ساكەن سەيفۋللينگە 129 جىل «قازاق ادەبيەتىنىڭ اقسۇڭقارى» ادەبي كەش
ساكەن سەيفۋللينگە 129 جىل «قازاق ادەبيەتىنىڭ اقسۇڭقارى» ادەبي كەش
كەشتىڭ ماقساتى: جاس ۇرپاقتى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ەگەمەندىگى ءۇشىن كۇرەسكەن، الاشتىڭ ارداقتىسى ساكەن سەيفۋلليننىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارىن وقىپ بىلۋگە باۋلۋ، اقىننىڭ ءوز زامانىنداعى ساياسي - قوعامدىق كوزقاراسىن تانىتۋ، ۇلتجاندى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: س. سەيفۋلليننىڭ سۋرەتى، سلايد، پلاكاتتار، شارلار.
شاشۋ ءبيى
1 - جۇرگىزۋشى:
- قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! قازاقستاننىڭ قوعامدىق تاريحىندا ابىرويلى ورىن الاتىن، ريەۆوليۋسيونەر - كوممۋنيست، قازاقتىڭ بەلگىلى جازۋشىسى، اقىن، كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى ساكەن سەيفۋلليننىڭ 129 جىل تولۋىنا وراي «قازاق ادەبيەتىنىڭ اقسۇڭقارى اتتى» ادەبي كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر.
2 - جۇرگىزۋشى:
تاريحتا قالعان تارلاندار ءومىرى ءبىز ءۇشىن ۇلگى. قازاقتىڭ قازىنالى ءتىلىنىڭ ءبىر پۇشپاعىن يلەگەن تالاي اقىن - جازۋشىلارىمىز ءسوز مارجانىنىڭ قانداي بولاتىنىن قارعا تامىرلى قازاققا دالەلدەپ ايتىپ كەتتى. ءومىر اتتى تەڭىزدە قولدارىنا قالام الىپ دۇنيە سىرىنا تويماي تامسانا جازعان تالاي دانا ادامدار بولدى. ومىرگە جۇلدىز بولىپ كەلەتىن، حالىقتىڭ ەركەسى، حالىق جۇگىن كوتەرەتىن دارا ادامدار، دارىندى جاندار از - اق. ءبىراق قازاق ادەبيەتى پوەزيا الەمىندە الەمدىك دەڭگەيمەن سالىستىرعاندا 20 - سىنشى عاسىردا كەنجە قالعان ەمەس. كەرىسىنشە وزىنشە جاڭا قىرىمەن دامي باستادى. قانداي مارعاسقا، جانى جايساڭ ادامدار ءومىر ءسۇردى سول كەزەڭدە. ءار ادامنىڭ ءوز كەلبەتى، ءوز جان - دۇنيەسى بولادى.
1 - جۇرگىزۋشى:
ەگەر اقىنعا سەزىم مەن سۇلۋلىقتى، قوسىپ بەرگەن جاعدايدا ودان ناعىز شەديەۆر دۇنيەلەردى كۇتۋگە بولادى. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ساكەن سەيفۋللين ءدال سونداي سەرى ادام بولاتىن. قازاق حالقى كەلبەتتى ەر ادامداردى كورگەندە سەرى دەگەن. ءدال سول سەرى ساكەن اقىننىڭ سۇلۋ جانىنان ءورىلىپ، تالاي دۇنيەلەر دۇنيەگە كەلدى. سوعىستىڭ دا اششى ءدامىن تاتىپ، بالا وقىتۋدى دا مەڭگەرگەن ءىرى ۇستاز ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىنە دەيىن قۇدىرەتتى اقىندىق ونەردىڭ جۇرەكتە جاتقان شىراعىن سوندىرگەن ەمەس. جاڭالىققا تولى قىم - قۋىت جيىرماسىنشى عاسىر ءومىر مايدانىنا، ءومىر جاعالاۋىنا تاڭداۋلىلاردى ءوزى شىعارىپ تاستاپ وتىردى. جازۋشى تۋرالى قانشا ايتسا دا جاراسادى. ءدال وسى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ ارامىزدا جۇرمەسە دە، مەكتەبىمىزدىڭ ساكەن ەسىمىمەن اتالۋىنىڭ ءوزى، شىعارمالارى، ولەڭدەرى بىزبەن بىرگە.
1 - جۇرگىزۋشى: ساكەن – قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ قارىشتاپ دامۋىندا ۇلكەن رول اتقارعان جاڭاشىل اقىن. ءوزىنىڭ بار ونەرىن حالىق ماقساتىنا، تۋعان ەلىنىڭ جارقىن بولاشاعىنا ارناپ، جاڭا زاماننىڭ داۋىلپازى بولدى. ابايدان كەيىن قازاق پوەزياسىنا جاڭالىق قوسقانداردىڭ ىشىندە ونىڭ ورنى بولەك.
2 - جۇرگىزۋشى:
اتىڭنان اينالايىن قايران ساكەن،
ۇمىتپان دەمىم بار دا تۇلعاڭدى اسەم.
تۋ ۇستاپ، تۇلپار ءمىنىپ، قول باستاعان،
«تار جولدا، تايعاق كەشىپ بولدىڭ كوسەم»- دەپ ءسابيت مۇقان ۇلى جىرلاعانداي، س. سەيفۋللين ۇرپاقتارعا ۇلان - عايىر مۇرا قالدىرىپ كەتكەنى بارشامىزعا ايان.
1 - وقۋشى: ساكەن سەيفۋللين 1894 جىلى قازان ايىنىڭ 15 - ىندە اقمولا ۋەزىنە قاراستى ءنىلدى بولىسىندا (قازىرگى جەزقازعان وبلىسى اعادىر اۋدانى) كوشپەلى كەدەي شارۋاسىنىڭ سەمياسىندا تۋعان. ساكەن سەيفۋللين – قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، كورنەكتى اقىن، قوعام قايراتكەرى. ونىڭ ەسىمى حالىق اراسىنا ريەۆوليۋسيا جىلدارى جانە ودان كەيىنگى كەزەڭدە كەڭىنەن تارادى. ول قازاق اقىندارىنىڭ ىشىندە ءبىرىنشى بولىپ ريەۆوليۋسيانى جىرلادى، سوۆەت وكىمەتى ءۇشىن كۇرەسكە بەلسەنە قاتىستى.
2 - وقۋشى: تابيعاتتىڭ دارىندى جاراتىلعان ءمولدىر قارا كوز، تولقىندى شاشتى، قىر مۇرىندى، قايراتتى ۇلدارىن سەيفوللا مەن جامال ازان ايتىپ قويعان ءسادۋاقاس دەگەن ەسىمىنىڭ ورنىنا، ەركەلەتىپ ساكەن اتاپ كەتكەن.
3 - وقۋشى: 1937 - 1938 جىلداردا قارا داۋىلداي سوعىپ تۇرعان ستاليندىك رەپرەسسيا قازاق حالقىنىڭ ەڭ ءبىلىمدى، ەڭ سانالى زيالىلارىن باۋداي ءتۇسىردى: قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋعا ات سالىسقان س. سەيفۋللين ناقاق جالانىڭ قۇربانى بولدى. جالعان ايىپ تاعىلىپ، ءولىم جازاسىنا ۇشىراعان كورنەكتى اقىن، جازۋشىلاردىڭ قىرقىلىپ كەتۋى قازاق مادەنيەتىن ورنى تولماس شىعىنعا دۋشار ەتتى.
4 - وقۋشى: ءدال وسى كەزدە دە ءوز باسىنا ءقاۋىپ - قاتەر ءتونىپ تۇرعانىنا قاراماستان، ازاماتتىق كەلبەتىن جوعالتپاي، ادال باعىتىنان تايماعانداردىڭ ءبىرى - وسى ساكەن سەيفۋللين ەدى. سەيفۋلليندى نكۆد 1937 جىلعى قىركۇيەكتىڭ 24 - ىندە تۇتقىنعا الىپ، 1938 جىلعى اقپاننىڭ 25 - ىندە اتىپ تاستادى.
كورىنىس:
ساكەننىڭ مونولوگى
1 - جۇرگىزۋشى:
تاۋداعى تاسقىنداعان اعىن سۋداي،
ولەڭىم باستالادى تاۋدان ۇداي،
اسەمىن اڭگىمەنىڭ كوپ تاراتقان،
ايتىلماي قالعان ەكەن تاۋ مىناداي:
2 - جۇرگىزۋشى:
كوك ورمان، كوركەم توعاي ماۋجىراعان،
سۇلۋدىڭ كوزىندەي كول جاۋدىراعان.
مالتا تاس، مارجان، اقىق، مەرۋەرت تاس
توگىلىپ كوك جيەككە ساۋدىراعان، - دەپ ساكەن جىرلاعانداي، كەلەسى كەزەكتە تابيعات، تۋعان جەر جايلى جازىلعان ولەڭدەرىنەن جىر شۋماقتارىن تىڭدايىق.
(وقۋشىلار ساحناعا شىعىپ، جىر شۋماقتارىن وقيدى.)
جامبىل وبلىسى، شۋ قالاسى،
ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
يلياسوۆا راحيلا يمانگالييەۆنا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
كەشتىڭ ماقساتى: جاس ۇرپاقتى ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن ەگەمەندىگى ءۇشىن كۇرەسكەن، الاشتىڭ ارداقتىسى ساكەن سەيفۋلليننىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارىن وقىپ بىلۋگە باۋلۋ، اقىننىڭ ءوز زامانىنداعى ساياسي - قوعامدىق كوزقاراسىن تانىتۋ، ۇلتجاندى ۇرپاق تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: س. سەيفۋلليننىڭ سۋرەتى، سلايد، پلاكاتتار، شارلار.
شاشۋ ءبيى
1 - جۇرگىزۋشى:
- قۇرمەتتى ۇستازدار، وقۋشىلار! قازاقستاننىڭ قوعامدىق تاريحىندا ابىرويلى ورىن الاتىن، ريەۆوليۋسيونەر - كوممۋنيست، قازاقتىڭ بەلگىلى جازۋشىسى، اقىن، كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى ساكەن سەيفۋلليننىڭ 129 جىل تولۋىنا وراي «قازاق ادەبيەتىنىڭ اقسۇڭقارى اتتى» ادەبي كەشىمىزگە قوش كەلدىڭىزدەر.
2 - جۇرگىزۋشى:
تاريحتا قالعان تارلاندار ءومىرى ءبىز ءۇشىن ۇلگى. قازاقتىڭ قازىنالى ءتىلىنىڭ ءبىر پۇشپاعىن يلەگەن تالاي اقىن - جازۋشىلارىمىز ءسوز مارجانىنىڭ قانداي بولاتىنىن قارعا تامىرلى قازاققا دالەلدەپ ايتىپ كەتتى. ءومىر اتتى تەڭىزدە قولدارىنا قالام الىپ دۇنيە سىرىنا تويماي تامسانا جازعان تالاي دانا ادامدار بولدى. ومىرگە جۇلدىز بولىپ كەلەتىن، حالىقتىڭ ەركەسى، حالىق جۇگىن كوتەرەتىن دارا ادامدار، دارىندى جاندار از - اق. ءبىراق قازاق ادەبيەتى پوەزيا الەمىندە الەمدىك دەڭگەيمەن سالىستىرعاندا 20 - سىنشى عاسىردا كەنجە قالعان ەمەس. كەرىسىنشە وزىنشە جاڭا قىرىمەن دامي باستادى. قانداي مارعاسقا، جانى جايساڭ ادامدار ءومىر ءسۇردى سول كەزەڭدە. ءار ادامنىڭ ءوز كەلبەتى، ءوز جان - دۇنيەسى بولادى.
1 - جۇرگىزۋشى:
ەگەر اقىنعا سەزىم مەن سۇلۋلىقتى، قوسىپ بەرگەن جاعدايدا ودان ناعىز شەديەۆر دۇنيەلەردى كۇتۋگە بولادى. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ساكەن سەيفۋللين ءدال سونداي سەرى ادام بولاتىن. قازاق حالقى كەلبەتتى ەر ادامداردى كورگەندە سەرى دەگەن. ءدال سول سەرى ساكەن اقىننىڭ سۇلۋ جانىنان ءورىلىپ، تالاي دۇنيەلەر دۇنيەگە كەلدى. سوعىستىڭ دا اششى ءدامىن تاتىپ، بالا وقىتۋدى دا مەڭگەرگەن ءىرى ۇستاز ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىنە دەيىن قۇدىرەتتى اقىندىق ونەردىڭ جۇرەكتە جاتقان شىراعىن سوندىرگەن ەمەس. جاڭالىققا تولى قىم - قۋىت جيىرماسىنشى عاسىر ءومىر مايدانىنا، ءومىر جاعالاۋىنا تاڭداۋلىلاردى ءوزى شىعارىپ تاستاپ وتىردى. جازۋشى تۋرالى قانشا ايتسا دا جاراسادى. ءدال وسى ۋاقىتتا ءبىزدىڭ ارامىزدا جۇرمەسە دە، مەكتەبىمىزدىڭ ساكەن ەسىمىمەن اتالۋىنىڭ ءوزى، شىعارمالارى، ولەڭدەرى بىزبەن بىرگە.
1 - جۇرگىزۋشى: ساكەن – قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ قارىشتاپ دامۋىندا ۇلكەن رول اتقارعان جاڭاشىل اقىن. ءوزىنىڭ بار ونەرىن حالىق ماقساتىنا، تۋعان ەلىنىڭ جارقىن بولاشاعىنا ارناپ، جاڭا زاماننىڭ داۋىلپازى بولدى. ابايدان كەيىن قازاق پوەزياسىنا جاڭالىق قوسقانداردىڭ ىشىندە ونىڭ ورنى بولەك.
2 - جۇرگىزۋشى:
اتىڭنان اينالايىن قايران ساكەن،
ۇمىتپان دەمىم بار دا تۇلعاڭدى اسەم.
تۋ ۇستاپ، تۇلپار ءمىنىپ، قول باستاعان،
«تار جولدا، تايعاق كەشىپ بولدىڭ كوسەم»- دەپ ءسابيت مۇقان ۇلى جىرلاعانداي، س. سەيفۋللين ۇرپاقتارعا ۇلان - عايىر مۇرا قالدىرىپ كەتكەنى بارشامىزعا ايان.
1 - وقۋشى: ساكەن سەيفۋللين 1894 جىلى قازان ايىنىڭ 15 - ىندە اقمولا ۋەزىنە قاراستى ءنىلدى بولىسىندا (قازىرگى جەزقازعان وبلىسى اعادىر اۋدانى) كوشپەلى كەدەي شارۋاسىنىڭ سەمياسىندا تۋعان. ساكەن سەيفۋللين – قازاق كەڭەس ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى، كورنەكتى اقىن، قوعام قايراتكەرى. ونىڭ ەسىمى حالىق اراسىنا ريەۆوليۋسيا جىلدارى جانە ودان كەيىنگى كەزەڭدە كەڭىنەن تارادى. ول قازاق اقىندارىنىڭ ىشىندە ءبىرىنشى بولىپ ريەۆوليۋسيانى جىرلادى، سوۆەت وكىمەتى ءۇشىن كۇرەسكە بەلسەنە قاتىستى.
2 - وقۋشى: تابيعاتتىڭ دارىندى جاراتىلعان ءمولدىر قارا كوز، تولقىندى شاشتى، قىر مۇرىندى، قايراتتى ۇلدارىن سەيفوللا مەن جامال ازان ايتىپ قويعان ءسادۋاقاس دەگەن ەسىمىنىڭ ورنىنا، ەركەلەتىپ ساكەن اتاپ كەتكەن.
3 - وقۋشى: 1937 - 1938 جىلداردا قارا داۋىلداي سوعىپ تۇرعان ستاليندىك رەپرەسسيا قازاق حالقىنىڭ ەڭ ءبىلىمدى، ەڭ سانالى زيالىلارىن باۋداي ءتۇسىردى: قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋعا ات سالىسقان س. سەيفۋللين ناقاق جالانىڭ قۇربانى بولدى. جالعان ايىپ تاعىلىپ، ءولىم جازاسىنا ۇشىراعان كورنەكتى اقىن، جازۋشىلاردىڭ قىرقىلىپ كەتۋى قازاق مادەنيەتىن ورنى تولماس شىعىنعا دۋشار ەتتى.
4 - وقۋشى: ءدال وسى كەزدە دە ءوز باسىنا ءقاۋىپ - قاتەر ءتونىپ تۇرعانىنا قاراماستان، ازاماتتىق كەلبەتىن جوعالتپاي، ادال باعىتىنان تايماعانداردىڭ ءبىرى - وسى ساكەن سەيفۋللين ەدى. سەيفۋلليندى نكۆد 1937 جىلعى قىركۇيەكتىڭ 24 - ىندە تۇتقىنعا الىپ، 1938 جىلعى اقپاننىڭ 25 - ىندە اتىپ تاستادى.
كورىنىس:
ساكەننىڭ مونولوگى
1 - جۇرگىزۋشى:
تاۋداعى تاسقىنداعان اعىن سۋداي،
ولەڭىم باستالادى تاۋدان ۇداي،
اسەمىن اڭگىمەنىڭ كوپ تاراتقان،
ايتىلماي قالعان ەكەن تاۋ مىناداي:
2 - جۇرگىزۋشى:
كوك ورمان، كوركەم توعاي ماۋجىراعان،
سۇلۋدىڭ كوزىندەي كول جاۋدىراعان.
مالتا تاس، مارجان، اقىق، مەرۋەرت تاس
توگىلىپ كوك جيەككە ساۋدىراعان، - دەپ ساكەن جىرلاعانداي، كەلەسى كەزەكتە تابيعات، تۋعان جەر جايلى جازىلعان ولەڭدەرىنەن جىر شۋماقتارىن تىڭدايىق.
(وقۋشىلار ساحناعا شىعىپ، جىر شۋماقتارىن وقيدى.)
جامبىل وبلىسى، شۋ قالاسى،
ساكەن سەيفۋللين اتىنداعى ورتا مەكتەبىنىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
يلياسوۆا راحيلا يمانگالييەۆنا
تولىق نۇسقاسىن جۇكتەۋ
You Might Also Like
