قۇلپىتاس
— ءاي، پاپا-اي! اۋىلدان نەگە قوزعادى ەكەن ءبىزدى؟! جاقسى ەدى عوي اۋىل... ءقازىر ەگىندى جيناپ بولعان شىعار. ءشوبىن ورىپ، ەگىنىن جيناپ العاننان سوڭ، دالا دا كانيكۋلعا شىققانداي، راحاتتانىپ دەم الىپ قالادى-اۋ ءبىر، ءبىزدىڭ سەگىزىنشى كلاستى كولحوزدىڭ كارتوشكاسىن جيناۋعا بيىل كىم باستاپ اپارادى ەكەن؟ بىلتىرعى سماعۇل اعايدىڭ ءايباتىن-اي! ەشكىمنەن دە قورقپايدى. بىر-ەكى ساعات جۇمىس ىستەتەدى دە: "جەتەدى ەندى، بالالارىم شارشادى"، — دەپ كلاستى جيناپ الىپ، اۋىلعا تارتادى. التىنشى "ا"-نىڭ جەتەكشىسى ءتالىپ اعاي: "بالا شارشاۋشى ما ەدى، ءبىز بۇلارداي كەزىمىزدە..." — دەپ بىردەڭەلەردى ايتىپ ۇگىتتەي باستاسا:
— ءاي، تاكە، قويىڭىزشى. ءسىزدىڭ وقۋشىلارىڭىز مەنىڭ بالالارىمداي كۇنىنە ەكى ساعاتتان ءوندىرىپ ىستەسە، ەكى-اق كۇندە بىتەتىن جۇمىس قوي بۇل. بۇگىنگى جوسپارلارىڭدى اسىرىپ ورىندادىڭدار، بوتالارىم، جۇرىڭدەر، — دەپ، سماعۇل اعاي بارىمىزگە باس بوپ دۋمانداتىپ ۇيگە قايتاتىنبىز. جارىم جولعا كەلگەنىمىزدە، ارتىمىزدان توبەدەي جيرەن قاسقا اتىنا مىنگەن دەرەكتىر اعاي قۋىپ جەتەتىن. ول كىسى كەلگەن بويدا: "قايدا باراسىڭدار؟ قايتىڭدار كەيىن!" — دەپ اشۋلاناتىن. ءبارىمىز كلاسس جەتەكشىمىز سماعۇل اعايعا قارايتىنبىز. اعاتايىمىز ۇركش-ۇدىرمەي-اق سابىرمەن: "جۇرە بەرىڭدەر، كوكەلەرىم، جۇرە بەرىڭدەر"، — دەيتۇعىن. ءبىز جايىمىزعا كەتە بارامىز. دەرەكتىر اعاي ات ۇستىندە، سماعۇل اعاي جەردە قالىپ قوياتىن. دەرەكتىر اعاي قولىن سىلتەپ، قامشىسىن نۇسقاپ، كادىمگى جينالىستاعىداي بىردەڭەلەردى سويلەپ جاتاتىن. اعايىمىزعا قارايلاي بەرەتىن ەك. ول كىسى ءبىراز تۇراتىن دا، باسىنان كەپكىسىن الىپ، بىزگە قاراي اياڭدايتىن...
وسى جاعدايدى بىلتىر ەكى رەت كەزدەستىردىك. سوڭعىسىندا اعايىمىز تىم مۇڭايىپ ورالدى. ادەتتەگىدەي بىزبەن كۇلىسپەدى دە. اۋىلعا جەتكەنشە ءبارىمىز ءۇنسىز كەلدىك.
"دەرەكتىر ۇرىستى ما سىزگە، نەگە كوڭىلسىزسىز؟" — دەپ كورىپ ەدىك. "وسەسىڭدەر — بىلەسىڭدەر، ساباقتارىڭدى جاقسى وقىساڭدار، ەڭبەك ەشقايدا قاشپايدى، ەستەرىندە بولسىننان" بولەك ەشتەڭە دەمەدى. قايران اعاي. ءقازىر قايدا ەكەن؟.. ءبىرىنشى توقساننان كەيىن ول كىسىنى قايدا اۋىستىرىپ جىبەردى؟!
تورعىن ءقايتىپ ءجۇر ەكەن... بيىل دا كلاسكوم بولدى ما ەكەن؟ بيۋروكرات، ناعىز بيۋروكرات. ءبىر بالامەن دوستاسپايدى، ءبىر ادامعا قوسىلمايدى. وزىمەن ءوزى جۇرەدى دە قويادى. ءوزىمشىل. سىن جۇمىسىندا، ەمتيحان تاپسىرعاندا، ەلدەن بۇرىن ورىنداپ بولادى دا، توڭىرەگىن جيناپ-تەرنەپ، ورنىن تازالاپ، تايىپ وتىرادى. ەشكىممەن وينامايدى، كۇلمەيدى. ءوز ءىسىن تىندىرعاننان كەيىن، ەشكىمگە جاۋاپ تا بەرمەيدى. ءسماعۇل اعاي دا قىزىق سونىڭ نەسىن جاقسى كورەدى ەكەن؟! "اقىل — اقىلدى. اقىل ازامات بولادى. سەندەر اقىلدى ءاجۋالاي بەرمەڭدەر"، — دەپ دارىپتەپ-اق جۇرگەنى. ال ول بولسا سول باياعى قالپى، ءبىر جادىرامايدى، ماڭگىلىك كوڭىلسىز، ەشنارسە ونى قىزىقتىرمايدى.
بىلتىر كارتوشكانى تەگىس جيناپ بىتكەندە، بريگادير اعاي كەلىپ: "ال، بالالار، سەندەرگە كوپ-كوپ راحمەت، قاراقتارىم! وزدەرىڭ ءوسىرىپ، وزدەرىڭ جيناعان ەگىندەرىڭنىڭ ەندى جەمىسىن الىڭدار، قانە كىم قانشا قالاسا، سونشا السىن، الىڭدار، ىدىستارىڭ تولعانشا الىڭدار"، — دەگەن. تاۋداي ءۇيۋلى جاتقان كارتوشكاعا بالالار لاپ قايىپ، ىدىستارىن تولتىرىپ جاتىر. مەن دە الىمنەن تىس كەپ الىپ قويىپپىن. سوندا دا اقىل بيۋروكرات سىرتتا قالدى ەلدەن ەرەك. ءتىپتى ىدىس تا اپارماپتى. مۇعالىمدەر دە، بريگادير دە، بىر-ەكى رەت ال دەپ ىدىس تاۋىپ بەرىپ ەدى، يىلمەي قويدى. دورەكى... قاپ... سوندا اكەلە جاتقان كارتوشكامدى نەگە وعان كوتەرتتىم؟! كومەگىنە راحمەت، ءوزىم-اق جەتكىزەم، جايىڭە تارتا بەر دەپ نەگە ايتپادىم؟! دورەكى... بالالاردىڭ سوڭىندا قالىپ قويعان ەكەم.
— شاماڭا نەگە قارامايسىڭ؟ وسىنشا تولتىرماساڭ قايتەر ەدى؟ — دەدى دە، مەنىڭ دوربامدى يىعىنا قاعىپ سالدى دا، كەتە باردى... دىرقى زەكەن قىزدارعا بىردەمە دەپ سىبىرلاپ، سوندا نەگە جىرتىڭدادى؟ قاپ!.. نەگە بارىپ دوربامدى جۇلىپ المادىم؟! ول ابدەن ۇيگە كىرگىزىپ بەرگەنشە ارتىنان ىلەسىپ نەگە جۇرە بەردىم؟!
كۇڭدەگىدەي ساباعىن تامامداپ، ۇيرەنشىكتى ترامۆايدا كەلە جاتقان توعىزىنشى كلاسس وقۋشىسىنىڭ بۇگىنگى ويى بىرىنشىدەن سەگىزىنشىگە دەيىن اۋىل مەكتەبىندە بىرگە وقىعان اقىل دەيتىن بالاعا كەلدى دە، تىرەلىپ تۇرىپ الدى. نەگە بۇداي؟! عاجاپ! قانشاما كلاستاس قۇربىلارىنىڭ اراسىنان سول ءبىر تومىرىق قارا بالا ەسىنە نەگە ءجيى كەلە بەرەدى؟.. اسىرەسە بۇگىن؟ مىنە، ول تاعى دا كوز الدىندا تۇر.
زياشتىڭ ءۇيى قالاعا كوشكەلى جاتىر. مۇلىك ماشيناعا تيەلىپ بولىپ، كورشىلەر اجەسىمەن، ماماسىمەن، پاپاسىمەن كەزەك-كەزەك ءسۇيىسىپ قوشتاسىپ جاتىر. اجەسى ابىسىن-اجىندارىمەن قايتا-قايتا قۇشاقتاسىپ، كوزىن سۋلاپ ءجۇر. قاڭىراپ قالىپ بارا جاتقان جۇرتىنا قاراپ وكسىگىن باسا المايدى. تەرلەپ-تەپشىپ جۇك تيەپ جۇرگەن پاپاسىنىڭ اناسىنا بۇرىلىپ:
— مۇنىڭىز نە؟! جىلاعانى نەسى؟! جوق ىرىمدى باستاماڭىزشى، — دەگەنى زياشقا تىم دورەكى كورىندى. ۇلكەن كىسىگە نەگە زەكىپ سويلەيدى؟! ءاي، پاپا-اي!... زياش سول ساتتە مىنا جۇرگەن قۇربىلارى سياقتى اقىلدا قوشتاسۋعا قالايدا كەلەدى عوي دەپ دامەلەندى. دامەلەندى، ءبىراق مۇنىسى ءۇشىن ءوزىن سونشاما ىشتەي جابىرلەدى. Tic جارىپ سويلەسپەگەن، سىرلاسپاعان، بىرىگىپ ساباق تا دايارلاسپاعان سول ءبىر تۇيىق بالا نەسى ونىڭ. كەلمەسە كەلمەسىن، قوشتاسپاسا قوشتاسپاسىن... وسى سەبەپ بولدى ما الدە پاپاسىنىڭ اجەسىنە الگىندە زەكىگەنى مە، زياش ماشينا قوزعالىپ، اۋىلدان اتتاناردا، ايتەۋىر، اعىل-تەگىل جىلاعان، جۇبانباعان. ماشينا بەلدەن اسا بەرە زياش كىندىك قانى تامعان قاراسازىنا قاراعاندا، ءاپپاق مەكتەبىنەن بولەك ەشتەڭە كوزىنە ىلىگە قويماعان، سودان قايتا ەگىلگەن...
كەلەسى ايالدامادا ترامۆايدىڭ الدىڭعى باسقىشىنان قاپشىعىن سۇيرەتكەن ءبىر قارتاڭ جارىمجان ادام كىردى. ونىڭ وتىرعانى دا سول ەدى، كوندۋكتور ايەل بيلەتىن قۇلاشتاپ قاسىنا باردى. قارت ىڭعايسىزدانىپ قالدى دا، قولى دىرىلدەپ، بىردەمە دەپ جاتتى. قاسىن سۇرمەلەپ تاستاعان سەمىز كوندۋكتور قارتتى تىڭداعىسى دا كەلگەن جوق دەرەۋ ونىڭ قاپشىعىن جۇلقىپ، يىعىنان تارتا باستادى. قارت قارسىلاسپادى، تالتىرەكتەپ ورنىنان تۇردى. سەمىز ايەل ترامۆايدىڭ تىزگىنىن جۇلقا تارتىپ، توقتاتتى دا، جول جونەكەي الگى ادامدى ءتۇسىرىپ تاستادى. وتىرعان ۇلكەندەردىڭ ءبىرى دە اراشا ايتۋعا باتىلى بارمادى، تەرەزەدەن سىرتقا قاراپ، مەلشيىپ وتىرعان قالىپتارىمەن عانا قالدى.
زياش كوندۋكتوردىڭ وڭمەنىنەن وتكىزە وشپەندىلىكپەن ءبىر قارادى دا، الداعى ايالدامادا ءتۇسىپ، ۇيىنە كەلدى. ۇيگە دولدانا كەلسە، اجەسى ادەتتەگىدەي پارىلداۋىقتى تۇتاتا الماي اۋرە بوپ جاتىر ەكەن. بەتى-قولى كۇيە-كۇيە، جاعارماي ساسيدى. ابدەن ىزا بولعان، ءبىراق ونىسىن زياشىنا ءبىلدىرۋ قايدا، كوڭىلسىز كەلگەن نەمەرەسىنىڭ اۋ-جايىن بىردەن اڭعارعان اجە ءاۋباستاعى جايما-شۋاعىنا باسىپ، ءجۋىپ-شايىپ جاتىر.
— وسى دىرىلداۋىعى قۇرعىر بۇزىلعان، زياش. كادىمگى الگى ءبىزدى كوشىرىپ كەلگەن شوپىردىڭ كيىمتىككىشىندەي (اجەسى ماشينا دەگەن ەنەسىنىڭ ەسىمى بولعاندىقتان، موتور اتاۋلىنى كيىمتىككىش دەيتىن) پار-پار ەتىپ، بىقسيدى دا، ءوشىپ قالادى.
زياش اجەسىنىڭ پريمۋسى قۇرعىرعا ۇيرەنە الماي-اق قويعانىن ابدەن تۇسىنەدى. مەكتەپكە اپارعان اساي-مۇسەيىن ۇستەلگە قويدى دا، شەشىنىپ، جەڭى جوق ءۇي كويلەگىن يىعىنا ىلە سالىپ، اۋىلدان كەلگەن سارى مىس ساماۋىردى اۋلاعا اپارىپ قويدى. زياشىنىڭ مۇنشاما اشۋلانعانىنا كۇيتىككەن اجە: "مەنى نە قارا باستى، پارىلداۋىعىمەن الىسقانشا، اۋەلدەن-اق ساماۋىر نەگە قويمادىم؟!" — دەپ ءبىر ويلادى دا، تۇنەۋگۇنى زياشتىڭ الدىندا كەلىنىنىڭ قىزارتقانى ەسىنە ءتۇسىپ باسىلدى. كەلىنى: "اجە، نە دەسەڭىز و دەڭىز، ءبىر تال شىرپىنى دا ۇنەمدەۋگە تۋرا كەلەدى، بالاڭىزدىڭ تاپقانى... وسى قىسپاققا اكەلىپ قاماعان سول"، — دەپ ەدى.
زياش ساماۋىردى تۇتاتىپ، ودان شىققان بۋداق-بۋداق قويۋ تۇتىنگە قاراپ، اۋىلدى تاعى دا ەسىنە الدى. ترامۆايداعى ويىپ ءارى قاراي جالعاي بەرگەندە، الگىندە عانا كوندۋكتور ايداپ شىققان قاريا كوز الدىنان كەتپەي تۇرىپ الدى. ول ۇيىنە بۇرىلعاندا، جارىمجان قاريا قاپشىعىن سۇيرەتىپ، قولى قالتىراپ، كوشە بويلاپ بارا جاتقان. تاعى ءبىر ساتتە ونىڭ كوز الدىندا بەتى كوكشىل تارتىپ تارعىلدانعان ەركەك داۋىستى سەمىز كوندۋكتور ايەل، سىرتقا قاراپ مەلشيىپ وتىرىپ العان ماڭعاز ەركەكتەر مەن ماڭىزدى ايەلدەر تۇردى. ءبارى دە پاپالار مەن مامالار. ولار نەگە قارت ادامعا اراشا تۇرا المايدى؟! ۇلكەندەر دە قايىرىمسىز بولا ما ەكەن؟!
زياش وسى قۇپيالاردى وزىنشە سارالاپ، وزىنشە ەكشەپ وتىر. ءبارىن ويلاي-ويلاي، بۇگىنگى كۇننىڭ ۋاقيعالارىنا كىنالى ءبىر-اق ادام دەپ ءبىلدى. ول ءوزىنىڭ اكەسى بولىپ شىقتى. بارىنە كىنالى — سول. ەگەر ول بولماسا، اۋىلعا دەگەن وسىنشاما ساعىنىش تا، اجەسىنىڭ باسىنداعى اۋرە-سارساڭ دا كەزدەسپەگەن بولار ەدى. ترامۆايداعى الگى ءبىر قولاپايسىز كۇيىنىشتى جاعدايدى كەزدەستىرمەگەن بولار ەدى. كوسىلىپ جاتقان كەڭ دۇنيەدەن ءجۇرىسىڭ-تۇرىسىڭ ەسەپتەۋلى-شوتتاۋلى، ورالىمسىز وقىس قيمىلى داتتاۋلى وسى قىسىلتاياڭ كەزەڭگە سۇيرەپ اكەلگەن — سول. زياش اكەسىنە ىزالانىپ كەتتى، سالدەن سوڭ اكەگە دەگەن مۇنداي ويى ءۇشىن ءوزىن جەر بەتىندەگى ەڭ وپاسىز بالالاردىڭ قاتارىنا اپارىپ قويدى، قانى بەتىنە تەۋىپ، دۋ ەتە قالدى. جەز ساماۋىر بۋ اتىپ، اسىپ توگىلىپ جاتىر. اۋلادا وتىرعان شاڭىراق يەسىنىڭ اجەسىنە: "ارقا سۇيەر ازاماتىمىز جوق قۇداعي، وسى ءبىر تورت قابىرعانىڭ ارقاسىندا جاندى جانمەن باعىپ وتىرعان جاندارمىز. مىنەكي، ەكى اي ءوتتى، بالاڭىز نە ويلاپ ءجۇر؟" — دەگەن ءسوزىن ەستىپ، ونىڭ پاتەر اقىسىن سۇراپ وتىرعانىن زياش بىردەن تۇسىنە قويدى.
— راس قوي، راس، بايبىشە. ءبارىن دە كورىپ وتىرمىز، بەرمەيمىن دەپ ءجۇر دەيسىز بە، تيىنى قۇرعىردىڭ رەتىن كەلتىرە الماي جۇرسە كەرەك. مەن بۇگىن ايتايىن، — دەپ جاتتى اجەسى.
"ءاي، پاپا-اي!.. اۋىلدان نەگە عانا كوشىرىپ كەلدىڭ؟ جاقسى ەدى عوي اۋىل..." — زياشتىڭ بۇگىنگى ويى وسىعان ورالا بەردى.
* * *
ءتۇننىڭ ءبىر كەزىڭدە ويانىپ، كوزىن اشىپ ەدى، اكەسى ءالى وتىر ەكەن. قالپاقتى شىراعدان بار ساۋلەسىن جازۋ ۇستەلىنە عانا سەۋىپ تۇر. شەشەسىمەن بىرگە جاتقان ءىنىسى ىڭىرانىپ، ءبىر اۋناپ ءتۇستى. جارىقتان با الدە ۇزاق وتىرىستان با، اكەسى بوپ-بوز. شاشتارى ۇيپالانعان. جازعانىنان دا ويلانىپ وتىرىسى كوپ. ءبىر ساتتە قولجازباسىنىڭ ءبىر پاراعىن الىپ وقىپ كوردى دە، ءسال جىميعانسىپ، ءبىر جەرىن ءوشىرىپ، قايتا جازدى. قالامىن ۇستاعان قالپىندا تاعى دا وتىرا كەتتى، بوپ-بوز. و، ۇياتسىز ماماسى! ون جاستاعى تۇشتاقاي قىزعا ۇساپ جامىلىپ جاتقان كورپەسىن تەۋىپ، ىسىرىپ تاستادى دا، قالاي بولسا سولاي ءىش كيىمشەڭ قالدى، ۇيقىسىن الاڭسىز جالعاي بەردى جانە اكەسى ورنىنان تۇرىپ، ماماسىنىڭ كورپەسىن قايىرا جاۋىپ قويدى. ماماسى كوزىن اشىپ، اۋناپ ءتۇستى دە، كىشكەنتايىن توسىنە الىپ تەرىس قاراپ جاتتى، اكەسى قايتا وتىردى. اۋىز ۇيدە جاتقان اجەسى ۇيقىلى-وياۋ بىردەڭە دەپ ەدى، ەستىلمەدى.
ءاي، پاپا-اي. ساعان تۇسىنسەم بۇيىرماسىن. اۋىلدى تاستاپ، قورا-قوپسى، ءۇي-جايدى تاستاپ، كەڭ-مول دۇنيەنى تاستاپ نەسىنە قىزىقتىڭ مۇندا؟ سەنى مۇندا سۇيرەگەن قانداي كۇش؟ اۋىلداعى قىزمەتىن؛ مۇنداعىدان الدەقايدا جاقسى، الدەقايدا كوڭىلدى ەدى عوي. جازۋىڭدى وندا دا جازاتىن ەڭ عوي. جازۋ؟! عاجاپ، وسى پاپام نە جازادى ەكەن؟! ايتەۋىر، مەن ەس بىلگەننەن بەرى قاراي كۇندىز-تۇنى (كوبىنە تۇندە) قالامىن ءبىر الىپ، ءبىر قويىپ وتىرعانىن عانا بىلەم، ءبىر وزگەرىسى جوق ءبىر كىتابى جوق ءالى. مۇنداي جازۋشىنىڭ بارىن ءالى ەشكىم دە ەستىگەن جوق. وسى پاپام قىزىق، تۇسىنبەيمىن. ءاي، مۇمكىن ەمەس. قولىنان كەلمەس ىسكە پاپام تەككە اۋرە بولماسا كەرەك...
ۇكىنىڭ جۇنىندەي اپپاق شاشى قوبىراپ، جوتەلە دىبىس بەرىپ، اۋىزعى بولمەدەن اجەسى كىردى. كىردى دە، ويىن ءبولىپ قويدىم با دەگەندەي، ءدال ءبىر كىنالى ادامداي وتىرعان ۇلىنا ءسال كوز قيىعىن تاستاپ، زياشتىڭ توسەگىنە كەلىپ، ونىڭ كەكىلىن سيپاپ تۇر. زياش ۇيىقتاعان بوپ جاتىر. بۇل ۇيگە اجەسىنىڭ ءتىپتى دە زياش ءۇشىن كىرمەگەنىن بىلەدى ول. اجەسىنىڭ مانادان بەرى ۇيىقتاماي جاتقانىن دا سەزەدى. تابان استىندا ويلاعانى كەلدى، اجەسى تۇلىمىنان بىرەر سيپاپ مەكىرەندى دە، پاپاسىنىڭ قاسىنا بارىپ، ءسال تۇرىپ: "قاراعىم-اۋ، تاڭ اتىپ قالدى، ءالى وتىرسىڭ، دەم الساي ازىراق جوتەلىپ وتىرسىڭ عوي"، — دەپ، بالاسىنىڭ باسىن باۋىرىنا قىسىپ، شاشىن سيپادى. وسى ساتتە زياشقا پاپاسى تىم جاداۋ، تىم ءمۇساپىر پۇشايمان كورىندى.
اجەسى كەتتى. زياش الگى ويىن قايتا جالعاي بەردى.
وسى مامامنىڭ نە بىلگەنى بار؟! نەگە سونشا اشۋلانشاق بوپ كەتتى؟ مۇڭداي مىنەزى جوق ەدى عوي؟! بولار-بولماس نارسەنى سىلتاۋراتىپ، ءۇي ءىشىنىڭ شاڭىن قاعىپ-اق جۇرگەنى. اسىرەسە بايعۇس پاپاما دەگەندە توبە شاشى تىك تۇرادى. "جىلى ورىنىمنان قوزعاپ، بالالاردى جىلى ۇياسىنان اداستىرىپ، اقىرى بىرەۋدىڭ بوساعاسىنا اكەلىپ كىرىپتار ەتتىڭ. سەميا اسىراي المايتىنىڭ بار، قالاعا نەگە كوشىرىپ كەلەسىڭ؟! تالانتىم، تالانتىم... تالانتىڭ كىمگە كەرەك سەنىڭ؟! نەگە كەلدىم، نەگە الداندىم!" — دەپ جەردەن الىپ، جەردەن سالىپ جاتقانى. بيشارا پاپام! ءوز كىناسى وزىندە، جۇمعان اۋزىن اشپايدى. الدارقاتىپ كۇلكىمەن عانا جەڭەدى، كۇلكىمەن عانا قۇتىلادى. سونداعى اجەمنىڭ كەيپى-اي! مامامنىڭ اتقان وعى پاپامنان اسىپ بارىپ سونى جارالاپ جاتقانداي ماعان. مامام وسىنى نەگە ەسكەرمەيدى؟! اجەتايىم! موماقان اجەتايىم مەنىڭ! ەسەپتەن سىن جۇمىسىن شىعارا الماي وتىرعان وقۋشىداي ەكەۋىنە كەزەكپە-كەزەك جاۋتاڭ-جاۋتاڭ وتەدى. ءاي، ماما-اي! سونى دا بايقامايسىڭ با؟ بۇلان-تالان بوپ جۇرگەنىندە اجەمنىڭ كەيپىنە ءبىر رەت نازار اۋدارشى، قانداي حالدە وتىرار ەكەن... جو، جوق.. مامام اشۋلانعاندا ءوزىن دە، وزگەنى دە ۇمىتادى. بۇلاي بولمايدى ەكەن، مەن بۇل جايلاردى ماماما ءبىر كۇنى قالايدا ەسكەرتۋىم كەرەك...
زياش كوپ ويلاندى. "ءيا، ءيا، پاپام، مۇمكىن، بوسقا اۋرە بوپ جۇرگەن شىعار. وعان دا ەسكەرتسەم بە ەكەن"، — دەگەن ءبىر قورقىنىشتى سۇراق تاعى ەلەڭ ەتكىزىپ ەدى، پاپاسىنىڭ كۇندەلىگىنەن جۋىردا جاسىرىپ وقىعان: "ازىرگە بۇل دۇنيەدە مەنى تۇسىنەتىن ءبىر-اق جان بار، ول — مەنىڭ قىزىم زياشىم"، — دەگەن سوزدەر الدەقايدان ساپ ەتە قالدى ەسىنە. پاپاسىن تۇسىنگەنىن پاپاسى تۇسىنگەنگە ىرزا بولعان زياش اكەسىن وعاش ويدان وڭاشا ۇستاپ، راحاتتانا ۇيىقتاپ كەتتى.
پاپاسى ديۆاندا تۇياق سەرىپپەي ۇيىقتاپ جاتىر. ماماسى ۋما-جۋما، ورنىنان ەندى تۇرىپ، بايپاعىن كيىپ وتىر. زياش كۇندەگىدەن كەش وياندى. ساعات سەگىزگە ساباعى باستالاتۇعىن. ابىر-سابىر جۋىندى دا، ەرتەڭگى شايعا قاراماي، سومكەسىن الىپ ۇيدەن اسىعا شىققاندا، قالبالاقتاعان اجەسى قاعازعا وراعان الدەنەنى قولىنا ۇستاتا بەردى.
— Ac ىشپەي قالاي شىدايسىڭ، بوتام، قارا باسىپ مەن دە بۇگىن ۇيىقتاپ قالىپپىن!
كۇن بۇلىڭعىر، كوشە كوڭىلسىز ەكەن. ساپ-سارى جاپىراقتار تۇندەگى جاۋعان جاڭبىر سۋىمەن شىلانىپ، باتپاققا باتىپ جاتىر. كوشە جاساۋىنان ايرىلعان ۇيدەي جاپ-جالاڭاش، قۇلازىپ تۇر. ايالداماداعى تورت-بەس ادام ترامۆاي كەلەتىن تۇسقا مويىن سوزىپ، ءالسىن-الى قاراپ، ابىگەرلەنۋدە. ترامۆاي كورىڭدى. زياش ۇشىپ كەلەدى. قالايدا وسىعان ىلىگۋى كەرەك، كەلەسى ترامۆايدى كۇتىپ تۇرعاندا ساباق باستالىپ كەتەدى. عۇمىرىڭ قىزىق-اۋ، ادام، سەنىڭ. قايدا، نەگە اسىعاسىڭ سونشاما؟ بىلەسىڭ بە قايدا اسىققانىندى؟ نەگە سونشاما اسىققانىن زياش قايدان ءبىلسىن، ول ەمەس، ءبىز قايدان بىلەمىز...
ترامۆايعا ەندى جەتە بەرگەندە، قانداي كۇشتىڭ قالپاقتاي ۇشىرعانىن دا سەزبەي قالدى ول. بولار-بولماس ەسى كىرگەن ءبىر ساتتە: "ءاي، پاپا-اي! اۋىلدان نەگە اكەلدىڭ؟ اۋىل جاقسى ەدى عوي"، — دەپ ايتقىسى كەلدى، ءبىراق تابان استىندا ول ويىنان دا اداسىپ، ءسال ەزۋ تارتتى، بەلگىسىز باسقا ءبىر دۇنيەنىڭ ءتۇبى جوق تۇڭعيىعىنا راحاتتانا باتىپ بارا جاتتى.
سونىمەن، تاعى دا ءبىر اشىلماعان وي، اقتارىلماعان ارمان ءسوندى. ترامۆاي ءومىر ايالدامادا بىرەر مينۋت توقتادى دا، قوڭىراۋىن سىلدىراتىپ العا قاراي جىلجي بەردى. كۇزدىڭ سۋىق جەلى تىربيعان ۇيەڭكى اعاشىنىڭ ءبىر تال قۋراعان جاپىراعىن جۇلىپ الىپ، كوڭىلسىز كوشەمەن قۋالاي جونەلدى. الگىندە عانا اجەي قاعازعا وراپ بەرگەن ءبىر جاپىراق نان مەن ءبىر ءتىلىم شۇجىق جول بويىندا قالا بەردى، وندا ەشكىمنىڭ شارۋاسى دا بولمادى.
قاسيەتىڭنەن اينالايىن اتا-انا-اي، ولار دا ءبىر بايتەرەك-اۋ، تۇبىرلەرى مىقتى بولىپ، كوكتەي بەرسە بولعانى... ال بىرەر جاپىراقتىڭ مەزگىلسىز ءۇزىلىپ تۇسۋىنەن بايتەرەككە نە زالال ايتسە دە كامال مەن كامشات ءوسىپ كەلە جاتقان وندىرلەرى قاپەلىمدە قيىلىپ تۇسكەندە، قاتتى-اق قايعىرعان. زياشتىڭ ءولىمى ويسىراتىپ-اق كەتكەن ولاردى. ءبىراق ءبارى دە ءوز كەزىندە ەكەن. تىرشىلىك، ۋاقىت نەنى ۇمىتتىرماسىن، قايعىرعان، قايعىرعان دا قويعان. ءتىپتى ارالارىنداعى ءدۇرداراز سول زياش قازاسىمەن بىرگە جوعالعانداي بولىپ، بوساعالارى بەكي تۇسكەن، بىر-بىرىنە دەگەن سىيلارى ارتقان. زياشتىڭ باسىنا قۇلپىتاس ورناتامىزبەن جۇرگەندە، ارادا بەس-التى جىل ءوتىپ تە كەتكەن. اقىرى قالعان قارعالارىنىڭ تىلەۋىن تىلەپ، سابىرمەن قالعان-دى. تەك جىلدا جاز ايىندا، زياشتىڭ تۋعان كۇنى، ونىڭ باسىنا بارىپ، ءشوپ باسقان موپ-موماقان ءقابىردى ءۇنسىز ايمالاپ قايتاتىن. قايتار جولدارىندا ساندىك ءۇشىن ەمەس، سابيلەرىنە ەسكەرتكىش ءۇشىن ءالى كۇنگە قۇيتتاي قۇلپىتاس ورناتا الماعاڭدىقتارىن ەكەۋىنىڭ دە ءىشى سەزىپ، بىرىنەن ءبىرى ۇيالاتىن. بىرىنە ءبىرى قاراي الماي قاپالاناتىن ەدى.
بۇگىن ولاي بولمادى. ەكەۋى ەسىك الدىنا ءۇنسىز جاقىنداي بەرگەندە، كامال:
— مەنىڭ دە تىرشىلىك ەتىپ، جەر باسىپ جۇرگەنىم-اي، كامشات... — دەپ قالدى.
ۇيلەرىنە كەلسە، اجەي مۇڭايىپ وتىر ەكەن.
— الگى اۋىلداعى زەينەپتىڭ زياشپەن بىرگە وقىعان بالاسى كەلىپ، ويىمدى ويران-توپان ەتتى... ازامات بوپتى... زياشىم دا ءتىرى بولعاندا... — دەپ، ارگى جاعىن ايتا الماي كەمسەڭدەي جونەلدى. جاۋلىعىنىڭ ۇشىمەن كوزىن ءسۇرتىپ، ورنىنان تۇردى: — مىناۋ ءوزىمنىڭ جازعان كىتابىم دەيدى...
اجەي قايتادان بوساپ كەتتى. باسپادان جاڭادان شىققان كىشكەنتاي كىتاپقا كامال مەن كامشات بىردەي ءۇڭىلدى...
— مىناۋ اقىل عوي. باسە، باسە، ودان ءبىر نارسە شىعاتىنىن مەن بىلگەم، — دەپ جاتىر كامشات. كىتاپتىڭ ءبىرىنشى بەتىنىڭ باس جاعىندا: "زياش، سەنىڭ كىشكەنتاي قابىرىڭە ۇلكەن قۇلپىتاستى كەيىن ورناتام، ازىرگە وسىعان ريزا بول!" — دەگەن ءسوزدى وقىپ، ەرلى-زايىپتى ەكەۋى تەرىس قاراپ كەتتى...
You Might Also Like
-
ءابىلحان قاستەيەۆ (1904-1973) — قازاق بەينەلەۋ ونەرىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى، حالىق سۋرەتشىسى، قازاقستانعا ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى. ول تالدىقورعان وبلىسى جاركەنت اۋدانىندا دۇنيەگە ك...
-
بالا كوتەرگەن انامەن بۋراباي كولىنىڭ شىعىس جاق جاعاسىندا ەكىنشى رەت ۇشىراسىپ تۇرمىز. وتكەن جولى دا وسى ارادا، ءوز ءۇيىنىڭ جانىندا، بوبەكتى الديلەپ، باياۋ عانا ىڭىلداپ وتىر ەدى، بۇگىن دە سول ورنىندا. ب...
