InfoHub Logo

قازىرگى تاڭدا ءاربىر اتا-انا ءوز بالاسىنا قۋانىش سىيلاۋ ءۇشىن ەشتەڭەدەن ايانبايدى. ال بالانىڭ سەرىگى دە، ەرمەگى دە ويىنشىق بولعاندىقتان، بالاسىنا ونىڭ ءتۇر-تۇرىن اپەرۋدەن اتا-انا جالىقپايدى. وكىنىشكە قاراي، كوزدىڭ جاۋىن الاتىن ويىنشىقتىڭ بارلىعى دا كورشىلەس جاتقان قىتايدان اكەلىنەدى. الايدا كەيبىر اتا-انا وسى ويىنشىقتاردىڭ قانشالىقتى بالا اعزاسىنا ءقاۋىپتى ەكەنىنەن حابارسىز بولعاندىقتان، وسى جانسىز زاتتىڭ بالاعا قانشالىقتى قاتەرلى ەكەندىگىن بىلە بەرمەيدى  نەمەسە بىلسە دە نەمقۇرايلىق تانىتادى. سونىڭ سالدارىنان بالا ازاپ شەگەدى.

ويىن بالا ءۇشىن — ناعىز ءومىر.ويىن ارقىلى بالا ومىرگە ازىرلەنەدى. قازاق حالقىنىڭ ۇلى ويشىلى اباي قۇنانبايەۆ: ويىن ويناپ، ءان سالماي، وسەر بالا بولا ما؟ دەپ ايتقانداي بالانىڭ ومىرىندە ويىن ەرەكشە ورىن الادى. ال ويىنشىقتار بالانى جان-جاقتى تاربيەلەۋ قۇرالى. بالا  ويىنشىقپەن ويناي  وتىرىپ، دۇنيەتانىمى قالىپتاسادى. قيمىلى داميدى. قولدارىمەن، ساۋساقتارىمەن جۇمىس ىستەۋ بارىسىندا بالانىڭ  ميى دا داميدى. ويىنشىق بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتىن دامىتىپ، ونىڭ شەبەرلىگىن، داعدىسىن قالىپتاستىرۋعا كومەكتەسەدى.

ەرتەرەكتە، زاماننىڭ قىسىلتاياڭ كەزەڭىندە اتالارىمىز  اعاشتان جاسالعان ءار ءتۇرلى جانۋارلارمەن،  ال اجەلەرىمىز ساباننان جاسالعان ويىنشىقتارمەن ويناعان. قازىردە تاۋەلسىزدىگىن العان قازاقستان  ۇرپاقتارى ءۇشىن ويىنشىق قول جەتىمدى دۇنيە. قازىرگى تاڭدا، بازارلار مەن دۇكەندەردە بالا كوڭىلىن اۋلايتىن سانالۋان ويىنشىقتار بار. ادەمى قۋىرشاقتارى ءتۇرلى-تۇستى جۇمساق ماتەريالدان تىگىلگەن، قابىرعاسىن باسساڭىز، اندەتەتىن قۋىرشاقتار مەن ۇلكەن ماشينالار، ءتىپتى، اتىس-شابىس قارۋلارىنان تۇراتىن ويىنشىقتار جيىنتىعىن دا كەزدەستىرۋگە بولادى. دەگەنمەن بۇگىندە ساۋدا اينالىمىندا ويىنشىقتاردىڭ سانى كوپ بولعانىمەن، ساپاسى سىن كوتەرمەيدى. قىرۋار قارجىعا ساتىپ الىنعان ويىنشىق بالا ويىنىنا شىداس بەرمەي، اپ-ساتتە «ىستەن» شىعادى. سونداي-اق قىتايدان جەتكىزىلگەن ءقاۋىپتى ويىنشىقتاردىڭ قاۋىپ-قاتەرگە تولى، قۇرامىندا ادام اعزاسىنا زياندى ۋلى حيميالىق زاتتاردىڭ بار ەكەنىن ايتىپ،  بۇكىل الەم دابىل قاعۋدا. دابىل قاعىپ قانا قويعان جوق، وعان قارسى شارالار قولدانىلىپ جاتىر. ماسەلەن، بۇگىندە اسپان استى ەلىندە شىعارىلعان ويىنشىقتاردىڭ سولتۇستىك امەريكا مەن اۆستراليانىڭ دۇكەندەرىندە ساتىلۋىنا تىيىم سالىنعان. سول سياقتى، رەسەي  جۇڭگو ويىنشىقتارىن زەرتتەۋ ناتيجەسىندە ونىڭ قۇرامىندا ۋلى حيميالىق زاتتاردىڭ كوپتىگىن انىقتاعان سوڭ، دايىن ونىمدەردى كەرى قايتارىپ، ءتىپتى وسىعان بايلانىستى ارنايى زاڭ قابىلداعان. وكىنىشكە قاراي، باسقالارعا كەرەكسىز بولىپ قالعان وسى ويىنشىقتار ءبىزدىڭ ەلىمىزگە ەش كەدەرگىسىز، تەكسەرۋسىز اعىلىپ جاتىر. قولدا بار دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ساۋدا نۇكتەلەرىنە شىعاتىن ويىنشىقتاردىڭ 80-90 پايىزى قىتايدىكى كورىنەدى.

ءقازىر ەلىمىزدەگى بازار، دۇكەن سورەلەرىن جۇڭگو تاۋارلارىنىڭ جاۋلاپ العانىنا ءبىراز ۋاقىت بولدى. ول تەك ويىنشىققا عانا قاتىستى ەمەس. بۇل ەلدىڭ ازىق-تۇلىگى، جەمىس-جيدەگى، كيىم-كەشەگى دە مەملەكەتىمىزگە ەش كەدەرگىسىز، تەكسەرۋسىز اعىلىپ جاتىر. وتاندىق ماماندار قىتايدىڭ تەك ويىنشىعى عانا ەمەس، تاماعى، ءتىپتى بالالاردىڭ كيىم-كەشەگىنە دەيىن قاۋىپ-قاتەرگە تولى، قۇرامىندا ادام اعزاسىنا كەرى اسەرىن تيگىزەتىن ۋلى حيميالىق زاتتاردىڭ بار ەكەنىن ايتىپ كەلەدى. الەمدىك برەندتەردىڭ ونىمدەرىن «كوشىرۋمەن» بەلسەندى تۇردە اينالىسىپ وتىرعان جۇڭگو كاسىپورىندارى اقشاعا قۇنىققاندىقتان، ساپاعا ەمەس، سانعا ءمان بەرەدى. سىرت كوزگە سۇپ-سۇيكىمدى كورىنەتىن ونىمدەرگە الدانىپ، وندا قانداي قاتەر بۇعىپ جاتقانىنا ءمان بەرە بەرمەيمىز.

ەرەسەكتەر بالالارعا جىلتىراعان جۇڭگو ويىنشىقتارىن اپەرۋگە قۇشتار. ءبىراق تا ونىڭ نەگىزى حيميالىق ءوندىرىستىڭ قالدىقتارىنان جاسالىناتىندىقتان بالانىڭ ميىن زاقىمداپ، كورۋ قابىلەتىن تومەندەتىپ، كەمتارلىققا ۇشىراتاتىنىنان كوپ جاعدايدا حابارسىز.

ەندى بەلگىلى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، وسىدان ەكى جىل بۇرىن امەريكالىق «Mattel» كومپانياسى وزدەرىنىڭ قىتايدا جاساتقان 18 ميلليونعا جۋىق ويىنشىعىن دۇكەن سورەلەرىنەن سىپىرىپ الىپ تاستادى. سەبەبىنە كەلسەك، امەريكالىق كاسىپورىننىڭ تاپسىرىسىن ورىنداعان قىتايلىق «Dong Lian» جانە «Yip Sing» كومپانيالارى ويىنشىقتار وندىرىسىندە قۇرامىنا بەلگىلەنگەن مولشەردەن بىرنەشە ەسە كوپ مىرىش بار بوياۋلاردى قوسىپ، پايدالانعانى انىقتالدى. مىنە سوندىقتان دا «Mattel» كومپانياسى الەمدىك دەڭگەيدەگى شۋعا قالىپ، تاياۋ شىعىس پەن افريكاعا جونەلتىلگەن تاۋارلارىن كەرى قايتارىپ، تۇتىنۋشىلارعا وتەماقى تولەپ، قۇتىلعان. ال مىرىش اسىرەسە نارەستەلەر ءۇشىن اسا ءقاۋىپتى. ياعني، اعزاعا تۇسكەن مىرىش ميدى زاقىمداپ، ءسابيدى مۇگەدەك قىلادى. ال كىشكەنتاي بۇلدىرشىندەردىڭ كەز كەلگەن زاتتى اۋىزعا سالىپ، يىسكەۋگە قۇشتار ەكەندىگى ەشكىمگە دە جاسىرىن ەمەس. وسىلاي زياندى، ۋلى زاتتار بالا اعزاسىنا ءتۇسىپ، ءتۇرلى اۋرۋعا ۇشىراتادى. قىتايدان كەلگەن ويىنشىقتار قۇرامىنداعى فورمالدەگيد ادەتتەگىدەن 10-15 ەسە كوپ ەكەن. سونىمەن قاتار قىتايلىق ويىنشىقتار قۇرامىندا اسيا زياندى ۋلى زات — فەنولدىڭ كورسەتكىشى دە بىرنەشە ەسە كوپ ەكەندىگى جانە شىعاتىن دىبىستاردىڭ تالاپتان اسىپ تۇسەتىنى دە بەلگىلى بولدى. ءتىپتى نارەستەلەرگە ارنالعان سىڭعىرلاقتاردىڭ كەلەشەكتە بالانى كەرەڭ، ساڭىراۋ قىلاتىنى دا انىقتالىپ وتىر. جۇمساق رەزەڭكە ويىنشىقتارىن بويايتىن زاتتار قۇرامىنداعى كادميي مەن قورعاسىن مولشەرى دە قالىپتى دەڭگەيدەن الدەقايدا اسىپ تۇسكەن. مۇنداي ۋلى ويىنشىقتار بالانى تەك قانا اللەرگيالىق اۋرۋعا ۇشىراتىپ قويمايدى، ونىمەن قوسا اسقازان، ىشەك دەرتتەرىنە دە ۇشىراتادى ەكەن.

ەلىمىزدەگى بازارلار مەن دۇكەن سورەلەرىن ارزان ءارى ساپاسىز ويىنشىقتاردىڭ جاۋلاپ الۋىنىڭ ناتيجەسىندە ومىرتقاسى قيسىق، كەرەڭ، ءيىس سەزۋ مۇشەسى ءالسىز اۋرۋ بۋىن ءوسىپ كەلەدى. ارينە، جاس بالعىن ءسابي مىنا الەمدى ويىنشىق ارقىلى تانيدى. وسى جانسىز بەينەمەن سىرلاسادى. قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدىڭ نارىعىنداعى كيەتىن كيىم-كەشەك تە، كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاعام، سۋسىندارىمىزدىڭ، ءتىپتى بالالار وينايتىن ويىنشىقتاردىڭ ءوزى شەتەلدەن اكەلىنەدى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا، قازاقستاندا ويىنشىق وندىرەتىن وتاندىق زاۋىت اشقاننىڭ وزىندە كوپ ۇزاماي ول ءوزىن اقتاي الماي جابىلىپ قالادى. قىتايدان اعىلعان ارزان ويىنشىقتار وتاندىق ءونىمدى دامىتۋعا مۇمكىندىك بەرمەيدى. ال بالالاردىڭ كۇندەلىكتى قۇشاقتاپ، ءتىپتى بىرگە ۇيىقتايتىن سەرىگى — ويىنشىقتىڭ بەرەر تاربيەسى دە زور. بالالاردىڭ ەرتەگىلەردى ۇيىپ تىڭدايتىنى بەلگىلى. ونداي بولسا، قازاق ەرتەگىلەرىنىڭ جەلىسىمەن الدار كوسە، تازشا بالا، باتىرلار ءتارىزدى ۇلتتىق كەيىپكەرلەر بەينەسىندە ويىنشىقتار جاسالسا، بۇل بالا ءۇشىن باعا جەتپەس سىي بولار ەدى. ارينە، بۇل — وتاندىق كاسىپكەرلەرگە قاتىستى ماسەلە. تەك قالتاسىن تولتىرۋمەن عانا اينالىسپاي، جاس ۇرپاقتىڭ دەنى ساۋ دا، اقىلدى، ءوز ەلىنىڭ پاتريوت ازاماتى بولىپ ءوسۋى ءۇشىن قامقورلىق كورسەتىپ، ويىنشىقتار ءوندىرىسىن قولعا الۋعا بولادى ەمەس پە؟

وسى كۇنى قازاق بالاسى ويناپ جۇرگەن جۇڭگو ويىنشىقتارىنىڭ قاۋىپ-قاتەرگە تولى ەكەنى اقيقات. كوبىندە اتا-انا بالاسىنا ءبىر ساتتىك قۋانىش سىيلاۋ ءۇشىن ونىڭ ساپاسىنىڭ سىن كوتەرمەيتىنىن بىلە تۇرا، ءمان بەرمەيدى. ارينە، دۇكەندەردەگى باعاسى شارىقتاعان ويىنشىقتاردى سابيىنە الىپ بەرۋگە ءبارىنىڭ قالتاسى كوتەرە بەرمەيدى. دەگەنمەن دە بالانىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن قارا بازارداعى قاپتاعان ارزان ويىنشىقتاردان گورى، دۇكەندەردەن سەرتيفيكاتى بار ويىنشىقتاردى العان ءجون. وسى ماسەلەلەردى قولعا الىپ، سىرتتان كەلەتىن ويىنشىقتىڭ ساپاسىنا ءتيىستى ورىندار اي– قاتاڭ قاداعالاناتىن ماسەلە. ويتكەنى ويىنشىق – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىكتىڭ باستى ماسەلەسى. ويىنشىق ماسەلەسىنە جەڭىل-جەلپى قاراۋعا بولمايدى. ويىنشىق ارقىلى بالانىڭ ويلاۋ قابىلەتى ارتادى، سول ارقىلى ومىرگە بەيىمدەلەدى. سوندىقتان ۇلت بولامىن دەگەن، ۇرپاعىن ويلاعان ەل بالالار ويىنشىعىنا، اسىرەسە، سىرتتان اكەلىنەتىن ويىنشىقتىڭ ساپاسىنا، زيانسىزدىعىنا ەرەكشە كوڭىل بولۋگە، قاتەردىڭ الدىن الۋعا مىندەتتى.

قازاقتىڭ بالاسى تامىرىنان قول ءۇزىپ قالماسىن دەسەك، ۇلتتىق ناقىشتاعى، بۇلدىرشىندەردى قىزىقتىرا بىلەتىن، ءبىر كورگەندە ەلىتىپ اكەتەتىن ويىنشىقتاردى، مۋلتفيلمدەردى ءتۇسىرۋ كەرەك. وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ قوعامنىڭ تولىققاندى، پاراساتتى تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋىنا ونىڭ قولىنداعى ويىنشىقتارى مەن كوگىلدىر ەكراننىڭ تيگىزەتىن اسەرى مول.

---