 2HCl = FeCl2 + H2↑
Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2↑
قىشقىلداردىڭ مەتالل وكسيدتەرىمەن ارەكەتتەسۋى.
كورنەكىلىك تاجىريبە.
قارا ءتۇستى مىس وكسيدىن سىناۋىققا سالىپ، ۇستىنە 1-2مل كۇكىرت قىشقىلى ەرىتىندىسىن قۇيامىز. ەرىتىندىنى قىزدىرعاندا، ول كوگىلدىر تۇسكە اينالادى.
CuO + H2SO4 = CuSO4 + H2O
رەاكسيا تەڭدەۋى الماسۋ رەاكسياسىنا جاتادى.
سەندەر سوڭعى ايالداماعا كەلىپ،سۇرىنبەي وتسەڭدەر، ساياحاتىمىز ءساتتى ءوتتى دەپ ەسەپتەيمىز. ينتەراكتيۆتى تاقتادا جولاۋشىلارعا تاپسىرمالار بەرىلەدى.
1. H، H2، H3،S،Cl،NO3،SO4،PO4 مىنا كارتوچكالاردى پايدالانىپ، قىشقىلداردىڭ فورمۋلالارىن قۇرىپ، اتتارىن اتاڭدار.
2. رەاكسيا تەڭدەۋلەرىن قۇرىڭدار.
Zn + H2SO4 =
Fe + H2SO4 =
Na + HCl =
SO3 + H2O =
MgO + HCl =
CaO + H3PO4 =
3. ماسساسى 6،2 گ ناتريي وكسيدى قانشا گرامم كۇكىرت قىشقىلىمەن ارەكەتتەسەدى؟
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ۇيگە تاپسىرما بەرۋ. §30-34
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كانادا. مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋى مەن قۇرىلىمى.
