شىعاناق بەرسييەۆ
(ەكى اكتىلى مۋزىكالى پەسا)
قاتىناسۋشىلار:
شىعاناق بەرسييەۆ — اتاقتى تارىشى.
جانبوتا
} — شىعاناقتىڭ شاكىرتتەرى.
امانتاي
كارىم — اگرونوم.
بIرIنشI اكت
كوكتەمگى eگic كەزى. ويىل وزەنىنىڭ جاعاسىندا جاڭادا ورناتىلعان سۋ تارتقىش ماشينا تۇر. وعان تاياۋ، بۇزىلعان ەسكى شىعىردىڭ ماڭىندا ارۋانا جالعىز جايىلىپ ءجۇر. وسىلاي قاراي جاي باسىپ شىعاناق كەلەدى. Eگic دالاسىنا كوز جىبەرىپ، كۇبىر-كۇبىر سويلەي كەلەدى...
شىعاناق. ءومىر بويى الىسقان تىلسىم سىندى سۇر دالا، كورەرمىن بيىل، كورەرمىن!.. بۇلدىر-بۇلدىر، سوناۋ وتكەن كۇندەردە، ەي، تارام قۇيرىق، تۇتام ەمشەك ارۋانا، بۇتىڭ بۇلاق، ءۇستىڭ سوققان جەل ەدى. تولارساقتان قۇم كەشىپ، ىستىق شولدە كوسىلە جورتقان جانۋار، سەنى اكەلىپ جەككەندە تەگەرشىكتەر زىر قاعار، كەزەرگەن جەر كەكىرىك اتار دەگەن ەم. مەكىرەنبە ەدى-اۋ بۇل دالا! كورەرمىن بيىل، كورەرمىن، تىلسىم سىندى سۇر دالا! يت ءمىنىپ، يرەك قامشىلاعان شىعاناق، تۇلپار ءمىندى استىنا. باپتاي الماسام ماعان سەرت، بايگە الماسا وعان سەرت، ارىسقا تۇسەر جىل بيىل. (مىنا جاقتان، كارىم، امانتاي، جانبوتا ۇشەۋى داۋلاسىپ كەلە جاتىر. شىعاناق توسىپ تۇر.)
كارىم. سالدىرمايمىن كاتوكتى.
جانبوتا. اگرونومدىعىنان وجارلىعى باسىم.
كارىم. اگرونوميانى بۇزعان ەكەۋىڭنەن وجار وتپەس.
امانتاي. وندا وجاردىڭ كوكەسى مىنا تۇرعان قارا شال.
شىعاناق. ۋا، بۇل نە كەركىل، بالالار؟
امانتاي. مىناۋ، اگرونوم كوكتەمدەگى ساۋرىكتەي قوداڭ - قوداڭ ەتەدى، شىقا.
شىعاناق. كوكتەمدە جانسىزعا دا جان بىتەدى. ايىپ ەمەس، تايىم دونەن شىعا سەن دە سۇيتەسىڭ.
جانبوتا. ەكەۋى دە قىزىل ەزۋ، الىپقاش ەكەن. تىزگىنىن بوساتا كورمەڭىز، شىقا.
امانتاي. قۇيىنداي ۇيتقىماي تەك تۇرساڭشى.
كارىم. قايتەر دەيسىڭ، ۇيتقىپ-ۇيتقىپ باسىلار.
جانبوتا. يا، تەك سوندا باس كيىمدەرىڭە يە بول.
شىعاناق (قارق-قارق كۇلىپ). كىممەن كىم ايتىسىپ تۇر، وسى؟
جانبوتا. ايتىسقان مىنا ەكەۋى، شىقا. ءبىرى كاتوكتى توقتات دەسە، ەكىنشىسى توقتاتپايدى. اناۋ اكتى جاساپ سوتقا بەرمەك. مىناۋ ونى كولحوزدىڭ جيىلىسىنا سالىپ سوزعىلاماق. ەكەۋىن ارانداتپاي مەن سىزگە اكەلدىم. ايتپەسە، قوس شاقار ءبىرىنىڭ بەتىن ءبىرى شيەدەي قىلاتىن.
شىعاناق. (تاعى قارقىلداپ كۇلىپ). سوعان - اق پا؟
امانتاي. شاعىستىرىپ تۇر، ءتىلىنىڭ قىرشاڭقىسى بار ەمەس پە؟
كارىم. قۇتىرىپپىز با جانجالداسىپ. داۋلاسقانىمىز راس.
شىعاناق. ال، داۋلارىڭدى ايت.
كارىم. جاپ-جاقسى جىرتىلعان، مالالانعان جەردى كاتوكپەن تاپتاپ تاستاپتى امانتاي. ودان كورىپ جانبوتا دا تاپتاعالى جاتىر. بۇل نە سۇمدىق، شىقا - اۋ؟
شىعاناق. ونىڭ نەسى سۇمدىق؟
كارىم. جەر نەعۇرلىم جۇمساق بولسا، سولعۇرلىم سۋ تارتادى. ءدان ەركىن وسەدى. تاپتاسا جەر قاتايىپ، ءدان قىسىلىپ، سۋ ساراڭ بارادى...
شىعاناق. ونى جەرى بىلەدى دە. بۇل جەردىڭ توپىراعى تىعىز ەمەس، بورپىلداق. وعان سۋ قانداي ءوتىمپاز بولسا، جەل دە سونداي ءوتىمپاز. سوندىقتان كاتوكتىڭ ەكى پايداسى بار: ءبىرىنشى توپىراقتى تىعىزدايدى. بۇل، جەل وتپەسكە جاقسى. ەكىنشى — جەردىڭ بەتىن تەگىستەيدى. بۇل، سۋارعاندا سۋدىڭ تەگىس جايىلۋىنا جاقسى.
كارىم. مەن قوستاي المايمىن ونىڭىزدى.
شىعاناق. قوستا، قوستاما ءبىزدىڭ جەر وسىنى تىلەيدى.
كارىم. ءسىزدىڭ جەر — ارىق جەر. وڭدەۋدى دە كوبىرەك تىلەيدى. وڭدەۋ زاتتارىن نەگە قولدانبايسىز؟
شىعاناق. سول زاتقا شىققان ءداندى ءازىر جەگەن ەمەن جانە ءوزى تانىس تا كاسىبىم ەمەس ءازىر.
كارىم. ە-ە، ءتۇسىندىم، ءتۇسىندىم. بولمايدى، وتاعاسى، بولمايدى. عىلىمنان قاشىقتاپ باراسىز. جەردى وڭدەۋ كەرەك. كاتوكتى دەرەۋ توقتاتۋ كەرەك.
شىعاناق. ويباي، بالام-اي، عىلىمنىڭ ەجەسىندە ءجۇر ەكەنسىڭ عوي ءالى. كاتوكتى توقتاتپايمىن. وڭدەۋ جايىندا ويلانىپ كورەرمىن.
امانتاي. ءجۇر، جانبوتا. ءسوز ءبىتتى.
كارىم. توقتا، توقتاڭدار. Eگiس ساپاسىنا كوپ الدىندا، مەملەكەت الدىندا مەن جاۋاپتى. قايدا باراسىڭدار، عىلىمدى باسا-كوكتەپ...
امانتاي. ەي، عىلىم سەن دە، كاتوك ءبىز بە سوندا!
جانبوتا. جاۋاپتى بۇل دا، جاۋاپسىز ءبىز - اۋ، ءسىرا.
شىعاناق. اي، كارىم، وسىناۋ جالپاق الەم الاقانداي كىتاپقا سيىپ - اق تۇر ما؟
كارىم. سيعانىنان سيماعانى كوپ شىعار. ءبىراق، سيعانى دا جەتىپ جاتىر، بىزگە.
شىعاناق. ءاي، جەتىڭكىرەمەي تۇر-اۋ. كاتوك شىركىن ەنبەي قالعان سياقتى، ەنگىزشى كىتابىڭا.
كارىم. سىزدىكى تەك تاجىريبە ەگىسى ەمەس، عىلىمعا سۇيەنگەن، بەلگىلى مولشەردە ءونىم الاتىن جوسپارلى ەگىس. كوپشىلىك قولدانعان اگرونوميا ءتاسىلىن ءسىز دە قولدانۋعا مىندەتتىسىز.
شىعاناق. ە-ە. ساقالعا اق ەنگەنشە، جاق سەنبەي، كوپتىڭ ءبىرى بولىپ كەلدىك قوي. ەندى كوپسىز دە، كوپتىڭ ءبىرى دە بولعىم كەلمەيدى. تەجەمە، بالا، تەجەمە. وبكومنىڭ شالدى ەركىنە جىبەر دەگەنىن ۇمىتتىڭ با؟
كارىم. ءسىزدى سىيلاعان وبكوم، لىسەنكونى دا جاقسى سىيلايدى. ەسىڭىزدە بولسىن.
شىعاناق. مەن دە سىيلايمىن لىسەنكونى.
كارىم. ەندەشە، ايتقاندى ورىنداڭىز.
شىعاناق. ال، ورىندايىن، ايتشى، كانە: مىناۋ جەرگە قانشا، اناۋ جەرگە قانشا تۇقىم سەبۋ كەرەك؟ قايسىسى قانشا سۋارعاندا تويادى؟ تولىق شىققاندا وسى جەردىڭ توقىمدايىنا نەشە ءتۇپ، ءار تۇپتە نەشە ساباق، ءار ساباقتا نەشە باس، ءار باستا نەشە ءدان بولماق؟..
كارىم. ونى ەگىن پىسكەن سوڭ ەسەپتەپ ايتۋعا بولادى.
شىعاناق. مەن شىقپاي تۇرىپ-اق ەسەپتەپ قويدىم. كوز جەتكەننىڭ ءبارى ايان. اياننان كوڭىل اينىماس بولار. كوز جەتپەسە ءبارى كۇمان. كۇمانعا كوڭىل توقىراماس بولار. سەن مەنىڭ ساۋالىمدى شەشكەندە، سەنىڭ ءامىرىڭدى مەن دە ورىندارمىن. وعان دەيىن بارا تۇر، بالا، بارا تۇر. (كارىم ۇندەمەستەن ءجۇرىپ كەتتى. امانتاي دا قايتتى. شىعاناق ويلانىپ قالدى. جانبوتا قيپاقتاپ بىردەمە ايتقالى تۇر.)
شىعاناق. بوتاجان، بىردەمە ايتقالى تۇرسىڭ - اۋ، ءسىرا.
جانبوتا. يا، شىقا. كارىمنىڭ ءسوزىنىڭ دە جانى بار سياقتى. ويلانساڭىز قايتەدى؟
شىعاناق. ويلانىپ وتىرمىن، بوتاجان، بۇل وڭدەۋ زاتتارى دەگەندى بىلگەن ەمەن، قولدانعان ەمەن. ءتىپتى، ۋ شىعار ءوزى، ءباتشاعار.
جانبوتا (سىلەسى قاتقانشا كۇلىپ). ۋ بولسا نەگە ولمەيمىز، نەگە جەيمىز؟
شىعاناق. و، جەدىك پە ءبىز؟!
جانبوتا. جەگەندە قانداي. تالاي جەگەنبىز. جايىلماعان جەرى بار ما ونىڭ...
شىعاناق. كادىك كادىك... ەندەشە، مىنا جىرتىلعان ءبىر گەكتار جەردى امانتاي ەكەۋىڭ كازىر تورتكە ءبول. ءبىر بولىگىن وڭدەمە. ەكىنشى بولىگىن وڭدە. ءۇشىنشى بولىگىن كاتوكسىز ەگىڭدەر. ءتورتىنشى بولىگىنە كاتوك جۇرگىزىڭدەر. وسى جەر ءبارىمىزدىڭ دە كۇمانىمىزدى اشادى سوڭىرا. ال، بيىل تاۋەكەل، ءوز تاجىريبەممەن - اق شىعارمىن ءبىر تۇرعىعا.
جانبوتا. ءقازىر ورىندالادى، شىقا. (جانبوتا كەتىپ قالادى. ۇزاڭقىراعان سوڭ اندەتىپ بارادى. ءان...حالىق ءانى.) (شىعاناق ەگىس دالاسىن ارالاپ، بايىپپەن قاpan ءجۇر. جانبوتا، امانتاي، قاسىندا ەكى كولحوزشى بار، كاتوك وڭدەۋ زاتتارىن تيەگەن اربامەن كەلە جاتىر).
جانبوتا. توقتاڭدار. اۋەلى ءبولىپ تاستايىق.
امانتاي. ولشەپ بولەمىز بە؟
جانبوتا. مولشەرلەپ-اق بولەمىز دە.
امانتاي. مولشەرىڭ قايسى؟
جانبوتا. ورتاداعى بوروزدا ەكىگە ءبولىپ جاتىر. كولدەنەڭ بولىك انە ءبىر جىرا بولسىن. سوندا تورتكە ءبولىنىپ تۇرعان جوق پا؟
امانتاي. دۇرىس. سالىڭدار كاتوكتى، توگىڭدەر وڭدەۋ زاتتارىن. ال، ءبىز جايۋعا كىرىستىك.
جانبوتا. تەگىستەپ جايساڭشى. الا بولسا ەگىن دە الا شىعادى.
امانتاي. قىز ۇيرەتسە قىرسىعام. جاي تۇر.
جانبوتا. قىرسىقتىڭ ۇلكەنى ۇيرەنۋدەن جيرەنۋ بولادى.
امانتاي. قوينىڭا كىتاپ تىققانىڭا ماقتانبا. ول كىتاپ مەندە دە بار. كور، مىنە. سەن اگرومينيمۋم دەپ جۇرسەڭ، مەن اگروماكسيمۋمعا كەتىپ بارام.
جانبوتا. وقىعانىڭا كوزىم جەتتى. توقىعانىڭ قالاي ەكەن؟
امانتاي. كور. ءبىراق، كورسەڭ دە «كورمەدىم» دەپ، كوز جۇمارسىڭ سەن قاسقا.
جانبوتا. ەندەشە، جۇرت كورسىن. بۇل جۇمىستى دا ءبولىپ الالىق. كىم تەز، كىم جاقسى ىستەر ەكەن؟
امانتاي. تۇردىم. ارمانىم مەنىڭ الدىڭا ءبىر شىعۋ عوي. مىنادان بىلايعى جەر سەنىكى، مىنا جاعى مەنىكى. ال، سال بارىڭدى.
جانبوتا. سالساڭ سال.
ەكەۋى اندەتىپ ءجۇرىپ، ايتىسا ءجۇرىپ ىستەپ ءجۇر. مۋزىكا... ءان...
ءبىزدىڭ جاستار
شىڭعا اسقار
ورمەلەۋدە ومىردە.
ءبىزدىڭ جاستار
ۇلگى تاستار
ەڭبەكتە دە، عىلىمدا.
سوقسىن داۋىل
جارقىلداسىن ناجاعاي.
مەيلى شۋاق
بەينە ۇجىماق،
تۇرسا-داعى ءتونىپ جاي.
ءبىزدىڭ جاستار
العا باستار
قىزىل تۋدى قولعا الا.
ءبىزدىڭ جاستار
شىڭعا اسقار
تىگەر تۋىن قارسى الا.
شىعاناق. قايتىپ كەلە جاتىر.
امانتاي. بايقا، بۇراڭ بەلدەر تەز بولدىراتىن.
جانبوتا. ەركەكتىڭ ەزىنەن ايەلدىڭ تەزى. مەن بولدىم.
امانتاي. بولعانىڭ بولعان، ءوزىڭ نە! (امانتاي تاپ بەردى جانبوتاعا. جانبوتا كەلە جاتقان شىعاناققا قاراي قاشتى.)
جانبوتا. شىقا، شىقا، مىنا قارا، شىقا!
شىعاناق. ەي، ەي، ەي!.. جانىم - اۋ مىنا جىندى بۋىرشىن شايناي ما بوتامدى.
امانتاي. ءتىلى ءتىپتى ولگەن كىسىنى تىرىلتەدى، شىقا.
شىعاناق. بوتانىڭ تىلىنە جىرتىلعان تەرىڭ جۇقا دا.
جانبوتا. ۋىلدىرىكتەي ەكەن، شىرت ەتە ءتۇستى.
امانتاي. قىرشىپ الدى، ويباي.
جانبوتا. كورىڭىزشى، شىقا، مەن ۇلەسىمدى بۇرىن بولدىم. سوعان ءىشى اشىپ تۇر ونىڭ.
شىعاناق. باسە، باسە. بوتاجاننىڭ قولى قارا جەرگە دە كەستە سالادى. قاراشى، تەپ-تەگىس، ءبىر ءمىنسىز. مىنا جاقتاعى ەگىسىڭدى دە كورىپ كەلدىم، ءسۇيسىنىپ كەلدىم، قاراعىم.
جانبوتا (سىبىرلاپ). امانتاي تەرىس قاراپ كەتتى. اۋزى سالبىراپ تۇر. جۇباتىڭىزشى.
شىعاناق. كانە، ەندى تايدىڭ جايىن كورەيىك. ويباي، تايىڭ اتتان وزىپ كەتىپتى عوي ءتىپتى.
امانتاي (ماساتتانىپ). مەنىكى اگروماكسيمۋم، شىقا.
شىعاناق. بولسا بولار. ءتۇنى بويى كۇبىر-كۇبىر وقىپ ۇيقى بەرمەيتىن ەڭ. جارايسىڭ، ەكەۋىڭ دە جارايسىڭ. ال، ەندى ۇشەۋمىز وتىرىپ ءبىراز ءماسليحات قۇرايىق. كەل، وتىرىڭدار. ەكەۋىڭ ءبىرسىپىرا وقىپ تا، توقىپ تا تاستاعان سياقتىسىڭ. امانتاي، سەن ادام جانى قان دەپ، جەڭىپ كەتتىڭ-اۋ انادا مەنى. ال، تارىنىڭ جانى نە؟
امانتاي. تارىنىڭ جانى سۋ دەگەنىڭىز قايدا؟
شىعاناق. يا، سۋ. قالاي سۋارۋ كەرەك، سوندا؟
امانتاي. سيرەك سۋارىپ قارىق قىلعانشا، شاقتاپ، ءجيى سۋارىپ بويىنا ءسىڭدىرۋ كەرەك.
شىعاناق. دۇرىس. سۋارۋ مەزگىلدەرى قاشان؟
امانتاي. ءبىرىنشى — بەس-التى قۇلاق شىققان كەزدە. ەكىنشى — تارى باس جارا باستاعاندا. ءۇشىنشى — سۇتتەنە باستاعاندا. ءتورتىنشى — ءپىسىپ كەلە جاتقاندا.
شىعاناق. دۇرىس. ىستىقتا سۋارعان جاقسى ما، سالقىندا سۋارعان جاقسى ما؟
امانتاي. ىستىقتا.
جانبوتا. جوق، ەرتەڭگى - كەشكى سالقىندا سۋارعان جاقسى. ىستىقتا اڭساپ ىشەدى، سالقىندا شايقاپ ىشەدى. شايقاپ ىشسە بويعا ءسىڭىمدى بولادى دەيدى، شىقاڭ.
شىعاناق. دۇرىس ايتادى بوتاجان. ءبىراق، جالاڭ سۋعا سەنىپ،باسقاسىنان قاپى قالماۋ كەرەك. اۋەلى جەردى تانىپ ال. جەرىنە تۇقىم ساي كەلسىن. سونان سوڭ جىرتا ءبىل، باپتاي ءبىل. ەگىن ب ا ق تاڭدامايدى، باپ تاڭدايدى.
ءشوپ جەردىڭ ءوز بالاسى، ەگىن وگەي بالاسى. وگەيدى قورعاماساڭ قاعاجۋ قالادى. قاپ-قاپ استىق ءبىر ءتۇيىر داننەن قۇرالادى. ەگىلگەن ءداندى تەگىس ءوندىرۋ، پىسكەن سوڭ شىپ - شىراعاسىن شىعارماي جيناپ الۋ — ىلۋدە ءبىردىڭ عانا قولىنان كەلەدى. ءبىز وسىنى ىستەپ كورسەتە الساق، اركىمنىڭ - اق قولىنان كەلەر ەدى.
جانبوتا. كارىم كەلە جاتىر.
امانتاي. بۇ دا ارمانسىز ارالادى ەگىستى. تاعى نە ايتار ەكەن.
شىعاناق. سويلە، كارىم. ءمىنىم بولسا تاعى ايت.
كارىم. باسقا تاعار ءمىنىم جوق. Eگiس كوڭىلدەگىدەي. تەك سول كاتوكتەن، وڭدەلمەگەندىكتەن شىعىمى ءبىراز كەمىگەلى تۇر.
شىعاناق. گەكتارىنان كەمى ءجۇز سەنتنەر السام قاناعات پا؟
كارىم. قيال، قيال، شىقا، ونىڭىز!
شىعاناق. ماعان ايان سياقتى. كۇماندى اشۋعا مiنe ءبىر گەكتار جەر شىعاردىم. كور.
كارىم. كورىپ تۇرمىن. مەن دە توقتادىم وسىعان.
شىعاناق. اكەل قولىڭدى!
كارىم. مىنە!
شىمىلدىق.
ەكىنشى اكت
ەگىن بويلاپ ءوسىپ بالبىراپ تۇرعان كەز. سۇر دالادان سۋىرىلا كوتەرىلگەن جايقىن كوك كەز تارتىپ، وزىنەن وزگەگە قاراتپايدى. ىشىنە ەنسەڭ زىرلاپ اققان قاسقا بۇلاق. بۇلاقتىڭ ءبىرىن جاۋىپ، ءبىرىن اشىپ سۋسىلداعان قىز-كەلىنشەكتەردىڭ كەتپەنى كۇنگە شاعىلىسىپ جارق-جۇرق ەتەدى. وسى تارى توعايىنىڭ ىشىندەگى ءبىر الاڭدا سۋ كەزەگى كەلگەنشە جانبوتا كىتاپ وقىپ، جانتايىپ جاتىر. شىعاناق پەن كارىم تارى ىشىنە ەنىپ الىپ، تارى باسىنىڭ ءدانىن ساناپ وتىر. امانتاي دا وڭاشا، وزىمەن-وزى اۋرە. تارىنىڭ بيىكتىگىنەن ىشىندە جۇرگەن ادامداردىڭ توبەلەرى عانا قىلتىلدايدى، قالىڭدىعىنان بىرەۋدى - بىرەۋ ءدال قاسىنا كەلگەنشە كورمەيدى. اندا-ساندا لىپ ەتكەن جۇمساق جەل تارى ساباقتارىن جاي عانا تولقىتىپ، شايى شىمىلدىقتاي سۋدىرلاتىپ قويادى... تارى الابىنىڭ ءبىر جەرىنەن اسقاقتاعان ءان شىقتى. ديحانشىلار تۇس-تۇستان انگە قوسىلدى.
ءان... مۋزىكا....
جاستارى ديقانشىنىڭ ەرتە تۇرعان،
تارانىپ تاڭ لەبىنە بەتىن جۋعان،
سۇرلانىپ ساراڭ دالا سازارسا دا،
كەتپەنمەن كەشەۋلەۋگە بەلىن بۋعان.
مىنەكي، سول دالا،
ىرشىعان كول بۇلاق،
قورشاعان اينالا
بويلادى بال قۇراق.
جاستارى ديقانشىنىڭ جەر شەبەرى
ءدان سەۋىپ توپىراققا گۇل ەگەدى.
ءدانى تازا، گ ۇلى جۇپار جەرىمىزگە
قالادان قۇمار بولىپ ەل كەلەدى.
مىنەكي، دالامىز
كىلەمدەي جايناعان.
انگە ءبىز سالامىز
جىگەرمەن قايناعان.
امانتاي. پاي-پاي، جانبوتا - اي، ورتەدىڭ - اۋ امانتايدى. ءان، شەشەندىك، وجەتتىك، ىسكەرلىك — ءبارى ءبىر وزىنەن تابىلادى. ەگەر وسى جارىستا وزىپ شىقسام، ءسوز جوق، بۇل قىز قولعا قوناتىن شىعار. قونباعاندا قايدا بارادى؟ اگرونوميانى ودان كەم بىلمەيمىن. ەڭبەككۇنىم جەتىپ جاتىر. سوزدەن اقىمدى جىبەرمەسپىن. اتتەڭ، ءانى عانا ارتىق. مىناۋ ءانى بۇكىل دالانى شالقىتتى - اۋ! ءبىراق، ەڭبەك جارىسىندا وزىپ شىقسام، ءان - مانىمەن بوكتەرىپ اكەتپەيمىن بە؟ ماسەلە وزۋدا تۇر!
امانتاي كەتپەنىن اناداي جەرگە اپارىپ قاداپ قويادى دا، كەسەكپەن اتقىلاي باستايدى.
امانتاي. وزاتىن بولسام ءتيشى… ءتيدى.. تاعى ءبىر ءتيدى... ءتيدى!.. وزاتىن بولسام ۇشكە دەيىن ءتيشى. ە، ءمۇلت كەتتىم - اۋ! قايتا اتام. وزاتىن بولسام ءتيشى. دۇرىس! وزاتىن بولسام ءتيشى. دۇرىس! ۇشكە دەيتىن ءتيشى. ءتيدى، الاقاي ءتيدى، ءتيدى!
مىنا جاقتان بايقاۋسىزدا جانبوتا كەلىپ قالدى.
جانبوتا. قاسىندا بىرەۋ بار ما دەسەم، جالعىز دۇرلىكتىرىپ ءجۇرمىسىڭ؟ جىندانارسىڭ بارا-بارا!
امانتاي. جىندانسام، جىنىم ءدال سەن.
جانبوتا. اتتەڭ، ول قولدان كەلمەيدى. ايتپەسە، قۇتىرتىپ قويىپ قىزىعىنا قاراپ وتىرار ەدىم!
امانتاي. يا، ايامايتىنىڭ بەلگىلى.
جانبوتا. جىلاماساڭ نە قىلسىن، ەرنىڭ سالبىراپ كەتتى.
امانتاي. جىلاسا دا قايىسپاسسىڭ.
جانبوتا. جىلاشى كانە، جىلاشى! قۇداي بىلەدى، ەگىنىڭدى سۋارىپ بەرەيىن.
امانتاي. اۋلاق، اۋەلى وزىڭدىكىن سۋارىپ ال!
جانبوتا. مەن سۋارىپ بولىپ كەلىپ تۇرمىن.
امانتاي. قويشى؟!
جانبوتا. سەن كەتپەنمەن ويناپ جۇرگەندە مەن سۋارىپ جۇرگەنمىن.
امانتاي. قاپ! مەنىڭ سۋىمدى بۇرىپ العان ەكەنسىڭ عوي. جانىڭدى شىعارايىن...
امانتاي تاپ بەرگەندە جانبوتا تۇرا قاشتى. الاڭدى اينالا قۋىپ ءجۇر.
جانبوتا (كۇلىپ). ۇستاي المايسىڭ. جانباسىڭ سىنادى. قوي دەيمىن. انە، شوق-شوق.
امانتاي (تۇرىپ جاتىپ). قاپ بالەم!..
جانبوتا. اتقىلاما كەسەكپەن، اتقىلاما دەيمىن. شىقا، ءاي، شىقا!
شىعاناق. ويپىراي، بۇل نە! تارىنى قيراتىپ كەتتى-اۋ، تارىنى! بۇل قايسىڭ جانىم -اۋ! بۇل قايسىڭ جانىم - اۋ! ويپىراي، ءوزىمدى قيراتىپ كەتە جازداعانىن كوردىڭ بە؟ مىناۋ ورامال بوتانىكى، اناۋ تايدىڭ باسىنداعى تايتۇياق قوي. انتۇرعاندار مىسىقشا وينايدى.
كارىم. وسى دا ويىن با؟
شىعاناق. ويىن. ءبىراق شىنعا بەرگىسىز. جانبوتا انانىڭ سۋىن بۇرىپ العان عوي. جۇمىستى بۇلار ويناپ ءجۇرىپ بىتىرەدى. وسىلاردىڭ قامىققانىن، شارشاعانىن كورگەن ەمەن. شىركىن، شادىمان جاستىق، وسى كەزدە قايتا ورالىپ ءبىر سوقساڭ!
كارىم. كارىلىكتەن كەمىگەنىڭىز كورىنبەيدى.
شىعاناق. ول شىركىن ات ءمىنىپ، تۇيە جەتەلەپ كەلە مە؟ مىسقالداپ ەنىپ، مىسىڭدى قۇرتادى دا!
كارىم. سىزشە كارتايسام، جاستىقتى وكسىمەس ەم.
شىعاناق. ەي، شالدان جىعىلعاننان ساۋمىسىڭ؟ بولدىڭ با، ەسەپتەپ؟
كارىم. بولدىم.
شىعاناق. ال، اشا بەر ەندى كۇماندى. ايتا بەر.
كارىم. كاتوك جۇرگەن جەردىڭ ءبىر شارشى مەترىندە ءۇش ءجۇز ساباق، ءار ساباقتا ەكى مىڭ ءدان بار ەكەن. كاتوك جۇرمەگەن بولشەك ون پروسەنتتەي كەم بەردى ءونىمدى. مەن جەڭىلدىم، ءسىز جەڭدىڭىز. قولىڭىزدى بەر، شىقا!
شىعاناق. جو-جوق!.. بۇرمالاما، قۋ بالا. سەن جەڭىپ تۇرسىڭ، سەن... وڭدەلگەن بولشەكتىڭ شارشى مەترىندە ءۇش مىڭ ءدان بار ەكەن. مەن بۇدان بىلاي سەنىڭ وڭدەۋىڭە تاك تۇرامىن. اكەل قولىڭدى!
ەكەۋى قول الىسىپ، كوپكە دەيىن بىرىنەن-بىرى كوز الماي كۇلىمدەپ تۇر.
كارىم. ولشەپ كەلە قويايىن، سالماعى قانشا ەكەن. سودان كەيىن گەكتارىنان نەشە سەنتنەر تۇسەتىنى ءمالىم عوي.
شىعاناق. دۇرىس. بار.
كارىم. ۇگىلگەن ءداندى ولشەۋگە كولحوزعا كەتتى. شىعاناق ەكى قولىن ارتىنا سالىپ، اياعىن جاي باسىپ، تارى الابىنا سۇيسىنە قاراپ كەلەدى. كۇن قارىعان قارا سۇر جۇزىڭدە قان ويناپ، ءورىپ كيگەن جۇرەكتىڭ اۋەنىمەن كۇبىر-كۇبىر سويلەيدى.
شىعاناق. سەزەدى جۇرەك، سەزەدى! جۇزدەن الدەقايدا اسىپ كەتتى. تىلسىم سىندى سۇر دالا، اشتىم سىرىڭدى، اشتىم. جەتتىم مۇراتىما، جەتتىم! بۇدان بىلاي ەكى ءجۇز الماي توقتامان. بەرسەڭ دە الادى، بەرمەسەڭ دە الادى ەندى شىعاناق! ءتاۋبا، ءتاۋبا! شىعاناق ەمەس. سوۆەت، كولحوز، پارتياعا ەرگەن جويقىن كوپ... (داۋىستاپ.) جانبوتا، ءاي جانبوتا! امانتاي، ءاي، امانتاي! جاڭاعىسىنان ۇيالىپ ءجۇر-اۋ، شىركىندەر. بارسىڭدار ما، كەل، جەتىڭدەر مۇندا!
جانبوتا (داۋىستاپ). كەلە جاتىرمىن، شىقا.
امانتاي. مەن دە كەلەمىن، قايداسىز؟
شىعاناق. مۇندامىن، مۇندا. (قارق-قارق كۇلىپ.) تارىدان تال تۇستە اداسپاساق نەعىلسىن؟
جانبوتا. ءتۇۋ، ازار تاپتىم عوي، شىقا.
شىعاناق. ءما، باسىڭا بايلاپ ال، ورامالىڭدى. كۇن وتەدى. امانتاي قايدا؟ ءا، مىنا جاقتان شىقتى. بولدىڭدار ما سۋارىپ؟
جانبوتا. مەن الدەقاشان بولعام. ىستىققا قالدىرام با؟
امانتاي. مەن دە بولدىم.
شىعاناق. سەن نە عىپ بۇگىن كەشىگىپ قالدىڭ؟
امانتاي. مەنىڭ كەزەگىمدى ۇرلاپ اكەتتى انا قىز.
شىعاناق. ە، قالاي ۇرلاتتىڭ؟ (پاۋزا.)
جانبوتا. ايت، نەگە ۇندەمەيسىڭ؟ سەن ايتپاساڭ مەن ايتام. ول كەتپەنىمەن ويناپ الدانىپ قالدى، شىقا.
شىعاناق. كەتپەنىمەن ويناپ؟
جانبوتا. بۇل اراسىن ءوزى ايتسىن. مەن ايتسام توبەلەس شىعارادى.
شىعاناق. كەيىن ايتار. بالالار، مىنا وڭدەۋ زاتىنا شىققان ەگىندى كوردىڭدەر مە، باسىن كوتەرە الماي قۇلاعالى تۇرعان جوق پا، وسى؟ جويقىن، ءتىپتى جويقىن. ەستەرىڭدە بولسىن، جەر دە ارىقتايدى. ات ارىسا جەم كەرەك، جەر ارىسا وڭدەۋ كەرەك ەكەن.
جانبوتا. شىقا، ءبىز مۇنى كورمەسەك تە بىلەمىز. كىتاپتان وقىعانبىز.
شىعاناق. كىتاپتان وقىعانبىز؟ اتتەڭ، دۇنيە-اي، كوپ جاساعانشا كوپ وقىسام ەدى! كوپ كوردىم، كوپ بىلەم دەسەم، بالامنىڭ بالاسى قۇرلى دا بىلمەپپىن عوي. ۇيرەتىڭدەر، قاراعىم، ۇيرەتىڭدەر شالدى.
جانبوتا. شىقا - اۋ، نە دەپ تۇرسىز؟ جىرا سايعا قۇيا ما، ساي جىراعا قۇيا ما؟
شىعاناق. عىلىم — ساي. تاجىريبە — جىرا دا.
امانتاي. جىراسىز سايدىڭ كۇنى، سايسىز جىرانىڭ كۇنى نە بولماق؟
شىعاناق. بۇل دا ءبىر مىقتى ءسوز. تايىم دا، بوتام دا ەرجەتىپ قالىپسىڭ. ەكەۋىڭ ەكى قولىم، ەكى قاناتىم ەڭ، كەلشى، قۇشىرلانا ءبىر قىسايىن.
ەكەۋىن ەكى قولتىعىنان الىپ، قىسىپ - قىسىپ باستارىنان سيپاپ تۇر.
جانبوتا. امانتاي، بايقا، مەن شىقاننىڭ وڭ قولى ەكەنمىن، وڭ قولتىعىڭدا تۇرمىن.
امانتاي. سولاي ما، شىقا؟
شىعاناق (قارق-قارق كۇلىپ). مەنىڭ قولىمنىڭ وڭ-سولى جوق، بالالار. ەكەۋى بىردەي. كۇشى دە بىردەي. مىنە كورسەتەيىن. كانە بىرىنەن-بىرى كەم بە؟
شىعاناق. ەكەۋىن قولىمەن بىردەي كوتەرىپ تۇر. Mىنا جاقتا داۋرىققان داۋىستار ەستىلەدى.
داۋىستار. الەي، الەي... ەڭبەك جاندى دەپ وسىنى ايت... قىرمان تاسىدى دەگەن وسى... ويپىراي، باسقا سيماي بارادى، قاپقا قالاي سيادى بۇل!..
رايكوم سەكرەتارى ەرماعامبەتوۆ، كولحوز باستىعى شاڭگەرەي، پارتورگ كارىباي، اگرونوم كارىم، تاعى بىرنەشە كولحوزشىلار تارى تاساسىنان شىعا كەلدى.
كارىم. ءسۇيىنشى، شىقا، ءسۇيىنشى. رەكورد! جەر جۇزىندىك رەكورد.
شىعاناق. اتاپ ايت. اتاپ ايت!
كارىم. شارشى مەتر جەردە ءۇش ءجۇز ساباق، ءار ساباقتا ەكى مىڭ ءدان. ءجۇز ءدان جەتى گرامم. سوندا ءبىر گەكتاردان 125 سەنتنەر. جەر جۇزىندىك رەكورد، شىقا! ەشكىم ەشۋاقىتتا جەتكەن ەمەس بۇعان!
مۋزىكا…
داۋىستار. كوتەر شالدى توبەگە. كوتەرىڭدەر... ءاۋپ-اۋپ... لاقتىر جوعارى. جوعارىراق...
شىعاناق. بولادى، بولادى. ەكى جۇزگە جەتكەندە قايتەسىڭدەر.
داۋىستار. وندا بىلاي-بىلاي كوتەرەمىز. كولحوزعا جەتكەنشە وسىلاي قاقپاقىلداپ اپارايىق. يا، يا... (داۋىس ۇزاي بەرەدى، مۋزىكا ويناپ تۇر.)
1940 ج.
شىمىلدىق
You Might Also Like
-
تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى شاقتان باستاپ قازاقستان ءۇشىن نەبىر جاڭا ەسىكتەر اشىلدى. بۇۇ قۇرامىنا، سونىمەن قاتار شىۇ، ەو، ەقىۇ مۇشە بولىپ، ساياسي بايلانىستى ءبىرشاما نىعايتقان مەملەكەتىمىزدىڭ قازىرگى...
