شەشەندىك ءسوزدىڭ تەكتەرى مەن تۇرلەرى
قازاق ءتىلى
سىنىبى: 11
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شەشەندىك ءسوزدىڭ تەكتەرى مەن تۇرلەرى (سلايدىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) شەشەندىك ءسوزدىڭ مازمۇندىلىعى، ءسوز دالدىگى، ءتىل تازالىعى، ءتىل كورنەكىلىگى جونىندە ءبىلىم بەرۋ؛
ءا) قازىرگى شەشەندەردىڭ سويلەۋ ونەرىن ۇيرەتۋ، بوس ءسوز سويلەۋدەن اۋلاقتاتۋ، تاۋىپ سويلەۋگە توسەلدىرۋ، ءتىل تازالىعىن ساقتاۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سارالاپ دەڭگەيلەپ وقىتۋ، ىزدەندىرۋ، توپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سىزبالار، كەستەلەر، شەشەندىك سوزدەر
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ادەبيەت
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ، وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى شەشەندىك تولعاۋدى تولىقتىر
جيىرما بەستەن ارتىق جاس...؟!
ۇيقىدان جامان... بار ما؟!
ەرىنشەكتەن جامان... بار ما؟!
ويلاڭدارشى، اعالار،
شىن جارىڭنان ارتىق دوس...؟!
شىن جولداسىڭ وندايدا
جاۋعا سەنى... ما؟!
ايتا سالعان ءبىر سىرىم،
بىرگە جۇرگەن دوستارعا
(م. موڭكە ۇلى)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
1. تۋعان ءتىلىمىزدىڭ ماڭىزى مەن مايەگى نەدە؟
2. ول وزگە تىلگە اۋدارىلادى ما؟
3. تۋعان ءتىلىمىزدىڭ تۋما سۇلۋلىعىن تانىتاتىن شەشەندىك سازىن اتا.
4. كوركەمدەگىش قۇرالداردى اتا.
5. ەستىگە ايتقان ءسوز – شىڭعا تىككەن تۋ،
ەسسىزگە ايتقان ءسوز – قۇمعا سىڭگەن سۋ
بي دەگەن – بۇلاق
قانداي كوركەمدەگىش قۇرال قولدانعان؟
6. تۇلپاردان تۇلپار تۋادى،
سۇڭقاردان سۇڭقار تۋادى. (مايقى بي)
بۇركىت بول، زامانىڭ تۇلكى بولسا. (ايتەكە بي)
7. اسقار تاۋ سەندە ءبىر ءمىن بار،
اسۋعا جول بەرمەيسىڭ.
تاسقان سۋ سەندە ءبىر ءمىن بار،
وتەرگە وتكەل بەرمەيسىڭ.
ۋا، بيلەر سەندەردە ءبىر ءمىن بار،
باسقاعا ءسوز بەرمەيسىڭ. (ايتەكە بي)
8. شەشەندىكتەن نە پايدا،
ارتىندا ءسوزى قالماسا؟
باتىرلىقتان نە پايدا،
حالقىنا قايران قالماسا؟
حاندىقتان نە پايدا؟
قاراشاسىن جالماسا.
9. اتىڭ جاقسى بولسا،
ەر جىگىتتىڭ پىراعى.
بالاڭ جاقسى بولسا،
جان مەن ءتاننىڭ شىراعى.
قىزىڭ جاقسى بولسا،
جايقالىپ وسكەن قۇراعىڭ.
ايەلىڭ جاقسى بولسا،
ءبىرىنشى – يمانىڭ
ەكىنشى – جيعانىڭ
ءۇشىنشى – ىرىقسىز تۇراعى.
ءىىى. جاڭا ساباق. “كوكپار” ويىنى ارقىلى ميعا شابۋىل
1. كەشە ءسوزدىڭ ەكىنشى بۋىنىن الىڭدار.
2. پىشەن ءسوزدىڭ ەكىنشى بۋىنىن الىڭدار.
3. مۇمكىندىك دەگەن ءسوزدىڭ جۇرناعىن الىڭدار.
4. سوزگە ءسوزىنىڭ ءتۇبىرىن الىڭدار.
5. دىڭگەك ءسوزىنىڭ ءتۇبىرىن الىڭدار.
6. قالعان سوزدەردى سول كۇيىندە وقى. سوندا بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىبى شىعادى.
وي تولعانىس.
الدارىڭا بەرىلگەن ءماتىندى وقىپ، تالداپ شەشەندىك ءسوزدىڭ تۇرلەرى مەن تەكتەرىمەن تانىسامىز.
1. تۋرا ءسوز تەمىردى تەسەر
جۇمساق ءسوز قىلىشتى كەسەر. (حالاق دانالىعى)
2. كۇرەسكەر ءسوز – ازۋلى، قارىمدى ءسوز،
وتكىر، دانا، ۋىتتى دارىندى ءسوز.
اريستوتەل - سيسەرون، ءال فارابي
جەلتوقساندا تەڭسەلتكەن جالىندى ءسوز. (گ. جارىلعاپوۆ)
ءىV. ساباقتى بەكىتۋ.
وي تۇرتكى. جاتتىعۋلارمەن جۇمىس.
ءى توپ. 59 - جاتتىعۋ
ءىى توپ. 60 - جاتتىعۋ
ءىىى توپ. 61 - جاتتىعۋ
V. ساباقتى قورىتۋ.
بەت بۇرۋ
ءى توپ. ەكىنشى اڭگىمە. (142 - بەت)
ءىى توپ. ءۇشىنشى اڭگىمە. (142 - بەت)
ءىىى توپ. ءۇش ارسىز، ءۇش عايىپ، ءۇش جەتىم (143 - بەت)
ورفوەپيالىق زاڭدىلىقتارعا سۇيەنگەندە عانا شەشەندىك ءسوزىمىزدىڭ سازى اۋەزدى بولىپ شىعادى. ەندەشە ورفوەپيالىق زاڭدىلىققا سۇيەنە وتىرىپ، شەشەندىك سوزدەن ءۇزىندى جازايىق.
ۋا، كوسىلە شابار ونەرىڭ بار،
تۋ كوتەرەر ەرىڭ بار.
قول بولارلىق ەلىڭ بار،
اتادان قالعان جولىڭ بار.
قۇلدىق ۇرساڭ دۇشپانعا،
ارىلمايتىن سورىڭ بار.
ۋا، گوسۇلو شابار جەرىڭ بار،
تۋ گوتورور ەرىڭبار
قول بولارلىع ەلىڭ بار،
اتاداڭ عالعان جولۇل بار.
قۇلدۇع ۇرساڭ دۇشپاڭعا،
ارىلمايتىن سورۇڭ بار.
Vءى. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
شەشەندىك تالاپتاردى ەسكەرە وتىرىپ “ يگى تىلەك يىرىمدەرى” تاقىرىبىندا وي تولعاپ كورەلىك.
1. جاڭا قونىستانىپ جاتقاندارمەن قالاي ءجون سۇراسۋ كەرەك؟ ولارعا نە دەپ ايتۋ كەرەك؟
2. جول ءجۇرىپ بارا جاتقان جولاۋشىعا نە دەۋ كەرەك جانە ول دەپ جاۋاپ بەرۋ كەرەك؟
3. زات، بۇيىم ساتىپ العاندارعا نە دەۋ كەرەك؟
4. سوعىم سويعان ۇيگە نە دەۋ كەرەك؟
5. جاڭا تۋعان ايدى كورگەندە نە دەۋ كەرەك؟
6. نارەستە دۇنيەگە كەلگەندە قانداي تىلەك ايتۋ كەرەك؟
7. اسارعا بارعاندا نە دەۋ كەرەك؟
8. جايسىز جايلار بولعاندا (ءورت بولعاندا، مال جوعالىپ تابىلعاندا، ت. ب.)
نە دەۋ كەرەك؟
تەست سۇراقتارى
1. ءال – ءفارابيدىڭ ءسوز ونەرى تۋرالى ەڭبەگى:
ا). “ريتوريكا”
ۆ). “قۇتادعۋ بىلىك”
س). “قابۋسناما”
د). “ديۋاني حيكمەت”
ە). “تاۋاريح حامسا”
2. ءسوز مادەنيەتىنىڭ شىڭى:
ا). سوزشەڭدىك
ۆ). شەشەندىك
س). ءسوزقۇمارلىق
د). سوزشىلدىك
ە). ويشىلدىق
3. شەشەندىكتانۋدىڭ وتانى:
ا). قازاقستان
ۆ). رەسەي
س). گرەكيا
د). فرانسيا
ە). گەرمانيا
4. شەشەندىك ونەر:
ا). سەندىرۋ قۇرالى
ۆ). كوندىرۋ قۇرالى
س). ءان ايتۋ قۇرالى
د). سويلەم قۇراۋ قۇرالى
ە). باس اينالدىرۋ قۇرالى
5. ريتوريكانى سىناعان رەسەيلىك عالىم
ا). ا. ف. كوني
ۆ). م. ۆ. لومونوسوۆ
س). ۆ. گ. بەلينسكيي
د). پ. س. پروحورششيكوۆ
ە). ا. س. پۋشكين
6. ۇلتتىق شەشەندىك تانۋدىڭ ىرگەتاسىن قالاۋشى
ا). اريستوتەل
ۆ). اسان قايعى
س). ى. التىنسارين
د). ءال - فارابي
ە). جيرەنشە شەشەن
7. قازاق شەشەندىك ونەرى نەشە كەزەڭگە بولىنەدى.
ا). ءۇش كەزەڭگە
ۆ). بەس سوزگە
س). ءتورت كەزەڭگە
د). ەكى كەزەڭگە
ە). التى كەزەڭگە
ۇيگە تاپسىرما:
2. “دانادان قالعان اسىل ءسوز” ەسسە.
سىنىبى: 11
ساباقتىڭ تاقىرىبى: شەشەندىك ءسوزدىڭ تەكتەرى مەن تۇرلەرى (سلايدىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) شەشەندىك ءسوزدىڭ مازمۇندىلىعى، ءسوز دالدىگى، ءتىل تازالىعى، ءتىل كورنەكىلىگى جونىندە ءبىلىم بەرۋ؛
ءا) قازىرگى شەشەندەردىڭ سويلەۋ ونەرىن ۇيرەتۋ، بوس ءسوز سويلەۋدەن اۋلاقتاتۋ، تاۋىپ سويلەۋگە توسەلدىرۋ، ءتىل تازالىعىن ساقتاۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سارالاپ دەڭگەيلەپ وقىتۋ، ىزدەندىرۋ، توپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، سىزبالار، كەستەلەر، شەشەندىك سوزدەر
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، ادەبيەت
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ، وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ.
كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى شەشەندىك تولعاۋدى تولىقتىر
جيىرما بەستەن ارتىق جاس...؟!
ۇيقىدان جامان... بار ما؟!
ەرىنشەكتەن جامان... بار ما؟!
ويلاڭدارشى، اعالار،
شىن جارىڭنان ارتىق دوس...؟!
شىن جولداسىڭ وندايدا
جاۋعا سەنى... ما؟!
ايتا سالعان ءبىر سىرىم،
بىرگە جۇرگەن دوستارعا
(م. موڭكە ۇلى)
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
1. تۋعان ءتىلىمىزدىڭ ماڭىزى مەن مايەگى نەدە؟
2. ول وزگە تىلگە اۋدارىلادى ما؟
3. تۋعان ءتىلىمىزدىڭ تۋما سۇلۋلىعىن تانىتاتىن شەشەندىك سازىن اتا.
4. كوركەمدەگىش قۇرالداردى اتا.
5. ەستىگە ايتقان ءسوز – شىڭعا تىككەن تۋ،
ەسسىزگە ايتقان ءسوز – قۇمعا سىڭگەن سۋ
بي دەگەن – بۇلاق
قانداي كوركەمدەگىش قۇرال قولدانعان؟
6. تۇلپاردان تۇلپار تۋادى،
سۇڭقاردان سۇڭقار تۋادى. (مايقى بي)
بۇركىت بول، زامانىڭ تۇلكى بولسا. (ايتەكە بي)
7. اسقار تاۋ سەندە ءبىر ءمىن بار،
اسۋعا جول بەرمەيسىڭ.
تاسقان سۋ سەندە ءبىر ءمىن بار،
وتەرگە وتكەل بەرمەيسىڭ.
ۋا، بيلەر سەندەردە ءبىر ءمىن بار،
باسقاعا ءسوز بەرمەيسىڭ. (ايتەكە بي)
8. شەشەندىكتەن نە پايدا،
ارتىندا ءسوزى قالماسا؟
باتىرلىقتان نە پايدا،
حالقىنا قايران قالماسا؟
حاندىقتان نە پايدا؟
قاراشاسىن جالماسا.
9. اتىڭ جاقسى بولسا،
ەر جىگىتتىڭ پىراعى.
بالاڭ جاقسى بولسا،
جان مەن ءتاننىڭ شىراعى.
قىزىڭ جاقسى بولسا،
جايقالىپ وسكەن قۇراعىڭ.
ايەلىڭ جاقسى بولسا،
ءبىرىنشى – يمانىڭ
ەكىنشى – جيعانىڭ
ءۇشىنشى – ىرىقسىز تۇراعى.
ءىىى. جاڭا ساباق. “كوكپار” ويىنى ارقىلى ميعا شابۋىل
1. كەشە ءسوزدىڭ ەكىنشى بۋىنىن الىڭدار.
2. پىشەن ءسوزدىڭ ەكىنشى بۋىنىن الىڭدار.
3. مۇمكىندىك دەگەن ءسوزدىڭ جۇرناعىن الىڭدار.
4. سوزگە ءسوزىنىڭ ءتۇبىرىن الىڭدار.
5. دىڭگەك ءسوزىنىڭ ءتۇبىرىن الىڭدار.
6. قالعان سوزدەردى سول كۇيىندە وقى. سوندا بۇگىنگى ساباقتىڭ تاقىرىبى شىعادى.
وي تولعانىس.
الدارىڭا بەرىلگەن ءماتىندى وقىپ، تالداپ شەشەندىك ءسوزدىڭ تۇرلەرى مەن تەكتەرىمەن تانىسامىز.
1. تۋرا ءسوز تەمىردى تەسەر
جۇمساق ءسوز قىلىشتى كەسەر. (حالاق دانالىعى)
2. كۇرەسكەر ءسوز – ازۋلى، قارىمدى ءسوز،
وتكىر، دانا، ۋىتتى دارىندى ءسوز.
اريستوتەل - سيسەرون، ءال فارابي
جەلتوقساندا تەڭسەلتكەن جالىندى ءسوز. (گ. جارىلعاپوۆ)
ءىV. ساباقتى بەكىتۋ.
وي تۇرتكى. جاتتىعۋلارمەن جۇمىس.
ءى توپ. 59 - جاتتىعۋ
ءىى توپ. 60 - جاتتىعۋ
ءىىى توپ. 61 - جاتتىعۋ
V. ساباقتى قورىتۋ.
بەت بۇرۋ
ءى توپ. ەكىنشى اڭگىمە. (142 - بەت)
ءىى توپ. ءۇشىنشى اڭگىمە. (142 - بەت)
ءىىى توپ. ءۇش ارسىز، ءۇش عايىپ، ءۇش جەتىم (143 - بەت)
ورفوەپيالىق زاڭدىلىقتارعا سۇيەنگەندە عانا شەشەندىك ءسوزىمىزدىڭ سازى اۋەزدى بولىپ شىعادى. ەندەشە ورفوەپيالىق زاڭدىلىققا سۇيەنە وتىرىپ، شەشەندىك سوزدەن ءۇزىندى جازايىق.
ۋا، كوسىلە شابار ونەرىڭ بار،
تۋ كوتەرەر ەرىڭ بار.
قول بولارلىق ەلىڭ بار،
اتادان قالعان جولىڭ بار.
قۇلدىق ۇرساڭ دۇشپانعا،
ارىلمايتىن سورىڭ بار.
ۋا، گوسۇلو شابار جەرىڭ بار،
تۋ گوتورور ەرىڭبار
قول بولارلىع ەلىڭ بار،
اتاداڭ عالعان جولۇل بار.
قۇلدۇع ۇرساڭ دۇشپاڭعا،
ارىلمايتىن سورۇڭ بار.
Vءى. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
شەشەندىك تالاپتاردى ەسكەرە وتىرىپ “ يگى تىلەك يىرىمدەرى” تاقىرىبىندا وي تولعاپ كورەلىك.
1. جاڭا قونىستانىپ جاتقاندارمەن قالاي ءجون سۇراسۋ كەرەك؟ ولارعا نە دەپ ايتۋ كەرەك؟
2. جول ءجۇرىپ بارا جاتقان جولاۋشىعا نە دەۋ كەرەك جانە ول دەپ جاۋاپ بەرۋ كەرەك؟
3. زات، بۇيىم ساتىپ العاندارعا نە دەۋ كەرەك؟
4. سوعىم سويعان ۇيگە نە دەۋ كەرەك؟
5. جاڭا تۋعان ايدى كورگەندە نە دەۋ كەرەك؟
6. نارەستە دۇنيەگە كەلگەندە قانداي تىلەك ايتۋ كەرەك؟
7. اسارعا بارعاندا نە دەۋ كەرەك؟
8. جايسىز جايلار بولعاندا (ءورت بولعاندا، مال جوعالىپ تابىلعاندا، ت. ب.)
نە دەۋ كەرەك؟
تەست سۇراقتارى
1. ءال – ءفارابيدىڭ ءسوز ونەرى تۋرالى ەڭبەگى:
ا). “ريتوريكا”
ۆ). “قۇتادعۋ بىلىك”
س). “قابۋسناما”
د). “ديۋاني حيكمەت”
ە). “تاۋاريح حامسا”
2. ءسوز مادەنيەتىنىڭ شىڭى:
ا). سوزشەڭدىك
ۆ). شەشەندىك
س). ءسوزقۇمارلىق
د). سوزشىلدىك
ە). ويشىلدىق
3. شەشەندىكتانۋدىڭ وتانى:
ا). قازاقستان
ۆ). رەسەي
س). گرەكيا
د). فرانسيا
ە). گەرمانيا
4. شەشەندىك ونەر:
ا). سەندىرۋ قۇرالى
ۆ). كوندىرۋ قۇرالى
س). ءان ايتۋ قۇرالى
د). سويلەم قۇراۋ قۇرالى
ە). باس اينالدىرۋ قۇرالى
5. ريتوريكانى سىناعان رەسەيلىك عالىم
ا). ا. ف. كوني
ۆ). م. ۆ. لومونوسوۆ
س). ۆ. گ. بەلينسكيي
د). پ. س. پروحورششيكوۆ
ە). ا. س. پۋشكين
6. ۇلتتىق شەشەندىك تانۋدىڭ ىرگەتاسىن قالاۋشى
ا). اريستوتەل
ۆ). اسان قايعى
س). ى. التىنسارين
د). ءال - فارابي
ە). جيرەنشە شەشەن
7. قازاق شەشەندىك ونەرى نەشە كەزەڭگە بولىنەدى.
ا). ءۇش كەزەڭگە
ۆ). بەس سوزگە
س). ءتورت كەزەڭگە
د). ەكى كەزەڭگە
ە). التى كەزەڭگە
ۇيگە تاپسىرما:
2. “دانادان قالعان اسىل ءسوز” ەسسە.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
