InfoHub Logo

كوممۋنيستىك پارتيانىڭ XXI سەزى جازۋشىلارىن، كوركەمونەر قايراتكەرلەرىن زامانىمىزعا ساي ءىرى تۋىندىلار بەرۋگە، بۇگىنگى ءومىرىمىزدىڭ كۇردەلى ماسەلەلەرىن شىعارمالارىمىزعا وزەك ەتىپ، جاڭا ادامنىڭ كەسەك وبرازىن، ۇلگى بولارلىق ءىرى بەينەسىن جاساۋعا شاقىرادى.

«ادەبيەت پەن يسكۋسستۆو حالىق ومىرىمەن تىعىز بايلانىستى بولسىن» دەگەن پارتيالىق ۇراننىڭ مادەنيەت قىزمەتكەرلەرى ءۇشىن ماعىناسى كۇن سايىن ارتا تۇسەتىنىن ءومىردىڭ ءوزى كورسەتىپ وتىر. بۇگىنگى كۇننىڭ تاقىرىبىن، بۇگىنگى كۇننىڭ ادامدارىن، ۇلى ماقساتقا بايلانىستى ءومىردىڭ ءوزى العا قويىپ وتىرعان كەلەلى ماسەلەلەردى ورىنداۋعا كىرىسكەن سوۆەت ادامدارىنىڭ تاماشا بەينەلەرىن ساحناعا شىعارۋ ادەبيەت پەن كوركەمونەر قايراتكەرلەرىنىڭ اسا ارداقتى بورىشى ەكەنى داۋسىز. ءبىزدىڭ تەاتر جاڭانىڭ جارشىسى، زاماننىڭ ءۇنى بولۋ ءۇشىن كوپتى تولقىتقان كوكەيكەستى ماسەلەلەردى كوتەرۋگە ءتيىس. حالىق تەاترى ءوز ساحناسى ارقىلى حالىقپەن كۇنبە-كۇن سىرلاسىپ وتىرۋعا ءتيىس. بۇل الدا تۇرعان ۇلكەن مىندەتتەردى ءبىزدىڭ رەسپۋبليكا تەاترلارى كوڭىلدەگىدەي ورىنداپ كەلەدى دەپ ايتۋ قيىن.

تەاتر ونەرىنىڭ اكتۋالدىعى — كۇندەلىكتى ومىرگە بەلسەنە ارالاسۋى سايىپ كەلگەندە رەپەرتۋار ماسەلەسىنە تىرەلەدى. تەاتر رەپەرتۋارى بۇگىنگى كۇننىڭ تالابىنان قالىس كەلە جاتقاندىعى ءار جەردە ايتىلىپ ءجۇر، ءبىراق وسى كۇنگە دەيىن رەپەرتۋار ءۇشىن جاۋاپ بەرەتىن تۆورچەستۆولىق ۇيىمدار دراماتۋرگيا جانە درامالىق مۋزىكا ماسەلەلەرىنە سامارقاۋ قاراپ كەلەدى. سوڭعى جىلدارى بۇل ماسەلە باسپا ءسوز ارقىلى كەڭ تالقىلانىپ، وعان كوپشىلىك نازارى دا جەتە اۋدارىلعان جوق. سوندىقتان دا ب. امانشين ماقالاسى ارقىلى «قازاق ادەبيەتى» گازەتى رەپەرتۋار ماسەلەسىن كەشەۋىلدەۋ بولسا دا، اسا قاجەتتى جاعدايدا وتە ورىندى كوتەرەدى. رەپەرتۋاردى، ياعني دراماتۋرگيا جانە درامالىق مۋزىكانى ءسوز ەتكەندە وسى ءبىر ماقالا جەتكىلىكسىز ەكەنى داۋسىز. جانە الدىن الا ايتا كەتەلىك — بۇل ماقالا كەلەلى ءسوز قوزعاۋعا تۇرتكى بولعانمەن، الدا تۇرعان ۇلكەن مىندەتتەردىڭ ءتۇيىندى ماسەلەلەرىنە سوقپاي، نەگىزىنەن جاناما جاعدايلاردى اڭگىمەلەيدى. اۆتور كوبىنە ءۇستىرت الىنعان مالىمەتتەرگە ءسۇيسىنىپ، قالاماقى جاعدايىن، كەيبىر جولداستاردىڭ شارتتارىن مەزگىلىندە ورىنداماي جۇرگەنىن ءسوز ەتەدى. ارينە، ول سوزدەردىڭ دە جانى بار. كەيدە ناشار شىعارمالار قابىلدانىپ جۇرگەنى، ادەبيەت سياقتى يسكۋسستۆو توڭىرەگىندە دە كەيبىر حالتۋرششيكتەر كۇن كورىپ جۇرگەنى راس. وندايلاردان باتىل ارىلۋ قاجەت. ءبىراق امانشين جولداستىڭ ماقالاسىندا رەپەرتۋار ماسەلەسى تار شەڭبەردە قويىلعان. رەپەرتۋار جاساۋ، سايىپ كەلگەندە، قازاق ادەبيەتىندە كەشەۋىلدەپ جۇرگەن دراماتۋرگيا جانرىن دامىتۋ مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ جەكە مەكەمەلىك ءىسى ەمەس ەكەنىن، بۇل تۆورچەستۆولىق ۇيىمدار، مادەنيەت قاۋىمى بولىپ قولعا الاتىن كۇردەلى ماسەلە ەكەنىن ماقالا اۆتورى ەسكەرمەگەن.

كوپتەن ءمالىم نارسە — ادەبيەت كادرلارىمىز مولىققانمەن، سوڭعى جىلدارعا دەيىن دراماتۋرگيادا جاس كادرلار جارىتىپ وسپەي كەلەدى. قازاق تەاترلارىنىڭ افيشاسىنان اينالدىرعان تورت-بەس قانا جازۋشىنىڭ ەسىمى تۇسپەيتىن. سوڭعى كەزدە بۇل سالادا از دا بولسا ىلگەرىلەگەندىك بايقالادى. وسىعان بايلانىستى وتكەن 1958 جىل ءونىمدى بولعانىن ايتا كەتۋ ءجون. وننان استام جاس جانە تىڭ اۆتورلار پەسا ءبىتىردى.

بۇل جاقسى باستاما ۇلكەن ءىستىڭ العاشقى ادىمى عانا. ءادىلىن ايتساق جاس دراماتۋرگتار، يا جانرعا تىڭنان ارالاسقان جازۋشىلار، جازۋشىلار وداعى جانە ونىڭ دراماتۋرگيا سەكسياسى تاراپىنان جەتكىلىكتى جاردەم كورە الماي كەلەدى. جاس جازۋشىنىڭ پەساسى جان-جاقتى كەڭ تالقىلادىق، وعان دوستىق سىن ارقىلى كومەك كورسەتۋ، جازۋشى شىعارماسىن ابدەن پىسىرگەنشە قاداعالاپ، كۇنبە-كۇن اقىل بەرىپ، دەمەپ وتىرۋ بىزدە جۇيەگە اينالعان جوق. ونىڭ ۇستىنە جازۋشىلار وداعىنىڭ پرەزيديۋمى بۇرىننان ناشار ىستەپ كەلگەن دراماتۋرگيا سەكسياسىن پروزا سياقتى ۇلكەن جانرمەن بىرىكتىرىپ، جارتىعا اينالدىردى.

جازۋشىلار وداعى مەن تەاترلار كوللەكتيۆتەرىنىڭ باستى مىندەتىنىڭ ءبىرى — جاڭا قوسىلعان دراماتۋرگتەردى جوعالتىپ الماي، ولاردى ءومىردى تەرەڭ زەرتتەۋگە، زامانىمىزدىڭ ءىرى تاقىرىپتارىن يگەرۋگە، قيىن جانردا شەبەرلىكتى مەڭگەرۋگە باۋلۋ. سوڭعى جىلدارى ازداعان جەتىستىگىمىز بولعانمەن، درامالىق جازۋشىلار ۇلكەن وترياد بولدى دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتا المايمىز. سوندىقتان دا جاڭادان دراماتۋرگتار قاتارىن كوبەيتە ءتۇسۋ ۇلكەن مىندەت.

ارينە، اۋزىمىزدى قۋ شوپپەن سۇرتە بەرمەي، بۇگىنگى زامان تاقىرىبىنان تۋعان كۇردەلى، ءساتتى شىعارمالاردى — حورەوگرافيا سياقتى قيىن جانردا ۇلكەن يدەيانى ءساتتى اشقان «دوستىق جولى» بالەتىن، ونكۇندىكتە استانا جۇرتشىلىعىنىڭ سىنىنان ءوتىپ، جاقسى باعا العان «مۇراگەرلەر»، «جالعىز اعاش ورمان ەمەس» جانە باسقا شىعارمالاردى ايتامىز. ءبىراق، بۇل تۋىندىلار دراماتۋرگيا مەن تەاتردىڭ الدىندا تۇرعان اسا زور ماسەلەنى شەشتى دەپ ايتا المايمىز. سوڭعى جىلدارى رەسپۋبليكا جانە وداق ومىرىندە بولعان وراسان زور وزگەرىستەر، ادام بالاسىن تاڭ قالدىرعان تاماشا تابىستار، ەڭ ماڭىزدىسى، وسىنىڭ ءبارىن ءوز قولىمەن جاساۋشى سوۆەت ادامىنىڭ بەينەسى تەاتر ساحناسىنان تولىق كورىنە العان جوق.

بۇگىنگى كۇن تاقىرىبىنا شىعارما جاساۋ تۋرالى ايتقاندا شەبەرلىك ماسەلەسىن قوسا ءسوز ەتپەۋگە بولمايدى. XXI سەزدىڭ تريبۋناسىنان اتاقتى اقىن ا. تۆاردوۆسكيي ءوز زامانداستارىمىز تۋرالى جازىلعان شىعارمالاردىڭ كوركەمدىك جاعىنا قاتال تالاپتار قويۋ كەرەك ەكەنى جايىندا ءادىل ايتتى. «ءدامسىز بولسا مەيلى، ايتەۋىر ىستىق بولسا بولدى» دەگەن توعىشارلىق كوزقاراستى سىنادى. شىنىندا دا سوڭعى كەزگە دەيىن شىعارمانىڭ تاقىرىبىنا بولا كەمشىلىگىن ەلەمەي كەلگەن كەزدەرىمىز از بولعان جوق. تۆورچەستۆولىق ۇيىمداردا دوستىق ءادىل سىن، بايىپتى مامان پىكىر ءوpic الماي كەلەدى. بىزدە اسىرەسە تەاتر سىنى تىم كەشەۋىلدەپ ءجۇر.

جازۋشىلار ۇيىمىندا سوڭعى ءبىر ەكى جىل ىشىندە دراماتۋرگيا ماسەلەسى ءسوز بولعان جوق. ءوز زامانىمىزدىڭ تاقىرىبىنان وپەرالىق، حورەوگرافيالىق شىعارما جازۋ — كومپوزيتورلار مەن دراماتۋرگتار الدىندا تۇرعان ارداقتى مىندەت. ال بۇگىنگى ءومىردى درامالىق مۋزىكا ارقىلى بەينەلەۋ كەيبىر تەوريالىق ماسەلەلەردى شەشۋدى قاجەت ەتەدى. ءبىراق قازاقستان جازۋشىلار وداعى مەن كومپوزيتورلار وداعى باس قوسىپ، وسى كوپ ىزدەۋدى قاجەت ەتەتىن كۇردەلى ماسەلە تۋرالى كەڭەسكەن ءجون.

دراماتۋرگيادا عانا ەمەس، جالپى ادەبيەت پەن يسكۋسستۆودا بۇگىنگى كۇن تاقىرىبىن يگەرۋ — ياعني كوپتىڭ كۇشىمەن ءوز زامانىمىزدىڭ كوركەم شەجىرەسىن جاساۋ ماسەلەسى كەڭ تالقىلاۋدى، جان-جاقتى پىكىر الىسۋدى قاجەت ەتەدى. فورما جاعىنان بولسىن، ادەبيەتتىك ءتاسىل جاعىنان بولسىن بىزدە ىزدەنۋ، جاڭالىققا تالپىنۋ از. ارينە، ەسكى فورمالار، كلاسسيكالىق ۇلگىلەر ءالى دە ءبىزدىڭ قاجەتىمىزگە جاراي بەرمەك، ءبىراق ءتۇر بايلىعى، سونى، تىڭ پريەمدار ءومىر ماعىناسىن جاڭاشا اشۋعا، كوركەمدىك شەبەرلىكتى جەتىلدىرە تۇسۋگە ۇلكەن جاردەم بولار ەدى.

جوعارىدا ايتىلعان ءادىل، قاتال سىننىڭ ورىستەۋىنە كەدەرگى بولاتىن جاعداي — قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا تۆورچەستۆولىق اتموسفەرا تازارىپ بولعان جوق. شىعارمانىڭ كەمشىلىگىن باتىل ايتىپ، تالداپ ءتۇسىندىرىپ، اۆتورعا دوستىق كومەك ەتۋدىڭ ورنىنا كوپ جازۋشىلار مەن سىنشىلار جاۋىردى جابا توقىپ، سىلاپ-سيپاپ وتە شىعادى نە بولماسا ۇندەمەي قالادى. ول ول ما، ەلەۋلى ولقىلىعىن كورە تۇرىپ ماقتايتىندار دا جوق ەمەس. سوندىقتان دا ولار قازاق جازۋشىلارىنىڭ پەسالارى تۋرالى ءادىل، قاتال سىن ءوز ارامىزدا ەمەس، موسكۆادا، ورتالىق باسپا ورىندارىندا ايتىلاتىن بولىپ ءجۇر. ومىردەگى كەزدەيسوق وقيعانى ارقاۋ ەتىپ، جۇرەك تىرنالايتىن مەلودرامالىق ەسكى تاسىلمەن جازىلعان ءا. ابىشيەۆتىڭ «كىم مەنىڭ اكەم؟» پەساسىنىڭ كەمشىلىگىن كورە المايتىنداي ءبىزدىڭ جازۋشىلار قاۋىمىنىڭ وي دارەجەسى تومەن ەمەس ەدى عوي. بۇل پەساداعى ادامدار اراسىنداعى جالعان قارىم-قاتىناس، جاساندى تارتىس جابايى كوزگە دە كورىنىپ تۇرعان جوق پا ەدى؟ ۋاقىتىندا، پەسا ساحناعا شىقپاس بۇرىن قاتتى دا بولسا شىنىن ايتىپ اۆتورعا كومەك كورسەتۋدىڭ ورنىنا ءجونسىز ماقتاعان جوقپىز با؟ وسى كوڭىلشەكتىكتەن اۆتور مەن تەاتر قانداي پايدا تاپتى؟

جازۋشىنىڭ تالابىن تويتاراتىن دورەكى، سىڭارجاق سىندى جۇرتشىلىعىمىز قابىلدامايدى. ءبىراق سونىڭ ەكىنشى قاراما-قارسى جاعى ورىنسىز ماداقتاۋ نە بولماسا كەمشىلىكتى بۇركەۋ سياقتى پايداسىز، توعىشارلىق مىنەزدەردى دە قاتتى مىنەمەسكە بولمايدى.

تەاتر ونەرى — جيىنتىق ونەر. دراماتۋرگ پەن كومپوزيتوردىڭ جۇمىسى تەاترمەن تىعىز بايلانىستى. سوندىقتان دا رەپەرتۋار ماسەلەسىندە تەاترلار كوللەكتيۆتەرى، جازۋشىلار وداعى مەن كومپوزيتورلار وداعى تىزە قوسىپ قىزمەت ىستەمەي بولمايدى. تەاترلاردىڭ كوركەمدىك سوۆەتتەرى دە دايىن پەسالاردى تالقىلاۋدان (شىنىن ايتۋ كەرەك كوبىنە ات ءۇستى تالقىلاۋدان) ءارى بارماي، رەپەرتۋار جاساۋعا سامارقاۋ قاراپ كەلەدى. جۋىردا قازاق سسر مادەنيەت مينيسترلىگى، قازاقستان جازۋشىلار جانە كومپوزيتورلار وداعى تەاتر قايراتكەرلەرىمەن باس قوسىپ، بۇگىنگى زامان تاقىرىبىنا رەپەرتۋار جاساۋ ماسەلەسىن تالقىلادى. ءقازىر تەاتر باسشىلارى ءار اۆتورمەن جەكە سويلەسىپ، ولاردىڭ تۆورچەستۆولىق جوسپارىمەن تانىسۋدا.

ءبىز رەپەرتۋار جاساۋدىڭ كەيبىر ماسەلەلەرىنە، كوبىنە ۇيىمداستىرۋ ماسەلەلەرىنە توقتالدىق. ال قازاق دراماتۋرگياسى مەن درامالىق مۋزىكاسىنىڭ قازىرگى جاعدايى جاڭا مىندەتتەر الدىندا كەڭ تالقىلاۋدى، كوپتەگەن كۇردەلى ماسەلەلەر جونىندە تەرەڭىرەك پىكىر الىسۋدى قاجەت ەتەدى.

1959

---