قۋانىش-جان شۋاعى
سىنىبى: 4 ءپانى: ءوزىن-وزى تانۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قۋانىش-جان شۋاعى
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ «باقىت»،«سىيلاستىق»، ماحاببات» قۇندىلىقتارى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى:
- قۋانىش سەزىمىنىڭ ادام ومىرىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ؛
- ءوزارا جاعىمدى قارىم-قاتىناس جاساۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ۇعىمدى قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، «بەس جولدى ولەڭ» ءادىسى، توپتاستىرۋ؛
كورنەكى قۇرالدار: تاقىرىپقا بايلانىستى سلايد، كوبەلەكتىڭ، گۇلدىڭ،
جۇرەكشەلەردىڭ سۋرەتتەرى
ساباق بارىسى: 1 ۇيىمداستىرۋ
ءى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
شاتتىق شەڭبەرى
وقۋشىلار شەڭبەرگە تۇرعىزىلادى.
- وقۋشىلار بۇگىنگى ساباقتا سەندەردى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن. بۇگىنگى ساباق ارقىلى بىر-بىرىمىزگە قۋانىش سىيلايىق. ءبارىمىز بىرگە كوڭىلدى ءان شىرقايىقشى.
ءان: «ايگولەك» ءسوزى: ن. بايمۇحامەدوۆ
ءانى: ب. بايقاداموۆ
كولدەي شالقىپ جاس ءومىر،
تاسىپ جاتقان شاعىندا.
كەمەرىنەن شالىقتاپ،
اسىپ جاتقان شاعىندا.
ويىن ويناپ، ءان سالماي،
وسەر بالا بولار ما؟
كۇمىس كۇلكى كورمەي ول،
كەمەلىنە تولار ما؟
قايىرماسى:
ايگولەك-اۋ، ايگولەك،
ايدىڭ ءجۇزى دوڭگەلەك.
ايداي تولعان كەزىمدە،
بي بيلەيمىن دوڭگەلەپ.
- وتە تاماشا! قۋانىشتى سەزىممەن ايتقان ءان ادامنىڭ كوڭىل-كۇيىن كوتەرەدى. بۇگىنگى ساباقتا قۋانىش سەزىمى، ونىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى اڭگىمەلەسەتىن بولامىز.
ءىى ماعىنانى تانۋ.
ماتىنمەن جۇمىس. ءماتىن ءۇنتاسپادان تىڭداتىلادى.(ماتىنگە بايلانىستى قۇستاردىڭ، سۋدىڭ دىبىستارى ءۇنتاسپاعا قوسا جازىلىپ بىرگە شىعىپ جاتۋى ءتيىس)
تاقىرىبى: بالالاردىڭ كوز قۋانىشى. اۆتورى: ۆ. ا. سۋحوملينسكيي
اڭگىمەلەسۋ
- كىشكەنتاي بالا تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن نەلىكتەن بايقامادى؟
- سەنىڭ ويىڭشا قارت بالاعا نە ايتۋى مۇمكىن؟
- اينالاداعى اسەمدىككە كوڭىل اۋدارۋىنا نە اسەر ەتتى؟
وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى.
- بالالار دۇرىس ايتاسىڭدار! بالا جىلاپ تۇرعاندىقتان، اينالاسىنداعى تابيعات سۇلۋلىعىنا دا كوڭىل اۋدارعان جوق. قۋانىش سەزىمى جۇرەگىنە ۇيالاعان ساتتە وعان جان-جاعى، اينالاسىنىڭ ءبارى اسەم دە ادەمى بوپ كورىندى. بارلىق ادامدار، تابيعات، اينالا ءبارى-بارى ونىمەن بىرگە قۋانىپ تۇرعان سەكىلدى. بالانى قۋانتا بىلگەن قارت تا قانداي باقىتتى!
بىزدە كوڭىلدى، قۋانىشتى، كۇلىمدەپ ءجۇرۋ ءۇشىن وزگەلەرگە، اينالامىزعا قۋانىش سىيلاي بىلۋگە ءتيىسپىز.
ويىن-جاتتىعۋ «كورشىڭە قۋانىش سىيلا»
وقۋشىلارعا ادەمى ەتىپ جاسالعان ءتۇرلى گۇلدىڭ، جۇرەكشەنىڭ، كوبەلەكتىڭ كەسكىندەرى
تاراتىلىپ بەرىلەدى.
ولار ونىڭ ەكىنشى بەتىنە قاتار وتىرعان سىنىپتاسىن قۋانتاتىن سوزدەر جازىپ، جاريا ەتەدى جانە سىيعا تارتادى.
ويىن-جاتتىعۋ سوڭىندا وقۋشىلار ءوز اسەرلەرىمەن جانە سەزىمدەرىمەن بولىسەدى.
ءبىر-بىرىن بەس رەت شاپالاق سوعۋمەن ماداقتايدى.
ماتىنمەن جۇمىس. «قۋانىش»ولەڭى. ە. اشىقبايەۆ
وقۋشىلار ولەڭدى مانەرلەپ وقيدى.
- ادامدى، اينالاڭدى قاي ۋاقىتتا، قانداي جاعدايدا بولماسىن قۋانتۋعا بولا ما؟ سەندەر ءوز بويلارىڭنان سونداي ارەكەتتەردى بايقادىڭدار ما؟
ەستەرىڭە ءتۇسىرىپ ايتىپ بەرىڭدەر.
وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى.
شىعارماشىلىق جۇمىس.
سۋرەتپەن جۇمىس. وقۋشىلارعا كىتاپتاعى سۋرەت ارقىلى سويلەم
قۇراستىرۋ تاپسىرىلادى.
سەرگىتۋ ءساتى.(ولەڭ جولدارىندا بەرىلگەن سوزدەرگە بايلانىستى
قيمىل-قوزعالىسپەن ايتىلادى.)
شارشادىم «ۋھ!»دەدىم،
رەنجىدىم «تۋھ!» دەدىم،
قورىقتىم «وي!» دەدىم،
وكىندىم «اھ!»دەدىم،
شاراسىز «ەھ!» دەدىم،
تاڭىرقاپ «و!» دەدىم،
كەيىدىم «ي!» دەدىم،
ءبىلىپ اپ «ە!» دەدىم،
قۋانىپ «حا-حا-حا!» دەدىم.
دايەكسوز
«ءقۋانىش-ومىر شاتتىعى»
- كۇلىمدەپ، اقجارقىن جۇرەتىن ادامنىڭ كوڭىل-كۇيى ۇنەمى جوعارى بولادى. ال ونداي كوڭىل-كۇي جانىڭدى ساۋ ەتەدى. جانىڭ ساۋ بولسا، دەنىڭ ساۋ بولادى. دەنىڭ ساۋ بولسا جاقسى ەڭبەك ەتە الاسىڭ. جاقسى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە ادامدار باقىتتى، مولشىلىقتا ءومىر سۇرەدى. سول سەبەپتى دە حالىق دانالىعىندا «ءقۋانىش-ومىر شاتتىعى» دەپ ايتقان بولاتىن.
ءىىى وي تولعانىس
داپتەرمەن جۇمىس
داپتەردە بەرىلگەن كۇننىڭ شۋاقتارىنا ەستەرىڭدە ۇزاق ساقتالعان قۋانىشتى
كۇندەرىڭ تۋرالى جازىڭدار.
«بەس جولدى ولەڭ» ءادىسى
وقۋشىلارعا «قۋانىش» سوزىنە بەس جولدى ¬ولەڭ قۇراستىرۋ تاپسىرىلادى.
مىسالى: 1. قۋانىش
2. شاتتىق، دۋمان
3. كۇلدىرتەدى، قۋانتادى، شاتتاندىرادى.
4. قۋانىش جۇرەككە نۇر سىيلايدى.
5. باقىت
وقۋشىلار وسىلايشا ءوز ويلارىن ءبىلدىرىپ جازادى.(ءوز ويلارىن ءارتۇرلى قىلىپ جازۋى دا مۇمكىن)
قورىتىندىلاۋ
- كۇلىمدەۋ، ادامدارعا قۋانىش سىيلاي ءبىلۋ-وزىڭنىڭ دە، وزگەنىڭ دە ءومىر جاسىن ۇزارتىپ، دەنساۋلىعىن جاقسارتادى. بارلىق ادامدارمەن كۇلىپ
امانداسۋ، ۇنەمى اقجارقىن ءجۇرۋ، مۇمكىندىگىنشە اينالاڭا قۋانىش سىيلاۋ - اسىل قاسيەت.
«توپتاستىرۋ» ءادىسى
كۇن شاپاعىنا جاقسى تىلەك جازىپ تاقتاداعى كۇننىڭ اينالاسىنا ورنالاستىرايىق.
جۇرەكتەن-جۇرەككە
وقۋشىلار ورتاعا شىعىپ ەكى-ەكىدەن دوڭگەلەنىپ، قول ۇستاسىپ تۇرادى.
«كوڭىلدى بالالار» ولەڭى اۆتورى: ە. وتەتىلەۋوۆ
ءارقاشاندا بىرگەمىز،
جابىرقاۋدى بىلمەيمىز،
جالقاۋلىقتى سۇيمەيمىز.
ءبىز-تالاپتى جاس ۇلان،
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
ورمان، كولگە شىڭعا ءبىز،
ساياحاتقا شىعامىز،
بولىنبەيدى ىرگەمىز.
ماداقتاۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قۋانىش-جان شۋاعى
ماقساتى: وقۋشىلاردىڭ «باقىت»،«سىيلاستىق»، ماحاببات» قۇندىلىقتارى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن كەڭەيتۋ.
مىندەتتەرى:
- قۋانىش سەزىمىنىڭ ادام ومىرىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ؛
- ءوزارا جاعىمدى قارىم-قاتىناس جاساۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- مەيىرىمدىلىككە تاربيەلەۋ؛
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ۇعىمدى قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، «بەس جولدى ولەڭ» ءادىسى، توپتاستىرۋ؛
كورنەكى قۇرالدار: تاقىرىپقا بايلانىستى سلايد، كوبەلەكتىڭ، گۇلدىڭ،
جۇرەكشەلەردىڭ سۋرەتتەرى
ساباق بارىسى: 1 ۇيىمداستىرۋ
ءى قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ
شاتتىق شەڭبەرى
وقۋشىلار شەڭبەرگە تۇرعىزىلادى.
- وقۋشىلار بۇگىنگى ساباقتا سەندەردى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن. بۇگىنگى ساباق ارقىلى بىر-بىرىمىزگە قۋانىش سىيلايىق. ءبارىمىز بىرگە كوڭىلدى ءان شىرقايىقشى.
ءان: «ايگولەك» ءسوزى: ن. بايمۇحامەدوۆ
ءانى: ب. بايقاداموۆ
كولدەي شالقىپ جاس ءومىر،
تاسىپ جاتقان شاعىندا.
كەمەرىنەن شالىقتاپ،
اسىپ جاتقان شاعىندا.
ويىن ويناپ، ءان سالماي،
وسەر بالا بولار ما؟
كۇمىس كۇلكى كورمەي ول،
كەمەلىنە تولار ما؟
قايىرماسى:
ايگولەك-اۋ، ايگولەك،
ايدىڭ ءجۇزى دوڭگەلەك.
ايداي تولعان كەزىمدە،
بي بيلەيمىن دوڭگەلەپ.
- وتە تاماشا! قۋانىشتى سەزىممەن ايتقان ءان ادامنىڭ كوڭىل-كۇيىن كوتەرەدى. بۇگىنگى ساباقتا قۋانىش سەزىمى، ونىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى تۋرالى اڭگىمەلەسەتىن بولامىز.
ءىى ماعىنانى تانۋ.
ماتىنمەن جۇمىس. ءماتىن ءۇنتاسپادان تىڭداتىلادى.(ماتىنگە بايلانىستى قۇستاردىڭ، سۋدىڭ دىبىستارى ءۇنتاسپاعا قوسا جازىلىپ بىرگە شىعىپ جاتۋى ءتيىس)
تاقىرىبى: بالالاردىڭ كوز قۋانىشى. اۆتورى: ۆ. ا. سۋحوملينسكيي
اڭگىمەلەسۋ
- كىشكەنتاي بالا تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن نەلىكتەن بايقامادى؟
- سەنىڭ ويىڭشا قارت بالاعا نە ايتۋى مۇمكىن؟
- اينالاداعى اسەمدىككە كوڭىل اۋدارۋىنا نە اسەر ەتتى؟
وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى.
- بالالار دۇرىس ايتاسىڭدار! بالا جىلاپ تۇرعاندىقتان، اينالاسىنداعى تابيعات سۇلۋلىعىنا دا كوڭىل اۋدارعان جوق. قۋانىش سەزىمى جۇرەگىنە ۇيالاعان ساتتە وعان جان-جاعى، اينالاسىنىڭ ءبارى اسەم دە ادەمى بوپ كورىندى. بارلىق ادامدار، تابيعات، اينالا ءبارى-بارى ونىمەن بىرگە قۋانىپ تۇرعان سەكىلدى. بالانى قۋانتا بىلگەن قارت تا قانداي باقىتتى!
بىزدە كوڭىلدى، قۋانىشتى، كۇلىمدەپ ءجۇرۋ ءۇشىن وزگەلەرگە، اينالامىزعا قۋانىش سىيلاي بىلۋگە ءتيىسپىز.
ويىن-جاتتىعۋ «كورشىڭە قۋانىش سىيلا»
وقۋشىلارعا ادەمى ەتىپ جاسالعان ءتۇرلى گۇلدىڭ، جۇرەكشەنىڭ، كوبەلەكتىڭ كەسكىندەرى
تاراتىلىپ بەرىلەدى.
ولار ونىڭ ەكىنشى بەتىنە قاتار وتىرعان سىنىپتاسىن قۋانتاتىن سوزدەر جازىپ، جاريا ەتەدى جانە سىيعا تارتادى.
ويىن-جاتتىعۋ سوڭىندا وقۋشىلار ءوز اسەرلەرىمەن جانە سەزىمدەرىمەن بولىسەدى.
ءبىر-بىرىن بەس رەت شاپالاق سوعۋمەن ماداقتايدى.
ماتىنمەن جۇمىس. «قۋانىش»ولەڭى. ە. اشىقبايەۆ
وقۋشىلار ولەڭدى مانەرلەپ وقيدى.
- ادامدى، اينالاڭدى قاي ۋاقىتتا، قانداي جاعدايدا بولماسىن قۋانتۋعا بولا ما؟ سەندەر ءوز بويلارىڭنان سونداي ارەكەتتەردى بايقادىڭدار ما؟
ەستەرىڭە ءتۇسىرىپ ايتىپ بەرىڭدەر.
وقۋشىلاردىڭ جاۋاپتارى تىڭدالادى.
شىعارماشىلىق جۇمىس.
سۋرەتپەن جۇمىس. وقۋشىلارعا كىتاپتاعى سۋرەت ارقىلى سويلەم
قۇراستىرۋ تاپسىرىلادى.
سەرگىتۋ ءساتى.(ولەڭ جولدارىندا بەرىلگەن سوزدەرگە بايلانىستى
قيمىل-قوزعالىسپەن ايتىلادى.)
شارشادىم «ۋھ!»دەدىم،
رەنجىدىم «تۋھ!» دەدىم،
قورىقتىم «وي!» دەدىم،
وكىندىم «اھ!»دەدىم،
شاراسىز «ەھ!» دەدىم،
تاڭىرقاپ «و!» دەدىم،
كەيىدىم «ي!» دەدىم،
ءبىلىپ اپ «ە!» دەدىم،
قۋانىپ «حا-حا-حا!» دەدىم.
دايەكسوز
«ءقۋانىش-ومىر شاتتىعى»
- كۇلىمدەپ، اقجارقىن جۇرەتىن ادامنىڭ كوڭىل-كۇيى ۇنەمى جوعارى بولادى. ال ونداي كوڭىل-كۇي جانىڭدى ساۋ ەتەدى. جانىڭ ساۋ بولسا، دەنىڭ ساۋ بولادى. دەنىڭ ساۋ بولسا جاقسى ەڭبەك ەتە الاسىڭ. جاقسى ەڭبەكتىڭ ناتيجەسىندە ادامدار باقىتتى، مولشىلىقتا ءومىر سۇرەدى. سول سەبەپتى دە حالىق دانالىعىندا «ءقۋانىش-ومىر شاتتىعى» دەپ ايتقان بولاتىن.
ءىىى وي تولعانىس
داپتەرمەن جۇمىس
داپتەردە بەرىلگەن كۇننىڭ شۋاقتارىنا ەستەرىڭدە ۇزاق ساقتالعان قۋانىشتى
كۇندەرىڭ تۋرالى جازىڭدار.
«بەس جولدى ولەڭ» ءادىسى
وقۋشىلارعا «قۋانىش» سوزىنە بەس جولدى ¬ولەڭ قۇراستىرۋ تاپسىرىلادى.
مىسالى: 1. قۋانىش
2. شاتتىق، دۋمان
3. كۇلدىرتەدى، قۋانتادى، شاتتاندىرادى.
4. قۋانىش جۇرەككە نۇر سىيلايدى.
5. باقىت
وقۋشىلار وسىلايشا ءوز ويلارىن ءبىلدىرىپ جازادى.(ءوز ويلارىن ءارتۇرلى قىلىپ جازۋى دا مۇمكىن)
قورىتىندىلاۋ
- كۇلىمدەۋ، ادامدارعا قۋانىش سىيلاي ءبىلۋ-وزىڭنىڭ دە، وزگەنىڭ دە ءومىر جاسىن ۇزارتىپ، دەنساۋلىعىن جاقسارتادى. بارلىق ادامدارمەن كۇلىپ
امانداسۋ، ۇنەمى اقجارقىن ءجۇرۋ، مۇمكىندىگىنشە اينالاڭا قۋانىش سىيلاۋ - اسىل قاسيەت.
«توپتاستىرۋ» ءادىسى
كۇن شاپاعىنا جاقسى تىلەك جازىپ تاقتاداعى كۇننىڭ اينالاسىنا ورنالاستىرايىق.
جۇرەكتەن-جۇرەككە
وقۋشىلار ورتاعا شىعىپ ەكى-ەكىدەن دوڭگەلەنىپ، قول ۇستاسىپ تۇرادى.
«كوڭىلدى بالالار» ولەڭى اۆتورى: ە. وتەتىلەۋوۆ
ءارقاشاندا بىرگەمىز،
جابىرقاۋدى بىلمەيمىز،
جالقاۋلىقتى سۇيمەيمىز.
ءبىز-تالاپتى جاس ۇلان،
ۇلگى الامىز جاقسىدان.
ورمان، كولگە شىڭعا ءبىز،
ساياحاتقا شىعامىز،
بولىنبەيدى ىرگەمىز.
ماداقتاۋ
You Might Also Like
