وقشاۋ سوزدەر، ونىڭ تۇرلەرى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وقشاۋ سوزدەر، ونىڭ تۇرلەرى
ماقساتى: 1. وقشاۋ سوزدەردىڭ نەگىزگى بەلگىلەرىنە قاراپ تۇسىنىك بەرۋ، تۇرلەرىن اجىراتۋ، تىنىس بەلگىسىنە توقتالۋ، سويلەم ىشىندە ورنالاسۋ ورنىن انىقتاۋ، وقۋشىنىڭ وزىنە تالداتۋ جولىمەن وزدىگىنەن قورىتىندى شىعارتۋ، دەڭگەيلىك تاپسىرمالارمەن جۇمىس جۇرگىزۋ، تاقىرىپتى سانالى مەڭگەرتۋ؛ 2. اۋىزشا، جازباشا سويلەۋدە قولدانا بىلۋگە ۇشتاۋ؛ 3. وي - ءورىسىن، ءسوز بايلىعىن دامىتۋ.
كورنەكىلىك: كەستە، توپتاستىرۋ كەستەسى، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءادىسى: تالداۋ، جيناقتاۋ، وي دامىتۋ جۇمىس ءتۇرى
ءپانارالىق بايلانىس: گەومەتريا، ادەبيەت
بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
3. جاڭا ساباق
جاڭا ساباقتى باستاماس بۇرىن وقۋشىلارعا ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرىپ وتەمىن. وقۋشىلارعا سۇراق:
- «وقشاۋ» ءسوزىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەمىز؟
ەگەر وقۋشى ءسوز تىركەسى، سويلەم، سويلەم مۇشەلەرىنەن تولىق تۇسىنىگى بولسا، وندا وقشاۋ ءسوزدىڭ نەگىزگى بەلگىلەرىن تەز يگەرەدى. ساباقتى «وقشاۋ سوزدەر» سىزبا كەستەسىمەن ءتۇسىندىرۋدى باستايمىن.
وقۋشىلارعا 5،7 – سىنىپتا قاراتپا ءسوز بەن وداعاي ءسوز تۋرالى تولىق تۇسىنىك بەرىلگەن. سوندىقتان مىسالدار ايتقىزىپ وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە تالداتامىن.
قىستىرما سوزگە ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى بىرنەشە مىسالدار كەلتىرىپ تۇسىنىك بەرەمىن.
ءى دەڭگەي. وقۋلىقپەن جۇمىس
67 – جاتتىعۋدى بەرىلگەنى بويىنشا اۋىزشا ورىنداۋ.
68 – جاتتىعۋدان قاراتپا سوزدەردى تاۋىپ، تىنىس بەلگىسىن، ورنالاسۋ ورنىن انىقتاۋ.
ءىى دەڭگەي.
ۋا جيرەنشە اناۋ قاڭباق قايدان كەلەدى، قايدا بارادى ەكەن؟پاي – پاي كورىندە وكىرگىر قوجەكەم – اي! قاتال ەدىڭ جارىقتىق. سىزگە بالكىم بۇل تانىس بولماس. ءسىزدىڭ حالىق – اقىن حالىق مەنىڭ ويىمشا. ءجا كورگەن – بىلگەنىڭدى تەز ايت! بىرىنشىدەن سوزدە تۇرۋ كەرەك.
(وقشاۋ ءسوزدىڭ استىن سىز، تىنىس بەلگىسىن قوي،تۇرىنە اجىرات)
ءىىى دەڭگەي.
تەست جۇمىسىن تاراتىپ، بەلگىلى ۋاقىتتان كەيىن جاۋابىن ينتەراكتيۆتى تاقتامەن كورسەتىپ، تەكسەرتۋ.
1.وقشاۋ سوزدەردىڭ نەگىزگى قىزمەتى نە؟
ا) سويلەم مۇشەسى بولا الادى
ۆ) سۇراققا جاۋاپ بەرەدى
س) سويلەمگە ءتۇرلى ماعىنا بەرەدى
2. قىستىرما ءسوز دەگەن نە؟
ا) تىڭداۋشىنىڭ نازارىن اۋدارادى
ۆ) سويلەۋشىنىڭ ءتۇرلى كوزقاراسىن بىلدىرەدى
س) ادامنىڭ كوڭىل – كۇيىن بىلدىرەدى
3. - ءتايىرى، سول دا قيىن با؟ وداعاي ءسوز قايسى؟
ا) قيىن با
ۆ) سول دا
س) ءتايىرى
4. مەنىڭ بايقاۋىمشا، ول – سابىرلى، ءىلتيپاتتى ادام. سويلەمدەگى قىستىرما ءسوزدىڭ ماعىناسى قانداي؟
ا) سەنەر – سەنبەستىك
ۆ) مويىنداۋ
س) ويدىڭ كىمنەن شىققانى
5. قاراتپا ءسوز قاتىسقان سويلەم قايسى؟
ا) سويلەي بەر، اق دومبىرام، كۇمبىرلەگەن.
ۆ) باسە، دۇرىس ايتاسىڭ.
س) پاي، پاي، سەنىڭ قىزىلبالاعىڭ قۇستىڭ پاتشاسى عوي!
6. وداعاي ءسوزدىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
ا) 5
ۆ) 4
س) 3
7. كۇننىڭ سۋىتاتىن سىڭايى بار، ءسىرا. سويلەمدەگى قىستىرما ءسوزدىڭ ورىن ءتارتىبىن تاپ.
ا) باسىندا
ۆ) سوڭىندا
س) ورتاسىندا
8. زال ىشىنەن الاقايلاعان سابيلەردىڭ داۋسى شىقتى.وداعاي سوزدەن جاسالعان ەسىمشەنى تاپ.
ا) زال ىشىنەن
ۆ) الاقايلاعان
س) سابيلەردىڭ داۋسى
9. – كوزىڭنەن جاقسى جانار كوردىم، شىراعىم ابايجان! ءسوز تىركەسى بولا المايتىن سوزدەر قايسى؟
ا) شىراعىم ابايجان
ۆ) كوزىڭنەن كوردىم
س) جاقسى جانار
10. وقشاۋ سوزدەردىڭ تىنىس بەلگىسى قانداي؟
ا) ءۇتىر
ۆ) سىزىقشا
س) قوس نۇكتە
ءىۇ دەڭگەي
كود ارقىلى ديكتانت الۋ. ءماتىندى ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى بەرەمىن.
1. سىزدىڭشە، تەمىرجولعا تىكە تارتقان دۇرىس پا؟ 2. – بەتىڭنەن تايما، قىزىم! 3. داۋ جوق، كەلىسىمدى ورىنداۋ كەرەك. 4. ءورت بولماعاي ەدى، ويپىرماي - اي! 5. – مەكتەپكە قاراۋىلشى كەرەك دەپ ەدىڭىز، اعا، سول راس پا؟ 6. – شىراعىم، بايقاعايسىڭ، قۇلاپ قالما. 7. ءپالى! اقىن عوي مىناۋىڭ! – دەدى قورجىنباي. 8. ال، باكە، بۇعان نە دەيسىز؟
(ءار سويلەمنەن وقشاۋ ءسوزدى تاۋىپ، كووردينات سيستەماسىنان ح وسىندەگى ورنالاسقان سويلەمدەر ارقىلى ۋ وسىندەگى وقشاۋ سوزدەرمەن قيىلىسىن نۇكتە ارقىلى بەلگىلەپ الىپ، ءار نۇكتە اراسىن كەسىندىمەن قوسۋ كەرەك.
بەكىتۋ. (وي دامىتۋ جۇمىسى)
كىم ءارى تاپقىر، ءارى ويلى، ءارى جىلدام؟
1.قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم،
ۇستاراسىز اۋزىنا ءتۇستى مۇرتىڭ.
(قاراتپا ءسوز)
2.وزگەلەر باسىن يزەيدى،
ارينە، - دەپ ماقۇلداپ.
( قىستىرما ءسوز)
3.ارازدىعى ءسوز بولسا،
«بارەكەلدى! باتىر!» - دەپ،
ماقتاپ – ماقتاپ قوزدىرار.
(وداعاي، قاراتپا)
4.وزگەگە، كوڭىلىم، تويارسىڭ
ولەڭدى ءقايتىپ قويارسىڭ؟
( قاراتپا )
5. - بۇرىنعىدان مۇنىسى قيىن بولدى،
ويباي، ءۋازىر، اقىل تاپ، قايتتىك؟ – دەدى.
(وداعاي، قاراتپا)
6. – ە، شىراعىم، جاسىم سەكسەنگە كەلگەندە، بىرەۋدىڭ قانىن جۇكتەپ نە قىلايىن؟
( مادان حاننىڭ شەشەسىنىڭ ءسوزى، وداعاي، قاراتپا )
7. – اپىرماي – اي ، مەنىڭ ناۋبايدىڭ بالاسى ەكەنىمدى قايدان ءبىلدىڭ؟
( مادان حاننىڭ ءسوزى، وداعاي)
8. – سويلەستىم، تاقسىر! ءوزىمدى سوگىپ سالدى، - دەپ جاۋاپ بەردى.
( جيرەنشەنىڭ ءسوزى، قاراتپا )
9. ماحامبەتتىڭ قانداي ولەڭى قاراتپا سوزبەن باستالادى؟
( «قىزعىش قۇس» )
10. ى. ءالتىنساريننىڭ قاي ولەڭىندە قاراتپا ءسوز بار؟
( «كەل، بالالار، وقىلىق!»)
باعالاۋ.
ۇيگە. وقىعان شىعارمالارىنىڭ ىشىنەن وقشاۋ سوزدەرگە بىرنەشە سويلەم جازىپ
كەلۋ.
ماقساتى: 1. وقشاۋ سوزدەردىڭ نەگىزگى بەلگىلەرىنە قاراپ تۇسىنىك بەرۋ، تۇرلەرىن اجىراتۋ، تىنىس بەلگىسىنە توقتالۋ، سويلەم ىشىندە ورنالاسۋ ورنىن انىقتاۋ، وقۋشىنىڭ وزىنە تالداتۋ جولىمەن وزدىگىنەن قورىتىندى شىعارتۋ، دەڭگەيلىك تاپسىرمالارمەن جۇمىس جۇرگىزۋ، تاقىرىپتى سانالى مەڭگەرتۋ؛ 2. اۋىزشا، جازباشا سويلەۋدە قولدانا بىلۋگە ۇشتاۋ؛ 3. وي - ءورىسىن، ءسوز بايلىعىن دامىتۋ.
كورنەكىلىك: كەستە، توپتاستىرۋ كەستەسى، ينتەراكتيۆتى تاقتا.
ءادىسى: تالداۋ، جيناقتاۋ، وي دامىتۋ جۇمىس ءتۇرى
ءپانارالىق بايلانىس: گەومەتريا، ادەبيەت
بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
3. جاڭا ساباق
جاڭا ساباقتى باستاماس بۇرىن وقۋشىلارعا ساباقتىڭ ماقساتىمەن تانىستىرىپ وتەمىن. وقۋشىلارعا سۇراق:
- «وقشاۋ» ءسوزىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەمىز؟
ەگەر وقۋشى ءسوز تىركەسى، سويلەم، سويلەم مۇشەلەرىنەن تولىق تۇسىنىگى بولسا، وندا وقشاۋ ءسوزدىڭ نەگىزگى بەلگىلەرىن تەز يگەرەدى. ساباقتى «وقشاۋ سوزدەر» سىزبا كەستەسىمەن ءتۇسىندىرۋدى باستايمىن.
وقۋشىلارعا 5،7 – سىنىپتا قاراتپا ءسوز بەن وداعاي ءسوز تۋرالى تولىق تۇسىنىك بەرىلگەن. سوندىقتان مىسالدار ايتقىزىپ وقۋشىلاردىڭ وزدەرىنە تالداتامىن.
قىستىرما سوزگە ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى بىرنەشە مىسالدار كەلتىرىپ تۇسىنىك بەرەمىن.
ءى دەڭگەي. وقۋلىقپەن جۇمىس
67 – جاتتىعۋدى بەرىلگەنى بويىنشا اۋىزشا ورىنداۋ.
68 – جاتتىعۋدان قاراتپا سوزدەردى تاۋىپ، تىنىس بەلگىسىن، ورنالاسۋ ورنىن انىقتاۋ.
ءىى دەڭگەي.
ۋا جيرەنشە اناۋ قاڭباق قايدان كەلەدى، قايدا بارادى ەكەن؟پاي – پاي كورىندە وكىرگىر قوجەكەم – اي! قاتال ەدىڭ جارىقتىق. سىزگە بالكىم بۇل تانىس بولماس. ءسىزدىڭ حالىق – اقىن حالىق مەنىڭ ويىمشا. ءجا كورگەن – بىلگەنىڭدى تەز ايت! بىرىنشىدەن سوزدە تۇرۋ كەرەك.
(وقشاۋ ءسوزدىڭ استىن سىز، تىنىس بەلگىسىن قوي،تۇرىنە اجىرات)
ءىىى دەڭگەي.
تەست جۇمىسىن تاراتىپ، بەلگىلى ۋاقىتتان كەيىن جاۋابىن ينتەراكتيۆتى تاقتامەن كورسەتىپ، تەكسەرتۋ.
1.وقشاۋ سوزدەردىڭ نەگىزگى قىزمەتى نە؟
ا) سويلەم مۇشەسى بولا الادى
ۆ) سۇراققا جاۋاپ بەرەدى
س) سويلەمگە ءتۇرلى ماعىنا بەرەدى
2. قىستىرما ءسوز دەگەن نە؟
ا) تىڭداۋشىنىڭ نازارىن اۋدارادى
ۆ) سويلەۋشىنىڭ ءتۇرلى كوزقاراسىن بىلدىرەدى
س) ادامنىڭ كوڭىل – كۇيىن بىلدىرەدى
3. - ءتايىرى، سول دا قيىن با؟ وداعاي ءسوز قايسى؟
ا) قيىن با
ۆ) سول دا
س) ءتايىرى
4. مەنىڭ بايقاۋىمشا، ول – سابىرلى، ءىلتيپاتتى ادام. سويلەمدەگى قىستىرما ءسوزدىڭ ماعىناسى قانداي؟
ا) سەنەر – سەنبەستىك
ۆ) مويىنداۋ
س) ويدىڭ كىمنەن شىققانى
5. قاراتپا ءسوز قاتىسقان سويلەم قايسى؟
ا) سويلەي بەر، اق دومبىرام، كۇمبىرلەگەن.
ۆ) باسە، دۇرىس ايتاسىڭ.
س) پاي، پاي، سەنىڭ قىزىلبالاعىڭ قۇستىڭ پاتشاسى عوي!
6. وداعاي ءسوزدىڭ نەشە ءتۇرى بار؟
ا) 5
ۆ) 4
س) 3
7. كۇننىڭ سۋىتاتىن سىڭايى بار، ءسىرا. سويلەمدەگى قىستىرما ءسوزدىڭ ورىن ءتارتىبىن تاپ.
ا) باسىندا
ۆ) سوڭىندا
س) ورتاسىندا
8. زال ىشىنەن الاقايلاعان سابيلەردىڭ داۋسى شىقتى.وداعاي سوزدەن جاسالعان ەسىمشەنى تاپ.
ا) زال ىشىنەن
ۆ) الاقايلاعان
س) سابيلەردىڭ داۋسى
9. – كوزىڭنەن جاقسى جانار كوردىم، شىراعىم ابايجان! ءسوز تىركەسى بولا المايتىن سوزدەر قايسى؟
ا) شىراعىم ابايجان
ۆ) كوزىڭنەن كوردىم
س) جاقسى جانار
10. وقشاۋ سوزدەردىڭ تىنىس بەلگىسى قانداي؟
ا) ءۇتىر
ۆ) سىزىقشا
س) قوس نۇكتە
ءىۇ دەڭگەي
كود ارقىلى ديكتانت الۋ. ءماتىندى ينتەراكتيۆتى تاقتا ارقىلى بەرەمىن.
1. سىزدىڭشە، تەمىرجولعا تىكە تارتقان دۇرىس پا؟ 2. – بەتىڭنەن تايما، قىزىم! 3. داۋ جوق، كەلىسىمدى ورىنداۋ كەرەك. 4. ءورت بولماعاي ەدى، ويپىرماي - اي! 5. – مەكتەپكە قاراۋىلشى كەرەك دەپ ەدىڭىز، اعا، سول راس پا؟ 6. – شىراعىم، بايقاعايسىڭ، قۇلاپ قالما. 7. ءپالى! اقىن عوي مىناۋىڭ! – دەدى قورجىنباي. 8. ال، باكە، بۇعان نە دەيسىز؟
(ءار سويلەمنەن وقشاۋ ءسوزدى تاۋىپ، كووردينات سيستەماسىنان ح وسىندەگى ورنالاسقان سويلەمدەر ارقىلى ۋ وسىندەگى وقشاۋ سوزدەرمەن قيىلىسىن نۇكتە ارقىلى بەلگىلەپ الىپ، ءار نۇكتە اراسىن كەسىندىمەن قوسۋ كەرەك.
بەكىتۋ. (وي دامىتۋ جۇمىسى)
كىم ءارى تاپقىر، ءارى ويلى، ءارى جىلدام؟
1.قالىڭ ەلىم، قازاعىم، قايران جۇرتىم،
ۇستاراسىز اۋزىنا ءتۇستى مۇرتىڭ.
(قاراتپا ءسوز)
2.وزگەلەر باسىن يزەيدى،
ارينە، - دەپ ماقۇلداپ.
( قىستىرما ءسوز)
3.ارازدىعى ءسوز بولسا،
«بارەكەلدى! باتىر!» - دەپ،
ماقتاپ – ماقتاپ قوزدىرار.
(وداعاي، قاراتپا)
4.وزگەگە، كوڭىلىم، تويارسىڭ
ولەڭدى ءقايتىپ قويارسىڭ؟
( قاراتپا )
5. - بۇرىنعىدان مۇنىسى قيىن بولدى،
ويباي، ءۋازىر، اقىل تاپ، قايتتىك؟ – دەدى.
(وداعاي، قاراتپا)
6. – ە، شىراعىم، جاسىم سەكسەنگە كەلگەندە، بىرەۋدىڭ قانىن جۇكتەپ نە قىلايىن؟
( مادان حاننىڭ شەشەسىنىڭ ءسوزى، وداعاي، قاراتپا )
7. – اپىرماي – اي ، مەنىڭ ناۋبايدىڭ بالاسى ەكەنىمدى قايدان ءبىلدىڭ؟
( مادان حاننىڭ ءسوزى، وداعاي)
8. – سويلەستىم، تاقسىر! ءوزىمدى سوگىپ سالدى، - دەپ جاۋاپ بەردى.
( جيرەنشەنىڭ ءسوزى، قاراتپا )
9. ماحامبەتتىڭ قانداي ولەڭى قاراتپا سوزبەن باستالادى؟
( «قىزعىش قۇس» )
10. ى. ءالتىنساريننىڭ قاي ولەڭىندە قاراتپا ءسوز بار؟
( «كەل، بالالار، وقىلىق!»)
باعالاۋ.
ۇيگە. وقىعان شىعارمالارىنىڭ ىشىنەن وقشاۋ سوزدەرگە بىرنەشە سويلەم جازىپ
كەلۋ.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «قىزىقتى قازاق ءتىلى الەمى» (ينتەللەكتۋالدى سايىس)
