"التىن ساقا" ادەبي ويىنى
تاقىرىبى: «التىن ساقا» ادەبي ويىنى
ماقساتى: وقۋشىلاردى اۋىز ادەبيەتىن وقۋعا ىنتالاندىرۋ، ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋ، وقىعان ماتەريالدارىن ويعا جيناقتاۋعا ۇيرەتۋ؛
وقۋشىلاردى العىرلىققا، شاپشاڭدىققا، تۋعان حالقىمىزدىڭ ادەت - عۇرپىن قادىرلەي بىلۋگە، ءوز ەلىنىڭ، تۋعان جەرىنىڭ تابيعاتىن قۇرمەتتەۋگە، قادىرلەۋگە، قورعاۋعا، كوركەم سويلەۋگە تاربيەلەۋ.
ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، لوگيكالىق تاپسىرمالار
كورنەكىلىگى: تۋعان جەر تۋرالى قاناتتى سوزدەر، اسىقتار، كونۆەرتتەر.
ويىننىڭ مازمۇنى:
ءى ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ساباقتىڭ ماقساتى مەن ونىڭ شارتىمەن تانىستىرۋ.
ءى. تابالدىرىق.
ءىى. اۋدەم جەر
ءىىى. قوزى كوش.
ءىV. بەلاسار.
V. جولايىرىق.
ءۇى. التىن كومبە
ويىننىڭ بارىسى:
بۇگىنگى ءبىزدىڭ ويىنىمىز ادەبي وليمپيادا تۇرىندە بولماق، ول «التىن ساقا» دەپ اتالادى. «التىن ساقا» ويىنى 5 كەزەڭنەن تۇرادى. وقۋشىلار 4 ءتۇرلى كۇيمەگە مىنەدى. (قىزىل، سارى، كوك، جاسىل) وزدەرى جونىندە مالىمەتتەر بەرەدى. كۇيمەنىڭ تۇسىنە قاراي 4 اسىق الىنادى. ءبىرىنشى جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن اسىقتارى يىرىلەدى. قاي اسىق الشىسىنان تۇرسا، سول ءبىرىنشى جاۋاپ بەرەدى.
1. الشى
2. تايكە
3. شىك
4. بۇك
ءار كۇيمەدە التى اسىقتان بولادى. جاۋاپ بەرە الماعان نەمەسە اسىعى الشىسىنان تۇسپەگەن وقۋشى ويىننان شىعادى جانە اسىقتارى حانتالاپايعا ءتۇسىپ، ءبولىنىپ بەرىلەدى.
التىن كومبەگە جالعىز وقۋشى جەتەدى. وسى جەردەن جول ەكىگە ايىرىلادى. وقۋشى 24 اسىقتى الىپ، ەلگە قايتۋىنا بولادى نەمەسە «التىن كومبەنى» ويناۋىنا بولادى. «التىن كومبەنىڭ» سۇراعىنا جاۋاپ بەرە الماسا، ۇلكەن ساقانى يىرەدى، اسىق الشىسىنان تۇسپەسە دە ۇپاي جينايدى.
تابالدىرىق كەزەڭىندە جالپى قاتىسۋشىلارعا سۇراقتار قويىلادى. قويىلعان سۇراقتارعا شاپشاڭ ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرگەن وقۋشى «التىن ساقا» ويىنىن ويناۋ قۇقىعىنا يە بولىپ، ورتاعا شىعادى.
1 - سۇراق: ەرتەگى دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەڭ كونە جانرى. ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن نەمەسە مۇلدە كەزدەسپەيتىن، ويدان شىعارىلعان وقيعالار.
2 - سۇراق: ەرتەگىنىڭ بەلگىلى ءبىر اۆتورى بولا ما؟
جاۋاپ: جوق بولمايدى، ەرتەگىلەر حالىق اۋىز ادەبيەتىنە جاتادى. ول حالىق اۋزىنان تاراعان سەبەپتى بەلگىلى اۆتورى جوق
3 - سۇراق: ەرتەگىلەر قالاي باستالادى؟
جاۋاپ: ەرتەگىلەر كوبىنەسە ءقاراسوز تۇرىندە ايتىلادى. كەيدە ولەڭ ءسوز تۇرىندە كەزدەسەدى. ەرتەگىلەردىڭ، ادەتتە، باستالۋلارى ۇقساس: «باياعى وتكەن زاماندا ءبىر كەمپىر مەن شال بولىپتى»، ت. ب باستالادى.
4 - سۇراق: ەرتەگىلەردىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
جاۋاپ: ەرتەگىلەردىڭ حايۋاناتتار تۋرالى، قيال - عاجايىپ، شىنشىل، ت. ب تۇرلەرى بار.
5. «ەر توستىك»، «كەرقۇلا اتتى كەندەباي»، «التىن ساقا» ەرتەگىلەردىڭ قايسى تۇرىنە جاتادى؟
قيال – عاجايىپ ەرتەگىلەرى
6. ناۋرىز جىرى قانداي جىرعا جاتادى؟
جاۋابى: تۇرمىس - سالت
تابالدىرىق كەزەڭىنەن بارلىعىمىز سۇرىنبەي وتتىك. قۇتتىقتايمىن. ال ەندى ءىى. اۋدەمجەر كەزەڭىنە قوش كەلدىڭىزدەر. بۇل كەزەڭدە تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ ءمانىن اشۋ. قول كوتەرىپ جاۋاپ بەرەمىز.
1. اراسىنان قىل وتپەيتىن - تاتۋ، دوس
2. يت ارقاسى قياندا، يت ولگەن جەر - الىس، قاشىق –
3. جەرگە كىرىپ كەتە جازداۋ - ۇيالۋ.
4. قولدى بولدى - ۇرلىق
5. قوي اۋزىنان ءشوپ الماس - مومىن
6. توبەسى كوككە جەتكەندەي – قۋانۋ
7. قۋانىشى قوينىنا سىيمادى (قۋاندى)
8. قولى قولىنا جۇقپادى (تەز قيمىلدادى) –
9. ساۋساعىنىڭ ۇشىن قيمىلداتپادى (قوزعالمادى، ەش نارسە ىستەمەدى)
10. ينە شانشار جەر جوق – تولىق، تىعىز
وسى كەزەڭدە بالالار ءبىز اسىعى از وقۋشىمەن قوش ايتىسامىز.
ءىىى «قوزى كوش»
1) كۇن مەن ءتۇن قاشان تەڭەلەدى؟ (22 - ناۋرىز كۇنى)
2) تاۋسوعار، كولتاۋىسار، جەلاياق، باپى حان، ەرنازار، پەرىنىڭ قىزى بەكتورى قاي ەرتەگى كەيىپكەرلەرى؟
3) قوي سۇيەدى بالاسىن كىمىم دەر؟ (قوڭىرىم)
4) «ول كولدىڭ باسىنا قونباسىن، يەسى – پەرىنىڭ قىزى بەكتورى» كىمنىڭ ءسوزى جانە كىمگە ارناپ ايتىلعان؟ ەر توستىككە، كەنجەكەيدىڭ ءسوزى
5) شىراعىم، شارشادىڭ عوي، دەمىڭدى الىپ، ۇيىقتا، جارىساردا ءوزىم وياتامىن، - دەپ ۇيىقتاتىپ تاستايدى. (مىستان كەمپىردىڭ ءسوزى، « ەر توستىك»ەرتەگىسىنەن)
6) «وزىمنەن اقىلى ارتىق كىسىگە تيەمىن» دەپ جيىرما جىلداي وتىردى، ءقازىر وتىز بەستە. ( مەڭدى قىز ءسوزى، « اياز بي» ەرتەگىسىنەن)
7) ولاي بولسا، جىلاما. مەن اكە - شەشەڭدى ىزدەپ تاۋىپ بەرەيىن،- دەدى.( كەندەباي ءسوزى، «كەرقۇلا اتتى كەندەباي» ەرتەگىسىنەن)
ماقساتى: وقۋشىلاردى اۋىز ادەبيەتىن وقۋعا ىنتالاندىرۋ، ءبىلىم دەڭگەيىن ارتتىرۋ، وقىعان ماتەريالدارىن ويعا جيناقتاۋعا ۇيرەتۋ؛
وقۋشىلاردى العىرلىققا، شاپشاڭدىققا، تۋعان حالقىمىزدىڭ ادەت - عۇرپىن قادىرلەي بىلۋگە، ءوز ەلىنىڭ، تۋعان جەرىنىڭ تابيعاتىن قۇرمەتتەۋگە، قادىرلەۋگە، قورعاۋعا، كوركەم سويلەۋگە تاربيەلەۋ.
ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، لوگيكالىق تاپسىرمالار
كورنەكىلىگى: تۋعان جەر تۋرالى قاناتتى سوزدەر، اسىقتار، كونۆەرتتەر.
ويىننىڭ مازمۇنى:
ءى ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
ساباقتىڭ ماقساتى مەن ونىڭ شارتىمەن تانىستىرۋ.
ءى. تابالدىرىق.
ءىى. اۋدەم جەر
ءىىى. قوزى كوش.
ءىV. بەلاسار.
V. جولايىرىق.
ءۇى. التىن كومبە
ويىننىڭ بارىسى:
بۇگىنگى ءبىزدىڭ ويىنىمىز ادەبي وليمپيادا تۇرىندە بولماق، ول «التىن ساقا» دەپ اتالادى. «التىن ساقا» ويىنى 5 كەزەڭنەن تۇرادى. وقۋشىلار 4 ءتۇرلى كۇيمەگە مىنەدى. (قىزىل، سارى، كوك، جاسىل) وزدەرى جونىندە مالىمەتتەر بەرەدى. كۇيمەنىڭ تۇسىنە قاراي 4 اسىق الىنادى. ءبىرىنشى جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن اسىقتارى يىرىلەدى. قاي اسىق الشىسىنان تۇرسا، سول ءبىرىنشى جاۋاپ بەرەدى.
1. الشى
2. تايكە
3. شىك
4. بۇك
ءار كۇيمەدە التى اسىقتان بولادى. جاۋاپ بەرە الماعان نەمەسە اسىعى الشىسىنان تۇسپەگەن وقۋشى ويىننان شىعادى جانە اسىقتارى حانتالاپايعا ءتۇسىپ، ءبولىنىپ بەرىلەدى.
التىن كومبەگە جالعىز وقۋشى جەتەدى. وسى جەردەن جول ەكىگە ايىرىلادى. وقۋشى 24 اسىقتى الىپ، ەلگە قايتۋىنا بولادى نەمەسە «التىن كومبەنى» ويناۋىنا بولادى. «التىن كومبەنىڭ» سۇراعىنا جاۋاپ بەرە الماسا، ۇلكەن ساقانى يىرەدى، اسىق الشىسىنان تۇسپەسە دە ۇپاي جينايدى.
تابالدىرىق كەزەڭىندە جالپى قاتىسۋشىلارعا سۇراقتار قويىلادى. قويىلعان سۇراقتارعا شاپشاڭ ءارى دۇرىس جاۋاپ بەرگەن وقۋشى «التىن ساقا» ويىنىن ويناۋ قۇقىعىنا يە بولىپ، ورتاعا شىعادى.
1 - سۇراق: ەرتەگى دەگەنىمىز نە؟
جاۋاپ: اۋىز ادەبيەتىنىڭ ەڭ كونە جانرى. ومىردە سيرەك كەزدەسەتىن نەمەسە مۇلدە كەزدەسپەيتىن، ويدان شىعارىلعان وقيعالار.
2 - سۇراق: ەرتەگىنىڭ بەلگىلى ءبىر اۆتورى بولا ما؟
جاۋاپ: جوق بولمايدى، ەرتەگىلەر حالىق اۋىز ادەبيەتىنە جاتادى. ول حالىق اۋزىنان تاراعان سەبەپتى بەلگىلى اۆتورى جوق
3 - سۇراق: ەرتەگىلەر قالاي باستالادى؟
جاۋاپ: ەرتەگىلەر كوبىنەسە ءقاراسوز تۇرىندە ايتىلادى. كەيدە ولەڭ ءسوز تۇرىندە كەزدەسەدى. ەرتەگىلەردىڭ، ادەتتە، باستالۋلارى ۇقساس: «باياعى وتكەن زاماندا ءبىر كەمپىر مەن شال بولىپتى»، ت. ب باستالادى.
4 - سۇراق: ەرتەگىلەردىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
جاۋاپ: ەرتەگىلەردىڭ حايۋاناتتار تۋرالى، قيال - عاجايىپ، شىنشىل، ت. ب تۇرلەرى بار.
5. «ەر توستىك»، «كەرقۇلا اتتى كەندەباي»، «التىن ساقا» ەرتەگىلەردىڭ قايسى تۇرىنە جاتادى؟
قيال – عاجايىپ ەرتەگىلەرى
6. ناۋرىز جىرى قانداي جىرعا جاتادى؟
جاۋابى: تۇرمىس - سالت
تابالدىرىق كەزەڭىنەن بارلىعىمىز سۇرىنبەي وتتىك. قۇتتىقتايمىن. ال ەندى ءىى. اۋدەمجەر كەزەڭىنە قوش كەلدىڭىزدەر. بۇل كەزەڭدە تۇراقتى ءسوز تىركەستەرىنىڭ ءمانىن اشۋ. قول كوتەرىپ جاۋاپ بەرەمىز.
1. اراسىنان قىل وتپەيتىن - تاتۋ، دوس
2. يت ارقاسى قياندا، يت ولگەن جەر - الىس، قاشىق –
3. جەرگە كىرىپ كەتە جازداۋ - ۇيالۋ.
4. قولدى بولدى - ۇرلىق
5. قوي اۋزىنان ءشوپ الماس - مومىن
6. توبەسى كوككە جەتكەندەي – قۋانۋ
7. قۋانىشى قوينىنا سىيمادى (قۋاندى)
8. قولى قولىنا جۇقپادى (تەز قيمىلدادى) –
9. ساۋساعىنىڭ ۇشىن قيمىلداتپادى (قوزعالمادى، ەش نارسە ىستەمەدى)
10. ينە شانشار جەر جوق – تولىق، تىعىز
وسى كەزەڭدە بالالار ءبىز اسىعى از وقۋشىمەن قوش ايتىسامىز.
ءىىى «قوزى كوش»
1) كۇن مەن ءتۇن قاشان تەڭەلەدى؟ (22 - ناۋرىز كۇنى)
2) تاۋسوعار، كولتاۋىسار، جەلاياق، باپى حان، ەرنازار، پەرىنىڭ قىزى بەكتورى قاي ەرتەگى كەيىپكەرلەرى؟
3) قوي سۇيەدى بالاسىن كىمىم دەر؟ (قوڭىرىم)
4) «ول كولدىڭ باسىنا قونباسىن، يەسى – پەرىنىڭ قىزى بەكتورى» كىمنىڭ ءسوزى جانە كىمگە ارناپ ايتىلعان؟ ەر توستىككە، كەنجەكەيدىڭ ءسوزى
5) شىراعىم، شارشادىڭ عوي، دەمىڭدى الىپ، ۇيىقتا، جارىساردا ءوزىم وياتامىن، - دەپ ۇيىقتاتىپ تاستايدى. (مىستان كەمپىردىڭ ءسوزى، « ەر توستىك»ەرتەگىسىنەن)
6) «وزىمنەن اقىلى ارتىق كىسىگە تيەمىن» دەپ جيىرما جىلداي وتىردى، ءقازىر وتىز بەستە. ( مەڭدى قىز ءسوزى، « اياز بي» ەرتەگىسىنەن)
7) ولاي بولسا، جىلاما. مەن اكە - شەشەڭدى ىزدەپ تاۋىپ بەرەيىن،- دەدى.( كەندەباي ءسوزى، «كەرقۇلا اتتى كەندەباي» ەرتەگىسىنەن)
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
