قىز بالا - ۇلتتىڭ ۇياتى، حالىقتىڭ شىرايى
قىز بالا - ۇلتتىڭ ۇياتى، حالىقتىڭ شىرايى
«قىز» ەڭ قاسيەتتى ءسوز. قاسيەتتى بولاتىنى بۇكىل ادامزات قىزدان تارايدى: قىز كەلىن بولادى، كەلىن اناعا اينالادى، ال انا اجە دەگەن زور دارەجەگە جەتەدى. وسى ۇشەۋى ارقىلى ۇرپاق ءوسىرىپ، ۇلت قاتارىن كوبەيتەدى.
ۇلتتىڭ بويىنداعى بار جاقسى قاسيەتتەردى - ءتىلىن، ءدىنىن، ادەت - عۇرپىن، سالت - ساناسىن، ءداستۇرىن نەمەرەسىنە، نەمەرەسىنەن شوبەرەسىنە جەتكىزۋشى، دامىتۋشى، ارينە، ايەل - انا. حالقىمىزدىڭ ىرىستى ىنتىماعىن، بەرەكە - بىرلىگىن، تۋىستىڭ تاتۋلىعىن ىسكە اسىراتىن دا، ۇيىمداستىراتىن دا ايەل - انا. «اعايىن تاتۋ بولسا - ات كوپ، ابىسىن تاتۋ بولسا - اس كوپ»،- دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز وسىدان تۋسا كەرەك.
مەكتەپ جاسىنداعى قىز بالالار تاربيەسىن نەگىزىنەن ءۇش كەزەڭگە بولۋگە بولادى. باستاۋىش سىنىپتار كەزەڭىندەگى تاربيەنىڭ ماقساتى تازالىققا، ۇقىپتىلىققا، جيناقىلىققا ۇيرەتە وتىرىپ، بالانىڭ كوپ بىلۋگە قۇشتارلىعىن ارتتىرۋ، كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن دامىتۋ.
بەسىنشى - سەگىزىنشى سىنىپتار اراسىندا العاشقى كەزەڭدەگى تاربيە تۇرلەرى ارى قاراي دامىتىلا تۇسەدى. بۇل تۇستا، جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي، قىز بالا اناسىنان ەشنارسە بۇكپەيدى. قيت ەتكەن نارسەنىڭ ءبارىن ايتىپ كەلەدى. سول شىنشىلدىعى مەن اشىقتىعىن پايدالانىپ، قىز بالانىڭ كەلەشەگىنە ەڭ كەرەكتى نازىكتىك، ءىلتيپاتتىلىق، ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىگە قامقور بولۋ، تۇراقتىلىق سياقتى مىنەزدەردى قالىپتاستىرۋ - باستى بورىش. سوندا بۇل سيپاتتار كەلەشەكتە جاراسىمدى جار، اياۋلى انا، قوعامىمىزدىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولاتىن قىز بالانىڭ بويىنان ءارقاشان نۇر بولىپ توگىلەدى.
ءۇشىنشى كەزەڭ توعىزىنشى - ون ءبىرىنشى سىنىپتاردى قامتيدى. بۇل ارالىقتاعى تاربيە الدىڭعى كەزەڭدەرمەن تىعىز بايلانىستى. ادامعا دەگەن مەيىرىم بالا كەزدەن، ەڭ جاقىن ادامىن سۇيۋدەن باستالادى. سوندىقتان ءاربىر قىز بالاعا اتا - اناسىن، تۋىستارىن، ۇستازىن سىيلاپ، قادىرلەي ءبىلۋدى ۇيرەتسە، بولاشاقتا ودان ەلىن، جەرىن، حالقىن سۇيەتىن، ءوز شاڭىراعىن ارداقتايتىن، بالالارىن جانىنداي جاقسى كورەتىن قامقور انا، قايراتتى جان، نازىك ارۋ شىعارى ءسوزسىز.
قىز بالانى قۇرمەتتەۋ، ولاردىڭ الدىندا دورەكى سويلەمەي، ىزەتتى بولۋ، ەر - تۇرمانى اشەكەيلەنگەن سۇلۋ جورعالاردى قىزدارىنا، قارىنداستارىنا مىنگىزۋ، كيىمنىڭ اسەم - ءساندىسىن، اشەكەيلى بۇيىمداردىڭ جاقسىسىن قىزدارىنا ارناۋ - ەجەلگى ءداستۇر. جيىن - تويلاردا قىز بالانى ءار ۋاقىتتا سىيلى ورىنعا وتىرعىزعان. جاڭا كەلىن بولىپ تۇسكەن جەڭگەلەرى دە قايىن سىڭلىلەرىن اتىمەن اتاماي «ەركەجان»، «شىرايلىم» دەپ ەركەلەتكەن. ورتا ازيا مەن قازاقستاندا جالعىز كەلە جاتقان قىزدى كورسە، وعان قورعانىش بولىپ، باراتىن جەرىنە دەيىن شىعارىپ سالاتىن بولعان. «قىز وسسە - ەلدىڭ كوركى، گۇل وسسە - جەردىڭ كوركى» دەگەندەي، قىزعالداقتاي بولىپ ءوسىپ، كوكتەپ كەلە جاتقان گۇلدىڭ مەزگىلسىز سولىپ قالماۋىنا قامقورلىق جاساعان. «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ» دەگەن ماقال دا وسىنىڭ ايعاعى. مىنە، وسىنداي تاربيەلىك ءمانى زور داستۇرلەردى اتادان بالاعا ميراس ەتىپ قالدىرىپ وتىرعان.
قىزدارىمىزدىڭ اسىل قاسيەتى، جان - دۇنيەسى نازىك، ادال ماحاببات يەسى بولعاندىعىن، داۋلەتكە، بايلىققا، جيھازعا قىزىقپاعاندىعىن جىر - داستانداردان بىلەمىز. قازاق قىزدارى ماحاببات اتتى اسىل سەزىمدى ايرىقشا قاستەرلەپ، ايالاعان. سۇيگەن ادامىمەن قول ۇستاسىپ بىرگە جۇرسە، ءتىپتى قاتىقسىز قارا كوجە ىشسە دە باقىتتىمىن دەپ، ومىرگە ريزا بولعان.
قىزدى تاربيەلەۋ، ءوسىرۋ، ەر جەتكىزۋ ەڭ ماڭىزدى ماسەلە. قىز ءوسىرۋ ءوسىرۋ گۇل وسىرۋمەن بىردەي! گۇلگە ءالسىن - ءالسىن سۋ قۇيىپ، اۋا جەتكىزىپ، اينالاسىن ارام شوپتەردەن تازارتىپ وتىرۋ كەرەك. مۇنداي تياناقتى كۇتىم بولماسا گۇل سولىپ قالادى. قىز دا سونداي. وعان ءتالىم مەن تاربيە، ونەر مەن ونەگە، ءبىلىم مەن مادەنيەت كەرەك.
«قىز» ەڭ قاسيەتتى ءسوز. قاسيەتتى بولاتىنى بۇكىل ادامزات قىزدان تارايدى: قىز كەلىن بولادى، كەلىن اناعا اينالادى، ال انا اجە دەگەن زور دارەجەگە جەتەدى. وسى ۇشەۋى ارقىلى ۇرپاق ءوسىرىپ، ۇلت قاتارىن كوبەيتەدى.
ۇلتتىڭ بويىنداعى بار جاقسى قاسيەتتەردى - ءتىلىن، ءدىنىن، ادەت - عۇرپىن، سالت - ساناسىن، ءداستۇرىن نەمەرەسىنە، نەمەرەسىنەن شوبەرەسىنە جەتكىزۋشى، دامىتۋشى، ارينە، ايەل - انا. حالقىمىزدىڭ ىرىستى ىنتىماعىن، بەرەكە - بىرلىگىن، تۋىستىڭ تاتۋلىعىن ىسكە اسىراتىن دا، ۇيىمداستىراتىن دا ايەل - انا. «اعايىن تاتۋ بولسا - ات كوپ، ابىسىن تاتۋ بولسا - اس كوپ»،- دەگەن ۇلاعاتتى ءسوز وسىدان تۋسا كەرەك.
مەكتەپ جاسىنداعى قىز بالالار تاربيەسىن نەگىزىنەن ءۇش كەزەڭگە بولۋگە بولادى. باستاۋىش سىنىپتار كەزەڭىندەگى تاربيەنىڭ ماقساتى تازالىققا، ۇقىپتىلىققا، جيناقىلىققا ۇيرەتە وتىرىپ، بالانىڭ كوپ بىلۋگە قۇشتارلىعىن ارتتىرۋ، كىتاپ وقۋ مادەنيەتىن دامىتۋ.
بەسىنشى - سەگىزىنشى سىنىپتار اراسىندا العاشقى كەزەڭدەگى تاربيە تۇرلەرى ارى قاراي دامىتىلا تۇسەدى. بۇل تۇستا، جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي، قىز بالا اناسىنان ەشنارسە بۇكپەيدى. قيت ەتكەن نارسەنىڭ ءبارىن ايتىپ كەلەدى. سول شىنشىلدىعى مەن اشىقتىعىن پايدالانىپ، قىز بالانىڭ كەلەشەگىنە ەڭ كەرەكتى نازىكتىك، ءىلتيپاتتىلىق، ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىگە قامقور بولۋ، تۇراقتىلىق سياقتى مىنەزدەردى قالىپتاستىرۋ - باستى بورىش. سوندا بۇل سيپاتتار كەلەشەكتە جاراسىمدى جار، اياۋلى انا، قوعامىمىزدىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولاتىن قىز بالانىڭ بويىنان ءارقاشان نۇر بولىپ توگىلەدى.
ءۇشىنشى كەزەڭ توعىزىنشى - ون ءبىرىنشى سىنىپتاردى قامتيدى. بۇل ارالىقتاعى تاربيە الدىڭعى كەزەڭدەرمەن تىعىز بايلانىستى. ادامعا دەگەن مەيىرىم بالا كەزدەن، ەڭ جاقىن ادامىن سۇيۋدەن باستالادى. سوندىقتان ءاربىر قىز بالاعا اتا - اناسىن، تۋىستارىن، ۇستازىن سىيلاپ، قادىرلەي ءبىلۋدى ۇيرەتسە، بولاشاقتا ودان ەلىن، جەرىن، حالقىن سۇيەتىن، ءوز شاڭىراعىن ارداقتايتىن، بالالارىن جانىنداي جاقسى كورەتىن قامقور انا، قايراتتى جان، نازىك ارۋ شىعارى ءسوزسىز.
قىز بالانى قۇرمەتتەۋ، ولاردىڭ الدىندا دورەكى سويلەمەي، ىزەتتى بولۋ، ەر - تۇرمانى اشەكەيلەنگەن سۇلۋ جورعالاردى قىزدارىنا، قارىنداستارىنا مىنگىزۋ، كيىمنىڭ اسەم - ءساندىسىن، اشەكەيلى بۇيىمداردىڭ جاقسىسىن قىزدارىنا ارناۋ - ەجەلگى ءداستۇر. جيىن - تويلاردا قىز بالانى ءار ۋاقىتتا سىيلى ورىنعا وتىرعىزعان. جاڭا كەلىن بولىپ تۇسكەن جەڭگەلەرى دە قايىن سىڭلىلەرىن اتىمەن اتاماي «ەركەجان»، «شىرايلىم» دەپ ەركەلەتكەن. ورتا ازيا مەن قازاقستاندا جالعىز كەلە جاتقان قىزدى كورسە، وعان قورعانىش بولىپ، باراتىن جەرىنە دەيىن شىعارىپ سالاتىن بولعان. «قىز وسسە - ەلدىڭ كوركى، گۇل وسسە - جەردىڭ كوركى» دەگەندەي، قىزعالداقتاي بولىپ ءوسىپ، كوكتەپ كەلە جاتقان گۇلدىڭ مەزگىلسىز سولىپ قالماۋىنا قامقورلىق جاساعان. «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ» دەگەن ماقال دا وسىنىڭ ايعاعى. مىنە، وسىنداي تاربيەلىك ءمانى زور داستۇرلەردى اتادان بالاعا ميراس ەتىپ قالدىرىپ وتىرعان.
قىزدارىمىزدىڭ اسىل قاسيەتى، جان - دۇنيەسى نازىك، ادال ماحاببات يەسى بولعاندىعىن، داۋلەتكە، بايلىققا، جيھازعا قىزىقپاعاندىعىن جىر - داستانداردان بىلەمىز. قازاق قىزدارى ماحاببات اتتى اسىل سەزىمدى ايرىقشا قاستەرلەپ، ايالاعان. سۇيگەن ادامىمەن قول ۇستاسىپ بىرگە جۇرسە، ءتىپتى قاتىقسىز قارا كوجە ىشسە دە باقىتتىمىن دەپ، ومىرگە ريزا بولعان.
قىزدى تاربيەلەۋ، ءوسىرۋ، ەر جەتكىزۋ ەڭ ماڭىزدى ماسەلە. قىز ءوسىرۋ ءوسىرۋ گۇل وسىرۋمەن بىردەي! گۇلگە ءالسىن - ءالسىن سۋ قۇيىپ، اۋا جەتكىزىپ، اينالاسىن ارام شوپتەردەن تازارتىپ وتىرۋ كەرەك. مۇنداي تياناقتى كۇتىم بولماسا گۇل سولىپ قالادى. قىز دا سونداي. وعان ءتالىم مەن تاربيە، ونەر مەن ونەگە، ءبىلىم مەن مادەنيەت كەرەك.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
