InfoHub Logo

ىرعىز اۋدانىنىڭ سولتۇستىك باتىسىنا تامان ەكى ءجۇز كيلومەتردەي جەردە «جانتاي، تولىباي» دەگەن وزەندەر بار. وسى جانتاي وزەنىنەن شىعاتىن ءبىر سالا اڭعاردى «قويلىباي قىرعىنى» دەپ اتايدى.

ابىلايدىڭ نەمەرەسى قاسىم تورەنىڭ بالالارى كەنەسارى مەن ناۋرىزباي قازىرگى ورىنبور، چليابينسك ورتالىعىنداعى برەدا ستانسياسىنىڭ ماڭايىنداعى قازاقتاردان الىم-سالىق جيناپ، ءبىرقاتار كونبەگەن قازاقتاردى كۇشپەن وزىنە قوسىپ الىپ، قارۋلى جاساق جينايدى. تەك قازاقتار عانا ەمەس، پوسەلكەدەگى ورىس شارۋالارىنا دا ءزابىر جاساي باستايدى. كەنە مەن ناۋرىزبايدان جاپا شەككەن ورىستار قولدارىنا قارۋ الىپ، برەداعا بەكىنەدى. قانشا قاماسا دا، برەدانى باسىپ الا المايدى. مۇنان كەيىن كەنەسارى، ناۋرىزباي برەدا پوسەلكەسىن الۋدىڭ امالىن ويلاستىرادى. قازاق ۇيلەرىنەن مىسىق جينايدى. تۇندە ەل ۇيقىعا جاتقاندا ەلۋ مىسىقتىڭ قۇيرىعىنا مايعا باتىرعان شۇبەرەك بايلاپ، وعان وت تيگىزىپ پوسەلكەگە قويا بەرەدى. مايعا مالعان شۇبەرەك لاۋلاپ جانىپ، جانى ىشقىنعان مىسىقتار ءۇي-ۇيدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە ىرشىپ، تىعىلىپ، پوسەلكەنى ءورت الادى. ۇيقىداعى حالىق توسەگىنەن جالاڭاش جالپى شىعا قاشىپ، پوسەلكە ازان-قازان بولادى. وسى كەزدە كۇتىپ تۇرعان كەنە حاننىڭ اسكەرلەرى جۋساتىپ قىرىپ سالادى. ءبىرلى-جارىمداي بولماسا پوسەلكە تۇگەل دەرلىك جانىپ كەتەدى.

بۇل سۇمدىق حابار تەز تارايدى. كەنەسارى، ناۋرىزبايعا پاتشادان قۇرالدى اسكەر شىعادى. مۇنى ەسىتكەن كەنە حان دا دايىندالىپ، جاساقتارىن سوعىسقا ازىرلەي باستايدى. ءبىراق قارۋ- جاراعى ساي تەگەۋرىندى اسكەرلەرگە توتەپ بەرە الماي، شەگىنىپ قاشا باستايدى.

وسى كۇنى سول كەنەسارى، ناۋرىزباي ورتەگەن برەدا ستانسياسىن قازاقتار «كۇيىك» دەپ اتايدى.

كەنە سول قاشقان بەتىمەن جولشىباي بەيبىت ەلدى توناپ، وزىنە ەركىمەن قوسىلعاندى ەرتىپ، قوسىلعىسى كەلمەگەندەردى كۇشپەن كوندىرە وتىرىپ، جانتاي، تولىباي سالاسىنا كەلىپ ايالدايدى. ارتىنان قۋعان پاتشا سالداتتارى جاعالبايلى رۋىنان قويلىباي دەگەندى باسشىعا الىپ ىزىنە تۇسەدى. قويلىباي جاسىندا نايزا ۇستاپ، تالاي جورتۋىلعا شىققان باتىر ادام ەكەن. ءبىراق بۇل كەزدە جاسى جەتپىستەن اسىپ، سەكسەنگە جۋىقتاعان كەزى ەكەن. سونىمەن قويلىباي باستاعان اسكەر جانتاي، تولىباي قوس وزەندەگى جاتقان كەنە حاننىڭ اسكەرىنە شابۋىل جاسايدى. كەنەنىڭ اسكەرلەرى شەگىنە ۇرىس سالادى. اقىرىندا ءبىر-بىرىن الا الماي، ەكى جاعادا بەكىنىس جاساپ جاتىپ الادى.

ورىس سالداتتارى كۇزەت قويىپ، ساي بويىنا شاتىرىن تىگىپ، بەكىنىس جاسايدى.

كەنە مەن ناۋرىزباي باستاعان اسكەر ورىس اسكەرلەرىنىڭ ەلەۋسىز تۋ سىرتىنان كەلىپ تيىسەدى دە، بەيقام جاتقان ورىستار قاپەلىمدە ساسىپ قالىپ، تىم-تىراقاي قاشا جونەلەدى. قويلىباي قوستا جالعىز قالادى، قاشپايدى. بيىك توبەنىڭ باسىنا شىعىپ جالعىز وتىرادى، «مەنىڭ جاسىم ۇلعايعان كىسىمىن، مەندە نە شارۋاسى بار» دەپ ويلاسا كەرەك. ءبىراق ناۋرىزباي باستاعان توپ جالعىز وتىرعان قويلىبايدى جان-جاعىنان قامالاپ، نايزاعا شانشىپ، تىك كوتەرىپ جەرگە تاستاپ جىبەرەدى. مۇنىڭ ۇستىنە كەنە حان كەلىپ ناۋرىزبايعا: «بالا، مۇنىڭ قاتە بولدى، جاسى جەتكەن زيانسىز شال ەدى»، — دەپتى دەيدى.

ءقازىر ول جەر قويلىباي توبەسى دەپ اتالادى. سوعىس بولعان ساي «قويلىباي قىرعىنى» دەپ اتالادى.

بۇل ايتىلعان جەردە ولگەن ادامنىڭ سۇيەگى، باسقا دا كوپتەگەن مۇشە سۇيەكتەرى وسى كەزگە دەيىن كوپ كەزدەسەدى. كەنەسارى باستاعان تولەنگىتتەر ەندى تابان تىرەي الماي جىلىسا باستايدى.

سول قاشقان بەتىمەن جولشىباي كەزدەسكەن قازاق اۋلىنا الىم-سالىق سالىپ، ءزابىر-جاپا كورسەتەدى. كىشى ءجۇزدىڭ باي ۇلى دەگەن رۋىنداعى جاپپاس تايپاسىنا كەلىپ، وتاۋلاپ ءۇي تىكتىرىپ، قىز الىپ جاتىپ، ورەسكەل زورلىق جاسايدى. ول جاپپاس رۋىنىڭ حالىق قامقورشى باتىرى تولەگەن ۇلى جانعابىل دەگەن كىسى ەكەن. جانعابىل ەلدە جوق، جولاۋشى كەتكەن ەكەن. استىرتىن جانعابىلعا حابار جىبەرەدى. حاباردى ەستىگەن جانعابىل قامدانىپ ەلگە كەلەدى. جانعابىل كەلسە، كەنەسارىنىڭ ءىنىسى ناۋرىزباي ءبىر توپ تولەنگىتىمەن وتاۋلاپ، ءۇي تىكتىرىپ، جاقسى قىز-كەلىنشەكتەردى الىپ، وڭاشا جاتىر ەكەن دەيدى.

مۇنى كورگەن جانعابىلدىڭ زىعىردانى قايناپ، شىدامى تاۋسىلادى. جانعابىلدىڭ ەلى: «اسىعىستىق ەتپەڭىز، شىداۋ كەرەك. ءقازىر بىردەن بارىپ، كيلىكسەڭ، ەكى جاقتان دا شىعىن كوپ بولادى. ءبىرىڭعاي كوزسىز ەرلىكتەن ەش نارسە شىقپايدى، ايلا- امالمەن ارەكەت ەتكەن دۇرىس»، — دەيدى.

جانعابىلدىڭ جىگىتتەرى ناۋرىزبايدى تولەنگىتتەرىمەن بۇرىنعىدان دا بەتەر دەگەنىن ورىنداپ بايەك بولادى. ۇي-ۇيگە ءبولىنىپ تۇسكەن ناۋرىزبايدىڭ نوكەرلەرىن تۇندە بىرىنەن سوڭ ءبىرىن شەتىنەن سۇيرەپ شىعارىپ، تۇتقىنداي بەرەدى. سىرتتاعى قاراۋىلىندا ايەل كيىمىن كيىنگەن جىگىتتەر مۇنان بۇرىن الداپ قولعا ءتۇسىرىپ جايعاستىرادى. تولەگەن ۇلى جانعابىل باستاعان توپ ناۋرىزبايدىڭ توقسان جىگىتىن ءولتىرىپ، ناۋرىزباي ءوزى قاشىپ قۇتىلادى.

مىنە، سونىمەن كىشى ءجۇز قازاقتارىنا سيا الماي كەنەسارى، ناۋرىزباي شىعىسقا قاراي وڭتۇستىككە ىعىسا بەرەدى. سول كەتكەننەن ۇلى جۇزگە بارىپ قىرعىزدارمەن سوعىسىپ، سوندا قازا تابادى دەيدى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

ناۋرىزبايدىڭ قارىنداسى

ناۋرىزبايدىڭ جولبارىستى ءولتىرۋى

قۇرمانقۇلدىڭ ناۋرىزبايدىڭ ەرلىگىنە ريزا بولۋى

---