سان ەسىم
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سان ەسىمنەن وتكەندى قايتالاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ سان ەسىمنەن العان بىلىمدەرىن نىعايتۋ، تياناقتاۋ، تەوريالىق بىلىمدەرىن تاجىريبەمەن ۇشتاستىرۋ؛
2) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تاپقىرلىق، ىزدەنىمپازدىق، ويلاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ، ويىن تياناقتى، اسەرلى جەتكىزۋ ارقىلى شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىن دامىتا ءتۇسۋ؛
3) تاربيەلىك: وتانىن سۇيۋگە، پاتريوتيزمگە، ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ. ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: قايتالاۋ ساباق
قولدانىلاتىن ءادىس - تاسىلدەر: توپپەن جۇمىس، رەپرودۋكتيۆتىك.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، ۇلەستىرمەلى تاپسىرمالار
تەحنيكالىق قۇرالدار: ينتەربەلسەندى تاقتا، ءۇنتاسپا
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، مۋزىكا، ماتەماتيكا، گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
- بالالار، بۇگىن ساباققا قوناقتار كەلىپ وتىر. ساباقتا ءبىز ءوزىمىزدىڭ ءبىلىمدى، مادەنيەتتى، ۇلگىلى وقۋشىلار ەكەندىگىمىزدى تانىتىپ، دۇرىس سويلەپ، انىق ايتۋعا تىرىسايىق.
- سەندەرگە ەرەكشە حابارلاما ايتقالى تۇرمىن. ول ءۇشىن الدىمەن سەندەردىڭ ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى قالاي ورىنداعاندارىڭدى بىلگىم كەلىپ تۇر.
166 - جاتتىعۋ سان ەسىم ەملەسىنە قاتىستى ەرەجەلەردى ەسكە ءتۇسىرىپ، ماتىندەگى قاتەنى تۇزەتىپ جازۋ.
- بالالار، ءقازىر قاي مەزگىل؟
- قىس مەزگىلىندە نەشە اي بار؟
- بۇگىن جەلتوقساننىڭ نەشىنشى جۇلدىزى؟
ءبىلىمدى جان - جاقتى تەكسەرۋ.
1. ءسوز تابى دەگەنىمىز نە؟
2. قازاق تىلىندە قانشا ءسوز تابى بار؟
3. سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
4. سان ەسىم قانداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى؟
5. سان ەسىم تۇلعاسىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
6. سان ەسىم قۇرامىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
7. سان ەسىم ماعىناسىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
8. سان ەسىم ماعىناسىنا قاراي تۇرلەرىن اتا
9. ەلۋلەپ - ماعىناسىنا قاراي قانداي سان ەسىم؟
10. ەسەپتىك سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
11. ەسەپتىك سان ەسىمگە مىسال كەلتىر.
12. رەتتىك سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
13. رەتتىك سان ەسىم قالاي جاسالادى؟
14. جيناقتىق سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
15. بولشەكتىك سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
ساياحات كارتاسى
1. « اۋەجاي» ايالداماسى
2. «بايتەرەك» ايالداماسى
3. «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم سارايى» ايالداماسى
4. «اق وردا» ايالداماسى
5. «حان شاتىر» ايالداماسى
1 - ايالداما «اۋەجاي»
«حالىقارالىق – استانا» اۋەجايى كىشىگىرىم ۇشاقتارعا قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن 1931 جىلى نەگىزى قالانعان شاعىن اۋەجاي بولعان. بۇگىندە زامان تالابىنا ساي كەلەتىن ەڭ ءىرى اۋەجايلاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. اۋەجايدا تاۋلىك بويى الىس جانە جاقىن شەتەل ايماقتارىنا ۇشاتىن 40 شاقتى ۇشاققا جانە 14 اۆياكومپانيانىڭ تۇراقتى جولاۋشىلار رەيستەرىنە قىزمەت ەتەدى.
2 - ايالداما «بايتەرەك»
«استانا - بايتەرەك» مونۋمەنتى – ەلوردامىز استانا قالاسىنىڭ نەگىزگى نىشانى. بايتەرەك - ەجەلگى تانىم بويىنشا، تىلسىم قاسيەتكە يە الىپ اعاش. "ءباي" - ۇلكەن، العاشقى دەگەن ۇعىمداردى، ال تەرەك (پارسى تىلىندە - داراق) «اعاش» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. دەمەك "بايتەرەك" ەكى ءسوزدىڭ بىرىگۋىنەن جاسالىپ، «ءزاۋلىم اعاش»دەگەندى تانىتادى.
مونۋمەنت ۇزىن تەمىرلى قۇرىلىمداردان، شىنىدان، مەتالدان، بەتوننان تۇرعىزىلعان. الىپ شاردىڭ ءتۇسى حامەلەون شىنىلارمەن كومكەرىلگەن. كۇننىڭ شاپاعىنا شاعىلىسىپ، ءار ءتۇرلى تۇسكە قۇبىلىپ تۇرادى.
سالماعى 1000 توننادان اسادى. 97 مەتردى قۇرايتىن كورىنىس كەشەنى قالانىڭ كوركەم بەينەسىن اشادى. 97 سانى كەزدەيسوق ەمەس، ول استانانىڭ الماتىدان استاناعا اۋىسقان مەزگىلىن بىلدىرەدى.
پانورامالىق زال ورتاسىندا 17 جاپىراقتان تۇراتىن، 17 ءتۇرلى الەم دىندەرىنىڭ ۋاكىلدەرى قولى قويىلعان اعاش گلوبۋسى ورنالاسقان. ال قاسىندا مونۋمەنتتى جاساۋ ويى تۋىنداعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ الاقانىنىڭ ءىزى بار. ەگەر الاقانعا قولدى قويىپ، ارمان - تىلەك تىلەسە، ورىندالادى دەپ ايتىلادى.
كەلۋشىلەر پانورامالىق ليفتىمەن اينەك «شاردا» ورنالاسقان كەڭ زالدارعا كوتەرىلىپ، «قۇس ۇشاتىن» بيىكتىكتەن ەگەمەندى قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسىندا بولعان جانە بولىپ جاتقان وزگەرىستەردى كورە الادى.
ويلى بولساڭ، وزىپ كور.
سوزدەردەن سان ەسىمدەر شىعارىپ، قۇرامىن انىقتاۋ سانداردى جازۋ دارا سان ەسىمدەر كۇردەلى سان ەسىمدەر
كەكىلىك 2 +
تۇشكىرۋ 3 +
التىن جۇزىك 600 +
جەتىلدى 7 +
ءجۇزىم بىركەلكى ءپىسىپتى 101 +
كۇشتى 3 +
توعىزقۇمالاق 9 +
بالتىر 6 +
تون سەگىز ەدى 18 +
ونىڭ بەسىگى 15 +
كەيبىر 1 +
مىڭباي – كۇشتى جىگىت 1003 +
3 - ايالداما «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم سارايى»
ساۋلەت ونەرىنىڭ تاماشا ەسكەرتكىشى قازاقستاننىڭ استانا قالاسىندا 2006 جىلعى قىركۇيەك ايىندا شاڭىراق كوتەرىپ، ول بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىنا اينالدى. نەبارى 14 ايدىڭ ىشىندە سالىنىپ بىتكەن بۇل پيراميدانىڭ بيىكتىگى 25 قاباتتى ۇيگە تەڭ. پيراميدانىڭ جەر استىنداعى كورىنبەيتىن قاباتىنىڭ بيىكتىگى 13 مەتر بولسا، جەر بەتىنەن ۇشكىر بيىگىنە دەيىنگى ارالىق 62 مەتر، سوندا بارلىعى – 75 مەتر
استانا قالاسىنداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىنا اينالعان بۇل پيراميدا عيماراتى يدەياسىنىڭ ءتۇپ اۆتورى – قازاق ەلىنىڭ باسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ. ءقازىر بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا باي 1500 ورىندىق وپەرا زالى مەن ماڭىزدى كەلىسىمدەرگە قول قويىلاتىن اسپالى زال، مۇراجاي، كورمە زالى، كىتاپحانا، بارلىق ءداستۇر - ءلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ كەڭسەلەرى جۇمىس ىستەيدى. بۇل عيمارات حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قاي شارانى وتكىزۋگە دە وتە قولايلى.
پيراميدانىڭ قىزمەتكەرلەرى بىزگە تاپسىرما دايىنداعان ەكەن. ەندەشە، بالالار، تاپسىرماعا كوشەيىك. نەعۇرلىم تەز ورىنداساڭدار، سوعۇرلىم تەز كەلەسى عيماراتقا جەتەتىن بولامىز. سەندەرگە ساتتىلىك تىلەي وتىرىپ، «ماقسۇتىم - ءتىل ۇستارتىپ، ونەر شاشپاق» دەگەندەي، بۇل ساباقتا اباي اتامىزدى ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. اباي اتامىزدىڭ «تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ، ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ» دەمەكشى، ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىمىزدا، توي - دۋمانداردا ايتىلىپ جۇرگەن ولەڭ تاقىرىپتارىنىڭ كەيبىرى سانمەن اتالادى. مىسالى، «ءبىر بالا»، « جيىرما بەس»، «ەكى جيرەن»، «ءبىر كەلىنشەك»، «ون التى قىز»، «سەگىز اياق» (ءان تىڭداۋ)
تالداۋ – تابىس كىلتى.
ءى توپ
سان ەسىمدەرگە فونولوگيالىق تالداۋ جاساۋ (بەس، جەتەۋ)
ءىى توپ
سان ەسىمدەرگە فونەتيكالىق تالداۋ جاساۋ (وتىز، ەلۋدەن)
ءىىى توپ
سان ەسىمدەرگە ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاساۋ (توعىز، التىنشى)
4 - ايالداما «اق وردا»
ويلان، ىزدەن تاپ.
اق وردا عيماراتىنىڭ جالپى كولەمى 36 720 م2. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ اق ورداسىنىڭ رەسمي تۇساۋكەسەرى 2004 جىلى 24 جەلتوقسان كۇنى ءوتتى. عيماراتتىڭ بيىكتىگى 80 م. عيمارات جەر بەتىندە 5 جانە جەر استىنداعى 2 قاباتتان تۇرادى، ونىڭ ىشىندە جەر بەتىندەگى 1 - قاباتتىڭ بيىكتىگى 10 م.، قالعان قاباتتاردىڭ بيىكتىگى 5 م.
«اق وردا» بىزگە ساندىق سىيعا تارتىپ وتىر. بۇل – جاي ساندىق ەمەس، سيقىرلى ساندىق. ال ەندى وسى ساندىقتىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپ، كەلەسى عيماراتقا جەتەيىك.
وي قوزعاۋ.
ءى توپ جۇمباقتار شەشۋ
1. ەكى تىشقان بىرلەسىپ كەسىپ - ءپىشىپ بەرەدى،
ەكەۋى بىرگە جۇرمەسە، جوق قوي بىزگە كەرەگى. (قايشى)
2. ون كوزى بار وزىندە،
ون سانى بار كوزىندە.
كوزىنە ساۋساق سالاسىڭ،
جىراقتان حابار الاسىڭ. (تەلەفون)
3. قاتار تۇرىپ ەكەۋى،
ءبىرىن - ءبىرى كورمەيدى
كور دەسەڭ دە كورمەيدى. (ەكى كوز)
4. ءۇي ىشىندە
وتىز ەكى باتىر
كىرگەندەردى
وتاپ، تۋراپ جاتىر. (ءتىس)
5. ءۇش - ءتورت قانا ءتىسى بار،
ءشوپ كوتەرەر كۇشى بار. (ايىر)
ءىى توپ سان ەسىمى بار ماقال - ماتەلدەردى كىم كوپ بىلەدى ەكەن؟
ءىىى توپ ماتەماتيكالىق جۇمباقتاردىڭ شەشۋىن تاپ.
مۇز ايدىندا جەتى بالا،
اسىر ساپ ءجۇر سىرعاناپ،
سىرعاناماي ەكى بالا،
جاعالاۋدا تۇر قاراپ
ەندى وسى بالانىڭ
سانىن ايتساڭ جارادىڭ (توعىز)
ءىى توپ
ەكى اياق پەن ەكى قول،
ءبىر اۋىز بەن ءبىر ءتىلىڭ،
نەشەۋ بولدى، قانە، بول،
ساناپ شىعار كىم بۇرىن (التى)
ءىىى توپ
تال باسىندا ءتىزىلىپ،
ون جاپىراق تۇر ەدى.
جەل سوقتى دا ءۇزىلىپ،
ۇشىپ كەتتى بىرەۋى.
ىزىنشە ونىڭ جۇلىنىپ،
ءتۇستى تاعى بەسەۋى.
تۇر ءالى دە ءىلىنىپ،
جاپىراقتىڭ نەشەۋى. (ءتورت)
5 - ايالداما «حان شاتىرى»
. حان شاتىر» - استانا قالاسىنداعى ءىرى ويىن - ساۋىق ورتالىعى. ول 2010 جىلى 6 شىلدەدە استانا كۇنىنە وراي اشىلعان. مەتالل قوندىرعىلاردىڭ جالپى سالماعى 2300 توننا، ال تۇتاس تۇعىرعا قوندىرىلاتىن شاتىردىڭ بيىكتىگى 150 مەتر.
“حان شاتىردىڭ” ىشكى كولەمى 110 مىڭ شارشى مەتر اۋماقتى الىپ جاتىر. وندا ۇلكەن قالالىق ب ا ق، ءىرى ساۋدا ورتالىقتارى، كينوتەاتر، كونسەرت زالدارى بولادى. سونىمەن بىرگە عيماراتتىڭ بارلىق قاباتتارىندا ءدامحانالار ورنالاسقان. ورتالىقتىڭ ىشىندە تروپيكالىق باقتار، گۇلزارلار بار. بالالاردىڭ تاماشا دەمالىسى ءۇشىن بيىكتىگى 7 جانە 4 مەتردى قۇرايتىن سۋ سىرعاناقتارى جابدىقتالعان.
ەندى كەلەسى ايالداماعا ءوتۋ ءۇشىن «حانشاتىرى» ايالداماسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ كورەيىك.
شىعارماشىلىق جۇمىس
1. سۋرەتكە قاراپ، ىشىندە سان ەسىمى بار ءماتىن قۇراستىر.
2. كەستەنى تولتىر
سان ەسىم مىسالدارى ەسەپتىك رەتتىك جيناقتىق بولجالدىق توپتاۋ بولشەكتىك
ءبىر مىڭ ەكى ءجۇز بەس +
جەتەۋ +
ەكىدەن ءبىر +
وتىزىنشى +
بەس - بەستەن +
بەسىنشى +
بەسكە جۋىق +
جۇزدەگەن +
وننان +
بىرەۋ +
ەكى ءبۇتىن وننان ءۇش +
1. - بالالار، ساياحات ۇنادى ما؟
- استانا قالاسى قانداي ەكەن؟
- كانە، بالالار، الدا ساناۋلى كۇندەردەن كەيىن قانداي مەرەكە بار؟
- 16 جەلتوقسان – تاۋەلسىزدىك كۇنى.
- بيىل تاۋەلسىز ەل بولعانىمىزعا قانشا جىل؟
- 22 جىل.
- ال ءبىز وسىنداي تاۋەلسىز ەلدىڭ باقىتتى بالالارى بولعانىمىزعا قۋانامىز عوي، يا!
- ولاي بولسا، مىنا نارسەگە قۇلاق تۇرەيىكشى.
2. قارعا تامىرلى قازاقتىڭ ۇرپاق تاربيەسىندە سان ەسىم ءسوز تابىنىڭ دا الاتىن ورنى ەرەكشە. مىسالى، ءبىز 5 - سىنىپتا شەشەندىك سوزدەر بولىمىندەگى «قازىبەكتىڭ تاپقىرلىعىن» بىلەمىز، بۇقار جىراۋدىڭ قارتايعان كەزىندە كوڭىلىن سۇراماق بولىپ قازىبەك بي كەلەدى. سوندا بۇقار:- 1 - دەن 10 - عا دەيىنگى ساننىڭ ماعىناسىن ەشكىم ايتىپ بەرە المادى، سەن ايتشى،- دەيدى. سوندا قازىبەك ايتىپ بەرەدى. كانە، كىم ەسكە تۇسىرەدى. (وقۋشىلاردان سۇراۋ.)
- ءبىر دەگەنىڭىز - بىرلىگى كەتكەن ەل جامان.
- ەكى دەگەنىڭىز - ەگەسىپ كەتكەن ەر جامان.
- ءۇش دەگەنىڭىز - ءۇش بۋناقتى شىدەردەن شوشىنعان ات جامان.
- ءتورت دەگەنىڭىز - توردە توسەك تارتىپ جاتقان جامان.
- بەس دەگەنىڭىز - بىلىكتى ادامنان بەلگىلى بالا تۋماعان جامان.
- التى دەگەنىڭىز - ايماعىن بيلەي الماعان كىسى جامان.
- جەتى دەگەنىڭىز - جەتەم دەگەن ماقساتىنا جەتە الماعان جامان.
- سەگىز دەگەنىڭىز - سەركەسىز باستاعان قوي جامان.
- توعىز دەگەنىڭىز - تولعانعانىڭىز.
- ون دەگەنىڭىز - وتكەنىڭىز، و دۇنيەگە جەتكەنىڭىز.
مىنە، وسى سەكىلدى ساناماقتاردى نەگىزگە الا وتىرىپ، وزىمىزگە ارناپ ساناماق ايتايىق.
ءبىر دەگەنىم – ءبىلىم الۋ.
ەكى دەگەنىم - ەلىن ءسۇيۋ.
ءۇش دەگەنىم - ۇلگىلى بولۋ.
ءتورت دەگەنىم - ءتوزىمدى بولۋ.
بەس دەگەنىم - بىرلىكتە بولۋ.
التى دەگەنىم - اقىلدى بولۋ.
جەتى دەگەنىم - جەتىستىككە جەتۋ.
سەگىز دەگەنىم - سەزىنە ءبىلۋ.
توعىز دەگەنىم - تولعانۋ.
ون دەگەنىم - وسىنىڭ ءبارىن ويعا الۋ.
- ولاي بولسا، بالالار، وسىنداي قاسيەتتەردى ويعا الىپ، قازاق دەگەن قاسيەتتى ەلدىڭ ءبىر پەرزەنتى بولۋ ءۇشىن قازىبەكتەي، تولە بيدەي، ايتەكەدەي تۇلعالارى بار حالىقتىڭ ءىزىن جالعاستىرۋشى «ءبىز كىمبىز؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى.
ايتەكە بي تولە بي قازىبەك بي
ءبىز كىمبىز؟
كەشە بۇگىن ەرتەڭ
3 - 4 جاسار 6 - سىنىپ ءححى عاسىردىڭ
ءبىز بالدىرعان وقۋشىسى بولاشاق
بالامىز ءبىلىم قۋعان بارىستارىمىز
ورەنبىز
- ال، ءبىلىم قۋعان ورەندەرىم، مىنا سۇراققا قانداي جاۋاپ تابار ەكەنسىڭدەر؟
- ءبىلىم قىمبات پا، بايلىق قىمبات پا؟ (وقۋشىلار پىكىرىن تىڭداۋ)
وقۋشىلار ءبىلىمىن باعالاۋ
ۇيگە تاپسىرما:
1. كيەلى سانداردىڭ قاسيەتتەرى تۋرالى مالىمەت جيناۋ
2. سان ەسىم تاقىرىبىنا 10 تەست قۇراستىرۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ سان ەسىمنەن العان بىلىمدەرىن نىعايتۋ، تياناقتاۋ، تەوريالىق بىلىمدەرىن تاجىريبەمەن ۇشتاستىرۋ؛
2) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ تاپقىرلىق، ىزدەنىمپازدىق، ويلاۋ قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ، ويىن تياناقتى، اسەرلى جەتكىزۋ ارقىلى شىعارماشىلىق ىزدەنىستەرىن دامىتا ءتۇسۋ؛
3) تاربيەلىك: وتانىن سۇيۋگە، پاتريوتيزمگە، ادامگەرشىلىككە، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ. ەلىنە، جەرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق
ساباقتىڭ ءتيپى: قايتالاۋ ساباق
قولدانىلاتىن ءادىس - تاسىلدەر: توپپەن جۇمىس، رەپرودۋكتيۆتىك.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، ۇلەستىرمەلى تاپسىرمالار
تەحنيكالىق قۇرالدار: ينتەربەلسەندى تاقتا، ءۇنتاسپا
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، مۋزىكا، ماتەماتيكا، گەوگرافيا
ساباقتىڭ بارىسى:
پسيحولوگيالىق دايىندىق.
- بالالار، بۇگىن ساباققا قوناقتار كەلىپ وتىر. ساباقتا ءبىز ءوزىمىزدىڭ ءبىلىمدى، مادەنيەتتى، ۇلگىلى وقۋشىلار ەكەندىگىمىزدى تانىتىپ، دۇرىس سويلەپ، انىق ايتۋعا تىرىسايىق.
- سەندەرگە ەرەكشە حابارلاما ايتقالى تۇرمىن. ول ءۇشىن الدىمەن سەندەردىڭ ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى قالاي ورىنداعاندارىڭدى بىلگىم كەلىپ تۇر.
166 - جاتتىعۋ سان ەسىم ەملەسىنە قاتىستى ەرەجەلەردى ەسكە ءتۇسىرىپ، ماتىندەگى قاتەنى تۇزەتىپ جازۋ.
- بالالار، ءقازىر قاي مەزگىل؟
- قىس مەزگىلىندە نەشە اي بار؟
- بۇگىن جەلتوقساننىڭ نەشىنشى جۇلدىزى؟
ءبىلىمدى جان - جاقتى تەكسەرۋ.
1. ءسوز تابى دەگەنىمىز نە؟
2. قازاق تىلىندە قانشا ءسوز تابى بار؟
3. سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
4. سان ەسىم قانداي سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەدى؟
5. سان ەسىم تۇلعاسىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
6. سان ەسىم قۇرامىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
7. سان ەسىم ماعىناسىنا قاراي نەشەگە بولىنەدى؟
8. سان ەسىم ماعىناسىنا قاراي تۇرلەرىن اتا
9. ەلۋلەپ - ماعىناسىنا قاراي قانداي سان ەسىم؟
10. ەسەپتىك سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
11. ەسەپتىك سان ەسىمگە مىسال كەلتىر.
12. رەتتىك سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
13. رەتتىك سان ەسىم قالاي جاسالادى؟
14. جيناقتىق سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
15. بولشەكتىك سان ەسىم دەگەنىمىز نە؟
ساياحات كارتاسى
1. « اۋەجاي» ايالداماسى
2. «بايتەرەك» ايالداماسى
3. «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم سارايى» ايالداماسى
4. «اق وردا» ايالداماسى
5. «حان شاتىر» ايالداماسى
1 - ايالداما «اۋەجاي»
«حالىقارالىق – استانا» اۋەجايى كىشىگىرىم ۇشاقتارعا قىزمەت كورسەتۋ ءۇشىن 1931 جىلى نەگىزى قالانعان شاعىن اۋەجاي بولعان. بۇگىندە زامان تالابىنا ساي كەلەتىن ەڭ ءىرى اۋەجايلاردىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. اۋەجايدا تاۋلىك بويى الىس جانە جاقىن شەتەل ايماقتارىنا ۇشاتىن 40 شاقتى ۇشاققا جانە 14 اۆياكومپانيانىڭ تۇراقتى جولاۋشىلار رەيستەرىنە قىزمەت ەتەدى.
2 - ايالداما «بايتەرەك»
«استانا - بايتەرەك» مونۋمەنتى – ەلوردامىز استانا قالاسىنىڭ نەگىزگى نىشانى. بايتەرەك - ەجەلگى تانىم بويىنشا، تىلسىم قاسيەتكە يە الىپ اعاش. "ءباي" - ۇلكەن، العاشقى دەگەن ۇعىمداردى، ال تەرەك (پارسى تىلىندە - داراق) «اعاش» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. دەمەك "بايتەرەك" ەكى ءسوزدىڭ بىرىگۋىنەن جاسالىپ، «ءزاۋلىم اعاش»دەگەندى تانىتادى.
مونۋمەنت ۇزىن تەمىرلى قۇرىلىمداردان، شىنىدان، مەتالدان، بەتوننان تۇرعىزىلعان. الىپ شاردىڭ ءتۇسى حامەلەون شىنىلارمەن كومكەرىلگەن. كۇننىڭ شاپاعىنا شاعىلىسىپ، ءار ءتۇرلى تۇسكە قۇبىلىپ تۇرادى.
سالماعى 1000 توننادان اسادى. 97 مەتردى قۇرايتىن كورىنىس كەشەنى قالانىڭ كوركەم بەينەسىن اشادى. 97 سانى كەزدەيسوق ەمەس، ول استانانىڭ الماتىدان استاناعا اۋىسقان مەزگىلىن بىلدىرەدى.
پانورامالىق زال ورتاسىندا 17 جاپىراقتان تۇراتىن، 17 ءتۇرلى الەم دىندەرىنىڭ ۋاكىلدەرى قولى قويىلعان اعاش گلوبۋسى ورنالاسقان. ال قاسىندا مونۋمەنتتى جاساۋ ويى تۋىنداعان قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ الاقانىنىڭ ءىزى بار. ەگەر الاقانعا قولدى قويىپ، ارمان - تىلەك تىلەسە، ورىندالادى دەپ ايتىلادى.
كەلۋشىلەر پانورامالىق ليفتىمەن اينەك «شاردا» ورنالاسقان كەڭ زالدارعا كوتەرىلىپ، «قۇس ۇشاتىن» بيىكتىكتەن ەگەمەندى قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسىندا بولعان جانە بولىپ جاتقان وزگەرىستەردى كورە الادى.
ويلى بولساڭ، وزىپ كور.
سوزدەردەن سان ەسىمدەر شىعارىپ، قۇرامىن انىقتاۋ سانداردى جازۋ دارا سان ەسىمدەر كۇردەلى سان ەسىمدەر
كەكىلىك 2 +
تۇشكىرۋ 3 +
التىن جۇزىك 600 +
جەتىلدى 7 +
ءجۇزىم بىركەلكى ءپىسىپتى 101 +
كۇشتى 3 +
توعىزقۇمالاق 9 +
بالتىر 6 +
تون سەگىز ەدى 18 +
ونىڭ بەسىگى 15 +
كەيبىر 1 +
مىڭباي – كۇشتى جىگىت 1003 +
3 - ايالداما «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم سارايى»
ساۋلەت ونەرىنىڭ تاماشا ەسكەرتكىشى قازاقستاننىڭ استانا قالاسىندا 2006 جىلعى قىركۇيەك ايىندا شاڭىراق كوتەرىپ، ول بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىنا اينالدى. نەبارى 14 ايدىڭ ىشىندە سالىنىپ بىتكەن بۇل پيراميدانىڭ بيىكتىگى 25 قاباتتى ۇيگە تەڭ. پيراميدانىڭ جەر استىنداعى كورىنبەيتىن قاباتىنىڭ بيىكتىگى 13 مەتر بولسا، جەر بەتىنەن ۇشكىر بيىگىنە دەيىنگى ارالىق 62 مەتر، سوندا بارلىعى – 75 مەتر
استانا قالاسىنداعى بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىنا اينالعان بۇل پيراميدا عيماراتى يدەياسىنىڭ ءتۇپ اۆتورى – قازاق ەلىنىڭ باسشىسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ. ءقازىر بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايىندا باي 1500 ورىندىق وپەرا زالى مەن ماڭىزدى كەلىسىمدەرگە قول قويىلاتىن اسپالى زال، مۇراجاي، كورمە زالى، كىتاپحانا، بارلىق ءداستۇر - ءلى ءدىن وكىلدەرىنىڭ كەڭسەلەرى جۇمىس ىستەيدى. بۇل عيمارات حالىقارالىق دەڭگەيدەگى قاي شارانى وتكىزۋگە دە وتە قولايلى.
پيراميدانىڭ قىزمەتكەرلەرى بىزگە تاپسىرما دايىنداعان ەكەن. ەندەشە، بالالار، تاپسىرماعا كوشەيىك. نەعۇرلىم تەز ورىنداساڭدار، سوعۇرلىم تەز كەلەسى عيماراتقا جەتەتىن بولامىز. سەندەرگە ساتتىلىك تىلەي وتىرىپ، «ماقسۇتىم - ءتىل ۇستارتىپ، ونەر شاشپاق» دەگەندەي، بۇل ساباقتا اباي اتامىزدى ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. اباي اتامىزدىڭ «تۋعاندا دۇنيە ەسىگىن اشادى ولەڭ، ولەڭمەن جەر قوينىنا كىرەر دەنەڭ» دەمەكشى، ءبىزدىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىمىزدا، توي - دۋمانداردا ايتىلىپ جۇرگەن ولەڭ تاقىرىپتارىنىڭ كەيبىرى سانمەن اتالادى. مىسالى، «ءبىر بالا»، « جيىرما بەس»، «ەكى جيرەن»، «ءبىر كەلىنشەك»، «ون التى قىز»، «سەگىز اياق» (ءان تىڭداۋ)
تالداۋ – تابىس كىلتى.
ءى توپ
سان ەسىمدەرگە فونولوگيالىق تالداۋ جاساۋ (بەس، جەتەۋ)
ءىى توپ
سان ەسىمدەرگە فونەتيكالىق تالداۋ جاساۋ (وتىز، ەلۋدەن)
ءىىى توپ
سان ەسىمدەرگە ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاساۋ (توعىز، التىنشى)
4 - ايالداما «اق وردا»
ويلان، ىزدەن تاپ.
اق وردا عيماراتىنىڭ جالپى كولەمى 36 720 م2. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ اق ورداسىنىڭ رەسمي تۇساۋكەسەرى 2004 جىلى 24 جەلتوقسان كۇنى ءوتتى. عيماراتتىڭ بيىكتىگى 80 م. عيمارات جەر بەتىندە 5 جانە جەر استىنداعى 2 قاباتتان تۇرادى، ونىڭ ىشىندە جەر بەتىندەگى 1 - قاباتتىڭ بيىكتىگى 10 م.، قالعان قاباتتاردىڭ بيىكتىگى 5 م.
«اق وردا» بىزگە ساندىق سىيعا تارتىپ وتىر. بۇل – جاي ساندىق ەمەس، سيقىرلى ساندىق. ال ەندى وسى ساندىقتىڭ سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرىپ، كەلەسى عيماراتقا جەتەيىك.
وي قوزعاۋ.
ءى توپ جۇمباقتار شەشۋ
1. ەكى تىشقان بىرلەسىپ كەسىپ - ءپىشىپ بەرەدى،
ەكەۋى بىرگە جۇرمەسە، جوق قوي بىزگە كەرەگى. (قايشى)
2. ون كوزى بار وزىندە،
ون سانى بار كوزىندە.
كوزىنە ساۋساق سالاسىڭ،
جىراقتان حابار الاسىڭ. (تەلەفون)
3. قاتار تۇرىپ ەكەۋى،
ءبىرىن - ءبىرى كورمەيدى
كور دەسەڭ دە كورمەيدى. (ەكى كوز)
4. ءۇي ىشىندە
وتىز ەكى باتىر
كىرگەندەردى
وتاپ، تۋراپ جاتىر. (ءتىس)
5. ءۇش - ءتورت قانا ءتىسى بار،
ءشوپ كوتەرەر كۇشى بار. (ايىر)
ءىى توپ سان ەسىمى بار ماقال - ماتەلدەردى كىم كوپ بىلەدى ەكەن؟
ءىىى توپ ماتەماتيكالىق جۇمباقتاردىڭ شەشۋىن تاپ.
مۇز ايدىندا جەتى بالا،
اسىر ساپ ءجۇر سىرعاناپ،
سىرعاناماي ەكى بالا،
جاعالاۋدا تۇر قاراپ
ەندى وسى بالانىڭ
سانىن ايتساڭ جارادىڭ (توعىز)
ءىى توپ
ەكى اياق پەن ەكى قول،
ءبىر اۋىز بەن ءبىر ءتىلىڭ،
نەشەۋ بولدى، قانە، بول،
ساناپ شىعار كىم بۇرىن (التى)
ءىىى توپ
تال باسىندا ءتىزىلىپ،
ون جاپىراق تۇر ەدى.
جەل سوقتى دا ءۇزىلىپ،
ۇشىپ كەتتى بىرەۋى.
ىزىنشە ونىڭ جۇلىنىپ،
ءتۇستى تاعى بەسەۋى.
تۇر ءالى دە ءىلىنىپ،
جاپىراقتىڭ نەشەۋى. (ءتورت)
5 - ايالداما «حان شاتىرى»
. حان شاتىر» - استانا قالاسىنداعى ءىرى ويىن - ساۋىق ورتالىعى. ول 2010 جىلى 6 شىلدەدە استانا كۇنىنە وراي اشىلعان. مەتالل قوندىرعىلاردىڭ جالپى سالماعى 2300 توننا، ال تۇتاس تۇعىرعا قوندىرىلاتىن شاتىردىڭ بيىكتىگى 150 مەتر.
“حان شاتىردىڭ” ىشكى كولەمى 110 مىڭ شارشى مەتر اۋماقتى الىپ جاتىر. وندا ۇلكەن قالالىق ب ا ق، ءىرى ساۋدا ورتالىقتارى، كينوتەاتر، كونسەرت زالدارى بولادى. سونىمەن بىرگە عيماراتتىڭ بارلىق قاباتتارىندا ءدامحانالار ورنالاسقان. ورتالىقتىڭ ىشىندە تروپيكالىق باقتار، گۇلزارلار بار. بالالاردىڭ تاماشا دەمالىسى ءۇشىن بيىكتىگى 7 جانە 4 مەتردى قۇرايتىن سۋ سىرعاناقتارى جابدىقتالعان.
ەندى كەلەسى ايالداماعا ءوتۋ ءۇشىن «حانشاتىرى» ايالداماسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ كورەيىك.
شىعارماشىلىق جۇمىس
1. سۋرەتكە قاراپ، ىشىندە سان ەسىمى بار ءماتىن قۇراستىر.
2. كەستەنى تولتىر
سان ەسىم مىسالدارى ەسەپتىك رەتتىك جيناقتىق بولجالدىق توپتاۋ بولشەكتىك
ءبىر مىڭ ەكى ءجۇز بەس +
جەتەۋ +
ەكىدەن ءبىر +
وتىزىنشى +
بەس - بەستەن +
بەسىنشى +
بەسكە جۋىق +
جۇزدەگەن +
وننان +
بىرەۋ +
ەكى ءبۇتىن وننان ءۇش +
1. - بالالار، ساياحات ۇنادى ما؟
- استانا قالاسى قانداي ەكەن؟
- كانە، بالالار، الدا ساناۋلى كۇندەردەن كەيىن قانداي مەرەكە بار؟
- 16 جەلتوقسان – تاۋەلسىزدىك كۇنى.
- بيىل تاۋەلسىز ەل بولعانىمىزعا قانشا جىل؟
- 22 جىل.
- ال ءبىز وسىنداي تاۋەلسىز ەلدىڭ باقىتتى بالالارى بولعانىمىزعا قۋانامىز عوي، يا!
- ولاي بولسا، مىنا نارسەگە قۇلاق تۇرەيىكشى.
2. قارعا تامىرلى قازاقتىڭ ۇرپاق تاربيەسىندە سان ەسىم ءسوز تابىنىڭ دا الاتىن ورنى ەرەكشە. مىسالى، ءبىز 5 - سىنىپتا شەشەندىك سوزدەر بولىمىندەگى «قازىبەكتىڭ تاپقىرلىعىن» بىلەمىز، بۇقار جىراۋدىڭ قارتايعان كەزىندە كوڭىلىن سۇراماق بولىپ قازىبەك بي كەلەدى. سوندا بۇقار:- 1 - دەن 10 - عا دەيىنگى ساننىڭ ماعىناسىن ەشكىم ايتىپ بەرە المادى، سەن ايتشى،- دەيدى. سوندا قازىبەك ايتىپ بەرەدى. كانە، كىم ەسكە تۇسىرەدى. (وقۋشىلاردان سۇراۋ.)
- ءبىر دەگەنىڭىز - بىرلىگى كەتكەن ەل جامان.
- ەكى دەگەنىڭىز - ەگەسىپ كەتكەن ەر جامان.
- ءۇش دەگەنىڭىز - ءۇش بۋناقتى شىدەردەن شوشىنعان ات جامان.
- ءتورت دەگەنىڭىز - توردە توسەك تارتىپ جاتقان جامان.
- بەس دەگەنىڭىز - بىلىكتى ادامنان بەلگىلى بالا تۋماعان جامان.
- التى دەگەنىڭىز - ايماعىن بيلەي الماعان كىسى جامان.
- جەتى دەگەنىڭىز - جەتەم دەگەن ماقساتىنا جەتە الماعان جامان.
- سەگىز دەگەنىڭىز - سەركەسىز باستاعان قوي جامان.
- توعىز دەگەنىڭىز - تولعانعانىڭىز.
- ون دەگەنىڭىز - وتكەنىڭىز، و دۇنيەگە جەتكەنىڭىز.
مىنە، وسى سەكىلدى ساناماقتاردى نەگىزگە الا وتىرىپ، وزىمىزگە ارناپ ساناماق ايتايىق.
ءبىر دەگەنىم – ءبىلىم الۋ.
ەكى دەگەنىم - ەلىن ءسۇيۋ.
ءۇش دەگەنىم - ۇلگىلى بولۋ.
ءتورت دەگەنىم - ءتوزىمدى بولۋ.
بەس دەگەنىم - بىرلىكتە بولۋ.
التى دەگەنىم - اقىلدى بولۋ.
جەتى دەگەنىم - جەتىستىككە جەتۋ.
سەگىز دەگەنىم - سەزىنە ءبىلۋ.
توعىز دەگەنىم - تولعانۋ.
ون دەگەنىم - وسىنىڭ ءبارىن ويعا الۋ.
- ولاي بولسا، بالالار، وسىنداي قاسيەتتەردى ويعا الىپ، قازاق دەگەن قاسيەتتى ەلدىڭ ءبىر پەرزەنتى بولۋ ءۇشىن قازىبەكتەي، تولە بيدەي، ايتەكەدەي تۇلعالارى بار حالىقتىڭ ءىزىن جالعاستىرۋشى «ءبىز كىمبىز؟» دەگەن سۇراق تۋىندايدى.
ايتەكە بي تولە بي قازىبەك بي
ءبىز كىمبىز؟
كەشە بۇگىن ەرتەڭ
3 - 4 جاسار 6 - سىنىپ ءححى عاسىردىڭ
ءبىز بالدىرعان وقۋشىسى بولاشاق
بالامىز ءبىلىم قۋعان بارىستارىمىز
ورەنبىز
- ال، ءبىلىم قۋعان ورەندەرىم، مىنا سۇراققا قانداي جاۋاپ تابار ەكەنسىڭدەر؟
- ءبىلىم قىمبات پا، بايلىق قىمبات پا؟ (وقۋشىلار پىكىرىن تىڭداۋ)
وقۋشىلار ءبىلىمىن باعالاۋ
ۇيگە تاپسىرما:
1. كيەلى سانداردىڭ قاسيەتتەرى تۋرالى مالىمەت جيناۋ
2. سان ەسىم تاقىرىبىنا 10 تەست قۇراستىرۋ
You Might Also Like
