ساق شىراق
بەس كورىنىستى قويىلىم
قاتىسۋشىلار:
بايسال — رۋباسى، كوسەم
اباق — ابىز
باسبۇقا — باس قولباسشى، باتىر
بايبارىس — بايسالدىڭ ءىنىسى، باتىر
شىراق — بوزبالا، جاسى 17-دە
ايارۋ — شىراقتىڭ قالىڭدىعى، جاسى 14-تە
ءى داريي — پارسى پاتشاسى
راناسبات — پارسى قولباسشىسى
ساقشى، جاساۋىل، اسكەرلەر، ت.ب.
ءبىرىنشى كورىنىس
كوكتەۋدەگى كوكتەم. شىراق پەن ايارۋ تاۋ ەتەگىندەگى بۇلاق باسىندا.
شىراق. ايارۋ! بەرى قاراشى! اناۋ زەڭگىر اسپان مەن كوز ۇشىن-داعى كوكجيەك، مىنا كوك مايسا كوگال مەن ءمولدىر بۇلاق قانداي عاجاپ! بۇگىن اينالا توڭىرەك نەگە سونشا قۇلپىرىپ كەتكەن؟! اسپان شايداي اشىق، تاۋ قول سوزىمدا، اڭعاردان ەسكەن ساۋمال سامال... اتتەڭ، اتتەڭ، سيپاتتاۋعا ءتىل شورقاق!
ايارۋ. راس ايتاسىز. بۇگىن كوكتەم جارىقتىق قىس ىزعارىن قۋىپ تاستاپ، توي تويلاپ، ءان سالىپ جاتقانداي!
شىراق. مىنە، مىنە، تۋرا سولاي. كوكتەم توي تويلاپ، ءان سالىپ جاتىر.
ايارۋ. ءبىراق (سىڭعىر ەتىپ كۇلەدى) بۇل كوكتەمنەن ءسىزدىڭ كوكى-رەگىڭىزدەگى كوكتەمنىڭ بۇلقىنىسى كۇشتى مە دەپ قالدىم، جاس جىگىت! بۇگىن ەرەكشە تەبىرەنىپ، اقىن بولىپ كەتكەندەيسىز.
شىراق. ونىڭ راس، ايارۋ. مىناداي اسەم تابيعات پەن وزىڭدەي سۇلۋ بويجەتكەننىڭ قاسىندا كىسىنىڭ كوڭىلى تاسىماي، اقىن بولماي تۇرا ما!.. اتتەڭ، وسىنداي كەرەمەت ساتتەردىڭ عۇمىرى نەگە كەلتە بولادى ەكەن؟مىناداي سىرى مول سيقىرلى الەممەن قاس-قاعىمدا قوشتاسۋ دەگەن...
ايارۋ. ءيا، ءيا؟ نەگە كىدىردىڭىز؟ ءسوزىڭىزدىڭ سوڭىن جۇتپاڭىز.
شىراق. جوق، ا! ءسوز دەيتىن ءسوز ەمەس، ساندىراق قوي انشەيىن...
ايارۋ. سىزگە بۇگىن نە بولعان؟ لەزدە جادىراپ، لەزدە قىنجىلا-سىز. بىردەڭەنى ايتا الماي، وراعىتىپ تۇرعاندايسىز؟ الدەنەگە الاڭدايتىن سياقتىسىز. جاسىرماي، اشىعىن ايتىڭىزشى!
شىراق. جو-جوق، قالقام! (قىزدىڭ قولىنان ۇستايدى) الاڭدايتىن دانەڭە جوق. قورقىپ-ۇرىكپە، ەلىگىم. (كورەرمەنگە قاراپ) مەنى نە قارا باستى؟ تالايدان بەرگى جانىمدى جەگەن ارەكەتكە تاۋەكەل ەتىپ الىپ، ەندى كەلىپ قالىڭدىعىمنان جانساۋعا سۇرا-عانىم با؟ قوي، شىراق! مۇنىڭدى ايارۋ تۇرعاي، اناڭ دا سەزبەسىن. تاۋەكەل ەت تە، تاس جۇت. ەركەك بولساڭ، ەسىركەپ، مۇسىركەۋ تىلەمە.
ايارۋ. ە، باسە، سولاي دەcەڭىزشى، جارىعىم-اۋ. سولاي بولسىنشى ءاماندا. (كورەرمەنگە قاراپ) اپىراي، كەشەدەن بەرى جۇرەك شىركىن اتقاقتاي بەرەتىنى نەسى ەكەن؟ الدەنەدەن سەزىك الىپ، سەكەمدەنە مە، نەمەنە؟
شىراق. ايتسە دە ءقاۋىپ بارىن جاسىرا المان. ەل شەتىنە جاۋ كىردى، ەرتەڭ ءتۇس اۋا وسىندا كەلىپ قالۋى دا عاجاپ ەمەس.
ايارۋ. نە دەيسىز؟ راس پا؟ وندا الگىدەن بەرى نەگە ايتپاي تۇرسىز؟
شىراق. راس، الگىندە جول-جونەكەي ەستىدىم... بىردەن ايتپاعا-نىم — ەكەۋمىز الاڭسىز سىرلاسايىق دەگەم. ءبىراق بولمايدى ەكەن، مەن كەتەيىن. ەندىگى يگى جاقسىلار باس قوسىپ، كەڭەسىپ جاتقان دا شىعار. ءتاڭىرىم قولداپ، ەلدى جاۋدان ازات ەتسەك، جاز جايلاۋدا توي جاساپ، وڭاشا وتاۋ تىگەرمىز. قوش، ايىم!
ايارۋ (ساسقالاقتاپ). ياپىراۋ، وسىنشا تۇتقيىل بولارىن كىم ويلاعان... ءسال ايالداڭىزشى. تاڭىرىمنەن تىلەك تىلەيىن. (اسپانعا قاراپ) و، كوك ءتاڭىرى! ارىسىمنىڭ التىن باسىن، تالايلى تاع-دىرىن ءبىر ءوزىڭنىڭ قۇزىرىڭا تاپسىردىم! وعان وڭ قاباعىڭمەن قاراعايسىڭ، مەيىرىمىڭدى توگىپ، شاپاعاتىڭا بولەگەيسىڭ!
شىراق. ايتقانىڭ كەلسىن، ايارۋىم! سەنى دە، ەڭسەلى ەلىمدى دە اۋەلى كوك تاڭىرىنە، سوسىن سان عاسىرلار الديلەپ-ماپەلەگەن قاسيەتتى ساق دالاسىنىڭ تاۋى مەن تاسىنا، سايى مەن سالاسىنا تاپسىردىم. ال، قالقام، قايىر، قوش.
ايارۋ. قوش، باتىرىم، قوش ارىسىم! قوش! قوش!
ەكىنشى كورىنىس
سىر بويىنداعى رۋباسى بايسالدىڭ 12 قاناتتى، التىن بوساعالى اق ورداسى. رۋباسى، ابىز، باتىرلار باستاعان يگى جاقسىلاردىڭ كەڭەسى. قاباقتارى قاتۋلى، جۇزدەرى سۇستى.
ساحنا سىرتىنداعى داۋىس. ازيا مەنەۋروپانىڭ تالاي ەلىن قان قاقساتقان پارسى پاتشاسى ءى ءدارييدىڭ جەر قايىسقان قالىڭ قولى ب.د.د. 518 جىلى بەيقام جاتقان ساق دالاسىنا باسا-كوكتەپ كىردى. قول قۋسىرىپ قارسى العانداردى قولداپ، قارسىلىق كورسەتكەندەردىڭ كۇلىن كوككە ۇشىرىپ، اجال مەن ۇرەي ۇرىعىن سەۋىپ كەلە جاتقان پاتشانىڭ اتاق-داڭقى دۇركىرەپ تۇر ەدى.وسىعان دەيىن ون شاقتى ەلدى ءوز قۇزىرىنا قاراتقان ءى ءدارييدىڭ سول كەزەڭدەگى اسكەرىنىڭسانى 600 كەمەلىك تەڭىز فلوتىن قوسپاعاندا جەتى ءجۇز مىڭعا جەتىپ جىعىلاتىن...
بايسال. كۇنگەيدەگى قانداستارىمىزدان سۋىق حابار جەتتى. پارسى پاتشاسى قالىڭ قولمەن ەل شەتىنە ەنىپتى. ەرتەڭ وسىندا كەلمەك. ساق ۇلىسىنىڭ كوسەمى مەن قوڭسىلاس رۋباسىلارعا جەكە-جەكە جاۋشى اتتاندى. الايدا جالپاق ەل قۇلاقتانىپ، قالىڭ قول جينالعانشا ەكى-ۇش كۇن قاجەت. نە ىستەمەك كەرەك؟ قانداي اقىل قوساسىزدار؟
اباق ابىز. ە، ەلدىڭ ەلدىگى سىنالار ءسات تۋدى دە. تۇتقيىل ەكەنى راس. الايدا كەشەگى كىسى مەنسىنبەيتىن كير پاتشانىڭ دا كەگجيگەن باسىن كەسكەن حالىقپىز! كەسىپ قانا قويماي، توماشا حانىم ءتاڭىرى الدىنداعى سەرتىن ورىنداپ، بەس بيەنىڭ ساباسىنا قان تولتىرتىپ، قانقۇمار نەمەنىڭ باسىن سول قانعا مەلدەكدەتە تويدىردى ەمەس پە؟
وتىرعاندار (جارىسا، قۋانا ءۇن قاتىپ).
— وي-حوي، شىركىن! و دا ءبىر ساق بالاسىنىڭ الاپاسى اسىپ، مەيماناسى تاسىعان زامان ەدى-اۋ.
— سول كەزدە تۋعان ۇل ءقازىر ات جالىن تارتىپ مىنۋگە جارادى. نەسى بار؟! كوك ءتاڭىرىم قولداسا، ءالى-اق ءدارييدىڭ دا مۇزداي قۇرسانعان قالىڭ قولىنىڭ كۇلپاراسىن شىعارىپ، تورعايداي توزدىرارمىز...
— ءجون ءسوز! ءساتىن سالسا، ەرتەڭ-اق جاۋدىڭ قىل موينىنا ىرعاي ساپتى نايزانى ىرعاي-ىرعاي سالارمىز!
بايسال. اۋزىڭا ماي، اعايىن! شۇكىر، ساق بالاسى جەڭىستەن كەندە ەمەس. ەندى ەرتەڭ دە سول جەڭىسكە جەتۋدىڭ جولىن كورسەت، قالىڭ قول كەلگەنشە جاسانعان جاۋعا توتەپ بەرۋدىڭ امالىن ايت...
بايبارىس. پارسىلار ءبىزدى بەتپە-بەت شايقاستا الا الماعان سوڭ ۇنەمى ايلا-امالعا جۇگىنۋدە. كير پاتشانىڭ قۋلىعى مۇنىكىنىڭ قاسىندا استار بولماي قالدى دەي مە، نەمەنە؟
بايسال. ءدارييدىڭ قۋلىعىنا قۇرىق بويلاماسى راس كورىنەدى. اۋەلى كۇنگەيدەگى قانداستارىمىزدىڭ جاساعىن تىپ-تيپىل ەتىپتى دە، ءوز عاسكەرىنىڭ الدىڭعى شەبىنە سولاردىڭ كيىمىن كيگىزىپ، بەيبىت كەيىپتە بايقاتپاي كەلىپ جايباراقات جاتقان تاعى ءبىر قاۋىم ەلدى قانعا بوكتىرىپتى (وتىرعاندار تاڭدانىسادى، جاعا-سىن ۇستاسادى.) وسىناۋ الپىس ەكى ايلالى جاۋعا قارسى قانداي امال بار؟
باسبۇقا. اۋەلى جاۋ جولىنداعى ەلدى ۇدەرە كوشىرۋ كەرەك. وعان ارنايى جاۋشى اتتانسىن...
بايسال. الدىڭعىلارمەن بىرگە ولارعا دا جاۋشى اتتاندى.
باسبۇقا. وندا قارۋ ۇستاۋعا جارايتىننىڭ ءبارى اتقا قونسىن!
بايبارىس. قارسى شابۋ — ءقاۋىپ. ءبىزدىڭ ءبىر ساربازعا — جاۋدىڭ ءجۇز جاساعى. ەندەشە، قالىڭ قول كەلگەنشە قاشقان بولىپ، اينالىپ كەلىپ، وكپە تۇستان سوعىپ، امالداي تۇرايىق.
باسبۇقا. قاشقان جاۋعا — قاتىن بي. بەيبەرەكەت قاشا بەرسەك، جاۋ وكشە ىزىمىزگە ءتۇسىپ، ءبارىمىزدىڭ تۇبىمىزگە جەتپەسىنە كىم كەپىل.
بايبارىس. باسقا امالىڭ بولسا، ايت ءوزىڭ! سامساعان قالىڭ قولعا قالاي قارسى تۇرماقسىڭ؟
باسبۇقا. اۋەلى جاۋ شەبىنە ساداقشىلار جاساعىنان توسقاۋىل قويايىق.
بايسال. ساداقشىلار مىڭدىعىن تۇگەل جىبەر دەيمىسىڭ؟
باسبۇقا. جوق. ەكى جۇزدىك سايلاۋىت مەرگەندەر مەن ءۇش جۇزدىك قاتارداعى ساداقشىلار. ەكى توپ ەكى بەلگە بەكىنەدى. اۋەلى جاۋ جاساعىن سايلاۋىت مەرگەندەر قارسى الادى. الدىڭعى قاتارىن جۋساتا باستاعاندا جاۋ انداعايلاپ ات قويادى. سوندا مەرگەندەر ەتەككە جۇگىرىپ ءتۇسىپ، اتتارىنا مىنە سالىپ، تۇمسىق اينالىپ بارىپ، ءۇشىنشى بەلگە بەكىنەدى. سول ەكى ارادا الدىڭعى بەلگە شاۋىپ شىققان جاۋدى كەلەسى ساداقشىلار جەبەلەرىن قارشا بوراتىپ قارسى الادى. جاۋ قاتارى تاعى سيرەيدى. وسىلايشا الماسىپ وتىرادى.
بايسال. بارەكەلدى! ال جاۋىڭ وراي شاپسا شە؟
باسبۇقا. وندا ەكى قاناتقا تاعى ەكى مىڭدىق الاماندى سايلاپ قويامىز. قالعان ەكى مىڭ جاساق تاسادا تۇرادى. جاۋ قاي قاناتقا ۇمتىلسا، سوندا سالامىز.
بايسال. ح-و-وش! تابىلعان اقىل. الايدا ءبىر تۇمەنگە تولار-تولماس جاساقپەن ءبارىبىر ۇزاققا بارماسپىز. اسىلى، بۇگىن كەشكە ۇيلەردى جىعىپ، ءبارىمىز ارقانى بەتكە الامىز. قاشىپ-پىس-پايمىز. ۇدەرە كوشەمىز. ەكى مىڭدىق ەكى قاپتالدا، ال كوش سوڭى-نان قالعان قول مەن ساداقشىلار مىڭدىعى ەرىپ وتىرادى. ەڭ سوڭىندا — ەرتاۋىل جۇزدىك. وسىلايشا، جاۋدان نەداۋىر الىستاپ، ۇلىس قوسىنىنا مەيلىنشە جاقىنداي تۇسەمىز. جاۋ قۋىپ جەتسە، كوش توقتاۋسىز جۇرە بەرەدى، ءبىز باسبۇقا ايتقان تاسىلمەن قارسى الامىز... بۇعان نە دەيسىڭدەر؟
جۇرت ءبىر ءسات ءۇنسىز قالادى. وسى كەزدە ەسىكتەن ساقشى كىرەدى.
ساقشى. مۇندا ءبىر جاس جىگىت كەڭەسشىلەرگە ايتارارزۋ تىلەگىم بار دەپ، كىرۋگە رۇقسات سۇرايدى. بوگەت جاساما دەسەم، كەتەر ەمەس.
بايسال. كىرسىن! جىبەر!
ىشكە شىراق كىرەدى.
شىراق. ارمىسىزدار، اتالار! بارمىسىزدار، جاقسىلار مەن جايساڭدار!
وتىرعاندار (جامىراسا). بار بول، بالام! كوسەگەڭ كوگەرسىن!
شىراق. «قوي اسىعى دەپ قومسىنبا، قولايىڭا جاقسا، قۇلجا قوي» دەگەن بابامىز. سىزدەرگە ايتار ارزۋ تىلەگىم بار.
بايسال. ارزۋىڭ بولسا، ايت وعلانىم.
شىراق. ايتپاعىم — جاۋدىڭ قاراسى مول، ەكپىنى قاتتى كورىنەدى. قاشساق، سوڭىمىزدان وكشەلەي قۋىپ، تاس-تالقانىمىزدى شىعارۋى بەك مۇمكىن. ەندەشە بەكەر قىرىلعانشا، ايلاكەر پارسى پاتشاسىنىڭ وزىنە قارسى ايلا-امال قولدانساق...
بايسال. ول قانداي ايلا؟ كىدىرمەي ايتا بەر.
شىراق. جاۋدىڭ الدىنان شىعىپ، قالىڭ قولدى بەتپاقتاعى جەتى كۇندىك ءشول دالاعا بۇرىپ اكەتەتىن جانىنان كەشكەن ءبىر جانكەشتى جىبەرسەك...
بايسال. ونداي جانكەشتى تابىلا قويسا، قانەكي؟ كوزدەگەن كىسىڭ بار ما؟
شىراق. مەن بارمىن. كوكەم بايراق باتىردىڭ جاۋ قولىنان قاپيادا قازا تابۋى جاتسام-تۇرسام ويىمنان كەتپەي قويدى. كوپتەن بەرى وسىناۋ قاندى كەكتىڭ قارىمتاسىن قايتسەم قايتارام دەپ قيالداپ ءجۇرىپ، تاۋەكەل ەتۋگە تاس ءتۇيىن بەكىگەم. بۇگە-شىگەسىنە دەيىن ويلاستىرىپ، پىسىقتاپ قويعام. ولاي-بۇلاي بوپ كەتسەم، سوڭىمدا وكشە ءىزىمدى باسقان ىنىلەرىم وراق، وراز بار. پارسى تىلىنەن دە از-ماز حاباردارمىن. شەشەم — پارسى قىزى. ەندەشە، مەنەن قولايلى جان بار ما؟ بەتىمنەن قاقپاي، باتالارىڭىزدى بەرىڭىزدەر.
ءۇشىنشى كورىنىس
التىن بوساعالى اق وردانىڭ الدىنداعى اتشاپتىرىم الاڭ. حالىق ىعى-جىعى. ەكى جەندەت شىراقتى ەكى قولىنان ۇستاپ، سۇيرەلەپ اكەپ، دۇرە اعاشىنا ەتپەتىنەن جاتقىزىپ، قايىس باۋلارمەن بىلەزىگىنەن مىقتاپ بايلايدى د دۇرەلەي باستايدى.
جارشى. ۋا، حالايىق! بايراقتىڭ پارسى ايەلىنەن تۋعان بالاسى شىراق جاۋدىڭ جانسىزى بولىپ شىقتى. ءبىزدىڭ قايدا، قاشان كوشىپ-قونعانىمىزدى جاۋعا ۇدايى حابارلاپ تۇرىپتى. ۋا، حا-لايىق!بايراقتىڭ پارسى ايەلىنەن تۋعان شىراق جاۋدىڭ جانسىزى بولىپ شىقتى...
الاڭعا جينالعان كوپشىلىك (قايران قالىپ، ۇدىرەيىسىپ).
— نە دەيدى-اۋ، مىناۋ؟ اۋ، مۇنىسى بەكەر بولار...
— مۇمكىن ەمەس، مەن سەنبەيمىن.
— كىم بىلگەن؟ ادام الاسى ىشىندە دەگەن...
— ءاي، نە تانتىپ تۇرسىڭ؟! كەشەگى ەسىل ەردىڭ بالاسى بۇگىن ساتقىن شىعىپتى دەگەنگە ءيتىم سەنە مە...
سول مەزەت القىن-جۇلقىن جۇگىرىپ ايارۋ جەتەدى. ءبىراق يىق تىرەسىپ، قولداسىپ تۇرعان جاساۋىلدار ونى شىراققا جىبەرمەيدى.
ايارۋ(ىشقىنا داۋىستاپ). جىبەرىڭىزدەر! قويا بەرىڭىزشى ونى! ول — ساتقىن ەمەس... ءجۇزباسى، سىزگە ايتام، بۇل — جالا!
جاساۋىل. ونى ءجۇزباسىنا ەمەس، كوسەمگە ايت! اق وردادا وتىرعان يگى جاقسىلار كەڭەسىنە ايت!
ايارۋ. ايتام! ولارعا دا ايتام. ءبىراق سىزدەر مەن بارىپ كەلگەنشە، شىراقتى دۇرەلەتپەي قويا تۇرىڭىزدارشى.
جاساۋىل. ويتۋگە حاقىمىز جوق. بار، ودان دا تەزىرەك اق ورداعا بار!
ايارۋ(ىشقىنا داۋىستاپ). شىراق! ءسال شىداي تۇر، مەن ءقازىر كەلەم. ەستيمىسىڭ، شىراق؟ ءقازىر كەلەم.
وسى ءسات الدەقايدان پايدا بولعان قىزدار جاساعى ايارۋدى تىك كوتەرىپ، اياق-قولىن جەرگە تيگىزبەي الا جونەلەدى. بىرەۋى اۋزىنا شۇبەرەك تىعا قويادى.
ءتورتىنشى كورىنىس
پارسى پاتشاسى ءى ءدارييدىڭ جورىق ورداسىنىڭ الدى. بەت-اۋزى دومبىققان، كيىمى البا-جۇلبا شىراقتى اكەلەدى. پاتشانىڭ وڭ جاعىندا — باس قولباسشى راناسبات. اينالا ساپ تۇزەگەن قالىڭ اسكەر. پاتشا يەك قاعادى.
راناسبات. ەي، مىسكىن! قانە، ايت ءجونىڭدى پاتشا اعزامعا!
شىراق. و، پاتشا اعزام! قايعى-نالاما قۇلاق سال!
راناسبات. توقتات، ناقۇرىس! ساعان الگىندە ءار ءسوزىڭدى: «كوكتەگى قۇدايدىڭ جەردەگى ەلشىسى، سايىپقىران ساردار، ۇلى مارتەبەلى پاتشا اعزام!» دەپ باستاۋ كەرەكتىگىن ۇيرەتپەدىك پە...
شىراق. ءيا، ۇيرەتتىڭىزدەر، باس قولباسشى راناسبات مىرزا! ءبىراق مەن اسكەري تارتىپكە كوندىكپەگەن پاقىرمىن. ون جاسىما دەيىن شالعاي تۇكپىردى مەكەن ەتتىم. سوسىن، مىنە، جەتى جىل بويى كورمە-گەن قورلىعىم جوق. قازىرگى ءحالىم مىناۋ... ەندەشە بار بىلگەنىمدى بايانداۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
راناسبات پاتشاعا قارايدى. پاتشا «مەيلى، ايتا بەرسىن» دەگەندەي، يشارا جاساپ، باس يزەيدى.
راناسبات. رۇقسات! تەك ۋاقىت تىعىز. سوزباقتاماي، جىلدام ايت!
شىراق. ايتسام، تەگىم — پارسى. سىزدەردىڭ كەلە جاتقانىڭىزدى ەستىپ، قاشىپ شىعىپ ەدىم، قولعا ءتۇسىپ، مىناداي كۇيگە تاپ بولدىم. سودان وزدەرى دۇرلىگىپ جۇرگەندە ورايىن تاۋىپ قايتا سىتىلىپ شىعىپ، وسىندا ءولىپ-تالىپ زورعا جەتتىم. پاتشا اعزامعا جاۋدىڭ باس ساۋعالاعان جەرىن كورسەتىپ، ساقتاردان اتا كەگىمدى السام دەپ ەدىم...
ءى داريي. جاۋدىڭ قايدا تىعىلعانىن سەن قايدان بىلەسىڭ؟
شىراق. و، مارتەبەلى پاديشاح! مەن ەكى جىلدان بەرى شوشاق بورىكتىلەردىڭ كوسەمى بايسالدىڭ جىلقىسىن باعىستىم. بىلتىرعى قۋاڭشىلىقتا بەتپاقتاعى جان بالاسى تابا الماس سالقىن ساباتتى ساعالاعان ەدىك. كەشە تۇندە ۇدەرە كوشكەن ساقتاردىڭ سوندا بەت الماق نيەتى بارىن بايسالدىڭ ءوز اۋزىنان ەستىدىم.
ءى داريي. بايسال دەيمىسىڭ؟!
شىراق. ءدال سولاي، پاديشاھ!
ءى داريي. ونىڭ قۇلعا سىر شاشقانى قاي ساسقانى؟
شىراق. جوق، ماعان ايتايىن دەپ ايتقان جوق، كەزدەيسوق ەستى-دىم. مەنى ابدەن دۇرەلەتىپ، وڭاشا ۇيگە قاماپ قويىپ، وزدەرى دەرەۋ جولعا جينالدى. ۇيلەرىن جىعىپ، تۇيەگە ارتتى. مەن ءبارىن ەستىپ جاتتىم. سوسىن ىرگەدەن سىعالادىم. اق وردانى جىعاردا تۇگەل سىرتقا شىقتى. بايسال ۇلىس كوسەمىنە قايتا جاۋشى جونەلتتى. بىرەۋ-مىرەۋ ەستىپ قالماسىن دەدى مە، جاۋشىنى بەرىرەك، مەن جاتقان ءۇيدىڭ سىرتىنا وڭاشالاپ اكەلىپ، «قالىڭ قول كەلگەنشە ءبىز سالقىن ساباتتى پانالايمىز. ودان ەشقايدا اتتاپ باسپايمىز» دەگەنىن ءوز قۇلاعىممەن ەستىدىم.
ءى داريي. راناسبات، سەن نە دەيسىڭ؟
راناسبات. شولعىنشىلار توبى شوشاق بورىكتىلەردىڭ جۇرتى جاتىر، وزدەرى جوق، بەتالىستارى بەتپاقدالا دەپ كەلىپ ەدى عوي. سولاردىڭ ايتقانى مۇنىكىمەن ءدوپ كەلەدى.
ءى داريي. ءوزىڭنىڭ جانسىز ەمەس ەكەنىڭە قانداي ايعاعىڭ بار؟
شىراق. و، پاديشاح! مەنىڭ بار ايعاعىم مىنا بەيشارا تۇرىمدە تۇرعان جوق پا؟! ول از دەسەڭىز... مىنەكەي...
شىراق ءورىم-ورىم جەيدەسىن سىپىرىپ، ءتىلىم-تىلىم ارقاسىن كورسەتەدى دە، قايتا كيە الماي، گۇرس ەتىپ قۇلاپ تۇسەدى.
بەسىنشى كورىنىس
ارادا ءبىر اپتا وتكەن ەدى... ءتاڭسارى. كوز اشتىرمايتىن قۇمدى داۋىل. ساحنادا جول باستاۋشى شىراق پەن ونى كۇزەتكەن ون سارباز. سوڭدارىنان «توقتا!» دەپ ايعايلاپ شابارمان قۋىپ جەتەدى. ىلە-شالا نوكەرلەرىن ەرتكەن راناسبات تا كەلەدى.
راناسبات (اقىرىپ). قانە، سەنىڭ اۋىلىڭ؟ قانە، سالقىن سابا-تىڭ؟ ايت، سىلىمتىك نەمە!
شىراق (ماسايراپ). مەن سەندەردى ادەيى اداستىرىپ، اينالاسى جەتى كۇنشىلىك سۋسىز شولگە اكەلدىم. ءتورت تارابىڭ تۇگەل — ءشول دالا. ەندى ءبارىڭ قىرىلاسىڭدار!
ىزالى جاساۋىلدار تۇس-تۇستان تارپا باس سالادى.
داۋىستار.
— كوزىن ويىپ، باسىن شابۋ كەرەك ءيتتىڭ!
— شىبىن جانىن شىرقىراتىپ، باقايىنان باستاپ باسىنا دەيىن تۋرايىق!
— نايزانىڭ ۇشىنا تۇيرەپ، ءىلىپ قويايىق!
— ات قۇيرىعىنا بايلاپ، سۇيرەتىپ ولتىرەيىك سۇمىرايدى.
شىراق (جايباراقات مىسقىلداپ). مەن ەرەكشە باقىتتىمىن! ولسەم — قانىم تۋعان جەرىمنىڭ توپىراعىنا توگىلەر، سۇيەگىم ءوز جەرىمدە كومىلەر. ەلىمدى سەندەردەي باسقىنشىلاردان امان ساقتاپ، ارمانىما جەتتىم! ەندى قولدارىڭنان كەلگەنىن ىستەي بەرىڭدەر!
تىڭشى. جوق! بۇل نەگە تەز ءولۋ كەرەك؟ بۇل پالە تەز ولگىسى كەلىپ تۇر! مۇنىڭ قول-اياعىن تاس قىلىپ بايلاپ، ءولىمشى ەتىپ ساباپ، مىنا قۋ تاقىرعا تاستاپ كەتۋ كەرەك. كەۋدەسىنەن جانى شىقپاي جاتىپ-اق قۇرت-قۇمىرسقاعا جەم بولىپ، ابدەن قينالىپ، يت ولىممەن ءولسىن!
ءبىر توپ جاساق شىراقتىڭ قول-اياعىن بايلاپ، تەپكىلەي جونەلگەندە قالعاندارى قۇتىلاردىڭ ءتۇبىن سارقىپ، ءبىر تامشى سۋعا تالاسىپ، بىر-بىرىمەن جۇدىرىقتاسا باستايدى. شىراقتى تەپكىلەپ جۇرگەندەر دە ونى تاستاي بەرىپ، جانجالعا ارالاسىپ كەتەدى.
راناسبات (اقىرىپ). توقتاتىڭدار باسسىزدىقتى! جاساۋىل، قايداسىڭدار تۇگە! سال تارتىپكە! (قانى قارايعان ءوز جاساۋىل-دارىنىڭ ءبىرى راناسباتتىڭ تۋ سىرتىنان شوقپارمەن ءبىر ۇرىپ، مۇرتتاي ۇشىرادى.)
ساحنا سىرتىنداعى داۋىس. وسى جورىقتان ءى داريي جەر قايىسقان قالىڭ اسكەرىنىڭ تەڭ جارتىسىنان ايرىلىپ، پارسى جەرىنەارىپ-اشىپ زورعا جەتتى. ال تۋعان جەرىن، وتانىن جانىنان ارتىق جاقسى كورىپ، ءوز ەلىنىڭ ەركىندىگى مەن ازاتتىعى ءۇشىن قۇربان بولعان ساق شىراقتىڭ ەرلىگى اۋىزدان-اۋىزعا تاراپ، ۇرپاقتان-ۇرپاققا اۋىس-تى. كوپ ۇزاماي ونىڭ ونەگەلى ءىسى مەن قاسيەتتى ەسىمى تاريح بەتىنە ماڭگى باقي وشپەستەي ەتىپ قاشالىپ جازىلدى.
سوڭى
You Might Also Like
-
ناۋرىزدىڭ قىزىل جەلى سوعىپ وتكەننەن سوڭ كوپ ۇزاماي قۇموزەكتەگى ءبىزدىڭ اۋىلعا ۇسەنالى اتايدىڭ قامىسپەن جاپقان ەسكى تۇيە قوراسىنىڭ توبەسىندەگى بىلتىرعى ۇيالارىنا قوس اققۇتان ورالادى. بۇل ۇيانى اققۇتاند...
-
اكەسى كوزى شوقتاي جايناعان تارعىل كۇشىكتى ۇيگە جەتەكتەپ كەلگەن كەزدە قۋانىشتىڭ قۋانىشىندا شەك بولعان جوق. بوركىن اسپانعا اتىپ، سانىن شاپاتتاپ، ءبىر شاتتانىپ قالدى. قيالىندا عانا قولى جەتىپ جۇرگەن كو...
