شال جۇگەرى
مەنىڭ اكەم مومىش جاس كەزىندە ءبىزدىڭ ەلدىڭ پىسىق جىگىتتەرىنىڭ ءبىرى بولعان ەكەن.
ءبىزدىڭ اتا مەكەنىمىز الاتاۋدىڭ باۋىرىندا بولادى. جەرىمىزدىڭ اتى مىڭبۇلاق دەپ اتالادى. قىسى قاتتى، جازى سالقىن كەلەدى. جەرى مايدا، ءشوبى ءتاتتى كەلەدى. اۋليەاتا (جامبىل) بازارىندا وسى ۋاقىتقا دەيىن جوتانىڭ قويى بار ما، جوتانىڭ قىمىزى بار ما، جوتانىڭ جەمىسى بار ما؟ — دەپ سۇرايدى. جوتا دەگەن بيىك دەگەن تۇسىنىك. ءبىزدىڭ ەلى قارا ولەڭ باسقان ويدا ەمەس، قىردا.
— مەن تۋماعان كەزدە ءبىزدىڭ اتا قونىسىمىزعا ورىستار كەلىپتى. قايسى جىلى ەكەنىن قايدام، ايتەۋىر سول جىلدى وسى ۋاقىتقا دەيىن «ورىستار كەلگەن جىلى» دەپ اتايدى.
مىڭبۇلاقتىڭ ءبىر بۇلاعىنا كەلگەن ورىستار ورنالاسىپتى. ول سەلونىڭ اتى مەن ەس بىلگەلى بەرى ەۆگەنيەۆكا. سول سەلودا كلىشوۆتار — ءبىرىنشى ورنالاسقانداردىڭ ءبىرى. كلىشوۆتاردىڭ باباسى ەگور، ونىڭ مەنىڭ اكەممەن جاستى بالاسى ەگور، مەنەن 10-15 جاس ۇلكەن نەمەرەسى ەگور.
قازاقتار ات قويعىش كەلەدى، ءۇش ەگورعا ءۇش ات قويىپتى. قارتتى «شال جۇگەرى»، ونىڭ بالاسىن جيرەن ساقال بولعاندىقتان «قىزىل جۇگەرى»، نەمەرەسىنىڭ ءبىر كوزى ءسال قىليلاۋ بولعاندىقتان «قىلي جۇگەرى» دەپ اتاپتى.
ورىستاردىڭ ەگور ەگوروۆيچ دەگەنىنە تۇسىنبەگەن قازاق كەي كەزدە ولاردى «قوس جۇگەرى»، «ءۇش جۇگەرى» دەپ اتايدى ەكەن. سول جۇگەرىلەرمەن مەنىڭ اكەم تامىر-تانىس بولىپتى. ءبىزدىڭ ەلدە جەكسەنبىنى «بازار كۇنى» دەيدى. ول كەزدە قازاقتىڭ ءبارى بىردەي بازارعا بارا بەرمەيتىن كەزى. بازارعا بارىپ كەلگەن كىسىلەردىڭ الدىنان اۋىلدىڭ كارىسى بار، جاسى بار: «ماعان نە اكەلدىڭ، بازارلىق»، — دەپ شۋىلداپ شىعادى ەكەن.
اۋىلعا قۇر قول بارىپ ۇيالمايىن دەپ اكەم جولدان ەگورلارعا سوعادى.
— ە، ماميش، امانبىسىڭ؟ — دەپ ەگورلار قارسى الادى.
— امان تامىر، امان.
— جوعارى شىق، وتىر.
— راقمەت، تامىر، راقمەت... ميۋالارىڭ ءپىسىپ تۇرعان بولار، ماعان ءبىر قورجىن الما، ورىك، القورى بەرۋگە قالايسىڭدار، تامىر.
— بەرەلىك، بەرەلىك، — دەپ ەگورلار شۋلاسىپتى.
— ءاي، ماميش، ءجۇر بەرمەن، — دەپ توقسانداعى شال جۇگەرى اكەمدى شاقىرىپ باۋ-باقشاسىنىڭ ىشىنە الىپ كەتىپتى...
— مىناۋ الما، بىرەۋىن ءۇزىپ جە!
— وتە جاقسى، قىپ-قىزىل الما ەكەن، — دەپ بىرەۋىن ءۇزىپ الىپ اكەم جەپتى.
— ال، ەندى مىنا اعاشتى سىلكىسەڭ، پىسكەن المالارى تۇسەدى. اكەم ءبىر اعاشتى سىلكىپ قالعاندا، پىسكەن المالارى توپىرلاپ جەرگە تۇسەدى. ال، ەندى مىنالاردى جيناپ قورجىنىڭا سالىپ ال. اكەمنىڭ قورجىنىنىڭ ەكى باسى الماعا تولادى.
— بەرمەن ءجۇر، مىناۋ ورىك بولادى، بىرەۋىن ءۇزىپ جەپ كور.
— بۇل ميۋاڭىز دا وتە ءتاتتى ەكەن.
— مۇنى سىلكۋگە بولمايدى. ال، ەندى بەرى ءجۇر، مىناۋ بىرەۋى القورى بولادى، بىرەۋىن ءۇزىپ جەپ كور.
— مىناۋىڭىز المادان دا، ورىكتەن دە ءتاتتى ەكەن.
— مۇنى دا سىلكۋگە بولمايدى، بۇل ءالى ءپىسىپ جەتپەگەن. مىنا شالدىڭ ءوزى ساراڭدىق ىستەپ تۇر عوي دەگەن اكەمنىڭ ويىن كوزىنەن سەزگەن شال جۇگەرى:
— ماميش! — دەيدى.
— ءلابباي، اتا.
— سەن اقىماقسىڭ.
— نەگە؟
— سەنىڭ اكەڭ دە، باباڭ دا اقىماق بولعان.
— نەگە؟
— ءبىزدىڭ وسى جەرگە كەلگەنىمىزگە بەس-اق جىل بولدى، راس پا؟
— راس.
— ال، سەندەردىڭ بۇل جەردە تۇرعاندارىڭا ءجۇز جىلدان اسپاسا، كەم ەمەس، راس پا؟
— راس. اتاقونىسىمىز وسى جەر ەكەنى راس.
— راس بولسا، سەندەر نەگە اعاش تىگىپ، ءۇي سالىپ، باۋ-باقشا ىستەمەيسىڭدەر وسى ۋاقىتقا دەيىن؟
— ادەت بولعاندىقتان عوي، اقساقال.
— ادەت جوق، اقىماق ءوز پايداسىن بىلمەيدى، راس پا؟
— راس، — دەپ بۇرىن ساسقالاقتاپ تۇرعان اكەم، كۇلىپ جىبەرىپتى، شال جۇگەرى دە كۇلىپ:
— جەر — قۇدايدىڭ جەرى، جەر قازاققا دا، ورىسقا دا بىردەي، سوعان دۇرىس ءتۇسىن، قاراعىم، — دەپ اكەمنىڭ ارقاسىنان قاعىپتى. شال جۇگەرىدەن ءوستىپ ۇيالعانىن اكەم ولگەنىنشە كۇلكى وسيەت رەتىندە ايتۋشى ەدى.
10.09.1962 ج.
You Might Also Like
-
الماتىدان شىعىسقا قاراي 25 كم جەردە، ىلە الاتاۋىنىڭ بوكتەرىندە، تالعار وزەنىنىڭ وڭ جاق جاعالاۋىندا ەجەلگى تالعار قالاسى ورنالاسقان. X عاسىردان باستاپ تالعار «تالحير» دەگەن اتپەن بەلگىلى...
