InfoHub Logo

اندا-ساندا اۋىلدان كەلىپ، اڭگىمەنىڭ مايىن تامىزىپ ايتىپ وتىراتىن اكەي لاشىعىمىزدا كوسىلىپ جاتىپ، كوپ ۋاقىت بوگەلە بەرمەيدى. ارى كەتسە ءۇش-تورت كۇن قونادى دا، قايتۋعا اسىعادى. قالانىڭ تىرلىگى سونداي، الىستان سىيلاساتىن ادەتكە كوشكەلى قاشان. «ءوزىمىز پاتەر جالداپ تۇرىپ جاتقاندا، بوگەلمەگەنى دە دۇرىس بولدى ما»، — دەپ ويلاپ ۇلگەرەتىن بىزدەن نە ءۇمىت، نە قايىر؟.. بىزگە ساباق بولسىن دەي مە، اۋلەتىمىزدىڭ اياۋلى انالارى، اتالارى تۋرالى كوبىرەك توقتالاتىن. سونداي اڭگىمەلەردىڭ ءبىرى قالامىڭدى الىپ قاشىپ، قاعاز بەتىنە توگىلە جونەلەدى...

التايدىڭ ارعى بەتىندە باعىشاي انامىزعا قۇدالىق ايتتىرعان ارىقباي شالدىڭ (ءتورتىنشى اتامىز) قۇداسى سەمەي وڭىرىنە قونىس اۋدارادى. ول كەز قازاقتىڭ دالاسى تالان-تاراجعا تۇسپەگەن، شەت-شەكارا جوق، ارى-بەرى كوشىپ-قونىپ جۇرە بەرەتىن. ۋاعدالاسقان ءسوزى بار، بالاسىن اشامايعا مىنگىزىپ كوشىپ كەتكەن قۇداسىن ىزدەپ كەلگەن ارىقباي اقساقالعا باعىشايدىڭ اكەسى: «بالاڭ تىم جاس. ءبىزدىڭ قىز بولسا ەرجەتىپ قالدى. باقىتىن باسقادان ىزدەسەم بە دەپ وتىرمىن. بەرگەن قالىڭ مالىڭدى الدىڭا سالىپ بەرەيىن، ىرازى-قوش بوپ قايت»، — دەيدى. اتامىز وعان كونبەيدى. اقىرى بۇل داۋ-داماي ەلدىڭ يگى جاقسىلارى باس قوساتىن ۇلكەن جيىندا تالقىلاناتىن بولىپ شەشىلەدى. ءبىر ايداي كۇتكەن ول جيىننىڭ دا ۋاقىتى كەلەدى. ەلدىڭ سورپا بەتىنە شىعارلارى باس قوسىپ، كەڭەس قۇرعان التى قانات اق وردانىڭ سىرتىنا كەلگەن باعىشاي انامىز: «مەنى ىزدەپ كەلگەن كىسىلەر قانداي ادامدار ەكەن، كورەيىنشى»، — دەپ ءۇيدىڭ جابىعىنان سىعالايدى. توردە قاس-كىرپىگى كوزىن جاپقان، اپپاق ساقالى كەۋدەسىنە تۇسكەن ابىز تۇلعالى اقساقالدى كورىپ: «مىنا كىسىنىڭ كارىنە ۇشىراسام، مەنىڭ دە جولىم بولماس»، — دەپ ىشتەي بايلامىن دا جاسايدى. كەڭەس قىزا-قىزا كەلىپ، قىزدىڭ وزىنە جۇگىنۋدى ءجون ساناپ، ورتاعا شاقىرىلادى. ەسىكتەن ءيىلىپ سالەم بەرىپ كىرگەن قىزعا ءسوز تىزگىنى بەرىلەدى. قىز دا بوگەلمەستەن بايلامىن ايتادى. «اقساقالدار، ابىزدار! تولەگەن قالىڭ مالىن الدىنا سالىپ مىنا كىسىنى «يتكە قوس ارتقانداي» ەتىپ اۋىلىنا قايتارۋ ءجون بىلەتىن ادامنىڭ شارۋاسى ەمەس. الپەشتەپ، ايالاپ وسىرگەن اتا-انامنىڭ الدىندا قارىزدارمىن. ءبىراق كەز كەلگەن اتتىڭ باسىنا سالا بەرەتىن نوقتا-جۇگەن ەمەسپىن عوي. كىمگە اتاستىرسا، سوعان بارايىن. باتالارىڭىزدى بەرىڭىزدەر»، — دەيدى. شارت جۇگىنىپ وتىرا كەتكەن ارىقباي اقساقال الدىمەن قولىن جايىپ، كوزىنەن اققان جاس ساقالىن جۋىپ، داۋىسى دىرىلدەپ ۇزاق باتا بەرەدى. جۇيەلى سوزگە جىعىلاتىن حالىق جاساۋ جابدىعىمەن، سالتاناتىمەن باعىشاي انامىزدى اتتاندىرىپ سالادى...

«ارىقباي اتاڭنىڭ تالاي باتاسىن العان باعىشاي اناڭنىڭ بۇل ءبىر عانا اڭگىمەسى عوي. جاتقان جەرى جارىق بولسىن! سول كىسىلەردەن وسىپ-ونگەن ءبىز دە ءبىر قاۋىم ەل بولدىق. سەندەرگە يمانى مەن ىزگىلىگى، ساناسى مەن سالاۋاتى جۇعىستى بولسىن»، — دەپ بەتىن سيپايتىن اكەمىز. ىزگىلىك پەن يمان، ار-ۇياتتى ۇرپاعىنىڭ ەڭ ۇلى قازىناسى سانايتىن ۇلكەن كىسىلەردىڭ اماناتىنا ادالدىق پەن قيانات — كۇندەلىكتى تىرشىلىگىمىزدەن مەنمۇندالاپ كورىنىپ تۇراتىن قاراپايىم ىس-ارەكەتتەرىمىز ەكەن...

ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ۇلكەن كىسىلەرى ناعاشى دەپ اتايتىن (رۋى ءتورتۋىل نايمان، باعىشاي انامىزدىڭ رۋىنان بولعان سوڭ، ۇلكەندەر ناعاشى دەيدى ەكەن)، جاسى ەلۋلەر شاماسىندا، جولداسى ەرتەرەك مارقۇم بوپ كەتكەن نۇرجامال دەگەن كىسى بولدى. ءبىر ۇل، ءبىر قىزى بار-تۇعىن. ۇلى ەرتەرەك ۇيلەنگەن، بالالى-شاعالى. قىزى ءسال كەشتەۋ، ءبىز ءۇشىنشى، ءتورتىنشى سىنىپقا بارىپ جۇرگەندە تۇرمىسقا شىقتى. اتى — اققىز. سول اققىز ۇزاتىلىپ، التى-جەتى اي بوپ قالعان كەزدە عوي دەيمىن، ءۇي ىشىندەگىلەرىنە حات جازىپ، ۇكىلى سالەمىن جولداپتى. ول كەزدە حات جازۋ، حات الۋ دەگەن ءبىر كەرەمەت دۇنيە. مەكتەپتەن كەلە جاتىپ وسى قۋانىشتىڭ كۋاگەرى بولعانىم بار. ناعاشىمىز لاتىنشا ءقارىپ تانىعان، كەيىنگى احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ توتە جازۋىن (جۇڭگو قازاقتارى باسىندا لاتىنشا، جەتپىسىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا توتەشە جازۋعا كوشكەن) تاني بەرمەيتىن. مەنى جولشىباي كورىپ قالىپ: «قىزىمنان حات كەپتى. ۇيدە ەشكىم جوق ەدى، وقىپ بەرشى، شىراعىم»، — دەگەن سوڭ، اپانىڭ ۇيىنە بۇرىلىپ كەتتىم. كونۆەرتتىڭ اۋزىن جىرتىپ، وقىپ جاتىرمىن. امان-سالەمنەن باستالعان اققىزدىڭ حاتى اۋىل ايماق، بوتا تايلاقتىڭ حال جاعدايىن سۇراپ، ءوزىنىڭ ەلدى قاتتى ساعىنعاندىعىن ايتىپ، ءبىر كۇڭىرەنىپ الادى ەكەن. بارعان جەرىنە تاستاي باتىپ، سۋداي سىڭگەندىگىن دە جەتكىزىپتى. حاتتىڭ سوڭى «جەڭەشە، قۇلاعىڭىزعا سىبىرلايىنشى»،— دەپ ءتامامدالعاندا، اپام جىلاپ قويا بەردى. كوزىنىڭ جاسىن ءسۇرتىپ، قولىن جايىپ، ىشتەي بىردەڭەلەردى كۇبىرلەپ، بەتىن سيپادى. «راحمەت، قۇلىنىم، راحمەت»، — دەپ بەتىمنەن ءسۇيدى. ەشتەڭە تۇسىنبەي مەن وتىرمىن. ايتەۋىر، ءوز شارۋامدى اتقاردىم. قالتاما تولتىرىپ كامپيت سالىپ بەرگەن سوڭ، ۇيگە زىتتىم. ۇيگە كەپ شەشەمە تىندىرعان ءىسىمدى ماقتانىشپەن بايانداپ جاتىرمىن. تەك حاتتىڭ سوڭىندا اققىزدىڭ جەڭگەسىنە سالەم جولداپ، «قۇلاعىڭىزعا سىبىرلايىنشى» دەگەنگە اپانىڭ جىلاعانىن، قولىن جايىپ تىلەك تىلەگەنىن تۇسىنبەگەنىمدى ايتتىم. شەشەم دە ەلەڭ ەتە قالدى. «ءتاڭىر جار بولسىن! جەڭىلدىگىن بەرسىن. ونى ءبىلىپ نە قىلاسىڭ، تۇگە»، — دەدى دە قويدى. كەيىن ءبىلدىم. سويتسەك، اققىزدىڭ ىشىنە شيكى ەت ءبىتىپ، ونى جەڭگەسىنە يبالى يشارامەن جەتكىزگەن ءتۇرى ەكەن عوي. قايدان بىلەيىك...

قوعامدىق كولىكتە كەلە جاتىپ، بۇكىل اۆتوبۋستى باسىنا كوتەرىپ سويلەسكەن انا مەن قىزدىڭ اڭگىمەسى وسى وقيعانى عايىپتان ەسكە ءتۇسىردى. تىڭدايىن دەپ تىڭدامايسىڭ، قاتتى ايتىلعان سوزدەر قۇلاعىڭا كىرىپ-شىعىپ جاتادى. تەلەفونى بەزەك قاققان ورتا جاستاعى ايەل بىرەۋمەن سويلەسىپ كەلە جاتقان. كەنەت: «وي، قىزىم قۇتتى بولسىن»، — دەپ ايقايلاپ جىبەردى. «ەندى ولاردىڭ وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىقپاي ءوزىڭدى دۇرىستاپ كۇت. ادامنان ادام شىعۋ وڭاي ەمەس»، — دەگەندە اۆتوبۋس تولى ادام وزدەرى مۇلدە تانىمايتىن ءبىر ايەل زاتىنىڭ جاعدايىنان حاباردار بوپ ۇلگەردى. انا مەن قىزدىڭ ءسوزى كۇندەلىكتى تەلەسەريالداردان كورىپ جۇرگەن بوگدە جۇرتتا بولاتىن مۇلدە جات قىلىقتار. الدەقاشان ۇمىت بوپ كەتكەن اققىز سوندا ەسىمە ءتۇستى. مەن عانا ەمەس، ءبىراز جۇرتتىڭ كوپ نارسەنى ەستەن شىعارىپ العانى توسىن اڭگىمەدەن سانامدا سالماقتالىپ، الاساپىران كۇي كەشتىم. ۇلتقا ءتان يبالىلىق، نازىك قۇبىلىستار بىرت-بىرت ءۇزىلىپ، قارابايىر قاتىناسقا تۇسكەن سۇرەڭسىز ءومىر كەشۋگە مىقتاپ كىرىسكەن قوعامنان قاشساق قۇتىلماس سەكەم جايلادى كوڭىلدى. ول از بولعانداي، راديوقابىلداعىشتىڭ قۇلاعىنا مازا بەرمەي كەلە جاتقان ،جۇرگىزۋشى جىگىتتىڭ سورعالاپ توگىلگەن حالىق ءانىنىڭ ۇستىنەن تۇسكەندە «وي، شەشەڭنىڭ...»، — دەپ ءبىر بوقتانىپ الىپ، ارى قاراي قيقىلداپ-شيقىلداعان مۋزىكاعا باسىن شۇلعىپ، «كوڭىلدى كۇي كەشكەنى» ونان ارمەن مازانى قاشىردى. «قاعىنعان جاتىردان قۇتىرعان ۇل تۋادى». ءبىز ونشا قارا اسپاندى ءتوندىرىپ تراگەديا سانامايتىن دورەكى بارىس-كەلىستىڭ «ءونىمى» ەمەي نە؟ قاعىنان جەرىگەن دەگەن وسى شىعار. اتتەڭ، بۇگىنگى ەگىلگەن ءبىر تال ءداننىڭ، ەرتەڭگى قارا ورمان ەكەندىگىن سەزىنە الساق، ۇمىتۋعا بولمايتىن زاڭ-زاكون قانشاما؟..

---