ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرى
3 سىنىپ وقۋشىسى ساعىنتاي بوتاكوز
جەتەكشىسى: شاحىمانوۆا ايزات ەرجان قىزى
تاقىرىبى: ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرى
ماقساتى:
قازاقستاننىڭ ساۋلەت ونەرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىمەن تانىسۋ. سۋرەتتىڭ ورىندالۋ تەحنيكاسى، زاڭدىلىقتارى جايلى ۇعىمدارىن قالىپتاستىرۋ، وقۋشى العان ءبىلىمىن ءوز دامۋىنا اسەر ەتۋ ومىردە العان ءبىلىمىن قولدانا الۋ.
ورتا عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ دامۋى:
مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋى، شارۋاشىلىقتىڭ وركەندەۋى ورتا عاسىرلاردا قازاق جەرىندە قۇرىلىستىڭ كوپ سالىنۋىنا نەگىز بولدى.
قۇرىلىس، تۇرعىن ءۇي سالۋ ونەرىن ساۋلەت ونەرى دەيدى.
بۇگىندە قازاقستان جەرىندە ايشا ءبيبى، جوشى حان، قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەلەرى سياقتى ورتاعاسىرلىق اتاقتى ساۋلەت ونەرىنىڭ تۋىندىلارى ساقتالعان.
▪ ايشا ءبيبى كەسەنەسى
ايشا ءبيبى (ءحى - ءحىى عع.) قاراحانيدتەر اۋلەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى قاراحاننىڭ قالىڭدىعى، قازىرگى تاراز قالاسىنىڭ جانىنداعى، سوناۋ سكيفتەر زامانىنان باستاپ اق قازاقتىڭ قول ونەرىنە ەنگەن، سودان بەرى قولدانىلىپ كەلە جاتقان ويۋ ورنەك، اشەكەي تۇرلەرىنىڭ ءبارىن قامتيتىن كۇردەلى اريحيتەكتۋرالىق اسەم ەسكەرتكىشتىڭ يەسى.
▪ جوشى حان كەسەنەسى
جوشى حان كۇمبەزى – جەزقازعان قالاسىنان سولتۇستىك – شىعىسقا قاراي 50 كم جەردە، كەڭگىر وزەنىنىڭ جاعاسىندا ورنالاسقان كونە ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىش. كۇمبەزدە ساقتالعان تاڭبالارعا قاراعاندا، ونى سالۋعا جوشىعا باعىنعان تايپالاردىڭ ءبارى (وعىز، ارعىن، قىپشاق، كەرەي، نايمان، قوڭىرات، قاڭلى، ت. ب.) قاتىسقان. تاريحي ءداستۇر بويىنشا كۇمبەزدى قايتىس بولعان كىسىنىڭ جىلدىق اسىن بەرۋدەن بۇرىنىراق جاسايتىن بولعان. سوعان قاراعاندا 1227 جىلى قايتىس بولعان جوشىعا 1228 جىلى كۇمبەز تۇرعىزىلعان بولۋ كەرەك.
▪ قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى
احمەت ياساۋي كەسەنەسى — تۇركىستان قالاسىندا XIV عاسىردىڭ سوڭىندا تۇرعىزىلعان ارحيتەكتۋرالىق عيمارات. قوجا احمەت ياساۋي دۇنيە سالعاننان كەيىن حالىقتىڭ كوپ جيىلۋى مەن وزىنە ارناپ سوعىلعان كىشكەنە مازارعا جەرلەنەدى. كەيىن بۇل كەسەنە مۇسىلمانداردىڭ جاپپاي تاۋەپتەۋ ورنىنا اينالدى.
▪ الاشا حان كۇمبەزى
الاشا حان كۇمبەزى ۇلىتاۋدىڭ قاراكەڭگىر وزەن جاعاسىندا (سارىكەڭگىر وزەنىنىڭ قۇيارلىق سالاسىندا) بيىك جوتانىڭ ۇستىندە تۇر. عالىمدار كۇمبەزدى قاراحان اۋلەتىنە، وعىز - قىپشاق زامانىنداعى (10 - 13 ع. ع.) ساۋلەت ونەرىنىڭ قاتارىنا قوسادى. زەرتتەۋشىلەر ءالى دە جاڭا بولجامدار (15 - 16 ع. دەۋشىلەر دە بار) ايتقانىمەن، كۇمبەزدىڭ ۋاقىت زاردابىنان ءمۇجىلىپ توزعان ءتۇرى مەن باسقا ەشبىر ەسكەرتكىشكە ۇقسامايتىن كوركەمدەۋ ءتاسىلى ارعى زاماندارعا سىلتەيدى.
قورتىندى: وقۋشىنىڭ بەلسەندىلىگى، وعان دەگەن سەنىم، بىرىگىپ جۇمىس جاساۋ ىنتىماقتاستىق ارقىلى دالەلدەي الامىن. مىسالى: وقۋشىلار اقىلداسىپ رەلەف جاساي باستاعاندا ءوزارا تۇسىنۋشىلىك پايدا بولدى. مۇندا وقۋشىلار ىنتىماقتاسا وتىرىپ ءىلىم بەرۋ ۇدەرىسىنە بەلسەندى ارالاسۋى، جەكە تۇلعا رەتىندە ءوز - وزىنە سەنىممەن قاراپ جۇمىس جاساۋى (ءوزىن - ءوزى باعالاۋى)، ءبىلىم بەرۋدەگى جاڭا مۇمكىندىكتەردى (دوستارىمەن بىرگە جۇمىس جاساۋ) پايدالانا الدى. بۇل جەردەگى ەڭ نەگىزگى پرينسيپ سەنىم ءبىلدىرۋ مەن ىنتىماقتاستىق بولدى.
سلايدتى جۇكتەۋ
جەتەكشىسى: شاحىمانوۆا ايزات ەرجان قىزى
تاقىرىبى: ساۋلەت ەسكەرتكىشتەرى
ماقساتى:
قازاقستاننىڭ ساۋلەت ونەرىنىڭ ەسكەرتكىشتەرىمەن تانىسۋ. سۋرەتتىڭ ورىندالۋ تەحنيكاسى، زاڭدىلىقتارى جايلى ۇعىمدارىن قالىپتاستىرۋ، وقۋشى العان ءبىلىمىن ءوز دامۋىنا اسەر ەتۋ ومىردە العان ءبىلىمىن قولدانا الۋ.
ورتا عاسىرلارداعى ساۋلەت ونەرىنىڭ دامۋى:
مەملەكەتتىڭ قالىپتاسۋى، شارۋاشىلىقتىڭ وركەندەۋى ورتا عاسىرلاردا قازاق جەرىندە قۇرىلىستىڭ كوپ سالىنۋىنا نەگىز بولدى.
قۇرىلىس، تۇرعىن ءۇي سالۋ ونەرىن ساۋلەت ونەرى دەيدى.
بۇگىندە قازاقستان جەرىندە ايشا ءبيبى، جوشى حان، قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەلەرى سياقتى ورتاعاسىرلىق اتاقتى ساۋلەت ونەرىنىڭ تۋىندىلارى ساقتالعان.
▪ ايشا ءبيبى كەسەنەسى
ايشا ءبيبى (ءحى - ءحىى عع.) قاراحانيدتەر اۋلەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى قاراحاننىڭ قالىڭدىعى، قازىرگى تاراز قالاسىنىڭ جانىنداعى، سوناۋ سكيفتەر زامانىنان باستاپ اق قازاقتىڭ قول ونەرىنە ەنگەن، سودان بەرى قولدانىلىپ كەلە جاتقان ويۋ ورنەك، اشەكەي تۇرلەرىنىڭ ءبارىن قامتيتىن كۇردەلى اريحيتەكتۋرالىق اسەم ەسكەرتكىشتىڭ يەسى.
▪ جوشى حان كەسەنەسى
جوشى حان كۇمبەزى – جەزقازعان قالاسىنان سولتۇستىك – شىعىسقا قاراي 50 كم جەردە، كەڭگىر وزەنىنىڭ جاعاسىندا ورنالاسقان كونە ارحيتەكتۋرالىق ەسكەرتكىش. كۇمبەزدە ساقتالعان تاڭبالارعا قاراعاندا، ونى سالۋعا جوشىعا باعىنعان تايپالاردىڭ ءبارى (وعىز، ارعىن، قىپشاق، كەرەي، نايمان، قوڭىرات، قاڭلى، ت. ب.) قاتىسقان. تاريحي ءداستۇر بويىنشا كۇمبەزدى قايتىس بولعان كىسىنىڭ جىلدىق اسىن بەرۋدەن بۇرىنىراق جاسايتىن بولعان. سوعان قاراعاندا 1227 جىلى قايتىس بولعان جوشىعا 1228 جىلى كۇمبەز تۇرعىزىلعان بولۋ كەرەك.
▪ قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسى
احمەت ياساۋي كەسەنەسى — تۇركىستان قالاسىندا XIV عاسىردىڭ سوڭىندا تۇرعىزىلعان ارحيتەكتۋرالىق عيمارات. قوجا احمەت ياساۋي دۇنيە سالعاننان كەيىن حالىقتىڭ كوپ جيىلۋى مەن وزىنە ارناپ سوعىلعان كىشكەنە مازارعا جەرلەنەدى. كەيىن بۇل كەسەنە مۇسىلمانداردىڭ جاپپاي تاۋەپتەۋ ورنىنا اينالدى.
▪ الاشا حان كۇمبەزى
الاشا حان كۇمبەزى ۇلىتاۋدىڭ قاراكەڭگىر وزەن جاعاسىندا (سارىكەڭگىر وزەنىنىڭ قۇيارلىق سالاسىندا) بيىك جوتانىڭ ۇستىندە تۇر. عالىمدار كۇمبەزدى قاراحان اۋلەتىنە، وعىز - قىپشاق زامانىنداعى (10 - 13 ع. ع.) ساۋلەت ونەرىنىڭ قاتارىنا قوسادى. زەرتتەۋشىلەر ءالى دە جاڭا بولجامدار (15 - 16 ع. دەۋشىلەر دە بار) ايتقانىمەن، كۇمبەزدىڭ ۋاقىت زاردابىنان ءمۇجىلىپ توزعان ءتۇرى مەن باسقا ەشبىر ەسكەرتكىشكە ۇقسامايتىن كوركەمدەۋ ءتاسىلى ارعى زاماندارعا سىلتەيدى.
قورتىندى: وقۋشىنىڭ بەلسەندىلىگى، وعان دەگەن سەنىم، بىرىگىپ جۇمىس جاساۋ ىنتىماقتاستىق ارقىلى دالەلدەي الامىن. مىسالى: وقۋشىلار اقىلداسىپ رەلەف جاساي باستاعاندا ءوزارا تۇسىنۋشىلىك پايدا بولدى. مۇندا وقۋشىلار ىنتىماقتاسا وتىرىپ ءىلىم بەرۋ ۇدەرىسىنە بەلسەندى ارالاسۋى، جەكە تۇلعا رەتىندە ءوز - وزىنە سەنىممەن قاراپ جۇمىس جاساۋى (ءوزىن - ءوزى باعالاۋى)، ءبىلىم بەرۋدەگى جاڭا مۇمكىندىكتەردى (دوستارىمەن بىرگە جۇمىس جاساۋ) پايدالانا الدى. بۇل جەردەگى ەڭ نەگىزگى پرينسيپ سەنىم ءبىلدىرۋ مەن ىنتىماقتاستىق بولدى.
سلايدتى جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
قىزىلوردا وبلىسى، قازالى اۋدانى،
