InfoHub Logo

قىز تاربيەسى – ۇلت تاربيەسى
ماقساتى: قىز بالالارعا ادامگەرشىلىك، ادالدىق، ءىس - قيمىل، ءجۇرىس - تۇرىس داعدىسى، قىز نامىسى، سىمباتى تۋرالى جان - جاقتى ماعلۇمات بەرۋ ارقىلى قىز بالالاردىڭ بويىنا رۋحاني - ادامگەرشىلىك، ادەپتىلىك، سىپايىلىق، تياناقتىلىق، يماندىلىق، تازالىق قاسيەتتەردى دامىتۋ. جەكە باس گيگيەناسىن ساقتاۋعا، ادەپسىزدىك پەن ازعىندىق جولعا تۇسپەۋگە تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى – مۋلتيمەديالىق كابينەت جابدىقتارىن پايدالانۋ.
ءادىسى: پىكىرلەسۋ، اڭگىمەلەسۋ، سۇراق - جاۋاپ، سالىستىرۋ
ءتۇرى: پىكىرتالاس
بەزەندىرىلۋى: شارلار، گۇلدەر، تاقىرىپقا وراي جاسالعان كورمە، ۇلاعاتتى سوزدەر جازىلعان قاعازدار
ترەنينگ: مەكتەپ جانتانۋشىسى زاينۋلينا ف. ا.
جۇرگىزۋشى:
قىز بالا – بويجەتكەن، كەلىن، انا،
ءبارى دە دەر كەزىندە دارا تۇلعا.
ۇرپاعىڭنىڭ ويلاساڭ بولاشاعىن،
قىزدى سىيلا، جاماعات، قىزدى سىيلا!
ارمىسىزدار قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار، كەشىمىزدىڭ قوناقتارى! بۇگىن مەكتەبىمىزدە وسىناۋ نازىك جاندار، اسەم ارۋلار تاقىرىبىنا ارنالعان «قىز تاربيەسى - ۇلت تاربيەسى» اتتى شارامىزعا قوش كەلدىڭىزدەر!
كەلە جاتقان حالىقارالىق ايەلدەر مەرەكەسى قۇتتى بولسىن! بۇگىنگى تىلگە تيەك بولار اڭگىمە جاستارعا، ونىڭ ىشىندە قىز بالالارعا بەرىلىپ جاتقان تاربيە. ءسوز باسىن ەلباسىمىزدىڭ نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ «شىعىس حالىقتارىنىڭ اراسىندا، جالپى مۇسىلمان ەلدەرىندە ايەل زاتىن ەرەكشە باعالايتىن، قارىنداستى قاتتى قاستەرلەيتىن حالىقتىڭ ءبىرى دە، بىرەگەيى دە – ءبىزدىڭ قازاق»، – دەگەن سوزبەن باستايىق.
حالقىمىز «قىز – قوناق» دەپ، تورىنەن ورىن بەرىپ، قىزداردى التىننىڭ سىنىعىنا بالاپ وسىرگەن. جالپى بالا تاربيەسىنە، سونىڭ ىشىندە قىز بالا تاربيەسىنە وتە كوپ كوڭىل بولگەن. اتا - بابالارىمىز «قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ، قالا بەرسە قارا كۇڭنەن تىيۋ» دەگەن ماقالعا قانشا وي سىيعىزعان. ياعني قىز بالا تاربيەسىنە تەك اتا - اناسى جاۋاپتى ەمەس، بۇكىل اۋىل، ەل جاۋاپتى بولىپ وتىر.
كەلەسى ۆيدەو فيلمگە نازار اۋدارىڭىز «قىز تاربيەسى»
وسىعان وراي بۇگىنگى شارامىزدى ءىىى توپقا ءبولۋ ارقىلى پىكىر الماسامىز.
ءى توپ انالار توبى
ءىى توپ: ۇستازدار توبى
ءىىى توپ: قىزدار توبى
سۇراق: اتا بابامىزدىڭ تاربيەسى مەن قازىرگى تاربيەنىڭ ايىرماشىلىعى بار ما؟ بار بولسا نەدە؟
جاۋاپ:
ءمۇعالىم:
مەكتەپ ومىرىندە ونەگەلى ىستەر مەن سىپايىلىق قارىم - قاتىناسقا تاربيەلەنگەن قىزدار، بولاشاقتا دا ەرتەڭ ەڭبەك ەتكەندە دە جاقسى جاقتارىمەن كوپشىلىك قۇرمەتىنە بولەنۋى ءسوزسىز. قىزداردىڭ ءبىرى - جاڭا بۋىرقانعان بۇلاقتىڭ باستاۋى بولسا، ەكىنشىلەرى - اعىسى قاتتى ارنالى وزەن سياقتى، ءبىرى مومىن دا، جۋاس، ەندى ءبىرى وتكىر دە وجەت. قىز بالانىڭ فيزيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق دامۋ كەزەڭدەرىن باسشىلىققا الا وتىرىپ جۇرگىزىلەتىن تاربيە جۇمىستارى ءوز ناتيجەسىن بەرمەي قويمايدى.
باستاۋىش سىنىپتاعى قىز بالا ۇقىپتىلىققا، تازالىققا، ۇلكەندى جانە دوستارىن سىيلاۋعا، مەكتەپتە ءوزىن - ءوزى ۇستاۋعا تاربيەلەنسە، 5 - 7 سىنىپتار ارالىعىنداعى قىز بالالار تاربيەسى العاشقى كەزەڭدەگى تاربيەنى جالعاستىرادى. قىزداردىڭ مىنەز تۇراقتىلىعىن قالىپتاستىرا وتىرىپ يناباتتىلىققا، ادەپتىلىككە، ىزەت پەن مادەنيەتتىلىككە تاربيەلەۋ قاجەتتىلىگى تۋۋدا.
8 - 11 سىنىپتار اراسىنداعى قىز بالانىنىڭ قوعامنىڭ بەلسەندى مۇشەسى ەكەنىن ۇعىنۋعا، ادال دوستىقتى، تازا ماحابباتتى تۇسىنۋگە تاربيەلەۋ. ونەرگە، مادەنيەتتكە، وتكەن تاريحقا، وتانشىلدىققا ءوز كوزقاراستارىن تاربيەلەي وتىرىپ، وتباسىنىڭ التىن ارقاۋى - نەگىزى بولۋعا ۇيرەتۋ. مەيىرىمدىلىك پەن قامقورلىق قاسيەتتەرىن، ىزەتتىلىكتەرىن قالىپتاستىرۋ. ويتكەنى قىز بالا الدىندا قوعامنىڭ، ەلدىڭ، ۇلتتىق تىنىس - تىرشىلىگى بارىسىنداعى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتىڭ تۇرعانىن ولاردىڭ ساناسىنا جاسىنان قۇيىپ، ادەپ پەن سىپايىلىق، تازالىق پەن ادامگەرشىلىك نارىمەن سۋسىنداتىپ، بىلىكتى، ءبىلىمدى، جان - جاقتى جەتىلگەن قىز بالانى تاربيەلەۋىمىز كەرەك.
سۇراق:
ءبىزدىڭ حالقىمىزدا «قىز» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى ادەمىلىكتىڭ، جان - جاقتى سۇلۋلىقتىڭ ءرامىزى رەتىندە قولدانىلادى. قازىرگى كەزدە مەكتەپتەگى كەيبىر قىزدارىمىزدىڭ ءتارتىبىنىڭ تومەندەپ بارا جاتقاندىعى. ياعني يبالى قىزدارىمىزدىڭ اراسىنداعى كەلەڭسىز جاعدايلار وقۋ – تاربيە جۇمىستارىنا كەسىرىن تيگىزىپ جاتقانى راس. وقۋشىلارىمىزدىڭ وسىنداي تەرىس جولعا تۇسۋىنە بىردەن - ءبىر سەبەپشى كىنا – تەلەديدار. سەبەبى ونىڭ قاي ارناسىن قوسساڭ دا قانتوگىس، كىسى ءولتىرۋ، تىرجالاڭاش ايەلدەردىڭ ەرسى قىلىقتارى. بۇنى كورگەن بالا وعان ەلىكتەپ كورگەنىن ىستەگىسى كەلەدى. ودان قالا بەردى ۇيالى تەلەفون. ونىڭ ءار ءتۇرلى حابارلاسۋ تۇرلەرى بار. ونىمەن اينالىسقان بالا ونىڭ جاعىمدى جاقتارىنان گورى جاعىمسىز جاقتارىنا قۇمار. وسىعان شەكتەۋ قوياتىن بىردەن ءبىر ادام، ول اتا - انا.
ءبىرىنشى سۇراق: انالار توبىنا:
قىزدارىڭىزعا نە سەبەپتى قىمبات ۇيالى تەلەفون ساتىپ اپەرەسىز؟
جاۋاپ:
بالاڭىزدىڭ نەمەن شۇعىلداناتىنىڭ بىلەسىز بە؟
جاۋاپ:
قانداي سايتتارعا كىرەدى؟
جاۋاپ:
ۇيالى تەلەفون نە ءۇشىن كەرەك دەپ ويلايسىزدار؟
ۇستازدار توبىنا:
مەكتەپتە ۇيالى تەلەفون ۇستاعان دۇرىس پا؟
جاۋاپ:
وقۋشىلاردىڭ ءارتۇرلى جەلىلەردە وتىرعانى دۇرىس پا؟
جاۋاپ:
مەكتەپتە وقۋشى نەمەن شۇعىلدانۋى كەرەك؟
قىزدار توبىنا:
قىمبات ۇيالى تەلەفوندى نە ءۇشىن ۇستايسىڭ؟
جاۋاپ:
مەكتەپتىڭ ەرەجەلەرىنە جۇگىنەسىڭ بە؟
جاۋاپ:
قانداي جەلىلەردە وتىرعان ۇنايدى؟
جاۋاپ:
ۇيدەگى بالانىڭ نەمەن شۇعىلدانىپ جاتقانىنا ءبىر مەزگىل كوڭىل ءبولىپ، ساباعىنا قاراسا. ۇلى مەن قىزىن تەك تاماقتاندىرىپ، كيىندىرۋمەن شەكتەلمەي حالقىمىزدىڭ ادەت - عۇرپىن ۇيرەتىپ، ۇلكەندى سىيلاۋعا، كىشىگە ىزەت ەتۋگە تاربيەلەۋ باستى ماقسات بولۋعا ءتيىس. سونداي - اق قىز بالانى كىشكەنتايىنان ەڭبەككە باۋلىسا ەرتەڭگى كۇنى ناعىز مامان دايىندالاتىنى انىق. بالاسىنىڭ بولاشاعىنا ءاربىر اتا - انا جاۋاپتى بولعانى ءلازىم.
ءبىزدىڭ حالىقتا ەجەلدەن كەلە جاتقان ۇعىم – تالىمدە ونەگەلى قىزدىڭ ەر جەتىپ ءوسۋى اتا - اناعا جانە ونىڭ تاربيەسىنە بايلانىستى. دانىشپان اقىن ءجۇسىپ بالاساعۇن ءوزىنىڭ «قۇتتى بىلەك» دەگەن ەڭبەگىندە « قىزعا ۇلگى كورسەت، ەرلىك ىزگىلىكتى باسشىلىقا الا وتىرىپ، ادەپ پەن يناباتتىلىقتى ۇيرەت. سۇراعانىن بەر، كوز الدىڭنان تاسا قىلما، مىقتاپ كۇزەت. مەزگىلى جەتكەندە تۇرمىسقا بەر» دەي كەلە قىز بالانىڭ بارلىق تالاپ – تىلەگىن ورىنداۋ ارقىلى قاتال ۇستاۋدى مىندەتتەگەن.
سوندا عانا مىنا كەلەڭسىز جاعدايلار ازاياتىنى انىق. شىنىندا مىنا زاماندا بالا تاربيەسىنە بەيتاراپ قاراۋعا بولمايدى. بالانى ءسات سايىن قاداعالاپ، ساباعىن تەكسەرىپ، ءجۇرىس تۇرىسىن باقىلاپ وتىرۋ قاجەت. بالا تاربيەسى مەكتەپ كەزىندە عانا ەمەس، مەكتەپ جاسىنا دەيىن دە، ودان كەيىن دە باستى نازاردا بولۋى شارت. ۇيدەگى ءبىر - ەكى بالانىڭ تاربيەسىمەن اينالىسا الماساق، وندا قانداي اتا - انا بولعانىمىز. ال مۇعالىمدەردىڭ قاراۋىندا قانشاما وقۋشىلار بار. ولاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ مىنەزدەرىنە، ەركەلىكتەرىنە ءتوزىپ، ولاردىڭ ءارقايسىسىنا ساباق ۇيرەتۋدىڭ ءوزى وڭاي ەمەس. كەيبىر اتا - انالار «بالا تاربيەسىنە ۇستازدار جاۋاپتى، ولار سول ءۇشىن ايلىق الادى» دەپ بار جاۋاپكەرشىلىكتى مۇعالىمدەردىڭ موينىنا ارتا سالادى. تاربيەسى قيىن، ۇلگەرىمى ناشار وقۋشىلارىمىزدىڭ اتا - اناسىمەن سويلەسەيىك دەپ شاقىرتساق، ولار ۋاقىتتىرى جوقتىعىن ايتىپ كەلمەيدى. ءتىپتى مەكتەپتىڭ تابالدىرىعىن اتتامايتىن اتا - انالارىمىز دا بار. سويتە تۇرا بالانى دۇرىس وقىتپايسىڭدار دەپ مۇعالىمدەردى كىنالايدى. ساباقتان سوڭ بالا ۇيدە بولادى 12 ساعاتىڭىزدىڭ 1 ساعاتىن عانا بالاڭىزعا قيساڭىز، ءسىزدىڭ بالاڭىز ءتارتىپتى دە، وزات وقۋشىعا اينالۋى مۇمكىن.
ورتاق سۇراق: بالا تاربيەسىنە ۇستازدار جاۋاپتى، الدە اتا انا جاۋاپتى ما؟
ۆيدەو روليك: قىز تاربيەسى
ءقازىر مەكتەپتە « مەكتەپ فورماسى» دەگەنىمىزگە 4 - 5 جىلداي بولىپ قالدى. ءبىراق كەيبىر وقۋشىلارىمىز دجەنسيي شالبار مەن تىرىسىپ قالعان، ءتۇرلى جىلتىراقتارى بار يۋبكاعا (بەلدەمشەگە) قۇمار – اق. ونى اپەرەتىن كىم؟ ارينە اتا - انا. نەگە « مەكتەپ پا، مەكتەپ فورماسىن كي» - دەپ ايتا المايمىز. سول اقشاعا مەكتەپ فورماسىن اپەرىپ، بالامىزدى كيىندىرىپ قويمايمىز. مەكتەپتە ءبىر ءىس - شارا وتكىزەتىن بولسا كوپتەگەن وقۋشى قىزدارىمىز تىرىستىرىپ شالبارمەن كەلەدى. ءتىپتى كوشەدە دە بەلدەرى مەن كىندگىن كورسەتىپ شالبار كيگەن قىز بالانى كورەمىز.
ۇستازدار توبىنا:
مەكتەپ فورماسى قانداي بولۋ كەرەك؟
جاۋاپ:
انالار توبىنا:
ال سىزدەردىڭ ويلارىنىزشا مەكتەپ فورماسى قانداي بولۋ كەرەك؟
جاۋاپ:
سىزدەرگە تىرتيعان شالبار مەن دجينسيي شالبار نەلىكتەن ۇنايدى؟
جاۋاپ:
قىز بالالاردىڭ كورiكتi بولىپ ءوسۋiنە ەرتەدە انالارى ەرەكشە كوڭiل بولگەن. «اتتىڭ كوركi – جالى، ارۋدىڭ كوركi – شاشى» دەپ ۇققان انالار قىزدىڭ شاشىن دۇرىستاپ كۇتiپ - ءوسiرۋدi ونەر ساناعان. شاشتارىن قوس بۇرىم نەمەسە بەستەمشە ەتiپ ءورۋ بويجەتكەن قىزداردىڭ كوركi بولعان. حالىق جىرلارىندا ارۋلاردى «شاشىنىڭ ۇزىندىعى iزiن باستى» نەمەسە «شاشتارىن ون كۇن تاراپ، بەس كۇن ورگەن»، «قىپشا بەل، قيىلعان قاس، قولاڭ شاشتى» دەپ سيپاتتاعان.
ورتاق سۇراق:
ال قازىرگى تاڭدا قىزدارىمىز شاشتارىن جالبىراتىپ، جايىپ جىبەرەدى. بۇرىنعى كەزدە اتا بابالارىمىز شاشتارىن ۇيدە بىرەۋ قايتقاندا جالبىراتقان، ال قازىرگى قىزدارىمىزدىڭ بۇل قىلىقتارى دۇرىس پا؟
جاۋاپ:
ءومىردىڭ بار قىزىعى بالا دەگەن. ءومىرىمىزدىڭ قىزىعى - بالاعا دۇرىس تاربيە بەرە الماساق، ونىڭ كەلەشەگىنە دە ءۇمىت ارتپاي - اق قويايىق. كۇندىز – ءتۇنى تىنباي ەڭبەكتەنسەڭىز مول اقشا تابۋىڭىز مۇمكىن، ال ەسەيگەن بالاڭىزدىڭ بويىنا سىڭىرە الماعان تاربيەنى كۇندىز قولىڭىزعا شىراق الىپ ىزدەسەڭىز دە تاپپايسىز. سوندىقتان دا باستى نازاردى بالا تاربيەسىنە اۋدارايىق. اعاشىڭىزدىڭ جەمىسىن جەگىڭىز كەلسە، شىبىق كەزىندە دۇرىستاپ قاراڭىز. سوندا عانا ەڭبەگىڭىز ەش كەتپەيدى.
«قىزىم ۇيدە، قىلىعى تۇزدە» دەيدى ەكەن بۇرىنعىلار. قىز بالانىڭ بويىنا اسىل قاسيەتتەردى دارىتۋ تەك قۇلاققا قۇيۋمەن، اقىل ايتۋمەن نە بولماسا «قىزدى قىرىق ۇيدەن تىيۋمەن» شەكتەلمەيدى، ماسەلە قاي
كەزدە، قانداي جاعدايدا ورىندى اقىل ۇسىنىپ، ۇلگى - ونەگە كورسەتۋ قاجەت. ىزەتتىلىك، كورگەندىلىك نارەستە كەزىنەن انا سۇتىمەن بويعا سىڭەدى. قاتتى كۇلمەۋ، ايقايلاپ سويلەمەۋ، ۇلكەننىڭ جولىن كەسپەۋ،
ىدىس اياقتى سالدىرلاتپاۋ، الدىمەن كىرىپ، ارتىمەن شىعۋ، ەسىكتى تەۋىپ اشپاۋ، بوساعانى كەرمەۋ، ۇسىنعان كەسەنى تومەن قاراپ بەرۋ، ۇلكەندەردەن جوعارى وتىرماۋ ءتارىزدى ءتىپتى قىز بالانىڭ وتىرىسىنا، جۇرىسىنە، اياق باسقانىنا، كيىم كيىسىنە، قيمىل - قوزعالىسىنا، داۋىس ىرعاعىنا دەيىن ءمان بەرۋدىڭ ءوزى قىز بالا تاربيەسىنە اسا زور ءمان بەرىپ، كوڭىل قويۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن سەزدىرەدى.
ورتاق سۇراق: «قازىرگى قازاق قىزدارى بۇزىلۋ ءقاۋپىن كەشىرۋدە» - دەگەنگە نە دەيسىز؟
مەكتەبىمىزدەگى قىزداردىڭ تاربيەسىنە كوڭىلىڭىز تولا ما؟

ترەنينگ: مەكتەپ جانتانۋشىسى زاينۋلينا ف. ا.

قىز تاربيەسى – ۇلت تاربيەسى. جۇكتەۋ