تاۋ باسىنداعى قاردىڭ ءدامى
مۇستاي كارىمنىڭ «كوكەيدەن كەتپەس بالعىن شاعىن» وقىعان كەزدە ەسەيۋدىڭ — «كەشە بالا ەڭ» كەزەڭگە شاڭ باسا باستاعان تەرەزەدەن ۇزاق ءۇڭىلىپ، قۇلازۋ سەزىمىن كەشەرىن ول كەزدە ويلاعان جوق ەدىك. «كەرەمەت جازىلعان شىعارما» ەكەن دەپ، جابا سالعانبىز. ۋاقىت ماڭگىلىك باسىمىزعا تۇراقتايتىنداي، باس قاتىرمايتىن شاق ەمەس پە، ول دا ءبىر داۋرەن ەكەن. بۇگىن ويلاساڭ قىزىق، مۇلدە ونداي ءداۋىر بولماعان سەكىلدى. الىپ قالانىڭ الاساپىران تىرشىلىگىنە دە بوي ۇيرەنگەن. تولاسسىز اعىلعان ماشينالار تاسقىنى تاپتاپ وتەردەي، ورەكپىگەن ءومىر. «تاسىعان وزەنى گۇرىلدەگەن» التايدىڭ سۇلۋ ءتۇنى، جازيرا جايلاۋى — بالالىق شاقتىڭ تۇپ-تۇنىق كوزىندەي مولدىرەپ، القىمىڭا اششى وكسىك بولىپ تىعىلىپ تۇرىپ الادى...
التايدىڭ قىتىمىر قىسى كەتىپ، كەربەز دالانى جايماشۋاق جازدىڭ جاسىل بارقىتى كەجىمدەگەندە ءۇيىمىز جايلاۋعا كوشەتىن. ازىن-اۋلاق مال-سۇلدىڭ قامى دەي مە، الدە شىبىنسىز ماۋسىمدى جانى قالايتىندىقتان با اكەيدىڭ شەشىمى سولاي-تۇعىن. كوشۋى كوشەسىڭ عوي، قوزى-لاق باعۋدىڭ ماشاقاتىن ايتساڭشى. كەسىلمەيتىن شورە — ول مىندەت بىزگە تيەسىلى. جايلاۋدىڭ كۇنى تەز-اق ءوتىپ كەتەدى. كەشكى ازان-قازان ۋاقىتتا تىندىرىپ تاستاعانداي ۇيگە قايتاسىڭ. ءبىر كۇنى كەرباعىپ، مارقا تۋعان تولدەن كوز جازىپ قالىپپىن. ونى دا ۇيگە كەلگەن سوڭ، شەشەمنىڭ ايقايىنان ءبىلدىم. «اي قاراپ ءجۇرسىڭ بە؟ قارا قوزى جوق قوي. باسقا ەلدىڭ مالىنا قوسىلىپ كەتكەن شىعار. تەز بارىپ، تاۋىپ كەل!»، - دەدى شەشەم. «بۇيرىق قاتتى، جان ءتاتتى» ورىسكە قاراي جونەلدىم. ارى-بەرى بوس سەندەلىپ، قاس قارايا ۇيگە بەتتەدىم. «قايدا ءجۇر ەكەن قاسقىر جەگىر، ۇيگە ءقايتىپ كىردىم؟». ءۇي سىرتىنان (كيىز ءۇي عوي) باسپالاي كەلىپ، تىڭ تىڭداسام، اكەم: «سونى ولتىرەسىڭدەر مە؟ كۇنى بويى قوزى-لاق باعادى، تاماعىن دا ىشكەن جوق. اياساڭدار قايتەدى. بارىڭدار، مالى قۇرىسىن، ءوزىن شاقىرىپ كەلىڭدەر»، - دەپ تەتەلەس ءىنى-قارىنداستارىما ۇرسىپ جاتىر ەكەن. مىنا سوزدەن كەيىن «مەن شەككەن ءومىردىڭ قورلىعىن ايتقىزباي بىلگەن قايران اكەم-اي!» دەپ، اياعىم الدىعا قاراي كەتىپ، ۇيگە سۇيەنىپ وتىرا كەتتىم. كوزدىڭ جاسى كەتىپ جاتىر. ىنىلەرىم سىرتقا بەتتەگەندە جۇگىرىپ بارىپ، ۇيدەن بىر-ەكى ءجۇز مەتر قاشىقتىقتاعى جارتاستىڭ ۇستىنە شىعىپ ۇلگەردىم. ولار قاسىما تاياپ، اتىمدى ايتىپ، ايقايلاپ شاقىرعاندا بارىپ «ا... مۇندامىن» دەپ دەرەگىمدى تاپقىزدىم...
ۇي-ىشىمدەگىلەر، تۋىس-تۋعانداردى ساستىرىپ، «كەرەكتىگىمە» تاعى ءبىر كوزىم جەتكەن كەز — قارا قوزى تابىلىپ، قايتادان «مەنى وسىلار ونشا جاقسى كورمەيدى-اۋ!» دەگەن ويعا كەپ جۇرگەن كەزدە بولدى. كورشى-قولاڭ، تۋىس-قيىسى بار ءبىر توپ جىگىت ماعان: «قال ارمەن! ءبىز اڭ اتىپ كەلەمىز»، - دەپ تاۋعا ءسىڭىپ كەتكەن. تورت-بەس جاستاعى مەنى ادام ەكەن دەمەيدى. سوڭدارىنان ءبىراز ەرىپ ەم، ۇرسىپ-ۇرسىپ قۋىپ جىبەردى. ولار ءسال ۇزاعان سوڭ، سوڭدارىنان ەردىم. باعىتىم - باسىن قىسى-جازى قىراۋ شالىپ تۇراتىن، بىزديگەن قارا شوقى. ماعان سول كەزدە بۇكىل اڭ-قۇس، ءتىپتى ايدوستىڭ (بىرگە وينايتىن بالا) قايتىس بولعان شەشەسى دە سول بيىككە شىقسا كورىنەتىندەي سەزىلەتىن. قانشا جۇرگەنىمدى كىم ءبىلسىن، ءتىلىم اۋزىما سيماي، ابدەن شولدەگەندە قاسات بوپ قاتقان قارعا ءىلىندىم. بەتىن تاسپەن قىرناپ، ۇساق-ۇساق مۇزدى اۋزىما توسەيمىن. ەتەككە كوز تاستاپ، اڭشىلاردى بايقاپ قويام. اڭشى دا، جىبىرلاعان ءتىرى تىشقان دا كورىنبەيدى. ۇيگە قىدىرىپ كەلگەن سايىن «وسى تاۋدىڭ ار جاعىندا تۇرامىز» دەيتىن سەيسەن قاريانىڭ ءسوزى ەسىمە تۇسە كەتتى. «سولاي بارمايمىن با» دەپ شەشتىم. بىزديگەن شوقىنىڭ كۇنگەي بەتىنە استىم دا كەتتىم. ىمىرت ءۇيىرىلىپ، ەل ورىنعا وتىرعان شاقتا قارا سانىم ءۇزىلىپ، ەتەككە زورعا جەتتىم. قالقيعان ءۇيدىڭ قاراسى كورىنگەندە جۇرەكتى قۋانىش سەزىمى بيلەدى. ءۇي ماڭىنا كەلگەندە مال قورالاپ جۇرگەن بىرەۋ «نە قىلعان بالا» دەسە كەرەك، اڭتارىلىپ قارادى دا قالدى. «سەيسەن اتانىڭ ءۇيى قاي جاقتا؟»، — دەدىم مەن ۇنسىزدىكتى بۇزىپ. «مىنا سايدى ورلەپ جۇرە بەرسەڭ تاباسىڭ»، — دەدى ول دا سامارقاۋ عانا. ءقازىر ويلاسام، جەتى تۇندە تەنتىرەپ جۇرگەن بالا ونشا تاڭعالدىرماعان، ءجون-جايىمدى سۇراپ تا قويماعان تاۋ حالقىنىڭ مىنەزى قىزىق وسى... سونىمەن نە كەرەك، الگى كىسى نۇسقاعان باعىتپەن سەيسەن اقساقالدىڭ ءۇيىن دە تاپتىم. ۇيگە كىرىپ بارعانىمدا قاريا جامباستاپ جاتىر ەكەن، ورنىنان ۇشىپ تۇرەگەلدى. «مىنانىڭ دەنى دۇرىس پا؟ ءتۇن ىشىندە نە عىپ ءجۇرسىڭ؟ بىرەۋمەن ەرىپ كەلدىڭ بە، الدە؟». مەنىڭ ميىما كەلگەنى «ۇرىسپاسا ەكەن» دەگەن وي بولسا دا، جوپەلدەمەدە جالتاراتىن ءسوز تاپپاي، شىنىمدى ايتتىم. قاريا يمانىن ءۇيىرىپ، سوسىن: «مىناعان تاماق بەر. ەرتەڭ ۇيىنە جەتكىزىپ سالارمىن»، — دەپ كەمپىرىنە بۇيىرا سويلەدى. تاماق ىشۋگە قايداعى شاما، ءبىر شارا ايراندى جۇتتىم دا قۇلادىم. ەرتەسى ايران بەرگەن اپام ءتۇرتىپ وياتتى. ورنىمنان ازەر-ازەر قوزعالىپ، تۇردىم. اياق باستىرمايدى. سىرتتا قاريامەن سامبىرلاپ سويلەسكەن دىبىستى دا انىق قۇلاعىم شالدى. «بۇكىل اۋىل تۇنىمەن بۇل بالانى ىزدەپ، تاۋ-تاستى كەزىپ كەتتى. تەز ۇيىنە جەتكىزەيىك. شەشەسى كوز شىرىمىن الماي، تۇنىمەن جىلادى». داۋىسىنان تانىپ تۇرمىن، كەشە مەنى ەرتپەي كەتكەن مىقتىنىڭ ءبىرى. ۇيگە كىرگەن ەكى جىگىت: «ءاي، باتىرىم-اي!»، — دەدى دە، اتتىڭ ارتىنا مىنگەستىرىپ الا جونەلدى. دۇڭك-دۇڭك جەلگەن اتتىڭ ۇستىندە اياعىم ودان سايىن مازامدى قاشىرىپ كەلە جاتسا دا، ايىبىمدى ءبىلىپ، قىڭق دەمەدىم. ۇيگە دە جەتتىك-اۋ! ءسۇيىنشى سۇراپ، الدىمەن شاۋىپ كەتكەن ءبىر جىگىت ءبارىن جەتكىزسە كەرەك، ۇيگە كىرگەندە «قايدا باردىڭ، قايدا بولدىڭ؟» دەگەن ساۋالدار سۇرالعان جوق. شەشەم باۋىرىنا قىسىپ، جىلاپ جاتىر. ۇرىسپايتىندارىنا كوزىم جەتىپ، بويىمدى ەركىندىك بيلەدى. ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن جوعالعانىمدا ءقادىرىم ابدەن ارتىپتى. جيىلعان جۇرت تاراپ، ىنىممەن سويلەسەتىن ءسات تە تۋدى. بىردەڭە ايتقىسى كەپ تۇرعانىن ۇيگە كىرگەن كەزدە سەزگەم. قاسىما كەلگەن ءىنىم: «كەشە قايدا كەتىپ قالدىڭ؟ ءبىز مانتى جەدىك. انا قالادان كەلگەن اپاي كەلگەن، سول ىستەدى. سەن نە تاماق ءىشتىڭ؟»، — دەپ مەنى قىزىقتىرىپ-اق جىبەردى. ول كەزدە جايلاۋدا بولاتىن ەكى-ۇش ايدا مانتى جەۋ دەگەن ۇلكەن وركەنيەت. قاپ-اي، ءا! مەن اپانىڭ بەرگەن ايرانىن قانشا ماقتاسام دا، جاڭالىق بولمادى. «ا-ا-ا... ايران با؟!»، — دەپ ءىنىم ءمان دە بەرگەن جوق...
You Might Also Like
-
اندا-ساندا اۋىلدان كەلىپ، اڭگىمەنىڭ مايىن تامىزىپ ايتىپ وتىراتىن اكەي لاشىعىمىزدا كوسىلىپ جاتىپ، كوپ ۋاقىت بوگەلە بەرمەيدى. ارى كەتسە ءۇش-تورت كۇن قونادى دا، قايتۋعا اسىعادى. قالانىڭ تىرلىگى سونداي،...
-
توپىراقتان جارالدىق. توپىراققا تارتاسىڭ دا تۇراسىڭ. قاشان ەكەنىن بىلمەيسىڭ، ءبىر ويانعانىڭدا كوكىرەگىڭ اشىپ، جانىڭ سىزداي جونەلەدى. «ماڭگى ورالماس اق كەمە» — سول اۋىل. سانادا بۇلدىر...
