"دارىندى بالالارمەن جەكە - دارا جۇمىس جاساۋ جولدارى"
دارىندى بالالارمەن جۇمىس
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ باعدارلاماسىندا ءبىلىم بەرۋدى يننوۆاسيالاندىرۋعا ساي يكەمدەۋ ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ، جاڭا تالاپقا ساي دامىتۋ تالابى قويىلىپ وتىر. وسى تالاپقا ساي بۇگىنگى تاڭدا ءبىلىم بەرۋدە جەكە تۇلعانى دامىتۋ، دانا جانە دارا ويلاي الاتىن دارىندى بالانى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ جولدارىن ايقىنداۋ قاجەتتىگى ايقىن.
قاي ەلدىڭ بولماسىن ءوسىپ - وركەندەۋى، ءونۋى، الەمدە وزىندىك ورىن الۋى ونىڭ ۇلتتىق ءبىلىم جۇيەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا، دامۋ باعىتىنا تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان دا، مەملەكەت باسشىسى بولاشاقتا قازاق ەلىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ، عىلىمىن كوركەيتەر دەگەن ۇمىتپەن جاس دارىندارعا ۇلكەن نازار اۋدارۋدا، قولداۋ كورسەتۋدە. وسى ورايدا قانداي دا بولماسىن ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسى وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتىنا ساي ءبىلىم بەرۋمەن شەكتەلىپ قالماي، ولاردى عىلىمي ىزدەنىس جۇمىستارعا تارتىپ، شىعارماشىلىق، دارىندىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ باعىتىندا جۇمىس جۇرگىزۋى ءتيىس.
قازىرگى ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتى ءبىلىم، بىلىك، داعدىمەن قارۋلاندىرۋ عانا ەمەس، سولاردىڭ نەگىزىندە دەربەس وزگەرمەلى قوعامدا لايىقتى ءومىر ءسۇرىپ، جۇمىس جاساي الۋىنا، الەۋمەتتىك جانە كاسىبي بىلىكتىلىككە اقپاراتتى ءوزى ىزدەپ تاۋىپ، ۇتىمدى پايدالانا الاتىن، جان - جاقتى دامىعان، ءبىلىمدى، ءوز ءىسىن جانە وزگەنىڭ ىسىنە ءادىل باعا بەرە الاتىن جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدى تالاپ ەتىپ وتىر.
مەكتەپ – ءبىلىم بەرۋدەگى بار مۇمكىنشىلىكتى قامتاماسىز ەتەتىن ءبىلىم وشاعى. ءوز ۇلتىن، ءتىلىن ءسۇيىپ، قاستەرلەيتىن ادام عانا، سوناۋ ءالىمساقتان ميراس بولىپ كەلە جاتقان اتا - انانى، ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىگە قامقورلىق، مەيىرباندىق، يناباتتىلىق كورسەتۋ سياقتى ىزگى قاسيەتتەردىڭ يەسى بولا الادى. قازاق جاستارى وسىنداي ۇلتجاندىلىعىمەن، وزدەرىنە ءتان ۇلتتىق بولمىسىمەن جانە رۋحاني تازالىعىمەن ەرەكشەلەنۋى ءتيىس. ار - نامىسىن جوعارى ۇستاعان ەل عانا باسقا ەل الدىندا ءاردايىم ابىرويلى، سىيلى بولماق. مىنە وسى تۇرعىدا مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ الدىنداعى باستى نازار اۋداراتىن مىندەتتەردىڭ ءبىرى ءبىلىمدى دە تاربيەلى تۇلعا تاربيەلەۋگە بار كۇشتەرىن جۇمىلدىرۋ.
بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋدەگى تاجىريبە وقۋشىلاردىڭ ارتۇرلىلىگىن كورسەتىپ وتىر. ءبىلىم بەرۋشىنىڭ الدىنداعى باستى نازار اۋداراتىن نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – دارىندى بالالاردى انىقتاپ، ولارعا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى دارىتۋ، شىعارماشىلىققا ۇيرەتە وتىرىپ، تەرەڭ بىلىممەن قارۋلاندىرۋ. ينتەللەكتىلەرى شىعارماشىلىققا جاقىن ساراپتاي الاتىن، بايلانىسىن سەزە الاتىن وتە جاقسى دامىعان وقۋشىلار ءوز قاتارلارىنان وزگەشەلەنىپ تۇرادى. ولار وزدەرىن قىزىقتىراتىن سۇراققا ۇنەمى جاۋاپ ىزدەپ، ءبىلىم قۇمارلىقتارىمەن جانە وزىندىك ىزدەنىمپازدىقتارىمەن كوزگە تۇسەدى. دارىندى بالالار مەكتەپكە بارۋعا قۇلشىنادى، ساباققا بارعان كەزدە وسىنداي دارىندى بالالارمەن قيىن جاعدايعا اتا - انالاردا، وقىتۋشىلار دا تاپ بولادى. وسىنداي ءبىلىمقۇمار بالالارعا سىنىپ ءىشى جالىقتىرىپ جىبەرەدى. مۇعالىمدەر سىنىپ ىشىندەگى بارلىق بالامەن جۇمىس جاساۋى ءۇشىن تىرىسىپ باعادى، سەبەبى ءبىر سىنىپتا دارىندى بالامەن قاتار، قابىلداۋى تومەن بالالاردا وتىرادى. وقۋ باعدارلاماسىن بارلىعىنا دەرلىك ۇعىندىرۋ، بارلىعىمەن جۇمىس جاساۋ مۇعالىمگە قويىلاتىن باستى تالاپ. ەندەشە، وسىنداي جاعدايلار دارىندى بالانى جالىقتىرىپ الماۋ ءۇشىن ارنايى جۇمىس جاساۋ قاجەتتىگىن كورسەتىپ وتىر.
بۇگىنگى تاڭدا دارىندى بالا ءسوزى ءجيى قولدانىلىپ ءجۇر. دارىندىلىق — ادامنىڭ ءوز بەيىمدىلىگى ارقىلى، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋ ارقىلى قالىپتاساتىن قاسيەت. قازىرگى تاڭدا بارلىق وقۋشى دارىندى وقۋشى. بۇل قاسيەتتى بايقاپ، ونىڭ بار ەكەنىنە كوز جەتكىزىپ، بويىنداعى دارىنىن ودان ءارى وربىتۋگە، ۇشتاۋعا، ارمان اسۋلارىن جۇلدىزداي جارقىراپ، تاۋ بۇلاعىنداي مولدىرەپ، حالقىنىڭ، اتا - اناسىنىڭ ماقتانىشى بولۋعا مۇمكىندىك جاساۋ مۇعالىمگە ارتىلاتىن جۇك.
دارىندىلىق – بالانىڭ العىرلىعى، زەردەلىگى، قابىلەتىمەن دامىپ وتىراتىن ۇزدىكسىز پروسەسس بولعاندىقتان، ايرىقشا تابيعي قابىلەتى مەن ناقتى پاندەردەن ەرەكشە دارىندىلىعى بار بالالاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق قابىلەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق تۇلعالاردى قالىپتاستىرۋ. دارىندىلىقتى قالىپتاستىرۋ مەن دامىتۋدا ءمۇعالىمنىڭ الار ورنى ەرەكشە. وسى ورايدا ءبىلىم الۋشىنىڭ قابىلەتىن ايقىنداي وتىرىپ، دارىندىلىعىن انىقتاۋ — بالانىڭ دامۋىن باعدارىن تالداۋمەن بايلانىستى ۇزاق پروسەسس. وسى تۇرعىدا الدىمەن دارىندىلىق ۇعىمىن انىقتاپ الساق. «»دارىندىلىق»» ۇعىمى «سىي» («دار») دەگەن سوزدەن شىققان، دامۋدىڭ العىشارتىن بىلدىرەدى. بۇل ۇعىمعا پەداگوگيكالىق ەنسيكلوپەديادا تومەنگىدەي انىقتاما بەرىلەدى. «دارىندىلىق — بەلگىلى ءبىر ءىس - ارەكەت سالاسىندا ەرەكشە جەتىستىككە جەتكىزەتىن ادام قابىلەتى دامۋىنىڭ جوعارعى دەڭگەيى».
بالالار دارىندىلىعىن زەرتتەۋمەن جانە ەرەكشە بالالاردى وقىتۋ جانە تاربيەلەۋدىڭ پسيحولوگيالىق — پەداگوگيكالىق جاقتارىن قاراستىرۋ قىرلارى ءار قيلى بولۋى ءتيىس. قازىرگى كۇندە ەرەكشە قابىلەتتى بالالاردى ىرىكتەپ، ولاردىڭ ءارى قاراي دامۋى ءۇشىن جاعدايلار جاساۋى كەرەك ەكەندىگى انىق. سەبەبى، بالانىڭ قابىلەتتەرى مەن تالانتتارىن تولىق اشۋ وزىنە عانا ەمەس، مەملەكەتكە دە قاجەت بولىپ تابىلادى. جاڭا تەحنولوگيالاردى پراكتيكاعا ەنگىزۋ جانە يگەرتۋدەگى ساپالى قادامنىڭ ساندارىنان قوعامنىڭ ستاندارتتى ەمەس ويلاۋ قابىلەتىنە يە، وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك ومىرگە، جاڭا مازمۇن ەنگىزەتىن، بولاشاققا قاتىستى جاڭا مىندەتتەردى قويىپ، ولاردى شەشە الاتىن ماماندارعا دەگەن قاجەتتىلىك ءوستى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىندا مەملەكەتتىك ساياسات نەگىزىندە ەڭ العاش رەت «ءار بالانىڭ قابىلەتىنە قاراي ينتەللەكتۋالدىق دامۋى جانە ادامنىڭ دارىندىلىعىن تانىتۋ» سياقتى وزەكتى ماسەلەلەر ەنگىزىلىپ وتىرعانى بەلگىلى. وسى ماسەلە نەگىزىندە دارىندىلىقتى انىقتاپ الۋ نەگىزگە الىنۋى شارت.
«بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەگەن ۇلاعاتتى سوزگە سۇيەنىپ، بار مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، بالانىڭ قابىلەتىن دارىنىن اشۋ — ءمۇعالىم مىندەتى، بالا بويىنداعى ەرەكشەلىكتى، قابىلەتتى تانىپ، سوعان باعىتتاپ دارىندى بالانىڭ بولاشاعىنىڭ ىرگە تاسى دۇرىس قالانۋىنا مۇمكىندىك جاساۋىمىز قاجەت. دارىندى بالامەن جۇمىس جاساۋداعى باعىت وقۋ باعدارلاماسىن تەرەڭدەتىپ، وقىتۋ جانە وقۋشىنىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن دامىتۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. دارىندىلىقتى انىقتاۋدا بىرنەشە جاقتا قاراستىرىلدى. ولار: ينتەللەكتۋالدىق دارىندىلىق، شىعارماشىلىق دارىندىلىق، ارتىستىك دارىندىلىق، مۋزىكالىق دارىندىلىق، تەحنيكالىق دارىندىلىق جانە سپورتتىق دارىندىلىق. بالانىڭ جانىنا جاقىن دارىندىلىقتى ءدال تاۋىپ، سونى جانداندىرۋعا جۇمىس جاسالىنعاندا دارىندى بالامەن جۇمىس ءوز ناتيجەسىن تابادى.
دارىندىلىق — جەكە تۇلعانىڭ وتە كۇردەلى، كوپ اسپەكتىلى قىرى. دارىندىلاردى شىعارماشىلىق جولعا باعىتتاپ، ونى ىسكە اسىرا ءبىلۋ جانە عىلىمي — ءبىلىم كەڭىستىگىندە قالىپتاسقان جەكە تۇلعا ءۇشىن مىنا تالاپتار مەن مىندەتتەردى وقىتۋشى ەسكەرۋى كەرەك.
مىندەتتەرى:
— وقۋ پروسەسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋ؛
— ءوزىن - ءوزى باقىلاۋ مەن ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ؛
— جەكە تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى وقىتۋ؛
— جەكە تۇلعانىڭ قاسيەتتەرىن، قابىلەتىن انىقتاۋ.
وسى مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن جانە وقۋشىلاردىڭ دارىندىلىعىن انىقتاۋعا قويىلاتىن تالاپتار:
1. شىعارماشىلىق:
- ويلاۋ؛
- قابىلەت.
2. موتيۆاسيا (جەكە - موتيۆاسيالى ەرەكشەلىك).
كۇردەلى تاپسىرمالاردى شەشۋگە ۇمتىلىس؛
پانگە قىزىقتىرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك ۇيرەنۋى:
سويلەسۋدە؛
تارتىبىندە.
كەلەسى كەزەڭ — باعالاۋشىلىق بولىپ تابىلادى. بۇل كەزەڭنىڭ نەگىزگى مىندەتى دياگنوستيكالىق كەستەدە ىزدەنىس كەزەڭىندە الىنعان اقپاراتتاردى ناقتىلاۋ مەن بەكىتۋگە باعىتتالعان. وسى كەزەڭ بارىسىندا پەداگوگيكالىق ءىس - ارەكەت ءبىر رەتتىك زەرتتەۋمەن ارنايى باعدارلاما بويىنشا ساباققا اۋىسادى. بالا تۋرالى الىنعان اقپاراتتى نەگىزدىلىگى مەن دالەلدىلىگىنە قاراي وسى كەزەڭ بارىسىندا جۇيەلى تۇردە كەڭ تانىمال پسيحودياگنوستيكالىق ادىستەمەلەردى قولدانا وتىرىپ، بالالاردى جەكە جانە ۇجىمدىق زەرتتەۋ جۇرگىزىلەدى. بۇل جۇمىستىڭ جۇيەلىلىگى، ۇزاق مەرزىمدىلىگى بالا تۋرالى الىنعان اقپاراتتاردىڭ دالەلدىلىگىنىڭ قوسىمشا كەپىلى قىزمەتىندە اتقارادى.
دارىندى وقۋشىنى قالاي وقىتۋ كەرەك؟ بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن اۋەلى دارىندىلىق ەرەكشەلىكتەرى انىقتالادى. سول ەرەكشەلىكتەردى دامىتۋعا باعىتتالعان وقىتۋ تەحنولوگياسى بەلگىلەنەدى.
قانداي وقۋشى دارىندى، ەرەكشەلىگى نەدە؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ بارىسىندا ارنايى وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ مازمۇنى انىقتالىپ، قۇرىلىمدىق جۇيەسى جاسالدى.
دامىتا وقىتۋ دەپ ماقساتى، مىندەتتەرى، ءادىس - تاسىلدەرى وقۋشىنىڭ ءونىمدى ويلاۋىنىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىنا سايكەس بەرىلگەن وقىتۋدى ايتامىز. ءونىمدى ويلاۋدىڭ جۇيەسى – تانىمدىق ءىس - ارەكەتتەن لوگيكالىق ءىس - ارەكەتكە كەلتىرۋ، ودان شىعارماشىلىققا باعىتتاۋ. ول ءۇش نەگىزگى اسپەكتىنى قامتىعانى دۇرىس.
تانىمدىق — وقۋ ماتەريالدارىن يگەرۋى، قىزىعۋى، تانىمدىق بەلسەندىلىگى.
لوگيكالىق — وقۋ ماتەريالدارى بويىنشا لوگيكالىق ويلاۋ پروسەسى ارقىلى قۇرىلىمىنداعى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ.
شىعارماشىلىق — شىعارماشىلىق ءادىس - تاسىلدەرى يگەرۋى، شىعارماشىلىققا قادام جاساۋ، تۇرلەندىرۋ، وي تۋىنداتۋى، قورىتىندى جاساۋ، عىلىمي - ىزدەنىس جۇرگىزۋ.
وقۋشىلاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋ ءۇشىن تاعى ءبىر قاجەتتىلىك — بالانى پسيحولوگيالىق دايىندىقتان وتكىزۋ. پسيحولوگيالىق دايىندىق، ياعني پەداگوگتىڭ پسيحولوگيالىق اسەرى شىعارماشىلىق كەزەڭدە بالانىڭ شابىتىن وياتىپ، قۇلشىندىرىپ، ەلىكتىرىپ وتىرادى. شىعارماشىلىق شەبەرلىك ءۇشىن وقۋشىعا ۇستازدىڭ بەرەر پسيحولوگيالىق اسەرى مىناداي بولماق كەرەك دەپ ويلايمىز:
— «سەنىڭ قولىڭنان ءبارى كەلەدى»، «سەن قابىلەتتىسىڭ»، «جاز»، «ۇيرەن’ دەپ، بالانىڭ ەركىن بيلەپ، سەنىم ءبىلدىرۋ؛
— وقۋشىنىڭ كىشكەنتاي جەگىستىگى بولسا دا، جوعارى باعالاپ، ماداقتاپ، كوتەرمەلەۋ، وقۋشىلار باسىلىمىندا ولەڭ، اڭگىمەلەرىنىڭ جارىق كورۋىنە كومەكتەسۋ؛
— شىعارماشىلىق ساتتە وقۋشىعا قۇپتاۋشىلىق كوزقاراس ءبىلدىرۋ، سەزىم كۇيىن باقىلاۋ، قامقورلىق تانىتۋ؛
شىعارماشىلىق ويلاپ — تابۋدىڭ ءار ءتۇرلى تاسىلدەرىن ۇيرەنە وتىرىپ، دارىندى بالالار پاندەردى وقۋ بارىسىندا وزدەرىنىڭ «شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن» قولدانىپ، ك. ۋربان ايتقانداي، ناقتى عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن ديۆەرگەنتتىك ويعا تىكەلەي اسەر ەتۋدىڭ شەكسىز مۇمكىندىكتەرىن كورسەتەدى.
بالا بويىنداعى دارىندىلىق، عىلىميلىق قابىلەتىن اشۋ، جاقسى تانىمدىق قاسيەتتەرىن زەرتتەۋ، ايقىنداۋ – ەڭ باستى ماسەلە. ال وقىتۋدىڭ تۇپكىلىكتى ناتيجەسى – ءوز ويىن دالەلدەي الاتىن، جان – جاقتى ءبىلىمدى، ءبىلىمىن جۇزەگە اسىرا الاتىن، قالىپتاسقان وزىندىك ازاماتتىق كوزقاراسى بار ىسكەر، اقىلدى، ادامگەرشىلىگى مول تۇلعانى تاربيەلەپ قالىپتاستىرۋ.
وقۋشىنىڭ دارىندىلىعىن انىقتاپ، دامىتۋ ماقساتىندا ءار ءپان ءمۇعالىمىنىڭ الدىندا تومەندەگىدەي ماقساتتار مەن مىندەتتەر بولۋى ورىندى:
دارىندى وقۋشىنىڭ اقىل - ويىنىڭ، ەموسيونالدىق جانە الەۋمەتتىك دامۋى مەن ەرەكشەلىكتەرىنىڭ وزىندىك اشىلۋ دەڭگەيى مەن ولشەمىن ەسكەرۋ؛
2. جان - جاقتى اقپاراتتاندىرۋ؛
3. كوممۋنيكاتيۆتى بەيىمدەۋ؛
4. دارىندى وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق باعىتىنىڭ اشىلۋىنا، دامۋىنا، قورشاعان ورتاعا ءوزىن - ءوزى جارنامالاۋىنا كومەك كورسەتۋ؛
وسى ماقساتتار مەن مىندەتتەردى ورىنداۋدا مەكتەپ ۇستازدارى مىنانداي جۇمىس تۇرلەرىن قولدانادى:
1. يكەمدى جانە ۇتقىر وقۋ جوسپارىن قۇرادى؛
2. جەكە پاندەردى وقىتۋدا تاۋەلسىز قوزعالىس جاسايدى؛
3. دارىندى وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ جۇمىسىن ءوزى جوسپارلاپ، شەشىم قابىلداۋىنا ىقپال ەتەدى؛
4. دارىندى وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىنا بايلانىستى وقۋ جوسپارىن قۇرادى؛
وسىنداي جۇمىس تۇرلەرىن ۇيىمداستىرۋدا ۇستازدار مىنانداي ماسەلەلەرگە باسا نازار اۋدارادى:
1. ءپان ساباقتارىندا شىعارماشىلىق سيپاتتاعى تاپسىرمالاردى ىرىكتەۋ، ورىنداۋ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇيەلى جۇرگىزۋگە؛
2. دارىندى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى مەن ولاردىڭ ءوز مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋ كورسەتكىشىن ارنايى ادىستەمەلەر بويىنشا جۇيەلى تۇردە تەكسەرىپ وتىرۋعا؛
3. ساباقتان تىس مەزگىلدە جۇرگىزىلەتىن جۇمىستارعا — پاندىك وليمپيادا، عىلىمي كونفەرەنسياعا، ينتەللەكتۋالدىق تۋرنيرلەر مەن شىعارماشىلىق بايقاۋلارعا دايىندىق جۇمىستارىن جىل بويى جوسپارلى جۇرگىزۋگە؛
ءححى - عاسىردا الەمدىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دامۋىنداعى نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى – مەكتەپ ءبىلىمىن جاڭارتۋ. ول وقۋشىلاردىڭ نەعۇرلىم ءوز بەتىنشە ءبىلىم الىپ، ونى ءىس جۇزىندە قولدانا ءبىلۋ قاجەتتىلىگىن تاربيەلەۋگە باعىتتالعان.
وقۋشىلاردىڭ عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋى ماقساتتى ءارى جۇيەلى تۇردە باعىتتاۋ كەرەك. سوندىقتان دا عىلىمي جوبا تەحنولوگياسىنىڭ تيىمدىلىگى كۇننەن كۇنگە ارتۋدا. جوبالاۋ تەحنولوگياسىن قولدانۋداعى نەگىزگى ماقسات – وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىق ىنتاسىن دامىتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ارقىلى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ، اقپاراتتىق باعدارلاۋ بىلىكتىلىگىن قالىپتاستىرۋ جانە سىني تۇرعىدان ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ ارقىلى وقۋشىنى بولاشاقتا ءار ءتۇرلى جاعداياتتاردا، ءار ءتۇرلى قوعامدىق ورتادا ءوزىن - ءوزى كورسەتە بىلۋگە بەيىمدەۋ. ەگەر وقۋشى عىلىمي جوباسى تاقىرىبىن دۇرىس تاڭداي وتىرىپ، جوسپارلاي بىلسە، ونى دۇرىس ورىنداي السا — ول بولاشاققا دۇرىس بەيىمدەلگەن تۇلعا بولىپ قالىپتاسادى. ءار ءتۇرلى جاعداياتتاردا دۇرىس شەشىم قابىلداي وتىرىپ، ءار ءتۇرلى ادامدارمەن ءتىل تابىسا وتىرىپ، ءار ورتادا دۇرىس باعىت – باعدار بەرە الادى.
سونىمەن، وقۋشىنىڭ عىلىمي جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگى – كوزبەن كورىپ، قۇلاقپەن ەستىپ، ەستە ساقتاي وتىرىپ، وقۋشىنى ىزدەنىسكە، ىسكەرلىك پەن تانىمدىق ىنتاعا، شىعارماشىلىق قابىلەتتى جەتىلدىرۋ ارقىلى ءتۇرلى ماسەلەلەردى شەشە بىلۋگە، تاپقىرلىققا، جاڭا عىلىمي ىزدەنىسكە جەتەلەۋدە.
پاندىك وليمپيادالاردىڭ نەگىزگى ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى پەداگوگتاردىڭ عىلىمي - ادىستەمەلىك دەڭگەيلەرىن انىقتاۋ، كاسىبي جانە اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىك دەڭگەيلەرىن ارتتىرۋ مەن قاتار، دارىندى وقۋشىنىڭ ءوزىن قىزىقتىراتىن پاندە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ىنتالاندىرۋ جانە قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، عىلىمي ءبىلىمدى ناسيحاتتاۋ بولىپ تابىلادى.
قازىرگى كەزدە جاقسى دامىپ كەلە جاتقان دەباتتاردىڭ، پىكىر – سايىس ياعني ينتەللەكتۋالدى ويىنداردىڭ ماقساتى — قازاقستاندىق قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەردى عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەپ، اشىق پىكىرتالاس الاڭىندا تالقىعا سالۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق جانە قوعامدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ؛ جاستاردىڭ عىلىمعا قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزىپ، مەملەكەتشىلىك سانانى دامىتۋ بولىپ تابىلادى.
وقۋشىنىڭ دارىندىلىعىن انىقتاۋدا:
دارىندى بالا تۋرالى پەداگوگيكالىق، پسيحولوگيالىق، الەۋمەتتىك اقپاراتتار، مالىمەتتەر جيناقتاۋ.
باقىلاۋ
انكەتا
پسيحودياگنوستيكا
سوسيومەتريا
اڭگىمەلەسۋ
ينتەرۆيۋ سىندى جۇمىس تۇرلەرى جۇرگىزۋى ءتيىس.
اتالمىش جۇمىستار جۇيەلىلىككە نەگىزدەلىپ، دارىندى وقۋشىمەن جۇمىس تۇرلەرى ىسكە اسۋ بارىسىندا وقۋشىنىڭ ءوزىن ءوزى باقىلاۋى نەگىزىندە تومەندەگىدەي وزگەشەلىكتى بايقاۋعا بولادى:
ينتەللەكتۋالدى ەموسيالىق بىرلىكتى ساقتاي بىلەدى؛
2. شەشىم قابىلدايدى؛
3. سەنىمدىلىك تۋىندايدى؛
4. وزگەلەرمەن سالىستىرادى؛
5. ءوزىن - ءوزى باقىلايدى؛
6. جاۋاپكەرشىلىك تۋىندايدى؛
7. مىنەز - قۇلقى وزگەرىلەدى؛
8. عىلىمي تۇرعىدا ىزدەنەدى؛
9. ماتەريالدارىن جيناقتايدى.
دارىندى بالامەن جاسالىناتىن جۇمىس بارىسىندا تومەندەگىدەي باعىت - باعداردى جوسپارلاعان ورىندى:
1. وقۋشىمەن جاسالىناتىن جۇمىستىڭ يكەمدى جانە ۇتقىر فورماسى قۇرىلۋى ءتيىس؛
2. جەكە پاندەردى وقىتۋدا باعدارلامادان تىس ماتەريالدار نەگىزى قامتىلىپ، تاۋەلسىز قۇرىلىمى جاسالۋى قاجەت؛
3. دارىندى وقۋشىنىڭ عىلىمي جۇمىسىنىڭ جوسپارى ءوزى قالاۋىنداي ەتىپ جاساعانى ورىندى، وزىندىك شەشىم قابىلداۋىنا ىقپال ەتۋ قاجەت؛
4. دارىندى وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىنا بايلانىستى ءمۇعالىمنىڭ وزىندىك وقۋ جوسپارىن قۇرۋ؛
5. وقۋشىعا جوو - نا عىلىمي جەتەكشىلىك جاسايتىن ۇستاز بەن تىعىز بايلانىس جاساۋىنا ىقپال ەتۋ؛
6. ديستانسيالىق وقۋدى ۇيىمداستىرۋ.
دارىندى بالانىڭ جاساعان جۇمىسىنا قولداۋ كورسەتۋ دە ونىڭ بولاشاعىنا ەرەكشە اسەر بەرەدى. ونىڭ ءوزىنىڭ بىلىمدىلىگىنە دەگەن سەنىمدىلىگى ارتا تۇسەدى. قولداۋ كورسەتۋ دەگەنىمىز ءوزى بالانىڭ جۇمىسىن تانىستىرۋ، تاراتۋ ۇعىمدارىمەن استاسىپ جاتادى. ول:
تاجىريبەلەرىن گازەت، جۋرنال بەتتەرىنە بەرۋ؛
بايقاۋلارعا قاتىسۋ؛
3. ءىس - شارالار ۇيىمداستىرۋ؛
4. مەكتەپتەرمەن تاجىريبە الماسۋ.
5. باقىلاۋ كۇندەلىگىن جازىپ وتىرۋ؛
6. پسيحولوگيالىق ماتەريالدار جيناقتاۋ؛
7. كىتاپشا قۇراستىرۋ.
8.”رەفەرات”؛
9.”پورتفوليو”
دارىندى بالامەن جۇمىس نەگىزىندە بىرىنشىدەن: ءوزىن - ءوزى تانۋعا، ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋگە، جاڭاشىل، ءتوزىمى بەرىك، ۇنەمى ءوزىن دامىتۋعا، ىزدەنەتىن، ەكسپەريمەنتشىل، پرينسيپكە بەرىك، ەشكىمدى قايتالامايتىن، ەنتۋزيازيست، بويىنا دارىندىلىقتى قالىپتاستىرا بىلەتىن تۇلعانى كۇتەمىز. ەكىنشىدەن: دارىندى بالالار كەلەشەكتەگى كاسىبي ماماندىق تاڭداۋدا وزدەرى شەشىم قابىلدايدى. جانە ولار مەكتەپتەگى جاسالىنعان جۇمىس نەگىزىندە بولاشاق ماماندىقتارىن قاتەلەسپەي تاڭداي الادى جانە بولاشاقتا جاقسى مامان يەلەرى بولىپ شىعادى. ۇشىنشىدەن: دارىندى بالامەن جۇمىس بارىسىندا مەكتەپپەن عانا شەكتەلمەي، جوعارى وقۋ ورىندارىمەن بايلانىس جاسالىنادى؛ تورتىنشىدەن ءوز بەتتەرىمەن دارىندىلىق ورتالىعىن قۇرۋعا مۇمكىندىك جاسالىنادى؛
ءمۇعالىمنىڭ باعىت - باعدارىنا بايلانىستى تالاپتار:
دارىندى وقۋشىمەن جۇمىسقا تۇراقتى قىزىعۋى، ناتيجەلى ءادىس - تاسىلدەردى تالماي ىزدەنۋى؛
دارىندى وقۋشىنىڭ اتا - اناسىمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋى؛
دارىندى وقۋشىمەن جۇمىس كەزىندە جوعارى ناتيجەلەرگە ۇمتىلۋى؛
عىلىمي جوبا تاقىرىپتارىن تاڭداۋ ەرەجەسى
تاقىرىپ وقۋشىلارعا قىزىقتى، ولاردى تارتاتىنداي بولۋ كەرەك.
تاقىرىپ ورىندالاتىن، شەشىمى زەرتتەۋگە قاتىسۋشىلارعا پايداسى تيەتىندەي بولۋ كەرەك.
وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، جەتەكشى ءوزى جاقسى بىلەتىن تاقىرىپ اياسىن تاڭداۋ كەرەك.
تاقىرىپ شىنايى بولۋ كەرەك، وندا جاڭا دۇنيەلەر، كۇتپەگەن جاڭالىق، ەرەكشەلىك ەلەمەنتتەرى بولۋ كەرەك.
تاقىرىپ جۇمىس ۇزاق جىلدارعا سوزىلماي، تەز ورىندالاتىنداي بولۋ كەرەك.
تاقىرىپتى ءبارى تۇسىنەتىندەي بولۋ كەرەك، ارينە تاقىرىپ وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە سايكەس كەلۋ كەرەك.
تىلەگى مەن مۇمكىندىگىنىڭ ۇشتاسۋى.
ەڭ باستىسى تابيعاتتىڭ ادامزاتقا بەرگەن تاماشا سىيىن ودان ءارى دامىتىپ، ەرەكشە قابىلەتتى وقۋشىنى دارىنعا اينالدىرۋ ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتىپ، پەداگوگتىڭ ءوز بويىنداعى دا قابىلەتتى اشا ءتۇسۋ، كوش سوڭىندا قالىپ قويماي، قوعام الدىنداعى مىندەتىڭدى ازاماتتىق تۇرعىدان ويداعىداي ورىنداۋ.
^ پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
ن. نازاربايەۆ. تۋعان ەلىم – تىرەگىم، (قۇراستىرعاندار: م. قاسىمبەكوۆ. ق. ءالىمقۇلوۆ). – الماتى: راۋان، 2001. — 128 ب.
ءال - فارابي. الەۋمەتتىك - ەتيكالىق تراكتاتتار. – الماتى: سانات، 1995. – — 481 ب.
ۋشينسكيي ك. د. سوبر. سوچ. ت 6. – م.، 1949 - 319 س.
ى. التىنسارين شىعارمالارى – ا: جازۋشى، 1986 – 560 ب.
ا. قۇنانبايەۆ شىعارمالارىنىڭ ەكى تومدىق تولىقجيناعى ا: جازۋشى 1995 – 355 ب.
ج. ايماۋىتوۆ كومپلەكستى وقىتۋ جولدارى. – قىزىلوردا، 1929 – 110 ب.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2005 - 2010 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك جالپىعا مىندەتتى ءبىلىم بەرۋ ستاندارتى.
پرالييەۆ س. ج. «ۇلتتىق تاربيە جانە جاھاندانۋ»، ەگەمەن قازاقستان، 25 جەلتوقسان 2009.
ر. ك. تولەۋبەكوۆا «ۇلتتىق تاربيە جانە ونىڭ فيلوسوفياسى»\\پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا جۋرنالى №1، 2009.
پەداگوگيكالىق ەنسيكلوپەديا م: 1964 ت. 1 س 384.
ەلەۋپايەۆا قازىرگى مەكتەپتەردە وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق دارىندىلىعىن دامىتۋدىڭ پەداگوگيكالىق شارتتارى.
وقۋشىلاردىڭ عىلىمي قوعامدارىن ۇيىمداستىرۋ جانە رەسپۋبليكالىق عىلىمي جارىستارىن وتكىزۋگە ادىستەمەلىك نۇسقاۋلار. استانا 2007.
ەلۋبايەۆ ا. و. دارىندى وقۋشىلاردى تانۋ ەرەكشەلىگى – دارىن، 2009. №5، 112 - 116ب.
ەرماتوۆ ش. ر. دارىندى بالالارعا ارنالعان مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق بەلسەڭدىلىگىن دامىتۋ تۋرالى/ ءبىلىم - وبرازوۆانيە، 2009. №5، 3 - 5ب.
اكمەنبەتوۆ ق. ج. دارىندىلىقتىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى // پەداگوگيكا ماسەلەلەرى، 2009. №2، 130 - 134ب.
بەكجانوۆا م. ب. دارىندى بالالارمەن جۇمىس – زامان تالابى // قازاقستان ورتا مەكتەبى، 2009. №5/6، 18 - 25ب.
ومارقۇلوۆا س. ا. دارىندى بالامەن جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردىڭ ادىستەرى مەن تۇرلەرىن جەتىلدىرۋ // مەكتەپتەگى تەحنولوگيا، 2009. №5، 3 - 4ب.
تەمىربايەۆا س. دارىندى وقۋشىلارمەن جۇيەلى جۇمىسىنىڭ ماڭىزى // قازاق ادەبيەتى جانە مەملەكەتتىك ءتىل، 2009. №7 - 8، 11 - 12ب.
توقتاربايەۆا ر. دارىندى وقۋشىلاردى عىلىمي جۇمىسقا باۋلۋ // تاربيە تۋرالى، 2010. №6، 7 - 9ب.
شىرىنبايەۆا گ. ك. وقۋشى دارىندىلىعىن انىقتاۋ تەورياسىنا نەگىزدەلگەن ءمۇعالىم قىزمەتى // قازاق ءتىلى: ادىستەمە، 2010. №3، 2 - 4ب.
ۆىگوتسكيي ل. س. پسيحولوگيا. – م.، 2000.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى ستراتەگيالىق دامۋ باعدارلاماسىندا ءبىلىم بەرۋدى يننوۆاسيالاندىرۋعا ساي يكەمدەۋ ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن اقپاراتتاندىرۋ، جاڭا تالاپقا ساي دامىتۋ تالابى قويىلىپ وتىر. وسى تالاپقا ساي بۇگىنگى تاڭدا ءبىلىم بەرۋدە جەكە تۇلعانى دامىتۋ، دانا جانە دارا ويلاي الاتىن دارىندى بالانى وقىتۋ مەن تاربيەلەۋ جولدارىن ايقىنداۋ قاجەتتىگى ايقىن.
قاي ەلدىڭ بولماسىن ءوسىپ - وركەندەۋى، ءونۋى، الەمدە وزىندىك ورىن الۋى ونىڭ ۇلتتىق ءبىلىم جۇيەسىنىڭ قالىپتاسۋىنا، دامۋ باعىتىنا تىكەلەي بايلانىستى. سوندىقتان دا، مەملەكەت باسشىسى بولاشاقتا قازاق ەلىنىڭ كوسەگەسىن كوگەرتىپ، عىلىمىن كوركەيتەر دەگەن ۇمىتپەن جاس دارىندارعا ۇلكەن نازار اۋدارۋدا، قولداۋ كورسەتۋدە. وسى ورايدا قانداي دا بولماسىن ءبىلىم بەرۋ مەكەمەسى وقۋشىلارعا مەملەكەتتىك ءبىلىم ستاندارتىنا ساي ءبىلىم بەرۋمەن شەكتەلىپ قالماي، ولاردى عىلىمي ىزدەنىس جۇمىستارعا تارتىپ، شىعارماشىلىق، دارىندىلىق قابىلەتتەرىن دامىتۋ باعىتىندا جۇمىس جۇرگىزۋى ءتيىس.
قازىرگى ءبىلىم بەرۋدىڭ ماقساتى ءبىلىم، بىلىك، داعدىمەن قارۋلاندىرۋ عانا ەمەس، سولاردىڭ نەگىزىندە دەربەس وزگەرمەلى قوعامدا لايىقتى ءومىر ءسۇرىپ، جۇمىس جاساي الۋىنا، الەۋمەتتىك جانە كاسىبي بىلىكتىلىككە اقپاراتتى ءوزى ىزدەپ تاۋىپ، ۇتىمدى پايدالانا الاتىن، جان - جاقتى دامىعان، ءبىلىمدى، ءوز ءىسىن جانە وزگەنىڭ ىسىنە ءادىل باعا بەرە الاتىن جەكە تۇلعانى قالىپتاستىرۋدى تالاپ ەتىپ وتىر.
مەكتەپ – ءبىلىم بەرۋدەگى بار مۇمكىنشىلىكتى قامتاماسىز ەتەتىن ءبىلىم وشاعى. ءوز ۇلتىن، ءتىلىن ءسۇيىپ، قاستەرلەيتىن ادام عانا، سوناۋ ءالىمساقتان ميراس بولىپ كەلە جاتقان اتا - انانى، ۇلكەندى سىيلاۋ، كىشىگە قامقورلىق، مەيىرباندىق، يناباتتىلىق كورسەتۋ سياقتى ىزگى قاسيەتتەردىڭ يەسى بولا الادى. قازاق جاستارى وسىنداي ۇلتجاندىلىعىمەن، وزدەرىنە ءتان ۇلتتىق بولمىسىمەن جانە رۋحاني تازالىعىمەن ەرەكشەلەنۋى ءتيىس. ار - نامىسىن جوعارى ۇستاعان ەل عانا باسقا ەل الدىندا ءاردايىم ابىرويلى، سىيلى بولماق. مىنە وسى تۇرعىدا مەكتەپ مۇعالىمدەرىنىڭ الدىنداعى باستى نازار اۋداراتىن مىندەتتەردىڭ ءبىرى ءبىلىمدى دە تاربيەلى تۇلعا تاربيەلەۋگە بار كۇشتەرىن جۇمىلدىرۋ.
بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋدەگى تاجىريبە وقۋشىلاردىڭ ارتۇرلىلىگىن كورسەتىپ وتىر. ءبىلىم بەرۋشىنىڭ الدىنداعى باستى نازار اۋداراتىن نەگىزگى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – دارىندى بالالاردى انىقتاپ، ولارعا ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى دارىتۋ، شىعارماشىلىققا ۇيرەتە وتىرىپ، تەرەڭ بىلىممەن قارۋلاندىرۋ. ينتەللەكتىلەرى شىعارماشىلىققا جاقىن ساراپتاي الاتىن، بايلانىسىن سەزە الاتىن وتە جاقسى دامىعان وقۋشىلار ءوز قاتارلارىنان وزگەشەلەنىپ تۇرادى. ولار وزدەرىن قىزىقتىراتىن سۇراققا ۇنەمى جاۋاپ ىزدەپ، ءبىلىم قۇمارلىقتارىمەن جانە وزىندىك ىزدەنىمپازدىقتارىمەن كوزگە تۇسەدى. دارىندى بالالار مەكتەپكە بارۋعا قۇلشىنادى، ساباققا بارعان كەزدە وسىنداي دارىندى بالالارمەن قيىن جاعدايعا اتا - انالاردا، وقىتۋشىلار دا تاپ بولادى. وسىنداي ءبىلىمقۇمار بالالارعا سىنىپ ءىشى جالىقتىرىپ جىبەرەدى. مۇعالىمدەر سىنىپ ىشىندەگى بارلىق بالامەن جۇمىس جاساۋى ءۇشىن تىرىسىپ باعادى، سەبەبى ءبىر سىنىپتا دارىندى بالامەن قاتار، قابىلداۋى تومەن بالالاردا وتىرادى. وقۋ باعدارلاماسىن بارلىعىنا دەرلىك ۇعىندىرۋ، بارلىعىمەن جۇمىس جاساۋ مۇعالىمگە قويىلاتىن باستى تالاپ. ەندەشە، وسىنداي جاعدايلار دارىندى بالانى جالىقتىرىپ الماۋ ءۇشىن ارنايى جۇمىس جاساۋ قاجەتتىگىن كورسەتىپ وتىر.
بۇگىنگى تاڭدا دارىندى بالا ءسوزى ءجيى قولدانىلىپ ءجۇر. دارىندىلىق — ادامنىڭ ءوز بەيىمدىلىگى ارقىلى، شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋ ارقىلى قالىپتاساتىن قاسيەت. قازىرگى تاڭدا بارلىق وقۋشى دارىندى وقۋشى. بۇل قاسيەتتى بايقاپ، ونىڭ بار ەكەنىنە كوز جەتكىزىپ، بويىنداعى دارىنىن ودان ءارى وربىتۋگە، ۇشتاۋعا، ارمان اسۋلارىن جۇلدىزداي جارقىراپ، تاۋ بۇلاعىنداي مولدىرەپ، حالقىنىڭ، اتا - اناسىنىڭ ماقتانىشى بولۋعا مۇمكىندىك جاساۋ مۇعالىمگە ارتىلاتىن جۇك.
دارىندىلىق – بالانىڭ العىرلىعى، زەردەلىگى، قابىلەتىمەن دامىپ وتىراتىن ۇزدىكسىز پروسەسس بولعاندىقتان، ايرىقشا تابيعي قابىلەتى مەن ناقتى پاندەردەن ەرەكشە دارىندىلىعى بار بالالاردىڭ ينتەللەكتۋالدىق قابىلەتىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق تۇلعالاردى قالىپتاستىرۋ. دارىندىلىقتى قالىپتاستىرۋ مەن دامىتۋدا ءمۇعالىمنىڭ الار ورنى ەرەكشە. وسى ورايدا ءبىلىم الۋشىنىڭ قابىلەتىن ايقىنداي وتىرىپ، دارىندىلىعىن انىقتاۋ — بالانىڭ دامۋىن باعدارىن تالداۋمەن بايلانىستى ۇزاق پروسەسس. وسى تۇرعىدا الدىمەن دارىندىلىق ۇعىمىن انىقتاپ الساق. «»دارىندىلىق»» ۇعىمى «سىي» («دار») دەگەن سوزدەن شىققان، دامۋدىڭ العىشارتىن بىلدىرەدى. بۇل ۇعىمعا پەداگوگيكالىق ەنسيكلوپەديادا تومەنگىدەي انىقتاما بەرىلەدى. «دارىندىلىق — بەلگىلى ءبىر ءىس - ارەكەت سالاسىندا ەرەكشە جەتىستىككە جەتكىزەتىن ادام قابىلەتى دامۋىنىڭ جوعارعى دەڭگەيى».
بالالار دارىندىلىعىن زەرتتەۋمەن جانە ەرەكشە بالالاردى وقىتۋ جانە تاربيەلەۋدىڭ پسيحولوگيالىق — پەداگوگيكالىق جاقتارىن قاراستىرۋ قىرلارى ءار قيلى بولۋى ءتيىس. قازىرگى كۇندە ەرەكشە قابىلەتتى بالالاردى ىرىكتەپ، ولاردىڭ ءارى قاراي دامۋى ءۇشىن جاعدايلار جاساۋى كەرەك ەكەندىگى انىق. سەبەبى، بالانىڭ قابىلەتتەرى مەن تالانتتارىن تولىق اشۋ وزىنە عانا ەمەس، مەملەكەتكە دە قاجەت بولىپ تابىلادى. جاڭا تەحنولوگيالاردى پراكتيكاعا ەنگىزۋ جانە يگەرتۋدەگى ساپالى قادامنىڭ ساندارىنان قوعامنىڭ ستاندارتتى ەمەس ويلاۋ قابىلەتىنە يە، وندىرىستىك جانە الەۋمەتتىك ومىرگە، جاڭا مازمۇن ەنگىزەتىن، بولاشاققا قاتىستى جاڭا مىندەتتەردى قويىپ، ولاردى شەشە الاتىن ماماندارعا دەگەن قاجەتتىلىك ءوستى.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ءبىلىم تۋرالى» زاڭىندا مەملەكەتتىك ساياسات نەگىزىندە ەڭ العاش رەت «ءار بالانىڭ قابىلەتىنە قاراي ينتەللەكتۋالدىق دامۋى جانە ادامنىڭ دارىندىلىعىن تانىتۋ» سياقتى وزەكتى ماسەلەلەر ەنگىزىلىپ وتىرعانى بەلگىلى. وسى ماسەلە نەگىزىندە دارىندىلىقتى انىقتاپ الۋ نەگىزگە الىنۋى شارت.
«بۇلاق كورسەڭ كوزىن اش» دەگەن ۇلاعاتتى سوزگە سۇيەنىپ، بار مۇمكىندىكتى پايدالانىپ، بالانىڭ قابىلەتىن دارىنىن اشۋ — ءمۇعالىم مىندەتى، بالا بويىنداعى ەرەكشەلىكتى، قابىلەتتى تانىپ، سوعان باعىتتاپ دارىندى بالانىڭ بولاشاعىنىڭ ىرگە تاسى دۇرىس قالانۋىنا مۇمكىندىك جاساۋىمىز قاجەت. دارىندى بالامەن جۇمىس جاساۋداعى باعىت وقۋ باعدارلاماسىن تەرەڭدەتىپ، وقىتۋ جانە وقۋشىنىڭ تانىمدىق بەلسەندىلىگىن دامىتۋ ارقىلى جۇزەگە اسادى. دارىندىلىقتى انىقتاۋدا بىرنەشە جاقتا قاراستىرىلدى. ولار: ينتەللەكتۋالدىق دارىندىلىق، شىعارماشىلىق دارىندىلىق، ارتىستىك دارىندىلىق، مۋزىكالىق دارىندىلىق، تەحنيكالىق دارىندىلىق جانە سپورتتىق دارىندىلىق. بالانىڭ جانىنا جاقىن دارىندىلىقتى ءدال تاۋىپ، سونى جانداندىرۋعا جۇمىس جاسالىنعاندا دارىندى بالامەن جۇمىس ءوز ناتيجەسىن تابادى.
دارىندىلىق — جەكە تۇلعانىڭ وتە كۇردەلى، كوپ اسپەكتىلى قىرى. دارىندىلاردى شىعارماشىلىق جولعا باعىتتاپ، ونى ىسكە اسىرا ءبىلۋ جانە عىلىمي — ءبىلىم كەڭىستىگىندە قالىپتاسقان جەكە تۇلعا ءۇشىن مىنا تالاپتار مەن مىندەتتەردى وقىتۋشى ەسكەرۋى كەرەك.
مىندەتتەرى:
— وقۋ پروسەسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋ؛
— ءوزىن - ءوزى باقىلاۋ مەن ءوز ءبىلىمىن جەتىلدىرۋ؛
— جەكە تاپسىرمالار بەرۋ ارقىلى وقىتۋ؛
— جەكە تۇلعانىڭ قاسيەتتەرىن، قابىلەتىن انىقتاۋ.
وسى مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن جانە وقۋشىلاردىڭ دارىندىلىعىن انىقتاۋعا قويىلاتىن تالاپتار:
1. شىعارماشىلىق:
- ويلاۋ؛
- قابىلەت.
2. موتيۆاسيا (جەكە - موتيۆاسيالى ەرەكشەلىك).
كۇردەلى تاپسىرمالاردى شەشۋگە ۇمتىلىس؛
پانگە قىزىقتىرۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك ۇيرەنۋى:
سويلەسۋدە؛
تارتىبىندە.
كەلەسى كەزەڭ — باعالاۋشىلىق بولىپ تابىلادى. بۇل كەزەڭنىڭ نەگىزگى مىندەتى دياگنوستيكالىق كەستەدە ىزدەنىس كەزەڭىندە الىنعان اقپاراتتاردى ناقتىلاۋ مەن بەكىتۋگە باعىتتالعان. وسى كەزەڭ بارىسىندا پەداگوگيكالىق ءىس - ارەكەت ءبىر رەتتىك زەرتتەۋمەن ارنايى باعدارلاما بويىنشا ساباققا اۋىسادى. بالا تۋرالى الىنعان اقپاراتتى نەگىزدىلىگى مەن دالەلدىلىگىنە قاراي وسى كەزەڭ بارىسىندا جۇيەلى تۇردە كەڭ تانىمال پسيحودياگنوستيكالىق ادىستەمەلەردى قولدانا وتىرىپ، بالالاردى جەكە جانە ۇجىمدىق زەرتتەۋ جۇرگىزىلەدى. بۇل جۇمىستىڭ جۇيەلىلىگى، ۇزاق مەرزىمدىلىگى بالا تۋرالى الىنعان اقپاراتتاردىڭ دالەلدىلىگىنىڭ قوسىمشا كەپىلى قىزمەتىندە اتقارادى.
دارىندى وقۋشىنى قالاي وقىتۋ كەرەك؟ بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن اۋەلى دارىندىلىق ەرەكشەلىكتەرى انىقتالادى. سول ەرەكشەلىكتەردى دامىتۋعا باعىتتالعان وقىتۋ تەحنولوگياسى بەلگىلەنەدى.
قانداي وقۋشى دارىندى، ەرەكشەلىگى نەدە؟ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرۋ بارىسىندا ارنايى وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ مازمۇنى انىقتالىپ، قۇرىلىمدىق جۇيەسى جاسالدى.
دامىتا وقىتۋ دەپ ماقساتى، مىندەتتەرى، ءادىس - تاسىلدەرى وقۋشىنىڭ ءونىمدى ويلاۋىنىڭ دامۋ زاڭدىلىقتارىنا سايكەس بەرىلگەن وقىتۋدى ايتامىز. ءونىمدى ويلاۋدىڭ جۇيەسى – تانىمدىق ءىس - ارەكەتتەن لوگيكالىق ءىس - ارەكەتكە كەلتىرۋ، ودان شىعارماشىلىققا باعىتتاۋ. ول ءۇش نەگىزگى اسپەكتىنى قامتىعانى دۇرىس.
تانىمدىق — وقۋ ماتەريالدارىن يگەرۋى، قىزىعۋى، تانىمدىق بەلسەندىلىگى.
لوگيكالىق — وقۋ ماتەريالدارى بويىنشا لوگيكالىق ويلاۋ پروسەسى ارقىلى قۇرىلىمىنداعى تاپسىرمالاردى ورىنداۋ.
شىعارماشىلىق — شىعارماشىلىق ءادىس - تاسىلدەرى يگەرۋى، شىعارماشىلىققا قادام جاساۋ، تۇرلەندىرۋ، وي تۋىنداتۋى، قورىتىندى جاساۋ، عىلىمي - ىزدەنىس جۇرگىزۋ.
وقۋشىلاردى شىعارماشىلىققا باۋلۋ ءۇشىن تاعى ءبىر قاجەتتىلىك — بالانى پسيحولوگيالىق دايىندىقتان وتكىزۋ. پسيحولوگيالىق دايىندىق، ياعني پەداگوگتىڭ پسيحولوگيالىق اسەرى شىعارماشىلىق كەزەڭدە بالانىڭ شابىتىن وياتىپ، قۇلشىندىرىپ، ەلىكتىرىپ وتىرادى. شىعارماشىلىق شەبەرلىك ءۇشىن وقۋشىعا ۇستازدىڭ بەرەر پسيحولوگيالىق اسەرى مىناداي بولماق كەرەك دەپ ويلايمىز:
— «سەنىڭ قولىڭنان ءبارى كەلەدى»، «سەن قابىلەتتىسىڭ»، «جاز»، «ۇيرەن’ دەپ، بالانىڭ ەركىن بيلەپ، سەنىم ءبىلدىرۋ؛
— وقۋشىنىڭ كىشكەنتاي جەگىستىگى بولسا دا، جوعارى باعالاپ، ماداقتاپ، كوتەرمەلەۋ، وقۋشىلار باسىلىمىندا ولەڭ، اڭگىمەلەرىنىڭ جارىق كورۋىنە كومەكتەسۋ؛
— شىعارماشىلىق ساتتە وقۋشىعا قۇپتاۋشىلىق كوزقاراس ءبىلدىرۋ، سەزىم كۇيىن باقىلاۋ، قامقورلىق تانىتۋ؛
شىعارماشىلىق ويلاپ — تابۋدىڭ ءار ءتۇرلى تاسىلدەرىن ۇيرەنە وتىرىپ، دارىندى بالالار پاندەردى وقۋ بارىسىندا وزدەرىنىڭ «شىعارماشىلىق قابىلەتتەرىن» قولدانىپ، ك. ۋربان ايتقانداي، ناقتى عىلىمي زەرتتەۋلەر مەن ديۆەرگەنتتىك ويعا تىكەلەي اسەر ەتۋدىڭ شەكسىز مۇمكىندىكتەرىن كورسەتەدى.
بالا بويىنداعى دارىندىلىق، عىلىميلىق قابىلەتىن اشۋ، جاقسى تانىمدىق قاسيەتتەرىن زەرتتەۋ، ايقىنداۋ – ەڭ باستى ماسەلە. ال وقىتۋدىڭ تۇپكىلىكتى ناتيجەسى – ءوز ويىن دالەلدەي الاتىن، جان – جاقتى ءبىلىمدى، ءبىلىمىن جۇزەگە اسىرا الاتىن، قالىپتاسقان وزىندىك ازاماتتىق كوزقاراسى بار ىسكەر، اقىلدى، ادامگەرشىلىگى مول تۇلعانى تاربيەلەپ قالىپتاستىرۋ.
وقۋشىنىڭ دارىندىلىعىن انىقتاپ، دامىتۋ ماقساتىندا ءار ءپان ءمۇعالىمىنىڭ الدىندا تومەندەگىدەي ماقساتتار مەن مىندەتتەر بولۋى ورىندى:
دارىندى وقۋشىنىڭ اقىل - ويىنىڭ، ەموسيونالدىق جانە الەۋمەتتىك دامۋى مەن ەرەكشەلىكتەرىنىڭ وزىندىك اشىلۋ دەڭگەيى مەن ولشەمىن ەسكەرۋ؛
2. جان - جاقتى اقپاراتتاندىرۋ؛
3. كوممۋنيكاتيۆتى بەيىمدەۋ؛
4. دارىندى وقۋشىنىڭ شىعارماشىلىق باعىتىنىڭ اشىلۋىنا، دامۋىنا، قورشاعان ورتاعا ءوزىن - ءوزى جارنامالاۋىنا كومەك كورسەتۋ؛
وسى ماقساتتار مەن مىندەتتەردى ورىنداۋدا مەكتەپ ۇستازدارى مىنانداي جۇمىس تۇرلەرىن قولدانادى:
1. يكەمدى جانە ۇتقىر وقۋ جوسپارىن قۇرادى؛
2. جەكە پاندەردى وقىتۋدا تاۋەلسىز قوزعالىس جاسايدى؛
3. دارىندى وقۋشىنىڭ ءوزىنىڭ جۇمىسىن ءوزى جوسپارلاپ، شەشىم قابىلداۋىنا ىقپال ەتەدى؛
4. دارىندى وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىنا بايلانىستى وقۋ جوسپارىن قۇرادى؛
وسىنداي جۇمىس تۇرلەرىن ۇيىمداستىرۋدا ۇستازدار مىنانداي ماسەلەلەرگە باسا نازار اۋدارادى:
1. ءپان ساباقتارىندا شىعارماشىلىق سيپاتتاعى تاپسىرمالاردى ىرىكتەۋ، ورىنداۋ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇيەلى جۇرگىزۋگە؛
2. دارىندى وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيى مەن ولاردىڭ ءوز مۇمكىندىكتەرىن پايدالانۋ كورسەتكىشىن ارنايى ادىستەمەلەر بويىنشا جۇيەلى تۇردە تەكسەرىپ وتىرۋعا؛
3. ساباقتان تىس مەزگىلدە جۇرگىزىلەتىن جۇمىستارعا — پاندىك وليمپيادا، عىلىمي كونفەرەنسياعا، ينتەللەكتۋالدىق تۋرنيرلەر مەن شىعارماشىلىق بايقاۋلارعا دايىندىق جۇمىستارىن جىل بويى جوسپارلى جۇرگىزۋگە؛
ءححى - عاسىردا الەمدىك ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ دامۋىنداعى نەگىزگى باسىمدىقتارىنىڭ ءبىرى – مەكتەپ ءبىلىمىن جاڭارتۋ. ول وقۋشىلاردىڭ نەعۇرلىم ءوز بەتىنشە ءبىلىم الىپ، ونى ءىس جۇزىندە قولدانا ءبىلۋ قاجەتتىلىگىن تاربيەلەۋگە باعىتتالعان.
وقۋشىلاردىڭ عىلىمي زەرتتەۋ جۇمىسىن ۇيىمداستىرۋى ماقساتتى ءارى جۇيەلى تۇردە باعىتتاۋ كەرەك. سوندىقتان دا عىلىمي جوبا تەحنولوگياسىنىڭ تيىمدىلىگى كۇننەن كۇنگە ارتۋدا. جوبالاۋ تەحنولوگياسىن قولدانۋداعى نەگىزگى ماقسات – وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىق ىنتاسىن دامىتۋ، ءوز بەتىمەن جۇمىستارىن جۇرگىزۋ ارقىلى بىلىمدەرىن جەتىلدىرۋ، اقپاراتتىق باعدارلاۋ بىلىكتىلىگىن قالىپتاستىرۋ جانە سىني تۇرعىدان ويلاۋ قابىلەتىن ارتتىرۋ ارقىلى وقۋشىنى بولاشاقتا ءار ءتۇرلى جاعداياتتاردا، ءار ءتۇرلى قوعامدىق ورتادا ءوزىن - ءوزى كورسەتە بىلۋگە بەيىمدەۋ. ەگەر وقۋشى عىلىمي جوباسى تاقىرىبىن دۇرىس تاڭداي وتىرىپ، جوسپارلاي بىلسە، ونى دۇرىس ورىنداي السا — ول بولاشاققا دۇرىس بەيىمدەلگەن تۇلعا بولىپ قالىپتاسادى. ءار ءتۇرلى جاعداياتتاردا دۇرىس شەشىم قابىلداي وتىرىپ، ءار ءتۇرلى ادامدارمەن ءتىل تابىسا وتىرىپ، ءار ورتادا دۇرىس باعىت – باعدار بەرە الادى.
سونىمەن، وقۋشىنىڭ عىلىمي جۇمىسىنىڭ تيىمدىلىگى – كوزبەن كورىپ، قۇلاقپەن ەستىپ، ەستە ساقتاي وتىرىپ، وقۋشىنى ىزدەنىسكە، ىسكەرلىك پەن تانىمدىق ىنتاعا، شىعارماشىلىق قابىلەتتى جەتىلدىرۋ ارقىلى ءتۇرلى ماسەلەلەردى شەشە بىلۋگە، تاپقىرلىققا، جاڭا عىلىمي ىزدەنىسكە جەتەلەۋدە.
پاندىك وليمپيادالاردىڭ نەگىزگى ماقساتتارى مەن مىندەتتەرى پەداگوگتاردىڭ عىلىمي - ادىستەمەلىك دەڭگەيلەرىن انىقتاۋ، كاسىبي جانە اقپاراتتىق قۇزىرەتتىلىك دەڭگەيلەرىن ارتتىرۋ مەن قاتار، دارىندى وقۋشىنىڭ ءوزىن قىزىقتىراتىن پاندە شىعارماشىلىق بەلسەندىلىگىن ىنتالاندىرۋ جانە قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ، عىلىمي ءبىلىمدى ناسيحاتتاۋ بولىپ تابىلادى.
قازىرگى كەزدە جاقسى دامىپ كەلە جاتقان دەباتتاردىڭ، پىكىر – سايىس ياعني ينتەللەكتۋالدى ويىنداردىڭ ماقساتى — قازاقستاندىق قوعامداعى وزەكتى ماسەلەلەردى عىلىمي تۇرعىدان زەرتتەپ، اشىق پىكىرتالاس الاڭىندا تالقىعا سالۋ ارقىلى وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق جانە قوعامدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ؛ جاستاردىڭ عىلىمعا قىزىعۋشىلىعىن تۋعىزىپ، مەملەكەتشىلىك سانانى دامىتۋ بولىپ تابىلادى.
وقۋشىنىڭ دارىندىلىعىن انىقتاۋدا:
دارىندى بالا تۋرالى پەداگوگيكالىق، پسيحولوگيالىق، الەۋمەتتىك اقپاراتتار، مالىمەتتەر جيناقتاۋ.
باقىلاۋ
انكەتا
پسيحودياگنوستيكا
سوسيومەتريا
اڭگىمەلەسۋ
ينتەرۆيۋ سىندى جۇمىس تۇرلەرى جۇرگىزۋى ءتيىس.
اتالمىش جۇمىستار جۇيەلىلىككە نەگىزدەلىپ، دارىندى وقۋشىمەن جۇمىس تۇرلەرى ىسكە اسۋ بارىسىندا وقۋشىنىڭ ءوزىن ءوزى باقىلاۋى نەگىزىندە تومەندەگىدەي وزگەشەلىكتى بايقاۋعا بولادى:
ينتەللەكتۋالدى ەموسيالىق بىرلىكتى ساقتاي بىلەدى؛
2. شەشىم قابىلدايدى؛
3. سەنىمدىلىك تۋىندايدى؛
4. وزگەلەرمەن سالىستىرادى؛
5. ءوزىن - ءوزى باقىلايدى؛
6. جاۋاپكەرشىلىك تۋىندايدى؛
7. مىنەز - قۇلقى وزگەرىلەدى؛
8. عىلىمي تۇرعىدا ىزدەنەدى؛
9. ماتەريالدارىن جيناقتايدى.
دارىندى بالامەن جاسالىناتىن جۇمىس بارىسىندا تومەندەگىدەي باعىت - باعداردى جوسپارلاعان ورىندى:
1. وقۋشىمەن جاسالىناتىن جۇمىستىڭ يكەمدى جانە ۇتقىر فورماسى قۇرىلۋى ءتيىس؛
2. جەكە پاندەردى وقىتۋدا باعدارلامادان تىس ماتەريالدار نەگىزى قامتىلىپ، تاۋەلسىز قۇرىلىمى جاسالۋى قاجەت؛
3. دارىندى وقۋشىنىڭ عىلىمي جۇمىسىنىڭ جوسپارى ءوزى قالاۋىنداي ەتىپ جاساعانى ورىندى، وزىندىك شەشىم قابىلداۋىنا ىقپال ەتۋ قاجەت؛
4. دارىندى وقۋشىنىڭ قىزىعۋشىلىعىنا بايلانىستى ءمۇعالىمنىڭ وزىندىك وقۋ جوسپارىن قۇرۋ؛
5. وقۋشىعا جوو - نا عىلىمي جەتەكشىلىك جاسايتىن ۇستاز بەن تىعىز بايلانىس جاساۋىنا ىقپال ەتۋ؛
6. ديستانسيالىق وقۋدى ۇيىمداستىرۋ.
دارىندى بالانىڭ جاساعان جۇمىسىنا قولداۋ كورسەتۋ دە ونىڭ بولاشاعىنا ەرەكشە اسەر بەرەدى. ونىڭ ءوزىنىڭ بىلىمدىلىگىنە دەگەن سەنىمدىلىگى ارتا تۇسەدى. قولداۋ كورسەتۋ دەگەنىمىز ءوزى بالانىڭ جۇمىسىن تانىستىرۋ، تاراتۋ ۇعىمدارىمەن استاسىپ جاتادى. ول:
تاجىريبەلەرىن گازەت، جۋرنال بەتتەرىنە بەرۋ؛
بايقاۋلارعا قاتىسۋ؛
3. ءىس - شارالار ۇيىمداستىرۋ؛
4. مەكتەپتەرمەن تاجىريبە الماسۋ.
5. باقىلاۋ كۇندەلىگىن جازىپ وتىرۋ؛
6. پسيحولوگيالىق ماتەريالدار جيناقتاۋ؛
7. كىتاپشا قۇراستىرۋ.
8.”رەفەرات”؛
9.”پورتفوليو”
دارىندى بالامەن جۇمىس نەگىزىندە بىرىنشىدەن: ءوزىن - ءوزى تانۋعا، ءوزىن - ءوزى تاربيەلەۋگە، جاڭاشىل، ءتوزىمى بەرىك، ۇنەمى ءوزىن دامىتۋعا، ىزدەنەتىن، ەكسپەريمەنتشىل، پرينسيپكە بەرىك، ەشكىمدى قايتالامايتىن، ەنتۋزيازيست، بويىنا دارىندىلىقتى قالىپتاستىرا بىلەتىن تۇلعانى كۇتەمىز. ەكىنشىدەن: دارىندى بالالار كەلەشەكتەگى كاسىبي ماماندىق تاڭداۋدا وزدەرى شەشىم قابىلدايدى. جانە ولار مەكتەپتەگى جاسالىنعان جۇمىس نەگىزىندە بولاشاق ماماندىقتارىن قاتەلەسپەي تاڭداي الادى جانە بولاشاقتا جاقسى مامان يەلەرى بولىپ شىعادى. ۇشىنشىدەن: دارىندى بالامەن جۇمىس بارىسىندا مەكتەپپەن عانا شەكتەلمەي، جوعارى وقۋ ورىندارىمەن بايلانىس جاسالىنادى؛ تورتىنشىدەن ءوز بەتتەرىمەن دارىندىلىق ورتالىعىن قۇرۋعا مۇمكىندىك جاسالىنادى؛
ءمۇعالىمنىڭ باعىت - باعدارىنا بايلانىستى تالاپتار:
دارىندى وقۋشىمەن جۇمىسقا تۇراقتى قىزىعۋى، ناتيجەلى ءادىس - تاسىلدەردى تالماي ىزدەنۋى؛
دارىندى وقۋشىنىڭ اتا - اناسىمەن تىعىز بايلانىس ورناتۋى؛
دارىندى وقۋشىمەن جۇمىس كەزىندە جوعارى ناتيجەلەرگە ۇمتىلۋى؛
عىلىمي جوبا تاقىرىپتارىن تاڭداۋ ەرەجەسى
تاقىرىپ وقۋشىلارعا قىزىقتى، ولاردى تارتاتىنداي بولۋ كەرەك.
تاقىرىپ ورىندالاتىن، شەشىمى زەرتتەۋگە قاتىسۋشىلارعا پايداسى تيەتىندەي بولۋ كەرەك.
وقۋشىلاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ەسكەرە وتىرىپ، جەتەكشى ءوزى جاقسى بىلەتىن تاقىرىپ اياسىن تاڭداۋ كەرەك.
تاقىرىپ شىنايى بولۋ كەرەك، وندا جاڭا دۇنيەلەر، كۇتپەگەن جاڭالىق، ەرەكشەلىك ەلەمەنتتەرى بولۋ كەرەك.
تاقىرىپ جۇمىس ۇزاق جىلدارعا سوزىلماي، تەز ورىندالاتىنداي بولۋ كەرەك.
تاقىرىپتى ءبارى تۇسىنەتىندەي بولۋ كەرەك، ارينە تاقىرىپ وقۋشىلاردىڭ جاس ەرەكشەلىگىنە سايكەس كەلۋ كەرەك.
تىلەگى مەن مۇمكىندىگىنىڭ ۇشتاسۋى.
ەڭ باستىسى تابيعاتتىڭ ادامزاتقا بەرگەن تاماشا سىيىن ودان ءارى دامىتىپ، ەرەكشە قابىلەتتى وقۋشىنى دارىنعا اينالدىرۋ ءۇشىن ايانباي ەڭبەك ەتىپ، پەداگوگتىڭ ءوز بويىنداعى دا قابىلەتتى اشا ءتۇسۋ، كوش سوڭىندا قالىپ قويماي، قوعام الدىنداعى مىندەتىڭدى ازاماتتىق تۇرعىدان ويداعىداي ورىنداۋ.
^ پايدالانىلعان ادەبيەتتەر:
ن. نازاربايەۆ. تۋعان ەلىم – تىرەگىم، (قۇراستىرعاندار: م. قاسىمبەكوۆ. ق. ءالىمقۇلوۆ). – الماتى: راۋان، 2001. — 128 ب.
ءال - فارابي. الەۋمەتتىك - ەتيكالىق تراكتاتتار. – الماتى: سانات، 1995. – — 481 ب.
ۋشينسكيي ك. د. سوبر. سوچ. ت 6. – م.، 1949 - 319 س.
ى. التىنسارين شىعارمالارى – ا: جازۋشى، 1986 – 560 ب.
ا. قۇنانبايەۆ شىعارمالارىنىڭ ەكى تومدىق تولىقجيناعى ا: جازۋشى 1995 – 355 ب.
ج. ايماۋىتوۆ كومپلەكستى وقىتۋ جولدارى. – قىزىلوردا، 1929 – 110 ب.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2005 - 2010 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسى
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك جالپىعا مىندەتتى ءبىلىم بەرۋ ستاندارتى.
پرالييەۆ س. ج. «ۇلتتىق تاربيە جانە جاھاندانۋ»، ەگەمەن قازاقستان، 25 جەلتوقسان 2009.
ر. ك. تولەۋبەكوۆا «ۇلتتىق تاربيە جانە ونىڭ فيلوسوفياسى»\\پەداگوگيكا جانە پسيحولوگيا جۋرنالى №1، 2009.
پەداگوگيكالىق ەنسيكلوپەديا م: 1964 ت. 1 س 384.
ەلەۋپايەۆا قازىرگى مەكتەپتەردە وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىق دارىندىلىعىن دامىتۋدىڭ پەداگوگيكالىق شارتتارى.
وقۋشىلاردىڭ عىلىمي قوعامدارىن ۇيىمداستىرۋ جانە رەسپۋبليكالىق عىلىمي جارىستارىن وتكىزۋگە ادىستەمەلىك نۇسقاۋلار. استانا 2007.
ەلۋبايەۆ ا. و. دارىندى وقۋشىلاردى تانۋ ەرەكشەلىگى – دارىن، 2009. №5، 112 - 116ب.
ەرماتوۆ ش. ر. دارىندى بالالارعا ارنالعان مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ شىعارماشىلىق بەلسەڭدىلىگىن دامىتۋ تۋرالى/ ءبىلىم - وبرازوۆانيە، 2009. №5، 3 - 5ب.
اكمەنبەتوۆ ق. ج. دارىندىلىقتىڭ تەوريالىق نەگىزدەرى // پەداگوگيكا ماسەلەلەرى، 2009. №2، 130 - 134ب.
بەكجانوۆا م. ب. دارىندى بالالارمەن جۇمىس – زامان تالابى // قازاقستان ورتا مەكتەبى، 2009. №5/6، 18 - 25ب.
ومارقۇلوۆا س. ا. دارىندى بالامەن جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردىڭ ادىستەرى مەن تۇرلەرىن جەتىلدىرۋ // مەكتەپتەگى تەحنولوگيا، 2009. №5، 3 - 4ب.
تەمىربايەۆا س. دارىندى وقۋشىلارمەن جۇيەلى جۇمىسىنىڭ ماڭىزى // قازاق ادەبيەتى جانە مەملەكەتتىك ءتىل، 2009. №7 - 8، 11 - 12ب.
توقتاربايەۆا ر. دارىندى وقۋشىلاردى عىلىمي جۇمىسقا باۋلۋ // تاربيە تۋرالى، 2010. №6، 7 - 9ب.
شىرىنبايەۆا گ. ك. وقۋشى دارىندىلىعىن انىقتاۋ تەورياسىنا نەگىزدەلگەن ءمۇعالىم قىزمەتى // قازاق ءتىلى: ادىستەمە، 2010. №3، 2 - 4ب.
ۆىگوتسكيي ل. س. پسيحولوگيا. – م.، 2000.
You Might Also Like
-
ۇلى دالادا ۇلعايعان ءىلىم (تەرەڭ تانىم) شىنىندا دا، قاي زاماندا بولماسىن، زامانىنا قاراي جەكە تۇلعانىڭ بولمىسىن قالىپتاستىرۋ تۋرالى ويلار مەن پىكىرلەر كوپشىلىكتى تولعاندىرىپ كەلگەنى راس. جەكە تۇلعان...
