InfoHub Logo

شەرحان مۇرتازا – جۇرتشىلىقتىڭ، حالىقتىڭ قالامگەرى. ونىڭ پۋبليسيستىك شىعارماشىلىعى ۇلت تاعدىرى مەن بولاشاعىنىڭ، ونىڭ عۇمىرناماسىنىڭ ايناسى. ول سول جولدا، سول باعىت-باعداردا، سول مۇرات-ماقساتتا ەڭبەك ەتىپ كەلە جاتقان پۋبليسيست. ول ءوز بۋىن، ءوز عۇمىرناماسىن جازۋشى عانا ەمەس، سول ارقىلى تۇتاستاي ۇلتتىڭ اتىنان ءسوز ايتا الاتىن دارەجەگە كوتەرىلگەن ءىرى تۇلعا. سوندىقتان بولار ونىڭ قالامىنان تۋعان كەز-كەلگەن تۋىندىنى وقىرمان ىجداھاتپەن قابىلدايدى. ويتكەنى ول قاي جانردا جازسا دا بارلىعىن دەرلىك وزىندىك قالىپتاسقان دارا ستيلمەن، كوركەم شۇرايلى تىلمەن جازادى. شەرحان مۇرتازا پۋبليسيستيكاسىنىڭ پارمەندىلىگىنە ش.ەلەۋكەنوۆ بىلاي دەپ باعا بەرەدى: «ش.مۇرتازا قالامىنان تۋعان دۇنيەلەر – وسى زامانعى پۋبليسيستيكانىڭ جوعارعى ۇلگىسىندەگى ەرەكشە ءوتىمدى، دالەلدى، ءومىر شىندىعىن ءدوپ باساتىن، الدىنا قويىلعان پروبلەمالاردى ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن، تەرەڭ تالداۋ جولىمەن كوتەرە بىلەتىن، كوپ كەسەلدى كىناراتتارعا كىنالىلەردى بەتىڭ بار، ءجۇزىڭ بار دەمەي وسىپ سوگەتىن، ويعا باي، سوزگە شەشەن سارالى كوسەمسوز» جۋرناليستىك قىزمەتىنىڭ العاشقى ون جىلىندا عانا، 1959-1969 جىلداردىڭ ارالىعىندا، جازىلعان 100-دەن اسا زامەتكا، كوررەسپوندەنسيا، 5 فەلەتون، 8 رەسەنزيا، 47 وچەرك، 50-دەن استام كوركەم پۋبليسيستيكالىق ماتەريالداردىڭ ءبارى سول كەزدىڭ جەتىستىكتەرىن العاۋعا قۇرىلعان دەسەك قاتەلەسەمىز.

كورنەكتى جازۋشى-پۋبليسيست شەرحان مۇرتازانىڭ پۋبليسيستيكا جانرى، جازۋشى وچەركتەرىنىڭ تاقىرىپتارى وتە اۋقىمدى. Erep ادەبيەتتانۋ عىلىمىندا پوەتيكا ادەبي شىعارمالار قۇرىلىمى مەن ونىڭ ەستەتيكالىق جۇيەسىن ادەبيەت تەورياسىنىڭ ءبىر بولىگى دەسەك، شەرحان مۇرتازانىڭ قاي جانرداعى شىعارماسى بولماسىن كوركەمدىك پوەتيكا الەمىندەگى وزىندىك ورنى بار ەرەكشە تۋىندىلار. شەرحان مۇرتازا پۋبليسيستيكاسىنداعى تاقىرىپتاردىڭ وزەكتىلىگى جانە ونداعى زامان مەن قوعامداعى اششى شىندىقتار كوتەرىلۋى، جازۋ ستيلىندەگى شەبەرلىك پەن كوركەمدىك-رەداكتورلىق قىزمەتىندەگى تالانت تانىعىشتىعى تىكەلەي وسى توقىراۋ جىلدارىندا باسپاسوزدەگى سىن ماسەلەسىن كوتەرىپ جانە قولداۋ كورسەتىپ، باتىلدىققا تولى باسشىلىعى، شىعارماشىلىعى مەن ۇيىمداستىرۋشىلىق قابىلەتىنىڭ بىر-بىرىمەن ۇيلەسىمدىلىكتە بولۋىنىڭ ارقاسىندا. بۇل قىرىنان شەرحان مۇرتازا پۋبليسيستيكاسى قازاق ءباسپاسوزىنىڭ دامۋىنا عانا ەمەس، قوعام ساناسىنىڭ ورلەۋىنەدە، وزگەرۋىنەدە زور ۇلەس قوستى. شەرحان مۇرتازانىڭ كوركەمدىك دەڭگەيىن بەلگىلەيتىن ادەبي مۇرالارىنان باسقا پۋبليسيستىك شىعارمالارىنىڭ ءوزى ءبىر توبە. ءوز كەزەڭىنىڭ ءۇنى، جاڭانىڭ جارشىسى، وتكەن شاقتىڭ كونە شىندىعىنان ەمەس، وسى شاقتىڭ جاڭا شىندىعىنان تۋىنداعان جانر «وچەرك» بولسا، سول جانردى ش.مۇرتازا اينالىپ وتپەگەن. شەرحان مۇرتازانىڭ پۋبليسيستيكالىق وچەركتەرى زامان كەلبەتىنىڭ قوعامدىق-الەۋمەتتىك سيپاتىن ايقىنداپ، ءدال بەرە العاندىعىن اتاپ وتۋگە ءتيىسپىز جانە مىندەتتىمىز. تۇتاس ءبىر حالىقتىڭ، ۇلتتىڭ اتىنان ءسوز ايتا الاتىن دارەجەگە كوتەرىلگەن ءىرى تۇلعالاردىڭ، قالامى قارىمدى قالامگەرلەردىڭ، پۋبليسيستەردىڭ جول ساپار وچەركتەرى سياقتى كەز-كەلگەن جانردا قالام تەربەگەن شەرحان مۇرتازا دا بۇل اتالمىش جانردا قالام سىلتەي بىلگەن. ونىڭ 1992 جىلى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندە جاريالانعان، كەيىننەن «اقىندار مەن اكىمدەر» اتتى ەڭبەگى پۋبليسيستىك جيناقتارى قۇرامىنا ەنگەن، وعان «فەرۋزا يران» اتتى وچەركى دالەل. قالامگەر شەرحان مۇرتازانىڭ تاعى ءبىر جولساپار وچەركى «اباي ساۋلەسى» (سەمەيدەگى اباي كۇندەرى) دەپ اتالادى. «قازىرگى كەزدە ساۋاتسىز قازاق جوق» دەپ باستالاتىن بۇل شىعارماسى وقۋشىنى وسى ءبىر سويلەممەن-اق ءۇيىرىپ الا كەتەدى. جازۋشى-پۋبليسيست شەرحان مۇرتازانىڭ سوڭعى جىلدارىندا جارىق كورگەن «ەلىم ساعان ايتام، ەلباسى سەن دە تىڭدا!»(1998)، «اقىندار مەن اكىمدەر»(2002) اتتى ماقالالارى، پۋبليسيستيكالىق تولعامدارى مەن ەسسەلەرىنىڭ قازاق ادەبيەتىندە الاتىن ورنى ەرەكشە. 

شەرحان مۇرتازانىڭ كامال سمايىلوۆپەن حات الماسقانداعى ەلدىڭ وزەكتى دە ماڭىزدى ماسەلە، قيىنشىلىقتانىن كوتەرۋىنىڭ ءوزى قانداي ۇلكەن عانيبەت!  ءوز ەسسەلەرىندە جازۋشى ومىردەن كورگەنى مەن تۇيگەنىن قورىتىندىلاي كەلە، ءوز ۇسىنىستارى مەن بولجامدارىن بيلىككە باتىل ۇسىنادى. پۋبليسيستيكالىق تولعامدارى مەن ماقالالارىندا بۇگىنگى كۇننىڭ تولعاقتى ماسەلەلەرىن قوزعايدى. قازاق ەلى مەن جەرىنىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعىن كەشەگى تاريحپەن ۇشتاستىرعان «ەلىم ساعان ايتام، ەلباسى سەن دە تىڭدا!» ەسسەسى ەل ساناسىنا جاڭا جاڭعىرۋ اكەلىپ، جاڭاشا ويلاۋعا جول اشتى.

---