ساكەن سەيفۋلللين «اقساق كيىك»
ساباقتىڭ تاقىرىبى: س. سەيفۋللين اقساق كيىك
ماقساتى: اقىن شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ، ولەڭنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتۋ، ەستەتيكالىق جانە ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ؛ ادەبيەت تەورياسىنان ماعلۇمات الۋ
مىندەتى: وقۋشىلار توپ ىشىندە ىنتىماقتاستىقپەن جۇمىس ىستەيدى؛ بىر-بىرىمەن وي ءبولىسىپ، بەرىلگەن ولەڭدى تالداپ سالىستىرادى؛ جۇمىس كەزىندە ويلارىن ورتاعا سالىپ، جاۋاپ بەرەدى.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، توپتاستىرۋ، دەڭگەيلىك تاپسىرمالارمەن جۇمىس
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، سۋرەت.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، اقىننىڭ پورترەتى، قازاقستان كارتاسى، جانۋارلار سۋرەتى.
بارىسى: سىنىپتى ءۇش توپقا ءبولۋ، توپ جەتەكشىلەرىن تاعايىنداۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
1. جامبىلدىڭ ۇستازى كىم؟
2. وقۋشىلاردىڭ باتىرلىق، تۋعان جەر، ءتورت تۇلىك تۋرالى جازعان جۇمىستارىن تىڭداۋ
3. پەيزاج دەگەن نە؟
4. تۇركىستان قالاسى تۋرالى نە بىلەمىز؟
وي قوزعاۋ.
- وقۋشىلار، مىنا ءبىر ولەڭدى ەسكە تۇسىرەيىك.
ۇيدەن شىعىپ بالالار
«جاز بولدى، مىنە!» دەسىپ تۇر.
ساعىندىرعان جاز جەلى
وڭتۇستىكتەن ەسىپ تۇر.
جىلى ەسكەكتىڭ لەبىمەن
دۇنيە بالقىپ ءيىپ تۇر.
ساعىندىرعان جاز اسەرى
قۇشاقتاپ بەتتەن ءسۇيىپ تۇر.
- ساكەن سەيفۋلليننىڭ «ناۋرىز» ولەڭى.
- وتە دۇرىس. سونىمەن بۇگىنگى ساباعىمىز ساكەن سەيفۋلليننىڭ ولەڭى «اقساق كيىك» ەندەشە، ساكەن تۋرالى نە بىلەمىز؟ دەڭگەيلىك تاپسىرمالارمەن جۇمىس جۇرگىزەيىك.
ءى دەڭگەي
1. وقۋلىقتان اقىن ومىرىنە توپتاستىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ(1-سلايد ساكەننىڭ سۋرەتى،توپتاستىرۋ سىزباسى) 2. سۋرەت ارقىلى كيىكتى تاۋىپ، اقىننىڭ شىعارماسى كيىككە ارنالعانىن انىقتاۋ (2-سلايد اڭداردىڭ سۋرەتتەر توپتاماسى)
ءمۇعالىمنىڭ قوسىمشا دەرەك بەرۋى. ( اقبوكەن، كيىك – جۇپ تۇياقتىلار وتريادىنىڭ بوكەندەر تۋىسىنا جاتاتىن، تۇلعاسى ءىرى، قويعا ۇقساس، دوڭەس تۇمسىقتى، كۇيىس قايىراتىن ءتۇز جانۋارى. ۇستىڭگى ەرنى سالبىراپ، ەتتى تۇمسىققا اينالعان. تەكەسىنىڭ ءمۇيىزى قايقىلاۋ كەلەدى، ەشكىسىندە ءمۇيىز بولمايدى. جاز ايلارىندا ارقا ءتۇسى سارعىش تارتادى، قىستا ءتۇسى اقشىلدانادى. قازاق حالقى «قۇرالايدىڭ سالقىنى» دەپ اتايتىن مامىر ايىنداعى كيىكتىڭ بالاسىن ورگىزۋىنە اتاعان. كوبىنە ەگىزدەن، كەيدە 3 لاق تا تۋادى. وتە اقىلدى جانە قانداي تابيعي ورتادا بولماسىن، تەز بەيىمدەلىپ كەتەتىن جانۋار ەكەندىگى انىق. بەتپاقدالاداعى اقبوكەندەر وسىمدىكتىڭ 81 تۇرىمەن قورەكتەنەدى. ولار ءار ءتۇرلى شوپتەردى جىلدىڭ مەزگىلىنە قاراي تاڭداپ جەيدى. كيىكتەر ءشوپتى جەردەن جۇلىپ جەۋگە عانا داعدىلانعان.)
3. «اقساق كيىك» ولەڭىن تۇسىنە، مانەرلەپ تىزبەكتەي وقۋ (وقۋلىقپەن جۇمىس)
ءىى دەڭگەي
1.ولەڭدە قانداي جەردى سۋرەتتەگەن؟ (3-سلايد قازاقستان كارتاسىنان بەتپاقدالانى كورسەتۋ) (بەتپاقدالا – سارىارقا دەگەن ۇلكەن ايماقتىڭ ءشول دالاسى. وندا كيىك مەكەن ەتەدى. ويتكەنى ول ءشولدى جاقسى كورەدى. وندا ەلدى مەكەن، وزەن، كول دە بولمايدى. وسىمدىكتەن جۋسان وسەدى. شاعىن بۇتاقتاردىڭ وزىندە دە «قۋ بايالىش» جاپىراق بولمايدى.)
2. قانداي وسىمدىك اتاۋلارى كەزدەستى؟ داپتەرمەن جۇمىس. (كوكپەك، بايالىش، جۋسان ءشولدى جەردە وسەتىن جاپىراقسىز شوپتەر)
3. كيىكتى نەگە تەڭەيدى؟ (ولەڭدە كيىك سۋرەتتەلەدى. اقىن ونى جاس بالاعا تەڭەيدى. ءاربىر كىشكەنتاي بالا سۇلۋ بولادى. بوكەن بالا سياقتى سۇلۋ. )
ءىىى دەڭگەي
1. كيىكتىڭ پورترەتى قانداي؟
(تاڭى اپپاق، ەكى كوزى ءمولدىر قارا
بوكەننەن سۇلۋ اڭدى مەن كورمەدىم
كوزدەرى مولدىرەگەن اق بوكەندى
قاپ - قارا ەكى كوزى مولدىرەگەن
ادەمى ەكى تاناۋ جەلبىرەگەن)
2. ولەڭ قالاي اياقتالعان؟ (ولەڭدە سۇلۋ اڭ كيىكتىڭ ايانىشتى تاعدىرى، ادام قولىنان جاسالعان قيانات ايتىلادى. وقيعا جاپان دالادا وق ءتيىپ جارالانعان بوكەننىڭ شىبىن جانىن قويارعا جەر تاپپاي مازاسىزدانعان ءساتىن سۋرەتتەۋمەن اياقتالادى.)
3. ولەڭگە تالداۋ جاسا داپتەرمەن جۇمىس. (1.تاقىرىبى:كيىكتىڭ ايانىشتى تاعدىرىنا ارنالعان؛ 2. شۋماق سانى -17؛ بۋىن سانى – 11؛ يدەياسى – ەكولوگيالىق جاعدايدى اشىنا ايتۋى)
ءىۇ دەڭگەي
1. «ازايدى سوڭعى كەزدە بايعۇس بوكەن»،
«ءمۇيىزىن پايدا قىلىپ، شەتكە ساتقان» دەگەن جولداردا نەنى تۇسىندىك؟ (ادامداردىڭ ءوز تابيعاتىنا زيانكەستىك ىس-ارەكەت جاساپ، زيانى جوق اڭداردىڭ سانى قازىرگى كەزدە سيرەپ كەتكەنى تۋرالى ايتسا، كيىك مۇيىزىنەن پايدا تاپقىسى كەلگەن پايداكۇنەم ، اقشاعا قۇنىعىپ، تابيعاتقا كەسەل كەلتىرگەن ادامداردى اشىق ايىپتاپ وتىر).
2. ولەڭ ساعان نەسىمەن اسەرلى بولدى؟ (ولەڭدەگى اقىننىڭ تابيعاتتى سۋرەتتەۋى، جاناشىرلىعى ۇنادى. باسقا شىعارمالارعا قاراعاندا بىزگە اسەر ەتكەنى – ادامداردىڭ تابيعاتتى قورعاماۋى، مەرگەندەردىڭ اياۋسىز جازىقسىز اڭدى اتۋى. مەرگەننىڭ مەرگەندىگى جالعىز كيىككە تۇسكەنى ادام بالاسىن اشىندىرماي قويمايدى. سەبەبى قازىرگى تاڭدا سانى جاعىنان ازايىپ بارا جاتقان ءتۇز جانۋارى.)
3. ولەڭ قالاي اياقتالادى دەپ بولجام جاسايسىڭ؟ (اقىن كيىكتىڭ ولگەنى نە ولمەگەنى تۋرالى بىزگە ناقتى مالىمەت ايتپاعان. سوندىقتان قانسىراپ ءولۋى مۇمكىن نەمەسە جولاۋشىعا كەز بولىپ مەيىرىمدى جانداردىڭ قولىندا جاراقاتىنان جازىلۋى مۇمكىن، يت – قۇسقا جەم بولۋى مۇمكىن نەمەسە جولشىباي ادامعا كەز بولىپ، ول ادام قازاقشا باۋىزداپ ەتىن ازىق ەتۋى مۇمكىن.)
بەكىتۋ:
1. بەتپاقتا كەلە جاتتى، ساندالىپ،
قاڭعىراقتاپ باسىن ءيىپ،
اندا-ساندا ءالىن جيىپ،
شاعادى شىبىن جاننىڭ قينالعانىن
جالعىز - اق مولدىرەگەن ەكى كوزى
ءالى كەتىپ سورلى كيىك جىعىلعاندا
بوتاگوز ساحارادا قىنا تەرگەن – ولەڭ جولدارىنان ادەبيەت تەورياسىنىڭ قاي ءتۇرى بار؟ (كەيىپتەۋ)
ۇيگە تاپسىرما 1) ولەڭنەن ءۇزىندى جاتتاۋ
2 ) قازاقستاننىڭ «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن جانۋارلار جانە قۇستار تۋرالى مالىمەت جيناپ كەلۋ.
ماقساتى: اقىن شىعارماشىلىعىمەن تانىستىرۋ، ولەڭنىڭ مازمۇنىن مەڭگەرتۋ، ەستەتيكالىق جانە ەكولوگيالىق تاربيە بەرۋ؛ ادەبيەت تەورياسىنان ماعلۇمات الۋ
مىندەتى: وقۋشىلار توپ ىشىندە ىنتىماقتاستىقپەن جۇمىس ىستەيدى؛ بىر-بىرىمەن وي ءبولىسىپ، بەرىلگەن ولەڭدى تالداپ سالىستىرادى؛ جۇمىس كەزىندە ويلارىن ورتاعا سالىپ، جاۋاپ بەرەدى.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، توپتاستىرۋ، دەڭگەيلىك تاپسىرمالارمەن جۇمىس
ءپانارالىق بايلانىس: گەوگرافيا، سۋرەت.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، اقىننىڭ پورترەتى، قازاقستان كارتاسى، جانۋارلار سۋرەتى.
بارىسى: سىنىپتى ءۇش توپقا ءبولۋ، توپ جەتەكشىلەرىن تاعايىنداۋ.
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
1. جامبىلدىڭ ۇستازى كىم؟
2. وقۋشىلاردىڭ باتىرلىق، تۋعان جەر، ءتورت تۇلىك تۋرالى جازعان جۇمىستارىن تىڭداۋ
3. پەيزاج دەگەن نە؟
4. تۇركىستان قالاسى تۋرالى نە بىلەمىز؟
وي قوزعاۋ.
- وقۋشىلار، مىنا ءبىر ولەڭدى ەسكە تۇسىرەيىك.
ۇيدەن شىعىپ بالالار
«جاز بولدى، مىنە!» دەسىپ تۇر.
ساعىندىرعان جاز جەلى
وڭتۇستىكتەن ەسىپ تۇر.
جىلى ەسكەكتىڭ لەبىمەن
دۇنيە بالقىپ ءيىپ تۇر.
ساعىندىرعان جاز اسەرى
قۇشاقتاپ بەتتەن ءسۇيىپ تۇر.
- ساكەن سەيفۋلليننىڭ «ناۋرىز» ولەڭى.
- وتە دۇرىس. سونىمەن بۇگىنگى ساباعىمىز ساكەن سەيفۋلليننىڭ ولەڭى «اقساق كيىك» ەندەشە، ساكەن تۋرالى نە بىلەمىز؟ دەڭگەيلىك تاپسىرمالارمەن جۇمىس جۇرگىزەيىك.
ءى دەڭگەي
1. وقۋلىقتان اقىن ومىرىنە توپتاستىرۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ(1-سلايد ساكەننىڭ سۋرەتى،توپتاستىرۋ سىزباسى) 2. سۋرەت ارقىلى كيىكتى تاۋىپ، اقىننىڭ شىعارماسى كيىككە ارنالعانىن انىقتاۋ (2-سلايد اڭداردىڭ سۋرەتتەر توپتاماسى)
ءمۇعالىمنىڭ قوسىمشا دەرەك بەرۋى. ( اقبوكەن، كيىك – جۇپ تۇياقتىلار وتريادىنىڭ بوكەندەر تۋىسىنا جاتاتىن، تۇلعاسى ءىرى، قويعا ۇقساس، دوڭەس تۇمسىقتى، كۇيىس قايىراتىن ءتۇز جانۋارى. ۇستىڭگى ەرنى سالبىراپ، ەتتى تۇمسىققا اينالعان. تەكەسىنىڭ ءمۇيىزى قايقىلاۋ كەلەدى، ەشكىسىندە ءمۇيىز بولمايدى. جاز ايلارىندا ارقا ءتۇسى سارعىش تارتادى، قىستا ءتۇسى اقشىلدانادى. قازاق حالقى «قۇرالايدىڭ سالقىنى» دەپ اتايتىن مامىر ايىنداعى كيىكتىڭ بالاسىن ورگىزۋىنە اتاعان. كوبىنە ەگىزدەن، كەيدە 3 لاق تا تۋادى. وتە اقىلدى جانە قانداي تابيعي ورتادا بولماسىن، تەز بەيىمدەلىپ كەتەتىن جانۋار ەكەندىگى انىق. بەتپاقدالاداعى اقبوكەندەر وسىمدىكتىڭ 81 تۇرىمەن قورەكتەنەدى. ولار ءار ءتۇرلى شوپتەردى جىلدىڭ مەزگىلىنە قاراي تاڭداپ جەيدى. كيىكتەر ءشوپتى جەردەن جۇلىپ جەۋگە عانا داعدىلانعان.)
3. «اقساق كيىك» ولەڭىن تۇسىنە، مانەرلەپ تىزبەكتەي وقۋ (وقۋلىقپەن جۇمىس)
ءىى دەڭگەي
1.ولەڭدە قانداي جەردى سۋرەتتەگەن؟ (3-سلايد قازاقستان كارتاسىنان بەتپاقدالانى كورسەتۋ) (بەتپاقدالا – سارىارقا دەگەن ۇلكەن ايماقتىڭ ءشول دالاسى. وندا كيىك مەكەن ەتەدى. ويتكەنى ول ءشولدى جاقسى كورەدى. وندا ەلدى مەكەن، وزەن، كول دە بولمايدى. وسىمدىكتەن جۋسان وسەدى. شاعىن بۇتاقتاردىڭ وزىندە دە «قۋ بايالىش» جاپىراق بولمايدى.)
2. قانداي وسىمدىك اتاۋلارى كەزدەستى؟ داپتەرمەن جۇمىس. (كوكپەك، بايالىش، جۋسان ءشولدى جەردە وسەتىن جاپىراقسىز شوپتەر)
3. كيىكتى نەگە تەڭەيدى؟ (ولەڭدە كيىك سۋرەتتەلەدى. اقىن ونى جاس بالاعا تەڭەيدى. ءاربىر كىشكەنتاي بالا سۇلۋ بولادى. بوكەن بالا سياقتى سۇلۋ. )
ءىىى دەڭگەي
1. كيىكتىڭ پورترەتى قانداي؟
(تاڭى اپپاق، ەكى كوزى ءمولدىر قارا
بوكەننەن سۇلۋ اڭدى مەن كورمەدىم
كوزدەرى مولدىرەگەن اق بوكەندى
قاپ - قارا ەكى كوزى مولدىرەگەن
ادەمى ەكى تاناۋ جەلبىرەگەن)
2. ولەڭ قالاي اياقتالعان؟ (ولەڭدە سۇلۋ اڭ كيىكتىڭ ايانىشتى تاعدىرى، ادام قولىنان جاسالعان قيانات ايتىلادى. وقيعا جاپان دالادا وق ءتيىپ جارالانعان بوكەننىڭ شىبىن جانىن قويارعا جەر تاپپاي مازاسىزدانعان ءساتىن سۋرەتتەۋمەن اياقتالادى.)
3. ولەڭگە تالداۋ جاسا داپتەرمەن جۇمىس. (1.تاقىرىبى:كيىكتىڭ ايانىشتى تاعدىرىنا ارنالعان؛ 2. شۋماق سانى -17؛ بۋىن سانى – 11؛ يدەياسى – ەكولوگيالىق جاعدايدى اشىنا ايتۋى)
ءىۇ دەڭگەي
1. «ازايدى سوڭعى كەزدە بايعۇس بوكەن»،
«ءمۇيىزىن پايدا قىلىپ، شەتكە ساتقان» دەگەن جولداردا نەنى تۇسىندىك؟ (ادامداردىڭ ءوز تابيعاتىنا زيانكەستىك ىس-ارەكەت جاساپ، زيانى جوق اڭداردىڭ سانى قازىرگى كەزدە سيرەپ كەتكەنى تۋرالى ايتسا، كيىك مۇيىزىنەن پايدا تاپقىسى كەلگەن پايداكۇنەم ، اقشاعا قۇنىعىپ، تابيعاتقا كەسەل كەلتىرگەن ادامداردى اشىق ايىپتاپ وتىر).
2. ولەڭ ساعان نەسىمەن اسەرلى بولدى؟ (ولەڭدەگى اقىننىڭ تابيعاتتى سۋرەتتەۋى، جاناشىرلىعى ۇنادى. باسقا شىعارمالارعا قاراعاندا بىزگە اسەر ەتكەنى – ادامداردىڭ تابيعاتتى قورعاماۋى، مەرگەندەردىڭ اياۋسىز جازىقسىز اڭدى اتۋى. مەرگەننىڭ مەرگەندىگى جالعىز كيىككە تۇسكەنى ادام بالاسىن اشىندىرماي قويمايدى. سەبەبى قازىرگى تاڭدا سانى جاعىنان ازايىپ بارا جاتقان ءتۇز جانۋارى.)
3. ولەڭ قالاي اياقتالادى دەپ بولجام جاسايسىڭ؟ (اقىن كيىكتىڭ ولگەنى نە ولمەگەنى تۋرالى بىزگە ناقتى مالىمەت ايتپاعان. سوندىقتان قانسىراپ ءولۋى مۇمكىن نەمەسە جولاۋشىعا كەز بولىپ مەيىرىمدى جانداردىڭ قولىندا جاراقاتىنان جازىلۋى مۇمكىن، يت – قۇسقا جەم بولۋى مۇمكىن نەمەسە جولشىباي ادامعا كەز بولىپ، ول ادام قازاقشا باۋىزداپ ەتىن ازىق ەتۋى مۇمكىن.)
بەكىتۋ:
1. بەتپاقتا كەلە جاتتى، ساندالىپ،
قاڭعىراقتاپ باسىن ءيىپ،
اندا-ساندا ءالىن جيىپ،
شاعادى شىبىن جاننىڭ قينالعانىن
جالعىز - اق مولدىرەگەن ەكى كوزى
ءالى كەتىپ سورلى كيىك جىعىلعاندا
بوتاگوز ساحارادا قىنا تەرگەن – ولەڭ جولدارىنان ادەبيەت تەورياسىنىڭ قاي ءتۇرى بار؟ (كەيىپتەۋ)
ۇيگە تاپسىرما 1) ولەڭنەن ءۇزىندى جاتتاۋ
2 ) قازاقستاننىڭ «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن جانۋارلار جانە قۇستار تۋرالى مالىمەت جيناپ كەلۋ.
You Might Also Like
