قيمىلدىق ويىندار
1ء-شى سابيلەر توبى
قۋىرشاقتارعا قوناققا.
كىلەمنىڭ ۇستىندەگى كىشكەنتاي ورىندىقتاردا قۋىرشاقتار وتىرادى (ويناۋشىلار سانىنا قاراي 8-10). تاربيەشى بالالاردى ويىنعا شاقىرىپ، ءقازىر ولاردىڭ قۋىرشاقتارعا قوناققا باراتىنىن ايتىپ، ولاردىڭ قايدا وتىرعانىن كورسەتەدى. بالالار تاربيەشىمەن بىرگە كورسەتىلگەن باعىتتا، جاي عانا قۋىرشاقتارعا كەلەدى دە، ولارمەن امانداسادى. تاربيەشى قۋىرشاقتاردى الىپ، ولارمەن بيلەۋدى ۇسىنادى. قۋىرشاقتارمەن ازعانا سەكىرىپ ويناعاننان كەيىن بالالار ولاردىڭ ورىندارىنا وتىرعىزادى دا ۇيلەرىنە ورالادى.
ويىن قايتالانعاندا بالالار قونجىقتارعا، قوياندارعا (تاربيەشى ولاردا الدىن-الا بولمەنىڭ باسقا ءبىر بولىگىنە ورنالاستىرادى) قوناققا بارا الادى. بۇل ويىنشىقتارمەن بالالار ۇيىنە قايتادى دا ولارمەن قالاعانىنشا وينايدى.
قوڭىراۋ قايدان ەستىلەدى؟
بالالار قابىرعاعا بەتتەرىن بەرىپ تۇرادى. كۇتۋشى ايەل بولمەنىڭ باسقا ءبىر شەتىنە تىعىلىپ تۇرادى دا قوڭىراۋ سوعادى. تاربيەشى بالالارعا: «تىڭداڭدار، قوڭىراۋ قايدان سوعىلىپ تۇر، قوڭىراۋدى تابىڭدار»، - دەيدى. بالالار قوڭىراۋدى تاپقان كەزدە، تاربيەشى ولاردى ماقتايدى، ودان كەيىن بالالارعا تاعى دا قابىرعاعا بەتتەرىن بەرىپ تۇرۋدى ۇسىنادى. كۇتۋشى ايەل باسقا جەرگە تىعىلادى دا قايتادان قوڭىراۋ سوعادى.
جولمەن (جالعىز اياق جولمەن).
تاربيەشى وزىنە بالالاردى شاقىرادى دا سۋرەتتى كورسەتىپ، جولدىڭ قانداي ءتۇزۋ ەكەنىنە نازار اۋدارادى (ارالىعى 20-30سم ەكى قاتار سىزىق). بۇدان كەيىن بالالارعا، سىزىقتان شىقپاستان، وسى جول بويىمەن قىدىرۋدى ۇسىنادى. بالالار ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى ءبىر باعىتپەن جۇرەدى دە سول تارتىپپەن قايتا قايتادى.
بۇل ويىندى ۋچاسكەدە وتكىزگەن جاقسى. بالالاردىڭ بىر-بىرىمەن سوقتىقپاسى ءۇشىن، ويىنعا ءبىر مەزگىلدە 5-6 ادام قاتىستىرىلادى.
كۇزدە ۋچاسكەدەگى جولدى اعاشقا قاراي باعىتتاپ، بالالارعا سول جولمەن ءجۇرىپ وتىرىپ 2-3 جاپىراق اكەلىڭدەر دەپ ۇسىنعان جاقسى بولادى. بۇل تاپسىرما ويىندى جانداندىرا تۇسەدى. ويىن ءۇيدىڭ ىشىندە وتكىزىلگەندە، جولدىڭ اياقتالار جەرىنە جالاۋلار نەمەسە باسقا ويىنشىقتار قويۋ كەرەك، بالالار ولاردى الىپ كەلەدى.
كىشكەنە وزەن ارقىلى.
تاربيەشى ەكى سىزىق سىزادى دا (ءۇيدىڭ ىشىندە ءجىپتى پايدالانۋعا بولادى) بالالارعا: مىناۋ – «وزەن»، - دەيدى؛ ونىڭ ۇستىنە تاقتايدان كوپىر (ۇزىندىعى 2-3م، ەنى 25-30سم) سالادى دا بالالارعا: «كوپىر ارقىلى ءجۇرۋدى ۇيرەنەيىك»، - دەپ ۇسىنادى. بالالاردىڭ بىر-بىرىنە سوقتىعىسپاي تەك تاقتايدىڭ ۇستىمەن عانا ءجۇرۋىن باقىلاي وتىرىپ، تاربيەشى بالالارعا سۋعا قۇلاپ كەتپەۋى ءۇشىن جاي ءجۇرۋ كەرەك دەپ ەسكەرتەدى: بالالار تاقتايمەن ارى-بەرى 2-3 رەت ءجۇرىپ وتەدى.
پوەزد.
تاربيەشى «پوەزد» ويىنىن ويناۋدى ۇسىنادى: «مەن پاروۆوز بولامىن، ال سەندەر كىشكەنتاي ۆاگونسىڭدار». بالالار ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى الدىندا تۇرعاننىڭ كيىمىن ۇستاپ كولونناعا تۇرادى. «كەتتىك»، - دەيدى تاربيەشى، بالالاردىڭ ءبارى «شۋ-شۋ» دەپ دابىرلاپ، ونىڭ ارتىنان جۇرە باستايدى. تاربيەشى پوەزدى ءبىر باعىتتا، ودان كەيىن ەكىنشى باعىتتا جۇرگىزەدى، ودان كەيىن ءجۇرۋدى باياۋلاتادى، اقىرىندا توقتايدى دا: «كىدىرىس» («ايالداما»)، دەپ حابارلايدى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن تاعى دا گۋدوك بەرىلەدى دە پوەزد قايتادان جولعا اتتانادى.
جەل كوبىك.
بالالار ءبىر-بىرىنىڭ قولىنان ۇستاپ، جاقىن-جاقىن دوڭگەلەنە تۇرادى. تاربيەشىگە قوسىلىپ ولار مىنا ولەڭدى ايتادى.
كوپىرە گور كوبىك-شار،
كوپىرە گور كەڭىپ شار.
وسى كۇيى قال تۇرىپ،
كەتە كورمە جارىلىپ.
ولەڭدى ايتىپ بارا جاتىپ بالالار دوڭگەلەك شەڭبەردى كەڭەيتە تۇسەدى. تاربيەشى: «جەل كوبىك جارىلدى» دەگەن كەزدە بارلىق بالالار قولدارىن تومەن ءتۇسىرىپ، ءبىر داۋىسپەن. «تارس ەتتى»، - دەيدى دە تىزەرلەپ وتىرا كەتەدى. تاربيەشى جاڭا كوبىك ۇرلەۋدى ۇسىنادى: بالالار ورىندارىنان تۇرادى، قايتادان دوڭگەلەكتەنىپ تۇرادى، ويىن قايتا باستالادى.
جالاۋشانى اكەل (تاياق ارقىلى اتتاپ ءوتۋ).
ءبىر توپ بالالاردى (4-6 ادامدى) جيناپ الىپ تاربيەشى ولارعا جالاۋشانى كورسەتەدى، ونىمەن ويناۋدى ۇسىنادى.
تاربيەشى كەزەكپەن كىمنىڭ جالاۋشاعا باراتىنىن ايتادى دا بالالاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ كەدەرگىدەن دۇرىس اتتاپ ءوتۋىن باقىلايدى. ورىندىقتان جالاۋشانى العاننان كەيىن بالا سول جولمەن كەرى قايتادى.
بالالاردىڭ بارلىعى جالاۋشامەن ورالعاننان كەيىن تاربيەشى جالاۋشالاردى كوتەرىپ، مارشپەن ءجۇرىپ ءوتۋدى ۇسىنادى. (تاربيەشى ريتممەن قولىن سوعادى نەمەسە بىر-ەكى، بىر-ەكى دەپ داۋىستاپ تۇرادى.)
ودان كەيىن ويىن بالالاردىڭ باسقا توبىمەن جۇرگىزىلەدى.
كۇن مەن جاڭبىر.
بالالاردىڭ الاڭنىڭ ءبىر شەتىنەن نەمەسە بولمەنىڭ قابىرعاسىنان ءبىرازىراق جەرگە قويىلعان ورىندىقتاردىڭ ارتىندا تىزەرلەپ وتىرادى دا «تەرەزەگە» (ورىندىقتىڭ ارقاسىنداعى تەسىككە) قارايدى. تاربيەشى: «اسپان اشىق، كۇن شىعىپ تۇر! سەرۋەنگە شىعۋعا بولادى»، - دەيدى. بالالار بۇكىل الاڭدا جۇگىرىپ ءجۇر. «جاڭبىر! تەز ۇيگە جۇرىڭدەر!» دەگەن سيگنالدى ەستىپ، ءبارى ءوز ورىندارىنا قاراي جۇگىرىپ كەلىپ، ورىندىقتاردىڭ ارتىنا وتىرادى. تاربيەشى قايتادان: «كۇن شىقتى! بارىڭدار، سەرۋەندەڭدەر»، - دەيدى، ويىن قايتا باستالادى.
دوپتى قۋىپ جەت.
تاربيەشى بالالارعا دوپ سالىنعان كارزەڭكەنى كورسەتەدى دە الاڭنىڭ ءبىر جاعىندا وزىمەن بىرگە قاتارلاسا تۇرۋدى ۇسىنادى. ودان كەيىن كارزەڭكەدەن دوپتاردى الىپ، بالالاردان الىسقا، ءار جاققا لاقتىرادى. بالالار دوپتارعا جۇگىرەدى، ولاردى الىپ كارزەڭكەگە سالادى. ويىن قايتالانادى.
بالالار قانشا بولسا، دوپ تا سونشا بولۋى كەرەك. ولاردىڭ ءارقايسىسى دوپتى قۋىپ جەتىپ، كارزەڭكەگە سالاتىن بولسىن.
قۋىرشاقتارعا قوناققا.
كىلەمنىڭ ۇستىندەگى كىشكەنتاي ورىندىقتاردا قۋىرشاقتار وتىرادى (ويناۋشىلار سانىنا قاراي 8-10). تاربيەشى بالالاردى ويىنعا شاقىرىپ، ءقازىر ولاردىڭ قۋىرشاقتارعا قوناققا باراتىنىن ايتىپ، ولاردىڭ قايدا وتىرعانىن كورسەتەدى. بالالار تاربيەشىمەن بىرگە كورسەتىلگەن باعىتتا، جاي عانا قۋىرشاقتارعا كەلەدى دە، ولارمەن امانداسادى. تاربيەشى قۋىرشاقتاردى الىپ، ولارمەن بيلەۋدى ۇسىنادى. قۋىرشاقتارمەن ازعانا سەكىرىپ ويناعاننان كەيىن بالالار ولاردىڭ ورىندارىنا وتىرعىزادى دا ۇيلەرىنە ورالادى.
ويىن قايتالانعاندا بالالار قونجىقتارعا، قوياندارعا (تاربيەشى ولاردا الدىن-الا بولمەنىڭ باسقا ءبىر بولىگىنە ورنالاستىرادى) قوناققا بارا الادى. بۇل ويىنشىقتارمەن بالالار ۇيىنە قايتادى دا ولارمەن قالاعانىنشا وينايدى.
قوڭىراۋ قايدان ەستىلەدى؟
بالالار قابىرعاعا بەتتەرىن بەرىپ تۇرادى. كۇتۋشى ايەل بولمەنىڭ باسقا ءبىر شەتىنە تىعىلىپ تۇرادى دا قوڭىراۋ سوعادى. تاربيەشى بالالارعا: «تىڭداڭدار، قوڭىراۋ قايدان سوعىلىپ تۇر، قوڭىراۋدى تابىڭدار»، - دەيدى. بالالار قوڭىراۋدى تاپقان كەزدە، تاربيەشى ولاردى ماقتايدى، ودان كەيىن بالالارعا تاعى دا قابىرعاعا بەتتەرىن بەرىپ تۇرۋدى ۇسىنادى. كۇتۋشى ايەل باسقا جەرگە تىعىلادى دا قايتادان قوڭىراۋ سوعادى.
جولمەن (جالعىز اياق جولمەن).
تاربيەشى وزىنە بالالاردى شاقىرادى دا سۋرەتتى كورسەتىپ، جولدىڭ قانداي ءتۇزۋ ەكەنىنە نازار اۋدارادى (ارالىعى 20-30سم ەكى قاتار سىزىق). بۇدان كەيىن بالالارعا، سىزىقتان شىقپاستان، وسى جول بويىمەن قىدىرۋدى ۇسىنادى. بالالار ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى ءبىر باعىتپەن جۇرەدى دە سول تارتىپپەن قايتا قايتادى.
بۇل ويىندى ۋچاسكەدە وتكىزگەن جاقسى. بالالاردىڭ بىر-بىرىمەن سوقتىقپاسى ءۇشىن، ويىنعا ءبىر مەزگىلدە 5-6 ادام قاتىستىرىلادى.
كۇزدە ۋچاسكەدەگى جولدى اعاشقا قاراي باعىتتاپ، بالالارعا سول جولمەن ءجۇرىپ وتىرىپ 2-3 جاپىراق اكەلىڭدەر دەپ ۇسىنعان جاقسى بولادى. بۇل تاپسىرما ويىندى جانداندىرا تۇسەدى. ويىن ءۇيدىڭ ىشىندە وتكىزىلگەندە، جولدىڭ اياقتالار جەرىنە جالاۋلار نەمەسە باسقا ويىنشىقتار قويۋ كەرەك، بالالار ولاردى الىپ كەلەدى.
كىشكەنە وزەن ارقىلى.
تاربيەشى ەكى سىزىق سىزادى دا (ءۇيدىڭ ىشىندە ءجىپتى پايدالانۋعا بولادى) بالالارعا: مىناۋ – «وزەن»، - دەيدى؛ ونىڭ ۇستىنە تاقتايدان كوپىر (ۇزىندىعى 2-3م، ەنى 25-30سم) سالادى دا بالالارعا: «كوپىر ارقىلى ءجۇرۋدى ۇيرەنەيىك»، - دەپ ۇسىنادى. بالالاردىڭ بىر-بىرىنە سوقتىعىسپاي تەك تاقتايدىڭ ۇستىمەن عانا ءجۇرۋىن باقىلاي وتىرىپ، تاربيەشى بالالارعا سۋعا قۇلاپ كەتپەۋى ءۇشىن جاي ءجۇرۋ كەرەك دەپ ەسكەرتەدى: بالالار تاقتايمەن ارى-بەرى 2-3 رەت ءجۇرىپ وتەدى.
پوەزد.
تاربيەشى «پوەزد» ويىنىن ويناۋدى ۇسىنادى: «مەن پاروۆوز بولامىن، ال سەندەر كىشكەنتاي ۆاگونسىڭدار». بالالار ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى الدىندا تۇرعاننىڭ كيىمىن ۇستاپ كولونناعا تۇرادى. «كەتتىك»، - دەيدى تاربيەشى، بالالاردىڭ ءبارى «شۋ-شۋ» دەپ دابىرلاپ، ونىڭ ارتىنان جۇرە باستايدى. تاربيەشى پوەزدى ءبىر باعىتتا، ودان كەيىن ەكىنشى باعىتتا جۇرگىزەدى، ودان كەيىن ءجۇرۋدى باياۋلاتادى، اقىرىندا توقتايدى دا: «كىدىرىس» («ايالداما»)، دەپ حابارلايدى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن تاعى دا گۋدوك بەرىلەدى دە پوەزد قايتادان جولعا اتتانادى.
جەل كوبىك.
بالالار ءبىر-بىرىنىڭ قولىنان ۇستاپ، جاقىن-جاقىن دوڭگەلەنە تۇرادى. تاربيەشىگە قوسىلىپ ولار مىنا ولەڭدى ايتادى.
كوپىرە گور كوبىك-شار،
كوپىرە گور كەڭىپ شار.
وسى كۇيى قال تۇرىپ،
كەتە كورمە جارىلىپ.
ولەڭدى ايتىپ بارا جاتىپ بالالار دوڭگەلەك شەڭبەردى كەڭەيتە تۇسەدى. تاربيەشى: «جەل كوبىك جارىلدى» دەگەن كەزدە بارلىق بالالار قولدارىن تومەن ءتۇسىرىپ، ءبىر داۋىسپەن. «تارس ەتتى»، - دەيدى دە تىزەرلەپ وتىرا كەتەدى. تاربيەشى جاڭا كوبىك ۇرلەۋدى ۇسىنادى: بالالار ورىندارىنان تۇرادى، قايتادان دوڭگەلەكتەنىپ تۇرادى، ويىن قايتا باستالادى.
جالاۋشانى اكەل (تاياق ارقىلى اتتاپ ءوتۋ).
ءبىر توپ بالالاردى (4-6 ادامدى) جيناپ الىپ تاربيەشى ولارعا جالاۋشانى كورسەتەدى، ونىمەن ويناۋدى ۇسىنادى.
تاربيەشى كەزەكپەن كىمنىڭ جالاۋشاعا باراتىنىن ايتادى دا بالالاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ كەدەرگىدەن دۇرىس اتتاپ ءوتۋىن باقىلايدى. ورىندىقتان جالاۋشانى العاننان كەيىن بالا سول جولمەن كەرى قايتادى.
بالالاردىڭ بارلىعى جالاۋشامەن ورالعاننان كەيىن تاربيەشى جالاۋشالاردى كوتەرىپ، مارشپەن ءجۇرىپ ءوتۋدى ۇسىنادى. (تاربيەشى ريتممەن قولىن سوعادى نەمەسە بىر-ەكى، بىر-ەكى دەپ داۋىستاپ تۇرادى.)
ودان كەيىن ويىن بالالاردىڭ باسقا توبىمەن جۇرگىزىلەدى.
كۇن مەن جاڭبىر.
بالالاردىڭ الاڭنىڭ ءبىر شەتىنەن نەمەسە بولمەنىڭ قابىرعاسىنان ءبىرازىراق جەرگە قويىلعان ورىندىقتاردىڭ ارتىندا تىزەرلەپ وتىرادى دا «تەرەزەگە» (ورىندىقتىڭ ارقاسىنداعى تەسىككە) قارايدى. تاربيەشى: «اسپان اشىق، كۇن شىعىپ تۇر! سەرۋەنگە شىعۋعا بولادى»، - دەيدى. بالالار بۇكىل الاڭدا جۇگىرىپ ءجۇر. «جاڭبىر! تەز ۇيگە جۇرىڭدەر!» دەگەن سيگنالدى ەستىپ، ءبارى ءوز ورىندارىنا قاراي جۇگىرىپ كەلىپ، ورىندىقتاردىڭ ارتىنا وتىرادى. تاربيەشى قايتادان: «كۇن شىقتى! بارىڭدار، سەرۋەندەڭدەر»، - دەيدى، ويىن قايتا باستالادى.
دوپتى قۋىپ جەت.
تاربيەشى بالالارعا دوپ سالىنعان كارزەڭكەنى كورسەتەدى دە الاڭنىڭ ءبىر جاعىندا وزىمەن بىرگە قاتارلاسا تۇرۋدى ۇسىنادى. ودان كەيىن كارزەڭكەدەن دوپتاردى الىپ، بالالاردان الىسقا، ءار جاققا لاقتىرادى. بالالار دوپتارعا جۇگىرەدى، ولاردى الىپ كارزەڭكەگە سالادى. ويىن قايتالانادى.
بالالار قانشا بولسا، دوپ تا سونشا بولۋى كەرەك. ولاردىڭ ءارقايسىسى دوپتى قۋىپ جەتىپ، كارزەڭكەگە سالاتىن بولسىن.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: ابايدىڭ «وتىز ءبىرىنشى قارا ءسوزى»(6 - سىنىپ)
