شەگىرگە
«اقجولدىڭ» ءبىر نومىرىندە «شەگىر» دەپ قول قويعان جولداس مەنى قازاقتىڭ بوياما قامقورى، قازاقتىڭ ءبىر قىزىن، ءبىر قاتىنىن اۋرە قىلدىڭ، سورلاتتىڭ دەپ ايىپتايدى.
بۇل اڭگىمە بىلاي ەدى:
مەن ارقادان تۇركىستانعا بەت تۇزەپ جۇرگەنىمدە مەنىمەن بىرگە جولداعى ءبىر ەلدە قايتىپ بارىپ وتىرعان (ەرتە ولگەن ەمەس) جەسىرى بار اقمولانىڭ 2—3 قازاعى ەرىپ جۇرگەنى راس. بۇل جەسىرى كەتكەن «التاي» دەگەن ەل، ال جەسىر ايەلدىڭ تۋعان، قايتىپ بارىپ وتىرعان اكەسىنىڭ ەلى «تاما» دەگەن ەل.
جولشىباي بەتپاقدالا ارقىلى جۇرگەندە سەرىك قوي دەپ ءھام بۇل ەكى ەل بۇرىننان ءوزارا جاۋلاسىپ، سوعىسىپ جۇرەتىن ەل بولعاندىقتان بىرگە بارسا جاۋلاسپاي قايتار دەپ، مەن بۇلاردى قاسىمنان قۋىپ جىبەرگەنىم جوق.
بۇل كەتكەن ايەلدىڭ كۇيەۋى شەگىردىڭ جازعانىنداي ۇلكەن ەمەس، اقمولادا وقىپ جۇرگەن جاس جىگىت ەكەن. «كۇيەۋىم ۇيدە وتىرماي، قالادا وقىپ ءجۇرىپ الدى»، — دەپ، ايەل قايناعاسىنا ەرەگەسىپ تۋعان ۇيىنە، توركىنىنە كەتكەن. ءبىز ايەلدىڭ اكەسىنىڭ ەلىنە كەلسەك، ءبىر جۇما بۇرىن ايەل حالىق سوتىنا بارا جاتسا، جولشىباي تاما تولەمبەك دەگەن كىسى ايەلدىككە، توقالدىققا اعالارىنان الىپ قالادى.
ايەلدىڭ تۋعاندارىمەن، ايەلدىڭ قالعان قايناعاسىمەن سويلەسىپ، مادىبەك، ىسماعۇل دەگەن ەل ادامدارىنىڭ الدىندا ايەلدى ەكىنشى قايتا مالعا ساتپاعاندىعىنا ايەلدىڭ قالعان قايناعاسىن سەندىرىپ، العان 100-دەن اسا قالىڭمالدى سالاۋات قىلىپ، ەسكى قۇداعا 4 — 5 قارا بەرىپ جونەلتكەن. بۇل — ءبىر.
ەكىنشى — سارىباس قىزى دەگەن، بۇ دا بايىن مەنسىنبەي، ۇيىنە كەلىپ وتىرعان قىز. سۇيگەنىمەن كەتۋگە بىزدەن جول سۇراعان. ءبىزدىڭ كەڭەسىمىز بويىنشا سول اۋداننىڭ حالىق سوتىنا (10-شى اۋدان) زاياۆلەنيە قىلىپ، سوت مەكەمەسىنە كەلىپ وتىرعان جەرىندە، اكەسى كەلىپ الىپ كەتكەنى راس. ساكەن كۇيەۋ بولىپتى، توي بولىپتى دەگەن ءسوز قاتە جانە گاپ قىزدى كىم الاتىنىندا ەمەس شىعار دەيمىن. بۇل – ەكى.
ءۇشىنشى – كەلە جاتقان بەتىمىزدە جولشىباي كەز بولاتىن، العاشقى ايتىلعان، سوتقا كەلە جاتقاندا بىرەۋ الىپ قالاتىن ايەلدىڭ قايناعاسى ارقادان بىزبەن بىرگە كەلە جاتىپ ايەلدىڭ ەندىگى وتىرعان اۋلىنا قوندىق. ءبىزدى ءبىر ۇيگە ءتۇسىردى. ءبىز وتىرىسىمەن ايەل كەلىپ: «مەنى ىقتيارسىز اعالارىم قالدىرىپ كەتكەن، مەنى قۇتقار» - دەپ جىلادى. (گازەتتەگىدەي بايى ءولىپ كەلىپ جاتقان ەمەس). قالادان قاشىق جەر. ايتقانعا كونبەيدى. ءتارتىپتى تىڭدامايدى. اسىرەسە ءوزى كۇشتى، جۋان جەر.
ايەل جىلاپ بولماعان سوڭ شىداماي،ەرتەڭ ول اۋىلدان ءجۇرىپ كەتىپ (گازەتتەگىدەي 2-3 كۇن جاتىپ «ازعىرعانىمىز» جوق) جولدا 3 كىسى جىبەردىم. ەرتەڭ تۇنىندە جىبەرگەن كىسىلەرىم ايەلدى الىپ كەلدى. ماقسات – تۇركىستاننىڭ سوزاق قىستاعىنداعى اۋداندىق حالىق سوتىنا اكەلىپ، ايەلگە بوستاندىق اپەرۋ. سوزاققا كەشتەتىپ كەلدىك.
بىزدەن بۇرىن تۇندە كەلىپ ميليسيا باستىعىنا تولەمبەكتەر جولىعىپ، ەرتەڭىنە ميليسيا ايەلدى كەپىلگە بەرىپ سول جەردەن ايەلدى حالىق سوتىنا جىبەرمەستەن كەپىلگە العان كىسى تولەمبەككە بەرىپ جىبەرگەن. مۇنى سوزاقتىڭ حالىق سوتى بىلەدى. ايەلدى قاعازبەن مەكەمەسىنە ەكى رەت شاقىرىپ، ونىڭ دا قولى جەتە الماي قالعان.
راس، بۇل تولەمبەك اقمولاعا قارايتىن جاپسار قازاقتىڭ 6-7 بولىس ەلىن وزىنە قاراتقان اتالى، كۇشتى كىسى. سول سەبەپتى سول اۋداننىڭ ءبارى ونىڭ ءسوزىن تاستامايتىنى راس ءھام ءبىزدىڭ ايەلدى بوساتۋعا شامامىز كەلمەي قالعانى راس. مۇنى سوزاقتىڭ رايوندىق ميليسەيسكيي پۋنكتىنىڭ باستىقتارى بىلەدى، ءھام حالىق سوتى بىلەدى. بۇلاردىڭ بەرگەن قاعازدارى دا بار. وزگە «ولاي بولعان ەكەن، بۇلاي ەكەن» دەگەن سوزدەر قاتە. بۇل ەكى ايەلدى بوساتۋعا كۇش كەلمەي قالعانعا مەن ايىپتى ەمەسپىن، جانە ەكەۋىڭ دە بوسانۋعا تالپىنا عوي دەپ، بۇرىن بىلمەگەن، كەتىپ بارا جاتقان مەن ازعىرۋعا قيسىنى جوق. جانە اڭگىمە بۇل ەكەۋىن كىم الاتىنىندا ەمەس، بوساتۋىندا ەدى.
قالادان وتە قاشىق، ايەل بوستاندىعىن كەرەك قىلمايتىن جەردە بوستاندىق الۋعا تالاپ قىلعان ايەلگە جاردەم قىلام دەۋىم راس «ءالىمدى بىلمەگەننەن» بولدى.
جانە «اقجول» باسقارماسىنا بەرەتىن مەنىڭ ماعلۇماتىم مىناۋ: مەن «ءۇش ءجۇز» پارتياسىندا بولعان جوقپىن.
مەنى «ءۇش ءجۇز» پارتياسىن جاساۋشىلار سىرتتان جازعاندا مەن «قازاق» باسقارماسىنا دا ءھام «تىرشىلىك» گازەتىنىڭ بەتىندە دە «ءۇش جۇزدە» جوق ەكەنىمدى بىلدىرگەنمىن.
ونان سوڭ، مەنىڭ ەش ۋاقىتتا ءۇش قاتىنىم بولمايدى. بولسىن دەپ ويلاعان دا ەمەسپىن. قاتىن الۋ، الماۋى تۋرالى بىرەۋدىڭ بىرەۋگە ەسەپ بەرگەنى ورىنسىز. تاعى، وقۋعا بارۋ ءۇشىن مەنىڭ قاسىما ىلەسكەن ساپالاي بۇرىن قازاقتىڭ بارىمتاسىنا قاتىسقان با، جوق پا، بىلمەيمىن. قاتىسقان جىگىت بولسا، قالادان الىس جەردەگى كۇللى قازاقتىڭ ءبارىنىڭ ادەتتى ءىسى. ارينە، بۇل جۇرە قالاتىن ادەت.
1922 جىل.
باسقارما:
«قاتىن الۋ، الماۋ تۋرالى بىرەۋدىڭ بىرەۋگە ەسەپ بەرگەنى ورىنسىز» ەكەنىن ءبىز دە بىلەمىز، ءبىراق بۇل ءبىر قاتىننان ارتىق العاندار جازالى دەپ زاڭ شىعارىپ تۇرىپ، الدىمەن سول زاڭدى ءوزى بۇزاتىن ۇكىمەت مۇشەلەرىنىڭ ءسوزى-اۋ دەيمىز. ايەل تەڭدىگىن ويلاپ، مۇساپىرلەردى ساكەن مۇسىركەگەندە، ولاردى گازەت مۇسىركەي الماي ما؟!
بۇل اڭگىمەنىڭ نەشە ءجۇزدى ەكەنىن (ەكى ءجۇزدى مە، ءۇش ءجۇزدى مە؟) بىلمەي تۇرعاندا حالىقتىڭ كوزىن ءسوزدىڭ انىعىنا جەتكىزۋ گازەتتىڭ مىندەتى. شەگىر جولداستىڭ مىندەتى. شەگىر جولداستىڭ ساكەننىڭ ءجۇرىپ كەتكەن جەرى «زار جىلاپ» وتىر دەگەنى بولماسا، كوپ كۇيىنگەندەي ءىس بولماسا، ءبىزدىڭ ساكەنمەن جۇمىسىمىز جوق.
سارباستىڭ قىزى تۇگىل، ەكى جىگىت جىبەرىپ الدىرعان قاتىننىڭ وزىنە دە ساكەننىڭ عاشىق ەمەس ەكەندىگى انىقتالىپ وتىر. ءبىز دە ول ەكەۋىن ءالى كورگەنىمىز جوق. گازەت جازعانىن كوپتىڭ ماقساتى دەپ جازادى، مۇنان بىلاي دا تىلەگىمىزدى گازەت جۇزىنە شىعارىپ تۇرماقپىز. ساكەن جولداستىڭ «ءۇش ءجۇز» پارتياسىنان بۇرىننان-اق ات-تونىن الا قاشىپ جۇرگەنى، ءۇش قاتىن الماسقا الدەقاشان انت بەرىپ قويعانى راس بولسا، بۇعان دا سۇيسىنەمىز. ساكەن جولداس ولەڭ-مولەڭ بولماسا، بۇرىن، تاشكەنگە كەلىسىمەن، بۇل ەكى ايەلدى مۇسىركەگەنىن گازەتكە جازباق تۇگىل، باسقا ادامعا دا ايتپاعان سياقتى ەدى. ساكەنگە وسى ىشكى سىرىنىڭ ءبارىن اقتارتىپ، «قۇرمەتتى» باسقارماعا جاۋاپ جازدىرىپ وتىرعان گازەت ءسىرا تەگىن ەمەس-اۋ دەيمىز.
20-مامىر، 1922 جىل
You Might Also Like
-
1218 جىلى جازدا وتىرار قالاسىنا شىڭعىس حان جىبەرگەن 500 تۇيە، 450 ادامنان تۇراتىن ساۋدا كەرۋەنى كەلەدى. قايىر حان ساۋداگەرلەردىڭ اراسىندا تىڭشىلار بار دەگەن كۇدىكپەن كەرۋەندى توناپ، ادامدارىن ءولتىر...
-
ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا پولشا بومبانىڭ استىندا قالدى. شارۋاشىلىق تۇگەل كۇيرەدى. الەمگە كوپەرنيكتەي عالىم، شوپەندەي سازگەر سىيلاعان ۆارشاۆانىڭ 90 پايىزى جويىلىپ كەتتى. ءيا، ءبىر ەلدىڭ ونداعان عاس...
