سەمسەر جىردىڭ قورعانى
قاراعاندى. 1989، 2004 جىلدار.
ونەر ادامىنىڭ قاي-قايسىسىندا دا كەرەمەتتەي تابىناتىن، تاڭداناتىن، قورقاتىن («قورقۋ» دەگەن، مەنىڭشە، — سىيلاۋدىڭ ەڭ جوعارعى شەگى) ءبىر قۇدىرەتى بولادى دەپ ويلايمىن. ومىردە دە سولاي شىعار. داۋىل قۇشقان تەڭىزدەگى شام-شىراقتاي، الىستان تارتىپ تابىندىرار كۇش پەن سەنىم بولماسا، تىرشىلىك اتاۋلى دا ءمان-ماعىناسىنان ايىرىلار ەدى. ول كۇش ونەردىڭ ايدىنداي داڭعىلىنا ءتۇسىپ العاننان كەيىن ەمەس، سول ايدىنعا بەت الماس بۇرىن سەنى تابىندىرىپ، ءوزىنىڭ ماڭگىلىك جارىعىمەن، جول باسىندا-اق ءبىرجولا جانىڭدى باۋرايتىن سەكىلدى. ايتپەسە، سەن ونەردەگى ءوز سوقپاعىڭا ءتۇسىپ، ءوزىڭنىڭ ۇنىڭمەن سايراپ العاسىن، ساعان شامشىراق تا، ۇستاز دا، جەبەۋشى دە كوپ. گاپ — قيىن جولدىڭ باسىندا، قارسى اعىستار مەن شىرقاۋ بيىكتەردەن سەسكەندىرمەي، قالاي دا ءبىر ارمانعا باس قويدىرار العاشقى عالامات كۇشتە.
«مەن تۇردىم سوندا
الاپات ويدىڭ تولقىندارىنا مىڭ باتىپ،
شاقىرىپ ورگە جىر-جاقۇت،
قارسى اعىستارعا قۇلاشتى سەرمەپ كەتتىم مەن،
قالعىپ كەتپەسەم، بۇل — باقىت!»
كوپتەگەن جاستارعا پوەزيا شالقارىنداعى وسىنداي كۇش بولعان ءابدىلدا اعانىڭ الالىقتى، ءبولىنىپ-جارىلۋدى بىلمەس، ايدىنداي كوڭىلى مەن قايتالانباس اقىندىق تابيعاتىن «تولاعايدى» جىلاپ وتىرىپ جاتقا سوققان سوناۋ بالالىق كەزدىڭ وزىندە-اق سەزىنىپ وستىك ەمەس پە؟!
مەن ۇستازدىق دەگەن جەتەلەپ اكەلىپ جۇمىسقا ورنالاستىرۋ نە ولەڭدەرىنە ءالعىسوز جازىپ، گازەت-جۋرنالدارعا باستىرۋ، بولماسا جازعان-سىزعانىڭدى ماقتاپ ماقالا جازۋ دەپ تۇسىنبەيمىن. ۇستازدىق — سوناۋ شىڭ-قۇزداردىڭ باسىنداعى ماڭگىلىك ءمولدىر مۇزداي جالتىلداپ، وزىنە تالپىندىرىپ، الىستارعا ۇمتىلدىرار ءبىر تۇلعالاردىڭ وزىندىك بولمىسىمەن، بيىكتىگىمەن سەنىڭ الدىڭدا تۇرۋى.
«جانارىم تالدى-اۋ مەنىڭ
زاڭعار شىڭداردىڭ باسىنا قاراۋمەنەن
(كوڭىلىم، شىرقاپ قالدىڭ با —
جاداۋلاۋ ەڭ؟!).
سول بيىكتىكتىڭ كوز جەتپەس ۇشار باسىنان
لاپىلداپ تۇرعان مەن ىلعي الاۋ كورەم»، —
دەپ كەيىنگى ۇرپاقتىڭ سيرەك شىڭدارعا بار ىنتى-شىنتىمەن قۇلاپ تابىناتىن سەبەبى سول بولۋ كەرەك.
ءابدىلدا اعانىڭ بويىنداعى مەنى تابىندىراتىن اسقاق قاسيەت — ول كىسىنىڭ اقىندىق مىنەز-تابيعاتىمەن قوسا شىنشىلدىعى. قۇدايدىڭ ءوزى كەلسە دە كولگىرسىمەي، ماقتانا-ماڭعازدانباي، مەن سوندايمىن — بىلىڭدەر، تانىڭدار دەپ تەپسىنىپ تابىندىرماي، تابيعاتتىڭ وزىندەي تازالىق، شىگارىپ سالماي شىنىن اقتارار كوڭىل — ءبارى-بارى جاننىڭ قاي-قايسىسىن دا باۋرار دەيمىن.
«جاقسى اعا — جايساڭدارىم،
سەندەر باردا اسقاقپىن، قايسار جانىم.
ارقا تاڭىپ سەندەرگە الدارىڭدا
ەركىن باسىپ جۇرۋگە تايسالمادىم.
سەندەر باردا
ۇكىلەپ مىنگەندەيمىن
جەل ىلەسپەس دالانىڭ اي ساڭلاعىن»، —
دەپ قازاقتىڭ وسىنداي، ءدال ءابدىلدا اعاداي، دارىندارىنا عانا — جۇرەگىنىڭ ءار لۇپىلىمەن سەنىڭ تىنىسىڭدى، بولمىسىڭدى سەزىپ-سەزىنىپ جۇرەر جاندارعا — ايتا الامىز.
ۋاقىت ءبىر ورنىندا تۇرمايدى، ءار قيلى وزگەرىس-وڭدەۋىمەن ادامدى دا، ورتانى دا وزىمەن بىرگە ىلگەرى جەتەلەيدى. ءار ءداۋىردىڭ التىن-كۇمىستى جارقىلداقتارىنىڭ ءبارىن بىردەي ىرىكتەي بەرمەس تاريح تالعامپاز عوي. ءبىر كەزەڭ تاۋ دەپ تابىنعان شىرقاۋلار تاريح تورىنە كەلگەندە، توبەشىك بولىپ قالادى. الايدا ءداۋىردىڭ از كۇندىك ءدۇبىر-داقپىرتىن، مەنمەنشىل مەزگىلدىڭ شاڭ-توزاڭىن بويىنا دارىتپاي، سول اسقاق تا ايبىندى، ءمولدىر دە پاك قالپىندا ماڭگىلىكپەن ۇشتاسىپ قالار تۇلعالار بولار. ولار نايزا ويناعان كوگىلدىر مەكەندى ماڭگى جايلاپ، سول باياعى قالپىندا، ارمانشىل بالاۋسا كوڭىلدەردى باۋرار اسقاق قالپىندا قالا بەرەر. ءومىر وتەر. ادامدار مەن زاماندار، بۇدان بۇرىنعىداي، وزگەرەر. كوڭىلى تازا، جانى ءمولدىر، تەرەڭ وي ۇرپاقتار كەلەر. ولار دا:
«بيىكتىكتەگى داۋىلدار
ەلەستەتەتىن شىعار-اۋ مايدان سىندارىن،
(مەن دە ءبىر سامعاپ كورسەم بە —
قايرالسىن جانىم!)
قايتا كەلمەيتىن تۇلعاداي
مىنا جالعانعا
قاسقايىپ قالاي تۇرسىڭدار، قايران شىڭدارىم؟!» -
دەپ جىرلارى، تاڭدانارى، تالپىنارى حاق. شىڭ تۇلعالار بالعىن جۇرەكتەردى وسىلايشا عاشىق ەتىپ، وسىلايشا ۇمتىلدىرۋى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جالعاسا بەرەر.
مەن ءابدىلدا اعانى ادەبيەتىمىزدەگى وسىنداي تۇلعا كورەم. ارينە، پوەزيادا 70-كە كەلگەن تارلاندار بارشىلىق. اركىمنىڭ ءوز بيىگى، ءوز تاڭىرلەرى مەن تابىنۋشىلارى بولادى ەمەس پە؟! مەنىڭ تالعامىم ءابدىلدا اعانى قالايدى؛ ونىڭ كەيدە الاپات تەڭىزدەي بۇرقانىسىن اجارىنان سەزىپ، ءوزىم دە بىرگە قۋانىپ، ەتەگى جاسىل جاي، جاز داۋرەن اتا تاۋدىڭ باۋرايىندا اسىر سالىپ جۇرگەندەي سەزىنەمىن.
مەن ەڭ العاش ءابدىلدا اعامەن جۇزبە-جۇز كەلىپ تانىسقانىم 1972 جىلى، ۇمىتپاسام، تامىز ايى عوي دەيمىن. مەدەۋگە بارار جولدىڭ سول جاعىندا، تاۋدىڭ باسىندا «الاتاۋ» دەگەن ساناتوريي بار ەكەن. مەن دەمالىسىمدا سوندا باراتىن بولدىم. كەلدىم. تۇسكى تاماققا تاياۋ كەز بولاتىن. قىزمەتكەر مەنى ەرتىپ ءبىر ستولدىڭ جانىنا وتىرعىزدى دا، «ءابدىلدا تاجىبايەۆ — داستارقانداس كورشىڭىز»، — دەدى. جۇرەگىم الىپ-ۇشىپ، وز-وزىمنەن ساسقالاقتادىم دا قالدىم. ابەكەڭ تۇسكى اسقا كەلمەدى. كەشكى اسقا ۋاقتىلى كەلدى. مەنى جاتىرقاپ نە جاس ادام دەپ شىكىرەيە قاراعان جوق.
— اتىڭ كىم، قالقام؟ — دەدى.
— فاريزا...
— فاريزا؟ اقىن بولدىڭ عوي! ولەڭدەرىڭدى وقىعام... — ودان ءارى ماقتادى. «ءوزىڭ ادامعا جولامايسىڭ عوي» دەپ، جاڭا جازا باستاعان جاستاردىڭ وزىنە كەلىپ جۇرەتىنىن، ۋاقىتى كوپ بولماسا دا، ولاردىڭ تۋىندىلارىن وقۋعا تىرىساتىنىن ايتتى. سودان بەرى ابەكەڭدى ادام رەتىندە ءبىلىپ كەلەمىن. كورگەن سايىن ول كىسىنىڭ كەسەك مىنەزىنە ىشتەي ريزا بوپ، جىلدار دەگەن، جاس دەگەن ۇلكەن تۇلعانىڭ رۋحىن الاسارتا المايدى ەكەن-اۋ دەپ راقاتتانامىن. بىردە مەن ءوزىمنىڭ «ءمۇشايرا» دەگەن توپتاما ولەڭدەرىمنەن بىر-ەكەۋىن وقىپ بەردىم. اڭگىمەلەسىپ وتىردىق.
— سارا اپاڭنىڭ شايى قايناعانشا مەن دە ءبىر ولەڭىمدى وقىپ بەرەيىن. ءبىراق سەنىڭ الگى ولەڭدەرىڭنەن كەيىن ولەڭ وقۋ دا قيىن بولادى-اۋ! — دەپ قارقىلداي كۇلىپ، شاشىن ءبىر قايىرىپ قويدى.
مەن سەكىلدى قانشا جاستى جىر شىڭىنا شاقىرمادى ابەكەڭ؟! جاناشىرسىز، قورعانسىز جىر الاۋىن الەمگە شاشا المايدى!
«جىرلار كەرەك
جەتەلەيتىن قيالداي بال ارمانعا،
وت ويناتار مۇڭ تۇنعان جانارلارعا.
قياناتتان كۇرسىنسە باتىر — ۋاقىت،
ماحامبەتشە تۋرايتىن قاقىراتىپ
ايبالتا-جىر كەرەك-اق ادامدارعا.
جىرلار كەرەك
جاۋراعاندا سەزدىرمەس جەل ەكپىنىن،
دىرىلدەتەر جانىڭنىڭ ەرەك گۇلىن،
بىر-بىرىنە ۇمتىلعان الىس ءجۇرىپ
جۇرەكتەردى كەتەتىن تابىستىرىپ
ءمولدىر جىر دا، مۇڭ جىر دا كەرەك بۇگىن.
سەزەسىز بە —
بار وسىناۋ كۇردەلى عاسىردا ىزعار،
الاي-دۇلەي داۋىلدار، جاسىل مۇزدار...
قارۋ دەسە تىيادى بۇلاق تا ءۇنىن،
مىلتىق، بومبا قاجەتسىز!
ءبىراق بۇگىن
تەك قارۋسىز قالماسش اسىل جىرلار!
جىرلار كەرەك
قيالارعا باستايتىن نۇر-شىڭدارعا،
مەزگىلدەردەي ماڭگىلىك تىلسىمدارعا.
جەر بەتىندە بار ءالى كۇڭكىل، ەگەس...
سەمسەر جىردى مۇقالتۋ مۇمكىن ەمەس
اعا، مىناۋ ومىردە ءسىز تۇرعاندا!»
1979
You Might Also Like
-
ادام ءوز ومىرىندە ەڭ باستىسى ماماندىق تاڭداۋدان جاڭىلماۋى قاجەت. اركىمنىڭ وزىنە ەتەنە جاقىن، جانىنا جاعىمدى ماماندىق تاڭداۋ ءساتى-اسقاقتاعان ارمانىنىڭ ەڭ ءبىرىنشى باسپالداعى. ماماندىعىڭدى تاڭداعان ءسات...
