InfoHub Logo

نۇرالى اتاسى ءابىلقايىر حان دۇنيەدەن قايتقان سوڭ، ونىڭ ورنىنا جايىقتىڭ شىعىس بەتىندەگى كىشى ءجۇز ناسىلدەرى — ءالىم ۇلى، باي ۇلى، جەتىرۋعا حان بولىپ تۇرادى. نۇرالى روسسيا پاتشاسىنا ءقادىرلى حان بولىپ، سىرت بيلىكتى روسسيا پاتشاسىنا بەرىپ، ەلدى شەڭبەرىنەن قىسىپ، مىقتاپ ۇستايدى. ءوزى داڭقتى، ءارى ءبىلىمدى باي ءھام ساياساتقا جەتىك بولادى. كوپ ايەل الىپ وتىز ۇلدى، قىرىق قىزدى نۇرالى حان اتانادى. ءار قاتىننىڭ بالاسى باسقا-باسقا تاربيەدە وسەدى. بالالارى ەرجەتىپ ءوز تىزگىنىن وزدەرى ۇستاعان سوڭ، ولاردىڭ جاقسىلارى دا، جاماندارى دا بايقالا باستايدى. مىسالى، ءبىر قاتىننىڭ بالاسى بوكەي كىشى ءجۇزدىڭ ءبىر تارماعىن بيلەگەن. ەندى ءبىر قاتىننىڭ بالاسى قاراتاي، ەسىم، ورمان — «بەس ءبورى» اتانعان سوتقار بولعان. ەندى ءبىر قاتىننىڭ بالاسى سىعالى، قيسىق دەگەندەر وتە تەنتەك، ەل بۇلدىرگىش بولعان، تاعى سول سياقتىلار. سىعالى، قيسىق «حان بالاسىمىن» دەپ ەلگە ازار بەرەدى، ەرىكسىز مال سويعىزىپ، قىز-كەلىنشەگى بار ۇيگە ىقتيارسىز قونادى. بىرەۋدىڭ ءتاۋىر مالى بولسا، بەرسە قولىنان، بەرمەسە جولىنان قولداپ الادى، ونداي مالدارىن حالىق حانعا ايتۋعا قورقىپ، كىشى ءجۇز باي ۇلى بايباقتى رۋىنان شىققان دات بالاسى سىرىمعا ايتادى. سىرىم مەن حان قۇدا ەكەن. سىرىم ەسىمحان دەگەن نۇرالىنىڭ بالاسىنا قىز بەرۋلى. سىرىم نۇرالىعا بالالارىنىڭ ەلگە بەرگەن ءجابىرىن ايتىپ، تىيىم سالۋىن تالاپ ەتسە، نۇرالى «بالالاردىڭ ويىن-كۇلكىسىن ايتىپ نە كەرەك» دەپ سىرىمنىڭ ءسوزىن اياقسىز قالدىرادى. ەكىنشى، حاننىڭ ءوزى دە ەلدىڭ جارامدى اتىن قويمايدى ءھام ءۇي باسىنا الىم-سالىق سالادى. ۇشىنشىدەن، نۇرالىنىڭ بەل بالاسى سىرىمنىڭ كۇيەۋ بالاسى ەسىمحان سىرىمنىڭ اۋلىنا كەلىپ قوناق بولىپ جاتىپ، تۇندە سىرىمنىڭ قىزىنىڭ ءبىر تۇلىمىن كەسىپ اكەتەدى. «ەسىمحاندى ۇستاپ بەرسىن» دەپ سىرىم نۇرالىعا كىسى جىبەرەدى. ءبىراق ونى نۇرالى حان تىڭدامايدى. ءسويتىپ، باتىر مەن حان اراز بولىپ ەل اراسىندا جىك شىعادى، ەل قوزعالا باستايدى. اقىرىندا سىرىم حيۋانىڭ حانىنا بارىپ، حاننىڭ قازىسىنان:

— ءادىل بولۋعا شارتپەن تۇرعان حاندى ولتىرسە، قۇنى نە بولادى؟ — دەپ سۇرايدى. سوندا حاننىڭ قازىسى ايتادى:

— ءادىل بولۋعا شارتپەن تۇرعان حاندى ولتىرسە، ونىڭ قۇنىن تولەۋگە دۇنيە جەتپەيدى، — دەيدى. سوندا سىرىم ايتادى:

— ەگەردە سول شارتپەن تۇرعان حان شارتىنان اينىپ ەكى زاڭعا بىردەي قارسىلىق ەتسە، ونىڭ قۇنى نە بولادى؟ — دەيدى. سوندا قازى ايتىپتى:

— ەكى زاڭعا بىردەي قارسى بولىپ، شارتىن بۇزعان حاندى ولتىرسە، ونىڭ قۇنى جوق، — دەپتى.

سونان كەيىن سىرىم ەلگە كەلىپ جىگىتتەرگە جەل بەرىپ، كوپ حالىقتى ۇيىمداستىرىپ، ارتىنا ەرتىپ، نۇرالىنى شاپپاق بولىپ اتتانادى. بۇل حاباردى ەسىتىپ، سىرىممەن قارسىلاسۋعا توتەپ بەرە الماي ءھام ۇكىمەتتەن جاردەم الا الماي نۇرالى حان قاشادى. سول قاشۋدان قايتا ورنىن كورە الماي ۋفا شاھارىنە بارىپ، باشقۇرتتارمەن بىرگە بولىپ، اقىرىندا سول باشقۇرتتاردىڭ اراسىندا دۇنيەدەن قايتادى. سىرىم نۇرالىنىڭ اۋىلىن شاۋىپ، ەسىمحان دەگەن بالاسىن ءولتىرىپ، نۇرالىنىڭ ورنىنا 1785 جىلدان كەيىن حان بولادى. سىرىم قازاق حالقىنا جاعىمدى جاقسى حان بولا تۇرسا دا، روسسيا پاتشاسىنا باعىنباي، ۇكىمەتپەن قارسى بولىپ، اقىرىندا جاۋلاسىپ، وكىمەتتەن جەڭىلىپ، حيۋاعا ىعىسىپ كەتەدى. حيۋانىڭ حانىمەن دۇرىس تۇرا الماي، ءارتۇرلى امال- قۋلىقتارىنا قارسى بولىپ، امال كورسەتكەن سەبەپتى اقىرىندا زىندانعا، ياعني تۇرمەگە الىنىپ، سول تۇرمەنىڭ ىشىندە ءوز قولىمەن ۋ ءىشىپ دۇنيەدەن قايتقان ەكەن، قابىرى سول حيۋا شاھارىندە.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

جىلقىنىڭ تورىسى كوپ پە، توبەلى كوپ پە؟ (ءى نۇسقا)

سىرىمنىڭ نۇرالى حاندى شابۋى (ءىى نۇسقا)

بايماعامبەت سۇلتان مەن سىرىم باتىر

---