InfoHub Logo

قوستاناي وبلىسى، جانگەلدين اۋدانى
«س.ماۋلەنوۆ اتىنداعى ورتا مەكتەبى» كمم
فيزيكا ءپانى ءمۇعالىمى: مادييەۆا ەلميرا كۋاندىكوۆنا

بالا بولاشاعى ءۇشىن بۇگىنگى كۇنى قوعام الاڭداۋلى، ءتىپتى، وقۋشىنىڭ ءوزى دە. جان-جاقتان اعىلىپ جاتقان اقپارات وتە كوپ، ءبىراق سونى ساراپتاۋ، بۇگىنگى ۇرپاقتىڭ كەلەشەگى ءۇشىن ماڭىزدى دەگەن ءبىلىمدى انىقتاۋ جانە وقۋشىعا جەتكىزۋ – باستى ماسەلە. جاس بالاعا دايىن اكادەميالىق ءبىلىمدى تاۋىپ بەرۋدەن گورى، قاجەت ءبىلىمدى وزىنە مەڭگەرتە وتىرىپ، ءوزى مەن وزگەنى باعالاي الۋعا جانە يگەرگەن ءبىلىمدى ومىرگە جاراتا بىلۋىنە كوڭىل بولىنۋدە. اسىرەسە، شاعىن جيناقتى مەكتەپتەردە ساباق وتكىزۋدىڭ وزىندىك قيىندىقتارى بار. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2020 جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنداعى باستى مىندەتتەردىڭ ءبىرى – ەلىمىزدەگى شاعىن جيناقتى مەكتەپتەر قىزمەتىن دامىتۋ بولىپ وتىر. بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدەگى مەكتەپتەردىڭ باسىم كوپشىلىگىن شاعىن جيناقتى مەكتەپتەر قۇرايدى. بۇل مەكتەپتەردىڭ ەرەكشەلىگى – ءمۇعالىم ءبىر مەزگىلدە ەكى سىنىپپەن قاتار جۇمىس ىستەيدى. وسى ورايدا شاعىن جيناقتى مەكتەپتىڭ بىرىكتىرىلگەن سىنىپتارىنداعى ساباقتى ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋدا بىردەي جاستاعى نەمەسە ءبىلىم سالاسى بويىنشا ءپانارالىق بايلانىستارى بار پاندەردى بىرىكتىرگەن ءتيىمدى. مۇنداي ۇستانىم بالالاردىڭ ەرەكشەلىگىنە ساي ءارتۇرلى جاستاعى ۇجىمدا بەيىمدەلۋىنە مۇمكىندىك بەرەدى. بىرىكتىرىلگەن سىنىپتاردا وقۋ ءۇردىسى ەكى، ءتىپتى ءۇش سىنىپتا قاتار ۇيىمداستىرىلاتىندىقتان، ءمۇعالىم ءار سىنىپقا ساباق ۋاقىتىنىڭ جارتىسىن عانا جۇمسايدى. بۇل، كوبىنەسە، نەگىزگى پاندەردى، اسىرەسە، فيزيكانى وقىتۋدا قيىندىق تۋعىزادى. مۇنداي ساباقتاردا ءمۇعالىم، الدىمەن، وقۋشىلاردىڭ وزدىگىنەن ورىندايتىن جۇمىستارىن، ونىڭ ءتۇرىن، وعان كەتەتىن ۋاقىتتى جانە باسقا سىنىپتا ءمۇعالىم باسشىلىعىمەن جۇرگىزىلەتىن جۇمىستاردى انىقتاپ الۋى كەرەك. سونداي-اق مۇنداي ساباقتار جوعارى سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ وزدىگىنەن جۇمىس ىستەۋىنە، ءمۇعالىمنىڭ تومەنگى سىنىپ وقۋشىلارىنا كوپ كوڭىل بولۋىنە، وقۋ پروسەسىن ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋعا جاعداي جاسايدى.

ەكى سىنىپتى قاتار وقىتقاندا، ساباق بەرۋدىڭ نەگىزگى 3 ءتيپى بولادى:

- ەكى سىنىپقا دا جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ ساباعى؛

- ەكى سىنىپتىڭ بىرىندە جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ، ال ەكىنشى سىنىپتا قايتالاۋ نەمەسە ەسەپكە الۋ ساباعى؛

-ەكى سىنىپتا دا وتكەندى قايتالاۋ ساباعى.

بىرىكتىرىلگەن سىنىپتاردا بىرپاندىك وقىتۋدى ۇيىمداستىرۋ وقۋشىنىڭ وقۋ ارەكەتىن جان-جاقتى قالىپتاستىرۋعا مۇمكىندىك بەرسە، ال ءار ساباقتى وتكىزۋدىڭ ءتيىمدى ادىس-تاسىلدەرىن تاڭداۋ – ۇستازدان كاسىبي شەبەرلىك پەن ىزدەنىمپازدىقتى تالاپ ەتەدى.

جاڭا ماتەريالدى وتكەندە، ءمۇعالىم وقۋشىلاردىڭ ىزدەنۋشىلىك جۇمىسىن ۇيىمداستىرا ءبىلۋ قاجەت. ساباقتىڭ باستى ماسەلەسىن شەشپەس بۇرىن وقۋشىلار ويلانىپ، جاڭا جاعدايدا قالاي ارەكەت ەتۋ قاجەتتىگىن وزدەرى ءتۇسىنۋى ءتيىس. ساباقتىڭ مىندەتى تاقىرىپتى جاي بايانداۋدان تۇرماۋى ءتيىس، ويتكەنى بۇل كەزدە تانىمدىق موتيۆتەردىڭ وقۋشىلار ءۇشىن ماڭىزى بولمايدى. تانىمدىق قىزىعۋشىلىق تۋدىرۋ ءۇشىن «قيىندىقتاردى جەڭۋ» ماسەلەلەرىمەن ۇشىراستىرۋ كەرەك. ءمۇعالىم وقۋشىلارعا ارنايى سۇراقتار مەن تاپسىرمالار جۇيەسىن قۇرىپ، ىزدەنىسكە جەتەلەپ وتىرادى. ولار سۇراقتارعا جاۋاپ بەرە وتىرىپ، وقۋ ارەكەتتەرى دەپ اتالاتىن پاندىك جانە ويلاۋ ارەكەتتەرىن ورىندايدى. وقۋ ارەكەتىنە قاجەتتى كومپونەنتتىڭ ءبىرى ء-وزىن-وزى باعالاۋ ارەكەتى بولىپ تابىلادى. بالا ءوز ىس-ارەكەتىنىڭ ناتيجەلەرىن باعالاپ، العا جىلجۋ مۇمكىندىگىن سەزىنەدى. بۇل كەزەڭدە ءاربىر بالاعا تابىسقا جەتۋ جاعداياتىن قۇرۋدىڭ پايداسى زور. وسى تۇرعىدا ساباقتىڭ قورىتىندىلاۋ كەزەڭىندە كەرى بايلانىس ورناتۋ ماڭىزدى. وتكەن ساباققا وزىندىك باعا بەرۋمەن قاتار، وزىنە دە باعالاۋ پاراقشاسىن ۇسىنىپ، ءوز ارەكەتىنە دە سىن كوزبەن قاراۋدى قالىپتاستىرۋ كەرەك.

بۇگىندە ءمۇعالىم – اقپاراتتانۋشى، وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعالىق جانە ينتەللەكتۋالدى دامۋىن جوبالاۋشى. كەشەگى جاستارىمىزدىڭ كوبى قولدارىندا «كوك قاعازى» بولا تۇرا، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپپاي جۇرگەن كەيپىن ەل كوردى. بويداعى بار ءبىلىمدى شىنايى ومىرگە قولدانار تۇسىن تابا الماي، باسى قاتقاندارىن دا كەزدەستىردى. «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەگەن دانالىققا سۇيەنە، بۇگىندە زامان اعىمىنا ىلەسۋ كەرەكتىگىن ۇعىندى. ساباقتاردا ءارتۇرلى ءتيىمدى ستراتەگيالاردى پايدالانا وتىرىپ، وقۋشىلاردىڭ العان ءبىلىمىن ومىرمەن بايلانىستىرۋ كوزدەلدى. زامان تالابىنا بايلانىستى وڭدەلىپ، ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىنە ەنىپ جاتقان جاڭا تەحنولوگيا سانى دا كۇننەن-كۇنگە ارتىپ جاتىر. شامامەن قولدانىستا ەلۋدەن استام جاڭا تەحنولوگيا ءتۇرى بار. بۇل تەحنولوگيانىڭ ءبارىن ءبىر ساباقتا قامتۋ مۇمكىن ەمەس. بۇدان نەنى اڭعارۋعا بولادى؟ ءار ساباقتىڭ ۇيىمداستىرىلۋى ءمۇعالىمنىڭ تاجىريبەسى مەن شەبەرلىگىنە كەلىپ تىرەلەدى. ولاي بولسا، جاس ۇرپاققا تاربيە، ءبىلىم بەرۋدىڭ ءبىر ءادىسى - ساباقتى بارىنشا تۇرلەندىرىپ وتكىزۋ بولسا، سول ادىس-تاسىلدەردى دۇرىس باعىتتا پايدالانساق، وقۋشىلارعا ساپالى ءبىلىم، سانالى تاربيە بەرەتىنىمىز ءسوزسىز. وسى ورايدا ءبىلىم بەرۋ سالاسىنداعى قىزمەتكەرلەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگىنىڭ ارتا تۇسكەنىن ەلباسى  ن.ءا.نازاربايەۆ «ەلىمىزدىڭ  ەرتەڭى بۇگىنگى جاس ۇرپاقتىڭ قولىندا، ال جاس ۇرپاقتىڭ تاعدىرى ۇستازداردىڭ قولىندا» -دەپ اتاپ كورسەتكەندەي، ۇلكەن مىندەتتى ارقالاۋدامىز، ارىپتەستەر.

ءوز تاجىريبەمدە شاعىن جيناقتى مەكتەپتىڭ بىرىكتىرىلگەن سىنىپتارىنا ارنالعان فيزيكا پانىنەن ساباقتاردىڭ  قۇرىلىمى، وقىتۋدىڭ ادىس-تاسىلدەرى جانە ساباقتاردى ۇيىمداستىرۋ ۇلگىلەرى ازىرلەندى. بۇل وزگە  مۇعالىمدەردىڭ دە كومەگىنە جاراپ قالار دەگەن نيەتتە بولىسكەندى ءجون سانادىم. ەكى سىنىپقا دا جاڭا ماتەريالدى ءتۇسىندىرۋ ساباعىنا ۇلگى ۇسىنامىن:

ساباقتىڭ تاقىرىبى
مەحانيكالىق ەنەرگيا. مەحانيكالىق ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭى (7س)						جارىقتىڭ سىنۋى. جارىقتىڭ سىنۋ زاڭدارى (8س)
جالپى ماقساتى
1. مەحانيكالىق ەنەرگيا جانە ونىڭ تۇرلەرىنە انىقتاما بەرۋ. 2. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭىنىن فورمۋلاسىن قولدانا ءبىلۋ.						1. جارىقتىڭ سىنۋى ۇعىمىمەن تانىسۋ، انىقتاما بەرۋ. 2. سىنۋ زاڭى فورمۋلاسىن جانە سىنۋ قۇبىلىسىنىڭ سحەمالىق سۋرەتىن سالا ءبىلۋ.
3. تاجىريبە جۇرگىزۋ بارىسىندا بۇرىن العان بىلىمدەرىن پايدالانۋ 4. ومىردە قولدانا ءبىلۋدى مەڭگەرتۋ.
جەتىستىك كريتەرييلەرى
وقۋشى ماقساتىنا جەتەدى، ەگەر    - ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭىن تۇجىرىمداي السا؛    - مەحانيكالىق ەنەرگيانىڭ  فورمۋلاسىن جازا السا؛    - تاجىريبە جۇرگىزۋ بارىسىندا ساقتالۋ زاڭىن تۇسىندىرە بىلسە؛    - باقىلاۋ ناتيجەلەرى بويىنشا ءوز پىكىرلەرىن جەتكىزە السا.						وقۋشى ماقساتىنا جەتەدى، ەگەر    - جارىقتىڭ سىنۋ زاڭدارىن تۇجىرىمداي السا؛    - سىنۋ كورسەتكىشىنىڭ فورمۋلاسىن جازا السا؛    - تاجىريبە جۇرگىزۋ بارىسىندا سىنۋ قۇبىلىسىنىڭ سحەمالىق سۋرەتىن سالا بىلسە؛    - باقىلاۋ ناتيجەلەرى بويىنشا ءوز پىكىرلەرىن جەتكىزە السا.
قۇندىلىقتاردى دارىتۋ
جۇپپەن جۇمىس جاساۋ بارىسىندا ءبىر-بىرىنىڭ پىكىرىمەن ساناسۋ، ءبىر-بىرىنىڭ جۇمىسىنا كەدەرگى جاساماي، ۋاقىتقا باعىنۋ
ءپانارالىق بايلانىس
گەومەتريا
ساباقتىڭ بارىسى  ءى.ۇيىمداستىرۋ
امانداسۋ. تۇگەندەۋ. «شاتتىق شەڭبەرىن» وتكىزۋ.    وقۋ ماقساتىمەن جانە جەتىستىك كريتەرييلەرمەن تانىستىرۋ.
ماعىنانى تاڭى. وي قوزعاۋ
يندۋكسيا كەزەڭى.    يندۋكتور – مەتالل شاردىڭ جوعارىدان تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتقان سۋرەتى كورسەتىلەدى.    تاپسىرما: دەنەنىڭ كۇيى، جاعدايى قالاي وزگەرەدى؟    دەمونستراسيا:    سەرىپپەگە ىلىنگەن جۇكتىڭ قوزعالىسى.    سەرىپپەگە ىلىنگەن جۇك قالاي  قوزعالدى؟     جۇك نەگە توقتادى؟						تەستىك تاپسىرما ورىنداۋ.    1. تومەندەگى تۇجىرىمدامالاردىڭ قايسىسى جارىقتىڭ شاعىلۋ زاڭىن سيپاتتايدى؟ 1). تۇسكەن ساۋلە مەن شاعىلعان ساۋلە، ساۋلەنىڭ ءتۇسۋ نۇكتەسىنەن شاعىلدىرۋشى بەتكە تۇرعىزىلعان پەرپەنديكۋليار ءبىر جازىقتىقتا جاتادى؛ 2). ءتۇسۋ بۇرىشىنىڭ سينۋسىنىڭ سىنۋ بۇرىشى سينۋسىنا قاتىناسى بەرىلگەن ەكى ورتا ءۇشىن تۇراقتى شاما بولىپ تابىلادى؛ 3). تۇسكەن ساۋلە مەن سىنعان ساۋلە، ساۋلەنىڭ ءتۇسۋ نۇكتەسىنەن شاعىلدىرۋشى بەتكە تۇرعىزىلعان پەرپەنديكۋليار ءبىر جازىقتىقتا جاتادى؛ 4). شاعىلۋ بۇرىشى ءتۇسۋ بۇرىشىنا تەڭ؛ ا)1،2؛  ب) 3،4؛   ۆ) 2،4؛    گ) 1،4؛   د) 1،3؛    2. شاعىلۋ بۇرىشى دەگەنىمىز – بۇل: ا) تۇسكەن ساۋلە مەن شاعىلعان ساۋلە اراسىنداعى بۇرىش؛ ب) شاعىلعان ساۋلە مەن ءتۇسۋ جازىقتىعى اراسىنداعى بۇرىش؛ ۆ) شاعىلعان ساۋلە مەن ءتۇسۋ جازىقتىعىنا تۇرعىزىلعان پەرپەنديكۋليار اراسىنداعى بۇرىش؛ گ) شاعىلعان ساۋلە مەن ءتۇسۋ جازىقتىعىنداعى كەز-كەلگەن ساۋلە اراسىنداعى بۇرىش؛ د) ساۋلەنىڭ ءتۇسۋ بۇرىشىنا بايلانىستى    3. جارىق ساۋلەسى تەگىس اينانىڭ بەتىنە ءتۇسىپ، ودان شاعىلادى. ءتۇسۋ بۇرىشى 450 بولسا، شاعىلۋ بۇرىشى قانشاعا تەڭ؟ ا) 300 ؛   ب) 1200 ؛  ۆ) 450 ؛ گ) 900 ؛ د) 600؛    4. ساۋلەنىڭ ءتۇسۋ بۇرىشى 250 . تۇسكەن جانە شاعىلعان  ساۋلە لەردىڭ اراسىنداعى بۇرىش نەگە تەڭ؟ ا) 250؛  ب) 900؛  ۆ) 650؛ گ) 500؛   د) 00؛    5. قانداي اينانىڭ كومەگىمەن كۇن ساۋلەسىن پايدالانىپ، بىرنەشە ءجۇز گرادۋس تەمپەراتۋرانى الۋعا بولادى؟ ا) جازىق اينا؛ ب) ويىس اينا؛ ۆ) دوڭەس اينا؛ گ) جازىق-دوڭەس اينا؛ د) ا-گ جاۋاپتارىنىڭ ىشىندە دۇرىسى جوق.
وي تولعاۋ
1. جۇپتاسا وتىرىپ شاعىن توپ ىشىندە تاپسىرمانى تالداۋ، بىر-بىرىنە ايتىپ بەرۋى، دايىندىعى    1. ەنەرگيا – قانداي ۇعىم؟ مىسالدار كەلتىرۋ.    2. مەحانيكالىق كۇي دەگەنىمىز نە؟    3. مەحانيكالىق ەنەرگيا دەگەنىمىز نە؟ مىسالدار كەلتىرۋ   4. مەحانيكالىق ەنەرگيانىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟   5. ەنەرگيانىڭ ساقتالۋ زاڭىنىڭ ءمانىسى نەدە؟ 2. «INSERT»-ستراتەگياسى: مەن نەنى بىلەمىن؟ مەن نەنى بىلگىم كەلەدى؟ مەن نەنى ءبىلدىم؟       3.  سۋرەت،سىزبا ارقىلى ساباقتىڭ مازمۇنىڭ تولىقتىرۋ.					1.ماتىنمەنەن جۇمىس.  ءتۇرتىپ الۋ ستراتەگياسى. وقۋلىقتاعى ماتەريالدار بويىنشا نەگىزگى ماسەلەلەردى انىقتاۋ، نەگىزگى سىزبالارمەن زاڭدىلىقتاردى تەزيس تۇرىندە  پوستەرگە ءتۇسىرۋ، قورعاۋ 2.ءمۇعالىمنىڭ پرەزەنتاسيالار ارقىلى ساباقتىڭ مازمۇنىن تولىقتىرۋ.   3. «INSERT»-ستراتەگياسى: مەن نەنى بىلەمىن؟ مەن نەنى بىلگىم كەلەدى؟ مەن نەنى ءبىلدىم؟
سەرگىتۋ ءساتى
«سيقىرلى قالپاق» ءمۇعالىم وقۋشىلارعا وقۋلىقتارىن توبەلەرىنە قويىپ ورىندىقتان تۇرۋلارىن سۇرايدى، وقۋلىق قۇلاپ قالماۋ كەرەك. وسى جاعدايدا قولدارىن كەزەك-كەزەك جوعارى كوتەرىپ، دەنەسىن وڭعا جانە سولعا بۇرادى، ودان كەيىن ءبىرىنشى ءبىر اياعىن سوسىن ەكىنشى اياعىن تىزەگە دەيىن كوتەرەدى. وقۋلىقتى قۇلاتىپ الماۋ كەرەك. ورىنداپ بولعاننان كەيىن ورىندارىنا وتىرادى
وي تولعانىس
1.«اۆتور ورىندىعى»- ستراتەگياسى توپتارعا بىردەي تاپسىرما بەرۋ، ورىنداۋ، جاۋاپ بەرۋ.
№1.تاپسىرما اتالعان جاعدايدىڭ قايسىسىندا پوتەنسيالىق، قايسىسىندا  كينەتيكالىق ەنەرگيا تۋرالى ءسوز بولادى: مىسالدار ەر ەك يىلگەن سەرىپپە     سوققان جەل     سارقىرامادان قۇلاپ اققان سۋدا     سىعىلعان اۋادا     ءۇي شاتىرىنىڭ شەتىندە جاتقان تاستا؟         №2.تاپسىرما               مەحانيكالىق جۇمىس جۇمىستىڭ فورمۋلاسى مەح.ەنەر.تۇرلەرى ەنەرگ. فورمۋلاسى جۇمىستىڭ ەنەرگ وزگەرىسىمەن بايلانىسى عا         عسەرپ         عۇيك         2. ەسەپ شىعارۋ. ماسساسى 100ت ۇشاق جەردەن 1كم بيىكتىككە كوتەرىلگەندە جىلدامدىعى 200م/س بولادى.ونىڭ جەرمەن سالىستىرعانداعى مەحانيكالىق ەنەرگياسى قانداي؟				№1.تاپسىرما         №2.تاپسىرما   2.ەسەپ شىعارۋ.
ساباقتى قورتىندىلاۋ
1. باعالاۋ. 2. ۇيگە تاپسىرما:§57.33-جاتتىعۋ №1-3؛ §68 ،69. 29-جاتتىعۋ №5    3. رەفلەكسيا. سمايليك ارقىلى
باعالاۋ پاراعى.    ءاتى-جونى:									سىنىبى	7/8
№	تاپسىرما سانى جۇمىس ءتۇرى	1	2			3	4	5	جالپى ۇپاي
1	يندۋكسيا كەزەڭى/ تەست
2	№1 تاپسىرما
3	№2 تاپسىرما
4	ەسەپ
بارلىق ۇپاي سانى
باعاسى

*يندۋكسيا كەزەڭى بويىنشا/تەست بويىنشا ءار ءبىر دۇرىس جاۋابىنا 1 ۇپاي. *تاپسىرمالار ورىندالۋ دارەجەسىنە بايلانىستى 1-5  ۇپاي ارالىعىندا باعالانادى.

---