قۋىرشاق تەاترى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قۋىرشاق تەاترى
ساباقتىڭ ماقساتى: بالالارعا قۋىرشاق تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. بالالاردىڭ سوزدىك قورىن بايلانىستىرىپ سويلەۋگە داعدىلاندىرۋ.
بىلىمدىلىگى: قۋىرشاق قويىلىمىن كورسەتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىگى: ءوزارا سىيلاسىپ دوستىق قارىم - قاتىناستا بولۋعا تاربيەلەۋ.
قويىلىم كەيىپكەرلەرى: شال، كەمپىر، باۋىرساق، قويان، قاسقىر، ايۋ، تۇلكى
كورنەكىلىگى: سلايد، ەرتەگى كىتاپتارى، قولعا كيىلمەلى قۋىرشاقتار.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
شەڭبەرگە تۇرىپ، شاتتىق شەڭبەر ايتادى.
كانەكي، بالالار شاتتىق شەڭبەرىندە تۇرىپ، سيقىرلى تاياقشانى ءبىر - بىرىمىزگە بەرە وتىرىپ، جاقسى سوزدەر مەن يگىلىكتى تىلەكتەر ايتايىق.
بالالار مەن ءوزىمنىڭ تىلەگىمدى ءبىرىنشى ايتايىن.
مەن بارىڭە باقىت، شاتتىق تىلەيمىن. مەن ەندى سيقىرلى تاياقشانى مەدەتكە بەرەيىن. مەدەت ايتا عوي، سەنىڭ دوستارىڭا قانداي تىلەگىڭ بار.
بالالار ءبىر - بىرىنە «سيقىرلى تاياقشانى» بەرە وتىرىپ، وزدەرىنىڭ يگىلىكتى تىلەكتەرىن ايتادى.
مەن بارىڭە دەنساۋلىق تىلەيمىن. (مەدەت)
مەن بارىڭە قۋانىش تىلەيمىن. (ايدوس)
مەن بارىڭە مەيىرىم تىلەيمىن. (ءنۇرالى)
مەن بارىڭە شۋاقتى كۇن تىلەيمىن. ( دانيار)
مەن بارىڭەشىنايى دوستىقتى تىلەيمىن. (ايبەك)
مەن بارىڭە جاقسىلىق تىلەيمىن. (جانىبەك)
مەن بارىڭە كوتەرىڭكى كوڭىل كۇي تىلەيمىن. (راسۋل)
مەن بارىڭە اشىق اسپان تىلەيمىن. (رۋسلان)
مەن بارىڭە كوڭىلدى ويىن تىلەيمىن. (سىيلاس)
مەن بارىڭە شات كۋلكى تىلەيمىن. (بەكارىس)
راحمەت! بالالار ءبىز ءبىر - بىرىمىزدەن جاقسى سوزدەر مەن تىلەكتەر ەستىدىك.
وسى تىلەكتەرىڭنىڭ بارلىعى ورىندالادى. ويتكەنى سەندەر ونىڭ بارلىعىن شىن جۇرەكتەن ايتتىڭدار.
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. ءسوزجۇمباق شەشۋ.
بالالار ساباعىمىزدى مىنا ەكرانداعى ءسوزجۇمباقتى شەشۋدەن باستايىق.
قانە، بالالار شەشىپ كورەيىك، بۇگىنگى قوزعايتىن تاقىرىبىمىزداعى نەگىزگى تىرەك ءسوزىمىز شىعادى.
1. كيەلى قۇس (اققۋ)
2. قازاقستان رامىزدەرىنىڭ ءبىرى (تۋ)
3. ءۇي قۇسى (تاۋىق)
4. ءيىس سەزۋ مۇشەسى (مۇرىن)
5. قىسى، جازى ءبىر ءتۇستى اعاش( شىرشا)
6. قىس كوركى (قار)
7. قاعازدى، ماتانى نەمەن قيامىز (قايشى)
قۋىرشاقتىڭ شىعۋ تاريحى: بالالار سويلەيدى.
جانىبەك: 1938 جىلى تەاترعا رەسپۋبليكالىق قۋىرشاق تەاترى دارەجەسى بەرىلدى.
دانيار: بالالار تەاترىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بار. سونىڭ ىشىندە ەڭ كوپ تاراعان ءتۇرى قۋىرشاق تەاترى.
ايدوس: قازاقجەرىندەگى قۋىرشاق تەاترى ۇلتتىق ويىنداردان باستاۋ العان. ەرتەدە كەلە جاتقان «ورتەكە ويىنى وسىنىڭ ايقىن دالەلى. اعاشتان جونىلىپ جاسالعان كيىك نەمەسە ات مۇسىنشەسىن سىلدىرماقتاپ ءجىپ تاعىپ، دومبىرا تارتقاندا ءجىپتىڭ ءبىر ۇشىن ىشەكتى شەرتەر ساۋساققا ءىلىپ بيلەتەتىن بولعان. تارتىلعان كۇي ىرعاعىنا قاراي ورتەكە ويىنى كورسەتىلگەن.
تاربيەشى: ورتەكە – قازاقتىڭ كونە قۋىرشاق تەاترى. ەكسپو - حالىقارالىق كورمەسىنە ارناپ سالىنعانەتنواۋىل مادەني قالاشىعىندا جامبىل وبلىسىنىڭ شەبەرلەرى كورمە وتكىزدى. كورمەگە ۇمىت بولىپ بارا جاتقان وسى ورتەكە ويىنى قوناقتاردىڭ نازارىنا ۇسىنىلدى. ورتەكە ويىنىن تەك دومبىرامەن عانا ەمەس، ىشەكتى اسپاپتاردىڭ بارلىعىندا ويناتۋعا بولادى. ۇستەل ۇستىنە ورناتىلعان قۋىرشاق اياعى، مويىنى، دەنەسى قوزعالمالى ەتىپ جاسالادى دا، جىڭىشكە جىپتەر ارقىلى دومبىراشىنىڭ ساۋساقتارىنا بايلانادى. كۇي تارتىلعاندا ساۋساقتاردىڭ جوعارى - تومەن قوزعالۋىنا وراي قۋىرشاقتىڭ دەنە مۇشەلەرى دە قيمىلداپ، كۇي ىرعاعىنا ساي بيلەپ جۇرگەندەي اسەر ەتەدى. مىناۋ ورتەكەنىڭ بالالار جاڭا نۇسقاسى ەكەن. شىنىپلاستيكتەن جاسالعان ءتۇرى.
ايبەك: 2002 جىلى الماتىدا قازاقستان قۋىرشاق تەاترىنىڭ ءبىرىنشى فەستيۆالى ءوتتى. ءبىر ءتۇرى. قۋىرشاق تۇرىنە قيمىلىنا قاراي بىرنەشە توپقا جىكتەلەدى. مىسالى: مۇشەلەرى
سىلدىرماقتى (ءجىپ نەمەسە سىم ارقىلى قوزعالاتىن)
قاعازداعى قۋىرشاق كەسكىنىن ەكرانعا تۇسىرەتىن جانە تاعى باسقا تۇرلەرى كوپ.
وسىنىڭ ىشىندە بىزدىكى قولعا كيىپ ويىن كورسەتەتىن كيىلمەلى قۋىرشاقتار.
راسۋل: 1935 جىلى الماتى قالاسىندا قۋىرشاق تەاترى ۇيىمداستىرىلعان.
سىيلاس: تەاتر – كورەرمەنىڭ ءتىپتى تۇسىندە كورمەگەن، نە ارمانداماعان ويلارىنىڭ ورىندالاتىن ورنى.
بەكارىس: تەاتر مەن كينونىڭ ايىرماشىلىعى ءسىز تەاتردا كورەسىز، ال كينودا سىزگە كورسەتەدى.
ايبەك: جامبىل تەاترىنىڭ كىرپىشى 1902 جىلى قالانعان. العاشىندا تەاتر حالىق ءۇيى دەپ اتالعان بولاتىن.
مەدەت: ءوز بيىگىنە جەتكەن تەاتر ەشكىمنىڭ دە، كومەگىن قاجەت ەتپەيدى.
دانيار: تەاتردا ەكى اكتورلىك قازاق جانە ورىس توپتارى قىزمەت ەتەدى.
ايدوس: 2002 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا شىعىس قازاقستان وبلىسى جامبىل اتىنداعى دراما تەاتر عيماراتىنا 100 جىل تولدى.
راسۋل: وبلىستىق دراما تەاترى 2015 جىلى 7 - ساۋىردە اشىلدى.
تاربيەشى: تەاتر 600 ءجۇز ورىندىقتى. ۇلكەن جانە كىشى زالدارى بار. قازاق جانە ورىس توپتارى قىزمەت ەتەدى. وسى شىعىس قازاقستان وبلىستىق دراما تەاترىندا 2017 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا وتكەن جۇلدىزاي فەستيۆالىندە ايدوس ءوز ونەرىن كورسەتىپ، جۇلدەلى ورىنعا يە بولىپ كەلدى. مىنا ەكرانعا نازار اۋدارساق، مىنا سۋرەت ايدوستىڭ وسى تەاتردا تۇسكەن سۋرەتى. بالالار سەندەردە وسى تەاتردا جەلتوقسان ايىندا كورەرمەن رەتىندە بارىپ، جاستار تەاترىنىڭ ونەرىن تاماشالاپ قايىتقانسىڭدار. بالالار وسىنداي تەاترلاردىڭ قالىپتاسۋىنا كورنەكتى تەاتر قايراتكەرلەرىكوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. بۇل تەاتردا جىلىنا كوپتەگەن پەسالار، قويىلىمدار كورسەتىلەدى. قۋىرشاق تەاترى بىزدە وسكەمەندە جوق. قۋىرشاق بەينەسىنە قاراي بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى.
1. ساۋساق تەاترى
2. سىم جانە ءجىپ ارقىلى قوزعالاتىن.( قولمەن قۋىرشاقتاردى باسقارادى. مۇندا قۋىرشاقتار قوزعالىسقا اعاش تاياقشالار ارقىلى كەلتىرىلەدى)
3. كولەڭكە ارقىلى كورسەتىلەتىن.( بالاران تەلەارناسىنان بىلەسىڭدەر)
4. قولعا كيىپ وينايتىن (كيگىزىلمەلى)
كورمە:
سىيلاس: بىزدە مۇندا ەرتەگى كىتاپتارى مەن قۋىرشاقتار كورمەسى ۇيىمداستىرىلعان. وسى ەرتەگى كىتاپتارىنان كيىلمەلى قۋىرشاقتاردىڭ كومەگىمەن ەرتەگى كەيىپكەرلەرىن كورسەتەمىز. قويىلىمداردى ساحنالايمىز.
تاربيەشى: وسى ەرتەگى كىتاپتارىنىڭ ىشىندەگى ءاربىر كەيىپكەرلەردىڭ جامان ادەتىنەن اۋلاق بولۋعا، جاقسى كەيىپكەرلەرگە قاراپ قايىرىمدى، مەيىرىمدى بولۋعا تالپىناسىڭدار. بالالار حالىقتىڭ ۇمىتىلعان سوزدەرىن وسى ەرتەگىدەن تابامىز. ولاي بولسا، ەرتەگى ءتىل جاعىنان كەرەك نارسە. سوندا بىزگە ەرتەگىنىڭ بەرەرى وتە كوپ ەكەن. ويلاۋ قابىلەتتەرىڭدى، سويلەۋ تىلدەرىڭدى دامىتادى ەكەن.
سەرگىتۋ ءساتى:
ەرتەگىمىزدى باستاماس بۇرىن، ايبەك وسى ەرتەگىگە بايلانىستى ءبىراز ماعۇلىمات بەرىپ كەتسە.
ايبەك: ەرتەگى حالقىمىزدىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان مادەني مۇرالارىنىڭ ءبىرى. ەرتەگى مازمۇنىنا قاراي بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى.
جانۋارلار جايىندا
قيال - عاجايىپ ەرتەگىلەر
شىنشىل ەرتەگىلەر
ءبىز بۇگىن وسى ەرتەگىلەردىڭ ىشىندە جانۋارلار جايىنداعى باۋىرساق ەرتەگىسىمەن تانىسامىز.
كورىنىس: «باۋىرساق ەرتەگىسى»
ەرتەدە ءبىر شال مەن كەمپىر بولىپتى.
بىردە شال كەمپىرىنە جالىنىپ:
كەمپىر - اۋ، ماعان باۋىرساق ءپىسىرىپ بەرسەڭشى.( ايبەك)
كەمپىر: نەدەن پىسىرەيىن ۇن جوق قوي.( ءنۇرالى)
شال: ءاي، كەمپىر - اي! قويمانىڭ ءتۇبىن قىرناپ كورسەڭ عوي. باۋىرساق پىسىرەتىن ۇن تابىلىپ قالار.
اۆتور: كەمپىر سولاي ىستەيدى. قويما ءتۇبىن قىرناپ - قىرناپ ەكى ۋىس ۇن تابادى دا، قايماققا نان يلەپ، ونى مايعا قۋىرىپ، باۋىرساق پىسىرەدى.( سىيلاس)
ونى تەرەزەنىڭ الدىنا سۋىتىپ قويىپتى. باۋىرساق سۋىپ تۇرىپ، ءبىر كەزدە دومالاي جونەلەدى. دومالاپ كەلىپ، تەرەزە الدىنداعى ورىندىققا، ورىندىقتان ەدەنگە، ەدەننەن دالىزگە، دالىزدەن اۋلاعا، اۋلادان سىرتقا، ودان ءارى دومالاي بەرەدى، دومالاي بەرەدى.
ءبىر كەزدە وعان قويان جولىعىپتى:(جانىبەك)
قويان: باۋىرساق، باۋىرساق! مەن سەنى جەيمىن!- دەيدى.
باۋىرساق: قويان، سەن مەنى جەمە. مەن ساعان ولەڭ ايتىپ بەرەمىن.
مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق!
قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام.
ۇستاتپاي كەتتىم اتتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە.
ۇستاتپايمىن قويان ساعان دا.
اۆتور: سودان باۋىرساق قارا جولمەن دومالاپ كەتە بارادى. وعان قاسقىر كەزدەسىپ، ونىڭ دا جەگىسى كەلەدى.(مەدەت)
باۋىرساق: قاسقىر، سەن مەنى جەمە، مەن ساعان ولەڭ ايتىپ بەرەمىن.
باۋىرساق: مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق!
قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام.
ۇستاتپاي كەتتىم اتتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە.
ۇستاتپاي كەتتىم قويانعا،
ۇستاتپايمىن قاسقىر ساعان دا.
باۋىرساق ءوزىنىڭ ءانىن قاسقىرعا ايتىپ بەرىپ، ودان ءارى دومالاي بەرەدى.
ءبىر كەزدە ايۋ جولىعادى: (دانيار)
باۋىرساق:- سەندەي مايتابانعا مەنى جەۋ قايدا.
مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق!
قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام.
ۇستاتپاي كەتتىم اتتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە.
قويان مەنەن قاسقىرعا
ۇستاتپايمىن ايۋ ساعان دا.
ءسويتىپ ايۋعا دا ۇستاتپاي كەتەدى.
باۋىرساق دومالاعاننان دومالاپ، كەلە جاتسا وعان تۇلكى جولىعادى.(ايدوس)
تۇلكى:- باۋىرساق، باۋىرساق، قايدا دومالاپ باراسىڭ؟- دەيدى ول.
باۋرىساق:- جولمەن دومالاپ بارامىن.
- باۋىرساق، باۋىرساق ماعان ولەڭ ايتىپ بەرشى!...
مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق!
قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام.
ۇستاتپاي كەتتىم اتتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە.
ۇستاتپاي كەتتىم قويانعا
ۇستاتپاي كەتتىم قاسقىر مەنەن ايۋعا
ۇستاتپايمىن ساعان مۇلدە
تۇلكى: ءانىڭ وتە جاقسى ەكەن. ءبىراق ءجوندى ەستي الماي تۇرعانىم. باۋىرساق سەن مەنىڭ تۇمسىعىما شىق تا، ءانىڭدى تاعى ءبىر رەت قاتتىراق ايتشى،- دەيدى.
باۋىرساق: مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق!
قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام.
باۋىرساق تۇلكىنىڭ تۇمسىعىنا دومالاپ شىعىپ الىپ، بار داۋسىمەن ءانىن ايتادى. سول كەزدە تۇلكى ۇستاپ الىپ جەپ قويادى.
قورىتىندىلاۋ:
- بالالار ەرتەگى سەندەرگە ۇنادى ما؟
بالالاردىڭ جاۋابى: ءيا
- ەرتەگىنىڭ مازمۇنى نە جايىندا ەكەن؟
بالالار وسى ەرتەگىدە جاعىمسىز جانە جاعىمدى كەيىپكەرلەردى ايتايىقشى.
جاعىمسىز كەيىپكەر - تۇلكى
جاعىمدى كەيىپكەرلەر - ايۋ، قاسقىر، قويان
نەلىكتەن بۇلار جاعىمدى كەيىپكەرلەر؟
بالالار جاۋابى: ويتكەنى ولار باۋىرساقتى جەگەن جوق.
ال تۇلكى بولسا، قۋ ايلاكەر.
بالالار باۋىرساق نەدەن جاسالادى؟( ۇنان).
ۇن نەدەن الىنادى؟( بيدايدان)
ال، بالالار نان تۋرالى ماقال - ماتەلدەر، تىيىم سوزدەر بىلەسىڭدەر مە؟
بالالار ماقال - ماتەل مەن تىيىم سوزدەر ايتادى.
اس اتاسى - نان(جانىبەك)
نان بار جەردە، ءان بار(رۋسلان)
ءداندى شاشپا، ناندى باسپا( بەكارىس)
ناندى شاشپا
اياعىڭمەن باسپا
جەردە جاتسا، تەرىپ الىپ
تورعايلارعا تاستا (ايبەك)
نان اناسى بيدايمىن،
ەلگە استىق سىيلايمىن
ءدانىم تولىپ پىسكەندە،
قاۋىزىما سىيمايمىن.( سىيلاس)
نان - ارداقتى اسىل اس
اتتاماس ودان كارى جاس
نانداي جوق قوي اسىل ءدان
جەپ ۇيرەنگەن جاسىڭنان
داستارحاننان نان كەتسە،
بەرەكە كەتەر اسىڭنان. (راسۋل)
نان – تاماقتىڭ اتاسى
ىنتىماق – كوپتىڭ باتاسى. (دانيار)
داستارحاندا نانى جوقتىڭ
تاماعىنىڭ ءسانى جوق. (ايدوس)
ناندا ءومىردىڭ ءيىسى مەن ءدانى بار،
ناندا ادامنىڭ ەڭبەگى مەن ارى بار.( ءنۇرالى)
تاربيەشى: - ءيا بالالار، نانسىز ءومىر ءسۇرۋىمىز مۇمكىن ەمەس. نان – تىرشىلىك تىرەگى. ناندى قاستەرلەۋىمىز كەرەك. نان بىزگە ادال ەڭبەكپەن كەلەتىنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. نان قاسيەتتى تاعام – دەپ بەكەر ايتىلماعان. نانىڭ قاسيەتى بىزگە توقشىلىق، بايلىق، تىنىشتىق اكەلەدى.
ءان: ەرتەگىلەر
ساباقتىڭ ماقساتى: بالالارعا قۋىرشاق تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. بالالاردىڭ سوزدىك قورىن بايلانىستىرىپ سويلەۋگە داعدىلاندىرۋ.
بىلىمدىلىگى: قۋىرشاق قويىلىمىن كورسەتۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ.
تاربيەلىگى: ءوزارا سىيلاسىپ دوستىق قارىم - قاتىناستا بولۋعا تاربيەلەۋ.
قويىلىم كەيىپكەرلەرى: شال، كەمپىر، باۋىرساق، قويان، قاسقىر، ايۋ، تۇلكى
كورنەكىلىگى: سلايد، ەرتەگى كىتاپتارى، قولعا كيىلمەلى قۋىرشاقتار.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
شەڭبەرگە تۇرىپ، شاتتىق شەڭبەر ايتادى.
كانەكي، بالالار شاتتىق شەڭبەرىندە تۇرىپ، سيقىرلى تاياقشانى ءبىر - بىرىمىزگە بەرە وتىرىپ، جاقسى سوزدەر مەن يگىلىكتى تىلەكتەر ايتايىق.
بالالار مەن ءوزىمنىڭ تىلەگىمدى ءبىرىنشى ايتايىن.
مەن بارىڭە باقىت، شاتتىق تىلەيمىن. مەن ەندى سيقىرلى تاياقشانى مەدەتكە بەرەيىن. مەدەت ايتا عوي، سەنىڭ دوستارىڭا قانداي تىلەگىڭ بار.
بالالار ءبىر - بىرىنە «سيقىرلى تاياقشانى» بەرە وتىرىپ، وزدەرىنىڭ يگىلىكتى تىلەكتەرىن ايتادى.
مەن بارىڭە دەنساۋلىق تىلەيمىن. (مەدەت)
مەن بارىڭە قۋانىش تىلەيمىن. (ايدوس)
مەن بارىڭە مەيىرىم تىلەيمىن. (ءنۇرالى)
مەن بارىڭە شۋاقتى كۇن تىلەيمىن. ( دانيار)
مەن بارىڭەشىنايى دوستىقتى تىلەيمىن. (ايبەك)
مەن بارىڭە جاقسىلىق تىلەيمىن. (جانىبەك)
مەن بارىڭە كوتەرىڭكى كوڭىل كۇي تىلەيمىن. (راسۋل)
مەن بارىڭە اشىق اسپان تىلەيمىن. (رۋسلان)
مەن بارىڭە كوڭىلدى ويىن تىلەيمىن. (سىيلاس)
مەن بارىڭە شات كۋلكى تىلەيمىن. (بەكارىس)
راحمەت! بالالار ءبىز ءبىر - بىرىمىزدەن جاقسى سوزدەر مەن تىلەكتەر ەستىدىك.
وسى تىلەكتەرىڭنىڭ بارلىعى ورىندالادى. ويتكەنى سەندەر ونىڭ بارلىعىن شىن جۇرەكتەن ايتتىڭدار.
قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ. ءسوزجۇمباق شەشۋ.
بالالار ساباعىمىزدى مىنا ەكرانداعى ءسوزجۇمباقتى شەشۋدەن باستايىق.
قانە، بالالار شەشىپ كورەيىك، بۇگىنگى قوزعايتىن تاقىرىبىمىزداعى نەگىزگى تىرەك ءسوزىمىز شىعادى.
1. كيەلى قۇس (اققۋ)
2. قازاقستان رامىزدەرىنىڭ ءبىرى (تۋ)
3. ءۇي قۇسى (تاۋىق)
4. ءيىس سەزۋ مۇشەسى (مۇرىن)
5. قىسى، جازى ءبىر ءتۇستى اعاش( شىرشا)
6. قىس كوركى (قار)
7. قاعازدى، ماتانى نەمەن قيامىز (قايشى)
قۋىرشاقتىڭ شىعۋ تاريحى: بالالار سويلەيدى.
جانىبەك: 1938 جىلى تەاترعا رەسپۋبليكالىق قۋىرشاق تەاترى دارەجەسى بەرىلدى.
دانيار: بالالار تەاترىنىڭ بىرنەشە تۇرلەرى بار. سونىڭ ىشىندە ەڭ كوپ تاراعان ءتۇرى قۋىرشاق تەاترى.
ايدوس: قازاقجەرىندەگى قۋىرشاق تەاترى ۇلتتىق ويىنداردان باستاۋ العان. ەرتەدە كەلە جاتقان «ورتەكە ويىنى وسىنىڭ ايقىن دالەلى. اعاشتان جونىلىپ جاسالعان كيىك نەمەسە ات مۇسىنشەسىن سىلدىرماقتاپ ءجىپ تاعىپ، دومبىرا تارتقاندا ءجىپتىڭ ءبىر ۇشىن ىشەكتى شەرتەر ساۋساققا ءىلىپ بيلەتەتىن بولعان. تارتىلعان كۇي ىرعاعىنا قاراي ورتەكە ويىنى كورسەتىلگەن.
تاربيەشى: ورتەكە – قازاقتىڭ كونە قۋىرشاق تەاترى. ەكسپو - حالىقارالىق كورمەسىنە ارناپ سالىنعانەتنواۋىل مادەني قالاشىعىندا جامبىل وبلىسىنىڭ شەبەرلەرى كورمە وتكىزدى. كورمەگە ۇمىت بولىپ بارا جاتقان وسى ورتەكە ويىنى قوناقتاردىڭ نازارىنا ۇسىنىلدى. ورتەكە ويىنىن تەك دومبىرامەن عانا ەمەس، ىشەكتى اسپاپتاردىڭ بارلىعىندا ويناتۋعا بولادى. ۇستەل ۇستىنە ورناتىلعان قۋىرشاق اياعى، مويىنى، دەنەسى قوزعالمالى ەتىپ جاسالادى دا، جىڭىشكە جىپتەر ارقىلى دومبىراشىنىڭ ساۋساقتارىنا بايلانادى. كۇي تارتىلعاندا ساۋساقتاردىڭ جوعارى - تومەن قوزعالۋىنا وراي قۋىرشاقتىڭ دەنە مۇشەلەرى دە قيمىلداپ، كۇي ىرعاعىنا ساي بيلەپ جۇرگەندەي اسەر ەتەدى. مىناۋ ورتەكەنىڭ بالالار جاڭا نۇسقاسى ەكەن. شىنىپلاستيكتەن جاسالعان ءتۇرى.
ايبەك: 2002 جىلى الماتىدا قازاقستان قۋىرشاق تەاترىنىڭ ءبىرىنشى فەستيۆالى ءوتتى. ءبىر ءتۇرى. قۋىرشاق تۇرىنە قيمىلىنا قاراي بىرنەشە توپقا جىكتەلەدى. مىسالى: مۇشەلەرى
سىلدىرماقتى (ءجىپ نەمەسە سىم ارقىلى قوزعالاتىن)
قاعازداعى قۋىرشاق كەسكىنىن ەكرانعا تۇسىرەتىن جانە تاعى باسقا تۇرلەرى كوپ.
وسىنىڭ ىشىندە بىزدىكى قولعا كيىپ ويىن كورسەتەتىن كيىلمەلى قۋىرشاقتار.
راسۋل: 1935 جىلى الماتى قالاسىندا قۋىرشاق تەاترى ۇيىمداستىرىلعان.
سىيلاس: تەاتر – كورەرمەنىڭ ءتىپتى تۇسىندە كورمەگەن، نە ارمانداماعان ويلارىنىڭ ورىندالاتىن ورنى.
بەكارىس: تەاتر مەن كينونىڭ ايىرماشىلىعى ءسىز تەاتردا كورەسىز، ال كينودا سىزگە كورسەتەدى.
ايبەك: جامبىل تەاترىنىڭ كىرپىشى 1902 جىلى قالانعان. العاشىندا تەاتر حالىق ءۇيى دەپ اتالعان بولاتىن.
مەدەت: ءوز بيىگىنە جەتكەن تەاتر ەشكىمنىڭ دە، كومەگىن قاجەت ەتپەيدى.
دانيار: تەاتردا ەكى اكتورلىك قازاق جانە ورىس توپتارى قىزمەت ەتەدى.
ايدوس: 2002 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا شىعىس قازاقستان وبلىسى جامبىل اتىنداعى دراما تەاتر عيماراتىنا 100 جىل تولدى.
راسۋل: وبلىستىق دراما تەاترى 2015 جىلى 7 - ساۋىردە اشىلدى.
تاربيەشى: تەاتر 600 ءجۇز ورىندىقتى. ۇلكەن جانە كىشى زالدارى بار. قازاق جانە ورىس توپتارى قىزمەت ەتەدى. وسى شىعىس قازاقستان وبلىستىق دراما تەاترىندا 2017 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا وتكەن جۇلدىزاي فەستيۆالىندە ايدوس ءوز ونەرىن كورسەتىپ، جۇلدەلى ورىنعا يە بولىپ كەلدى. مىنا ەكرانعا نازار اۋدارساق، مىنا سۋرەت ايدوستىڭ وسى تەاتردا تۇسكەن سۋرەتى. بالالار سەندەردە وسى تەاتردا جەلتوقسان ايىندا كورەرمەن رەتىندە بارىپ، جاستار تەاترىنىڭ ونەرىن تاماشالاپ قايىتقانسىڭدار. بالالار وسىنداي تەاترلاردىڭ قالىپتاسۋىنا كورنەكتى تەاتر قايراتكەرلەرىكوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. بۇل تەاتردا جىلىنا كوپتەگەن پەسالار، قويىلىمدار كورسەتىلەدى. قۋىرشاق تەاترى بىزدە وسكەمەندە جوق. قۋىرشاق بەينەسىنە قاراي بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى.
1. ساۋساق تەاترى
2. سىم جانە ءجىپ ارقىلى قوزعالاتىن.( قولمەن قۋىرشاقتاردى باسقارادى. مۇندا قۋىرشاقتار قوزعالىسقا اعاش تاياقشالار ارقىلى كەلتىرىلەدى)
3. كولەڭكە ارقىلى كورسەتىلەتىن.( بالاران تەلەارناسىنان بىلەسىڭدەر)
4. قولعا كيىپ وينايتىن (كيگىزىلمەلى)
كورمە:
سىيلاس: بىزدە مۇندا ەرتەگى كىتاپتارى مەن قۋىرشاقتار كورمەسى ۇيىمداستىرىلعان. وسى ەرتەگى كىتاپتارىنان كيىلمەلى قۋىرشاقتاردىڭ كومەگىمەن ەرتەگى كەيىپكەرلەرىن كورسەتەمىز. قويىلىمداردى ساحنالايمىز.
تاربيەشى: وسى ەرتەگى كىتاپتارىنىڭ ىشىندەگى ءاربىر كەيىپكەرلەردىڭ جامان ادەتىنەن اۋلاق بولۋعا، جاقسى كەيىپكەرلەرگە قاراپ قايىرىمدى، مەيىرىمدى بولۋعا تالپىناسىڭدار. بالالار حالىقتىڭ ۇمىتىلعان سوزدەرىن وسى ەرتەگىدەن تابامىز. ولاي بولسا، ەرتەگى ءتىل جاعىنان كەرەك نارسە. سوندا بىزگە ەرتەگىنىڭ بەرەرى وتە كوپ ەكەن. ويلاۋ قابىلەتتەرىڭدى، سويلەۋ تىلدەرىڭدى دامىتادى ەكەن.
سەرگىتۋ ءساتى:
ەرتەگىمىزدى باستاماس بۇرىن، ايبەك وسى ەرتەگىگە بايلانىستى ءبىراز ماعۇلىمات بەرىپ كەتسە.
ايبەك: ەرتەگى حالقىمىزدىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان مادەني مۇرالارىنىڭ ءبىرى. ەرتەگى مازمۇنىنا قاراي بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى.
جانۋارلار جايىندا
قيال - عاجايىپ ەرتەگىلەر
شىنشىل ەرتەگىلەر
ءبىز بۇگىن وسى ەرتەگىلەردىڭ ىشىندە جانۋارلار جايىنداعى باۋىرساق ەرتەگىسىمەن تانىسامىز.
كورىنىس: «باۋىرساق ەرتەگىسى»
ەرتەدە ءبىر شال مەن كەمپىر بولىپتى.
بىردە شال كەمپىرىنە جالىنىپ:
كەمپىر - اۋ، ماعان باۋىرساق ءپىسىرىپ بەرسەڭشى.( ايبەك)
كەمپىر: نەدەن پىسىرەيىن ۇن جوق قوي.( ءنۇرالى)
شال: ءاي، كەمپىر - اي! قويمانىڭ ءتۇبىن قىرناپ كورسەڭ عوي. باۋىرساق پىسىرەتىن ۇن تابىلىپ قالار.
اۆتور: كەمپىر سولاي ىستەيدى. قويما ءتۇبىن قىرناپ - قىرناپ ەكى ۋىس ۇن تابادى دا، قايماققا نان يلەپ، ونى مايعا قۋىرىپ، باۋىرساق پىسىرەدى.( سىيلاس)
ونى تەرەزەنىڭ الدىنا سۋىتىپ قويىپتى. باۋىرساق سۋىپ تۇرىپ، ءبىر كەزدە دومالاي جونەلەدى. دومالاپ كەلىپ، تەرەزە الدىنداعى ورىندىققا، ورىندىقتان ەدەنگە، ەدەننەن دالىزگە، دالىزدەن اۋلاعا، اۋلادان سىرتقا، ودان ءارى دومالاي بەرەدى، دومالاي بەرەدى.
ءبىر كەزدە وعان قويان جولىعىپتى:(جانىبەك)
قويان: باۋىرساق، باۋىرساق! مەن سەنى جەيمىن!- دەيدى.
باۋىرساق: قويان، سەن مەنى جەمە. مەن ساعان ولەڭ ايتىپ بەرەمىن.
مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق!
قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام.
ۇستاتپاي كەتتىم اتتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە.
ۇستاتپايمىن قويان ساعان دا.
اۆتور: سودان باۋىرساق قارا جولمەن دومالاپ كەتە بارادى. وعان قاسقىر كەزدەسىپ، ونىڭ دا جەگىسى كەلەدى.(مەدەت)
باۋىرساق: قاسقىر، سەن مەنى جەمە، مەن ساعان ولەڭ ايتىپ بەرەمىن.
باۋىرساق: مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق!
قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام.
ۇستاتپاي كەتتىم اتتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە.
ۇستاتپاي كەتتىم قويانعا،
ۇستاتپايمىن قاسقىر ساعان دا.
باۋىرساق ءوزىنىڭ ءانىن قاسقىرعا ايتىپ بەرىپ، ودان ءارى دومالاي بەرەدى.
ءبىر كەزدە ايۋ جولىعادى: (دانيار)
باۋىرساق:- سەندەي مايتابانعا مەنى جەۋ قايدا.
مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق!
قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام.
ۇستاتپاي كەتتىم اتتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە.
قويان مەنەن قاسقىرعا
ۇستاتپايمىن ايۋ ساعان دا.
ءسويتىپ ايۋعا دا ۇستاتپاي كەتەدى.
باۋىرساق دومالاعاننان دومالاپ، كەلە جاتسا وعان تۇلكى جولىعادى.(ايدوس)
تۇلكى:- باۋىرساق، باۋىرساق، قايدا دومالاپ باراسىڭ؟- دەيدى ول.
باۋرىساق:- جولمەن دومالاپ بارامىن.
- باۋىرساق، باۋىرساق ماعان ولەڭ ايتىپ بەرشى!...
مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق!
قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام.
ۇستاتپاي كەتتىم اتتاما، ۇستاتپاي كەتتىم اجەمە.
ۇستاتپاي كەتتىم قويانعا
ۇستاتپاي كەتتىم قاسقىر مەنەن ايۋعا
ۇستاتپايمىن ساعان مۇلدە
تۇلكى: ءانىڭ وتە جاقسى ەكەن. ءبىراق ءجوندى ەستي الماي تۇرعانىم. باۋىرساق سەن مەنىڭ تۇمسىعىما شىق تا، ءانىڭدى تاعى ءبىر رەت قاتتىراق ايتشى،- دەيدى.
باۋىرساق: مەنىڭ اتىم باۋىرساق، باۋىرساق!
قايماققا يلەنگەم، مايعا پىسىرىلگەم، تەرەزەدە سۋىعام.
باۋىرساق تۇلكىنىڭ تۇمسىعىنا دومالاپ شىعىپ الىپ، بار داۋسىمەن ءانىن ايتادى. سول كەزدە تۇلكى ۇستاپ الىپ جەپ قويادى.
قورىتىندىلاۋ:
- بالالار ەرتەگى سەندەرگە ۇنادى ما؟
بالالاردىڭ جاۋابى: ءيا
- ەرتەگىنىڭ مازمۇنى نە جايىندا ەكەن؟
بالالار وسى ەرتەگىدە جاعىمسىز جانە جاعىمدى كەيىپكەرلەردى ايتايىقشى.
جاعىمسىز كەيىپكەر - تۇلكى
جاعىمدى كەيىپكەرلەر - ايۋ، قاسقىر، قويان
نەلىكتەن بۇلار جاعىمدى كەيىپكەرلەر؟
بالالار جاۋابى: ويتكەنى ولار باۋىرساقتى جەگەن جوق.
ال تۇلكى بولسا، قۋ ايلاكەر.
بالالار باۋىرساق نەدەن جاسالادى؟( ۇنان).
ۇن نەدەن الىنادى؟( بيدايدان)
ال، بالالار نان تۋرالى ماقال - ماتەلدەر، تىيىم سوزدەر بىلەسىڭدەر مە؟
بالالار ماقال - ماتەل مەن تىيىم سوزدەر ايتادى.
اس اتاسى - نان(جانىبەك)
نان بار جەردە، ءان بار(رۋسلان)
ءداندى شاشپا، ناندى باسپا( بەكارىس)
ناندى شاشپا
اياعىڭمەن باسپا
جەردە جاتسا، تەرىپ الىپ
تورعايلارعا تاستا (ايبەك)
نان اناسى بيدايمىن،
ەلگە استىق سىيلايمىن
ءدانىم تولىپ پىسكەندە،
قاۋىزىما سىيمايمىن.( سىيلاس)
نان - ارداقتى اسىل اس
اتتاماس ودان كارى جاس
نانداي جوق قوي اسىل ءدان
جەپ ۇيرەنگەن جاسىڭنان
داستارحاننان نان كەتسە،
بەرەكە كەتەر اسىڭنان. (راسۋل)
نان – تاماقتىڭ اتاسى
ىنتىماق – كوپتىڭ باتاسى. (دانيار)
داستارحاندا نانى جوقتىڭ
تاماعىنىڭ ءسانى جوق. (ايدوس)
ناندا ءومىردىڭ ءيىسى مەن ءدانى بار،
ناندا ادامنىڭ ەڭبەگى مەن ارى بار.( ءنۇرالى)
تاربيەشى: - ءيا بالالار، نانسىز ءومىر ءسۇرۋىمىز مۇمكىن ەمەس. نان – تىرشىلىك تىرەگى. ناندى قاستەرلەۋىمىز كەرەك. نان بىزگە ادال ەڭبەكپەن كەلەتىنىن ەستەن شىعارماۋىمىز كەرەك. نان قاسيەتتى تاعام – دەپ بەكەر ايتىلماعان. نانىڭ قاسيەتى بىزگە توقشىلىق، بايلىق، تىنىشتىق اكەلەدى.
ءان: ەرتەگىلەر
You Might Also Like
