InfoHub Logo

قازاق ءتىلى 11 سىنىبى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: "قۇندى مۇرا، اسىل قازىنا" (پرەزەنتاسياسىمەن)
(شەشەنگە قويىلاتىن تالاپتار)

ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىگى: حالقىمىزدىڭ اسىل قازىناسى - شەشەندىك ونەر. عاسىرلار بويى حالىق سىنىنان ەكشەلىپ وتكەن شەشەندەرىمىزدىڭ قۇندى مۇرالارىن، شەشەندىك ءسوز ونەرىنىڭ “ونەر پاديشاسى” سانالاتىندىعىن، شەشەننىڭ شالقار شابىت پەن شالقىعان سىر جانە سەزىمىنەن تۋاتىن دانالىق وي، كوركەم ءسوز ورىلىمدەرىن تالداۋ. قازاقتىڭ ايگىلى دە ايبارلى بي - شەشەندەرىنىڭ ءدىلمارلىعىن، شىنشىلدىعى مەن جيناقىلىعىن ايقىنداي وتىرىپ، ءسوز استارىنىڭ ءمان - ماعىناسىن اشقىزۋ، مازمۇنىن مەڭگەرتۋ، قۇرىلىسىن تانىتۋ.

ءا) دامىتۋشىلىعى: وقۋشىلاردىڭ شەشەندەر سوزدەرىندەگى ورالىمدى وتكىر ويدى انىق تانىپ، تالداي بىلۋلەرىن جەتىلدىرە وتىرىپ، وي بەلسەندىلىگىن دامىتۋ، شىعارماشىلىق ىزدەنىسكە باعىتتاۋ، وقىلعان جايعا كوزقاراسىن انىق جەتكىزۋ داعدىلارىن، مانەرلەپ وقۋ شەبەرلىگىن، سويلەۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ.

ب) تاربيەلىگى: كەمەڭگەر شەشەندەردىڭ – ۇلگى ناسيحاتقا تولى عۇمىر يەلەرىنىڭ دانالىق وي مارجاندارىن، سىرلى سوزدەرىن بويعا ءسىڭىرۋ، ادامدىق قاسيەتتەرىن ۇيرەنۋ، ادىلدىكتى تۋ ەتىپ جوعارى كوتەرگەن، ەل تۇتاستىعىن ساقتاۋعا زور ماعىنا بەرگەن بيلەر كەلبەتىن ۇلگى تۇتۋ، ىستەرىن ونەگە ەتۋ؛ حالىقتىق مۇرا – شەشەندىك سوزدەردى جانە حالىقتىق سالت - ءداستۇرىمىزدى ساقتاپ، شەشەندىك ونەردى قادىرلەۋگە، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى باعالاۋعا تاربيەلەۋ. شەشەندىك ونەردى قادىرلەۋگە، ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى باعالاۋعا تاربيەلەۋ.

ساباقتىڭ ءتۇرى: ءبىلىم مەن ءىس - ارەكەت تاسىلدەرىن جيناقتاۋ جانە جۇيەلەۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، ستو ەلەمەنتتەرى، ساتىلاي كەشەندى تالداۋ، وي قوزعاۋ، بايانداۋ، ءجارىسسوز، دالەلدەۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تىرەك سىزبالار، قاناتتى سوزدەر، الەم ويشىلدارىنىڭ شەشەندىك ونەر تۋرالى پىكىرلەرى، بيلەر سۋرەتتەرى، م. اۋەزوۆ “اباي جولى” كىتابى، ۆيدەو، مۋلتيمەديا...
ءپانارالىق بايلانىس: حالىقتىق پەداگوگيكا. قازاقستان تاريحى. قازاق ادەبيەتى. ادەپتانۋ. ساز ونەرى.

ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى:
ا) وقۋشىلاردى تۇگەندەۋ، قۇرالدارىن تەكسەرۋ
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ.
1."اتانىڭ ءسوزى - اقىلدىڭ كەنى"بي - شەشەندەردىڭ ونەگەلى سوزدەرىن جادىمىزدا جاتتاپ، ولاردىڭ ايتپاق وي ۇشقىرلىعىن دالەلدەۋ.

2". شەشەنگە قويىلاتىن تالاپتار" تۋرالى سانامالاپ ايتىپ، ونى دالەلدەۋ.
بۇگىنگى ساباقتىڭ ەپيگرافى:
ماڭگى ولمەس، مەيلى، زاۋلاپ كوشەر زامان،
جيرەنشەدەي داريا شەشەن بابام.
قازىبەك، تولە، ايتەكە ەردىڭ قۇنىن،
ەكى اۋىز سوزبەن شەشكەن كوسەم بابام.

1. وقۋلىقپەن جۇمىس. 23 - تاپسىرما. شارتى: ءماتىن مازمۇنىنا تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، كەيىپكەرلەردى تالداۋ. م. اۋەزوۆ "اباي جولى"رومانىنان ءۇزىندى.
ۆەنن دياگرامماسى بويىنشا قۇنانباي مەن اباي بەينەسىن تالداۋ، كەيىپكەردى سومداۋ.
قۇنانباي:
1. ابايدىڭ اكەسى، اۋىلناي، بولىس باسقارۋشى ادام، جاسى ۇلكەن.
3. قاتال.
4. ءوزىمشىل.
5. جاڭالىققا جانى قاس.
اباي:
1. قۇنانبايدىڭ بايبىشەسى ۇلجاننان تۋعان بالاسى، جاسى كىشى.
2. مىنەزى جۇمساق، اشىق جارقىن.
3. مەيىرىمدى.
4. كوپشىل.
5. جاڭاشا ويلايدى.
ەكى كەيىپكەرگە ءتان ورتاق قاسيەتتەر:
1. ءدىلمار، وي ۇشقىرلىعى وتە كەڭ.
2. تاپقىرلىعى باسىم.
3. شىنشىل، ءارى وجەت.
4. ماسەلەنىڭ انىقتىلىعىن ايقىنداپ تۇر.
5. سوزدەرىندە جيناقىلىق بار.
6. اڭعارىمپازدىق قاسيەتتەر زور.
ساتىلاي كەشەندى فونەتيكالىق تالداۋ/ءبىر سوزگە
ءدىلمار
1. بۇل ءسوز ايتىلۋ، جازىلۋ، جاسالۋ جولدارىنا قاراي - ارالاس بۋىندى ءسوز. سەبەبى، ءسوزدىڭ قۇرامىنداعى داۋىستى دىبىستار جۋان جانە جىڭىشكە بولىپ ارالاسىپ كەلىپ تۇر.
2. بۇل ءسوز ءدىل - مار بولىپ ەكى بۋىنعا بولىنەدى. سەبەبى، ءسوزدىڭ قۇرامىندا ەكى داۋىستى دىبىس بار. ەكى بۋىن دا بىتەۋ بۋىن. سەبەبى، بۋىندار داۋىسسىز دىبىستاردان باستالىپ، داۋىسسىز دىبىستارعا اياقتالىپ تۇر.
3. بۇل ءسوز ءدىل - مار/بولىپ ءبىر جاعدايدا تاسىمالدانادى.
4. قازاق تىلىندە ءسوز ەكپىنىنىڭ ورنى تۇراقتى. ءسوزدىڭ"مار"سوڭعى بۋىنىنداعى"ا"داۋىستى دىبىسقا تۇسەدى.
5. سوزدە بۋىن ۇندەستىگى جوق.
6. سوزدە دىبىس ۇندەستىگى جوق.
ادەبيەت تەورياسى بويىنشا تاپسىرمالار ورىنداۋ. ەپوپەيا (گرەك ءسوزى) – بۇكىل ءبىر ءداۋىردى كەڭ كولەمدە قامتىپ بەينەلەپ سۋرەتتەيتىن سان - سانالى ەپيكالىق شىعارما. مىسالى: قازاق حالقىنىڭ جارتى عاسىرلىق ءومىرىن قامتىپ بەينەلەپ سۋرەتتەگەن كوركەم تۋىندى م. اۋەزوۆتىڭ “اباي جولى” رومان – ەپوپەياسى. تەڭەۋ – زاتتى نەمەسە قۇبىلىستى ەكىنشى زات نەمەسە قۇبىلىسپەن سالىستىرۋ ارقىلى سيپاتتاۋ ءتاسىلى. مىسالى: جايداق سۋ سياقتىسىڭ، جايداق سۋدى يت تە، قۇس تا جالايدى.
ەپيتەت –(گرەكسوزى)- زاتتىڭ، نە قۇبىلىستىڭ ەرەكشەلىگىن، سىر - سيپاتىن، قاسيەتىن ايقىندايتىن بەينەلى ءسوز. مىسالى: اق قار، كوك مۇزدا قار توسەنىپ، مۇز جاستانىپ، ەتەگىن توسەك، جەڭىن جاستىق قىلۋعا شىداعان جىلقىشى عانا باعا الادى.

2. شىعارماشىلىق جۇمىس."قازىبەكتىڭ قالماق حانىنا ءۇش رەت ەلشى جىبەرۋى"تاقىرىبىنداعى شەشەندىك سوزىنەن سيۋجەت كورسەتۋ.
... قازىبەك تۇرىپ قوڭتاجىعا:
- جۇمىر باستى، ەكى اياقتى ادامىمنىڭ ءوزىن قايىر، ءتورت اياقتى ايدىندى بوزىمنىڭ كوزىن قايىر. ەرىم ءۇشىن قۇن الماي ولىسەمىن، بوزىمنىڭ كوزى جوق بولسا، ەكى ەسە قۇن الامىن. بۇل ايتقانىم بولماسا، تال تۇستە تاپاپ الامىن، دەگەندە، قوڭتاجى:
- قازىبەك بي، ەرىڭ ءۇشىن قۇن الماي، ولىسەمىن دەگەنىڭدى ءجون دەلىك. ال، بوزىڭنىڭ تولەۋىن ەكى ەسە قىپ الامىن دەگەنىڭە جول بولسىن - دەپتى...

ساباقتى بەكىتۋ. قازىرگى كەزدە شەشەندىك ونەرگە، شەشەندەرگە دەگەن باعا قانداي جانە ولاردىڭ بويىندا شەشەنگە قويىلاتىن تالاپتار ساقتالعان با؟ قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەرى، حالىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ كوپ تاراعان تۇرلەرىنىڭ ءبىرى - ايتىس. قازاقستان ۇلتتىق ارناسىنان"كىل جۇيرىكتە، كىم جۇيرىك"،"نۇر وتان" پارتياسىنىڭ قولداۋىمەن وتكەن ايتىستا اينۇر تۇرسىنبايەۆا مەن جانداربەك بۇلعاقوۆتىڭ ايتىسىنان ءۇزىندى تىڭداپ، تالداۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ. /ەكراننان ايتىس ونەرىن تاماشالاۋ.

قورىتىندىلاۋ. 1. بۇگىنگى ساباعىمىزدا كىم قانداي اسەر الدى جانە نە ۇقتىق؟ 2. شەشەن بويىنداعى تالاپتار كەز كەلگەن ادام بويىندا بولا ما؟ 3. قازىرگى كەزدە قانداي باعدارلامالاردا كىمدى(جۇرگىزۋشى) شەشەن دەۋگە بولادى؟
داۋعا سالسا الماستاي قيعان، سەزىمگە سالسا قىرانداي قالقىعان، ويعا سالسا قورعاسىنداي بالقىعان، ءومىردىڭ كەز كەلگەن ورايىندا ءارى - قارۋ، ءارى - قالقان بولعان، ءارى بايىرعى، ءارى ماڭگى جاس، وتتى دا ويناقى – انا ءتىلىمىز” ن. ءا. نازاربايەۆ

ۇيگە تاپسىرما:"شىنايى شەشەن - جارقىن تۇلعا"ويتولعاۋ جازۋ.
وقۋشى ءبىلىمىن باعالاۋ.