InfoHub Logo

كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، جازۋشى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ داڭقتى جاۋىنگەرى، اسكەري قولباسشى باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ سوعىسقا دەيىنگى ومىرىندە دە تالايلارعا عيبرات بولارلىق  جايلار جەتكىلىكتى. ونىڭ وسى كەزەڭدەگى ءومىر جولىنىڭ جاس ۇرپاق ءۇشىن ۇلگى، ونەگە بولارلىق ساتتەرى دە ايتارلىقتاي. ءبىز ادەتتە باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ۇلى وتان سوعىسى جىلدارىنداعى ءومىرى، اسكەري قىزمەتى، ەرلىك ىستەرىمەن داڭقى جايىلعانىن جاقسى بىلەمىز، ال سوعىسقا دەيىنگى ءومىرى مەن اتقارعان قىزمەتتەرى تۋرالى از بىلەتىن سياقتىمىز. ال ولاردىڭ تانىمدىق جاعىنان دا، تاعىلىمدىق جاعىنان دا ماڭىزى زور دەپ بىلەمىز. سوندىقتان، وسى جاعدايلارعا قىسقاشا بولسا دا ءمان بەرىپ، بايانداپ كەتۋدى ءجون كوردىك.

باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ «ۇشقان ۇيا» پوۆەسىندە ەسىن بىلە باستاعاننان مەكتەپكە بارعانعا دەيىنگى ءومىرى، وسكەن ورتاسى، اۋىل ادامدارى، سول كەزدەگى قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس-تىرشىلىگى سۋرەتتەلەدى. ەرەكشە ىستىق اجە ماحابباتىمەن، ۇلكەندەردىڭ باتاسىمەن وسكەن، تاربيە العان بالانىڭ كەيىننەن ەلگە عانا ەمەس بۇكىل الەمگە تانىمال ۇلكەن ازامات، ايگىلى تۇلعا بولۋى زاڭدى شىعار.

باۋىرجان ءوزىنىڭ وسى كىتابىندا ەڭ العاش رەت ورىس مەكتەبىنە وقۋعا بارعانىن، ەۆگەنيەۆكا سەلوسىندا ءبىر قىس وقىعانىن، ءسويتىپ شاكىرتتىك شاعى باستالعانىن باياندايدى. 1921 جىلى جامبىل قالاسىنا، ول كەزدە اۋليەاتا دەپ اتالادى، كەلىپ، اسا ينتەرناتىنا تۇسەدى. وندا ءۇش جىل وقىپ، باستاۋىش مەكتەپتى ءتامامدايدى. 

ول كەزدە ورتا مەكتەپ دەگەن اتىمەن جوق، جەتىجىلدىقتىڭ ءوزى العاش رەت 1924 جىلى شىمكەنتتە اشىلادى. وعان ءتورت كلاستىق ءبىلىمى بارلاردى الادى ەكەن. ءبىراق ونداي ءبىلىمدى شاكىرتتەر از. سوندىقتان ءۇشىنشى كلاسس بىتىرگەن باۋىرجاندى سوعان قابىلدايدى. شىمكەنتكە بالالار جان-جاقتان جينالىپ اكەلىنەدى. قىزىلوردادان ءابدىلدا تاجىبايەۆ كەلەدى. قازالىدان كەلگەن بىرنەشە بالا بار. كەيىننەن «قازاقستان كوممۋنيسى» جۋرنالىنىڭ رەداكتورى بولعان قۇرمانبەك ساعىندىقوۆ ءبارى سوندا بىرگە وقيدى. بۇل تۇڭعىش جەتىجىلدىق مەكتەپتىڭ ءۇيى شىمكەنتتە ءالى كۇنگە دەيىن بار. بۇگىندە ول كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى قارسىباي سىپاتايەۆ اتىنداعى قازاق ورتا مەكتەبى. جەتىجىلدىقتى باۋىرجان 1928 جىلى ءبىتىرىپ شىعادى.

وسى جىلى ورىنبورداعى قازاق پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا وقۋعا تۇسۋگە بارادى. ءوزىنىڭ ايتۋىنشا، «ازداپ وقۋدىڭ ءدامىن تاتىپ العاننان كەيىن ەندى سوعان ءتۇسىپ وقىعىم كەلدى»، - دەيدى. ءبىراق ورىنبور سۋىق بولعاننان كەيىن جانە جىلى كيىم-كەشەگى، جاعدايى جوق ول كوپ ۇزاماي ەلىنە، جۋالىداعى اۋىلىنا قايتىپ كەلەدى.

گۋبەرنيالىق (ول كەزدە جامبىل، شىمكەنت، قىزىلوردا ۇشەۋى ءبىر گۋبەرنيا بولاتىن) وقۋ ءبولىمىنىڭ باستىعىنا جولىعىپ، وعان ءوزىنىڭ جەتىجىلدىق كلاسس بىتىرگەنىن ايتىپ، قىزمەت سۇرايدى. ءبولىم باستىعى قۋانىپ كەتىپ: «سەن سياقتى ءبىلىمى بار قازاق بالاسىن ىزدەپ تابا الماي ءجۇرمىز عوي، شىراعىم-اۋ. كانە، مەن سەنى ءمۇعالىم ەتەيىن»، - دەپ، قولىنا ءبىر جاپىراق قاعاز جازىپ بەرەدى. ءسويتىپ، ەكى جىل باستاۋىش مەكتەپتە ءمۇعالىم بولادى.

ول تۇس ەل باسقارۋ ىسىنە باۋلۋ ءۇشىن جەرگىلىكتى ۇلت ادامدارىن جوعارى قىزمەتتەرگە كوتەرىپ جاتقان شاق ەدى. بۋرنىيدا دا يكەمى بار قازاقتاردى جوعارىلاتا باستايدى. ءبىر جاقسىسى – باسشىلاردىڭ ورىنباسارلارى ماماندار، ورىستار بولاتىن. ءبىلىمى از باسشىعا ءىستىڭ ءمان-جايىن سولار ۇيرەتىپ وتىراتىن. سول تۇستا ءبىر كۇنى باۋىرجان دا جوعارىلاپ شىعا كەلەدى. ول كەزدە رايكومدا ەكى-اق ادام: حاتشى مەن ەسەپشى، رايسپولكومدا دا ەكى-اق ادام: پرەدسەداتەل مەن جاۋاپتى حاتشى جۇمىس ىستەيتىن. ءبىر كۇنى اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى ورنىنان ءتۇسىپ قالىپ، ونىڭ ورنىنا باۋىرجاندى اي-شايعا قاراتپاستان، اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ جاۋاپتى حاتشىسى ەتىپ تاعايىندايدى. ءسويتىپ، ول ءۇش جىل اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ حاتشىسى قىزمەتىن اتقارادى.

اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى سەميناريا بىتىرگەن، بۇرىنعى ءمۇعالىم دۇيسەنعالي بۋرابايەۆ باۋىرجاننىڭ ورىسشا ساۋاتتى بولۋىنا، ءىس قاعازدارىن دۇرىس جازۋىنا كومەكتەسىپ قانا قويماي، گازەت، كىتاپ وقىپ وسۋىنە جەتەكشىلىك جاسايدى.

سودان كەيىن جۋالىعا تاعى دا ەكى اۋدان قوسىلىپ، اۋدان ۇلكەيەدى. اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بولىپ تاعايىندالعان ەفيموۆ باۋىرجاندى اۋداندىق ميليسيا باستىعى ەتىپ تاعايىندايدى. وسىلايشا التى اي ميليسيا باستىعى قىزمەتىن اتقارادى.  ءبىراق كوپ ۇزاماي ەكى اي بويى سۇزەك اۋرۋىمەن اۋىرىپ، بۇل جۇمىستان كەتۋگە ءماجبۇر بولادى.

وسىدان ەكى ايدان كەيىن سۇزەك اۋرۋىنان جازىلعان سوڭ جۇمىس سۇراپ اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ جاڭادان سايلانعان، كادر ماسەلەسىمەن شۇعىلداناتىن ەكىنشى حاتشىسى باعوۆ دەگەنگە بارادى. ونىمەن ءجوندى سويلەسە الماي، نارازى بولىپ شىعىپ، جۇمىسى جايلى سۇراعان جولداس-جورالارىنا جاڭا باستىق: «ۇستەل باسىنا وتىرعىزىپ قويعان قۇرباقا سياقتى ەكەن!»، – دەيدى. مۇنى ەستىگەن باعوۆ ميليسيا جىبەرىپ، قاماتىپ قويادى.

ەرتەڭىنە بوساعان سوڭ راييسپولكومنىڭ پرەدسەداتەلى بەردىبايەۆقا بارادى. ول باۋرجانعا رايپوليەۆودسويۋزعا باستىق بولىپ بارۋدى ۇسىنادى. باۋىرجان شارۋاشىلىقتى بىلمەيتىنىن ايتىپ، بۇل قىزمەتتەن باس تارتادى. قىسقاسى، ەكىنشى حاتشىنى كەلەمەجدەگەنى بار جانە راييسپولكومنىڭ پرەدسەداتەلىنە «بۇدان بىلاي ءسىزدىڭ قاراماعىڭىزدا قىزمەت ىستەمەيمىن» دەگەنى بار، سول ءۇشىن ول كومسومولدان دا، كاسىپوداقتان دا شىعارىلادى. ەكى بيلەتتەن بىردەي ايىرىلادى. اۋداندىق گازەتتە: باۋىرجان تۋرالى «كەتسىن كومسومولدان!» دەگەن ماقالا باسىلادى. ءسويتىپ، جۇرداي بولىپ، اۋىلعا قايتادى. ول كەيىنىرەك «ءسويتىپ، «باسقا پالە تىلدەن» دەگەن قازاق ماقالىنىڭ شىن ءمانىسىن مەن ەڭ العاش رەت سوندا ۇققان بولسام كەرەك» دەپ جازادى.

كوپ ۇزاماي ءوزىنىڭ مۇڭىن ايتىپ، قولداۋ تابۋ، كومەك سۇراۋ ءۇشىن الماتىعا ءوزى بۇرىن اۋدانعا قىزمەت بابىمەن كەلگەندە تانىسىپ، قاسىندا اۋدان باسشىلارىنىڭ تاپسىرماسىمەن سەرىكتەس بولىپ، جول كورسەتىپ جۇرگەن اۋدانعا ولكەلىك پارتيا كوميتەتىنىڭ وكىلى بولىپ كەلگەن جابدىقتاۋ حالىق كوميسسارى نىعمەت سىرعابەكوۆكە بارادى. ول كىسى ولكەلىك كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قايسار تاشتيتوۆكە حابارلاسىپ، باۋىرجان ءتاشتيتوۆتىڭ قابىلداۋىندا بولىپ، جۋالى اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنە بيلەتىن قايتارىپ بەرۋ جونىندە قاعاز جازدىرىپ الادى. سودان سوڭ سىرعابەكوۆتىڭ اقىلى بويىنشا، ولكەلىك كاسىپوداق كەڭەسىنىڭ باستىعىنا بارىپ، كاسىپوداق بيلەتىن قايتارىپ بەرۋدى تالاپ ەتكەن  قاعاز جازدىرىپ الادى. اۋدانعا كەلىپ، بارلىق قۇجاتتارىن قايتارىپ الادى..

ەكى-ۇش كۇن ۇيدە بولىپ، تاعى دا الماتىعا تارتادى. وندا وسى كۇنگى گوگول مەن فۋرمانوۆ كوشەلەرىنىڭ قيىلىسقان جەرىندە مەديسينا ينستيتۋتى بولاتىن. رەكتورى سانجار اسفەندياروۆ. ءوزى حالىق كوميسسارى. باۋىرجان دارىگەر بولامىن دەپ سول كىسىگە بارادى. ونى قابىلداپ، جاتاقحانادان ورىن بەرگىزەدى. العاشقى ساباقتان كەيىن-اق ول ينستيتۋتتان قاشىپ قۇتىلادى. سەبەبى، العاشقى ساباقتا بارلىق ستۋدەنتتەردى ءمايىتحاناعا الىپ بارادى. ءمايىتحاناعا كىرىسىمەن جالاڭاش جايراپ جاتقان  ولىكتەردى كورىپ، شوشىپ، زىتا جونەلەدى. كەيىن ءوزىنىڭ ەستەلىگىندە «قانشا قاشسام دا، سودان ون جىل كەيىن ولىكتەردىڭ ورتاسىن كەشىپ جۇرەتىنىمدى بىلمەپپىن عوي»، - دەپ ەسكە الادى.

سودان كەيىن گوگول كوشەسىنىڭ بويىندا ورنالاسقان اۋىلشارۋاشىلىق ينستيتۋتىنىڭ رەكتورى وراز جاندوسوۆقا جولىعىپ، وسى ينستيتۋتتىڭ ەكى جىلدىق كەشكى رابفاگىنە وقۋعا تۇسەدى جانە سونىمەن بىرگە جاندوسوۆقا كومەكشى حاتشى بولىپ ءۇش ايداي جۇرەدى. ءبىر كۇنى كەشكى رابفاكتىڭ وقۋ ءىسىنىڭ مەڭگەرۋشىسىنىڭ قويعان سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرە الماي، ۇرىس ەستىپ، سوعان نامىستانىپ، وقۋىن دا، جۇمىسىن دا تاستاپ كەتىپ قالادى.  كەيىن وسىلايشا قالاي دارىگەر، اگرونوم بولا الماعانىن ءازىلحان نۇرشايىقوۆقا ايتىپ بەرەدى.

بۇل 1931 جىلدىڭ باس كەزى بولاتىن الماتى كوشەسىندە تىعىرىققا تىرەلىپ كەلە جاتقاندا جۋالى اۋداندىق اتقارۋ كوميتەتىندە وزىمەن بىرگە قىزمەت ىستەگەن تيموفەي تەرەنتيەۆيچ دۋبوۆيك دەگەن كىسىمەن كەزدەيسوق كەزدەسىپ قالادى. بۇل كەزدە ول شىمكەنتتە ونەركاسىپ بانكىنىڭ باسقارۋشىسى قىزمەتىندە ەكەن. ول باۋىرجاندى وسى بانكىگە قىزمەتكە شاقىرادى. تيموفەي دۋبوۆيك «ب.مومىش ۇلى شىمكەنت ونەركاسىپ بانكىنىڭ ەكونوميسى بولىپ تاعايىندالسىن» دەگەن بۇيرىق جازىپ، قولىن قويادى. كورنەيەۆ دەگەن مامان ەكونوميست جاڭا قىزمەتتى يگەرۋگە ۇيرەتىپ، كومەك بەرەدى. ارناۋلى ءبىلىمى بولماسا دا ەكونوميست بولىپ ءبىر جىل قىزمەت ىستەيدى.

1932 جىلى قاراشادا ب.مومىشۇلىن ۆوەنكوماتقا شاقىرادى. دارىگەرلىك تەكسەرۋدەن وتكىزىلەدى. شىمكەنت شاقىرۋ كوميسسياسىنىڭ ۇيعارىمى بويىنشا جارامدى دەپ تانىلىپ، 1932 جىلى 7 قاراشادا اسكەري قىزمەتكە شاقىرىلادى. اسكەري قىزمەتتى تەرمەزدە وتەدى. جاۋىنگەر قاتارىندا تاپسىرما ورىنداي ءجۇرىپ، ۇزدىك قىزىلاسكەر اتاعىنا ىلىنەدى. پولك كومانديرى دميتريي كوۆالەنكو دەگەن كىسى بولعان. العاشقى اسكەري  ۇستازى نيكولاي رەدين دەگەن كىسى بولادى. ول جايىندا كەيىن «پومكومۆزۆود نيكولاي رەدين» دەگەن اڭگىمەسىندە جازادى. وندا جاس قىزىلاسكەر  مومىشۇلىن قالاي ۇيرەتكەنى، ونى قالاي مەرگەندىككە باۋلىعانى باياندالادى. ۇستاز بەن شاكىرت وسىدان ون جىلدان اسا كەيىن  ۇلى وتان سوعىسىنىڭ مايدانىندا كەزدەسەدى. بۇل كەزدە باۋىرجان مومىش ۇلى ديۆيزيا كومانديرى دە، نيكولاي ۆاسيليەۆيچ رەدين سول ديۆيزياعا قاراستى تانككە قارسى قولدانىلاتىن ارتيللەريا ديۆيزيونىندا ۆزۆود كومانديرى. ءبىراق باۋىرجان العاشىندا بۇرىنعى ۇستازىنىڭ ءوز قاراماعىندا قىزمەت ەتەتىنىن بىلمەيدى. تەك ءبىر ۇرىستا رەدين ەسىمدى ارتيللەريستىڭ بەس تانك جويعانىن ەستىپ، سول اداممەن تانىسقىسى، جۇزدەسكىسى كەلەدى. ول باۋىرجاننىڭ ءبىرىنشى ۇستازى نيكولاي رەديننىڭ ءوزى بولىپ شىعادى. سودان كەيىنگى ۇرىستاردىڭ بىرىندە اۋىر جارالانعان رەدين باۋىرجاننىڭ كوز الدىندا قازا تابادى.

ءسويتىپ، ءبىر جىل وتەدى. باۋىرجان اسكەري بورىشىنىڭ مەرزىمىن وتەپ بولدى. وعان پولك كومانديرى كوۆالەنكو ۆزۆود كومانديرى بولىپ اسكەردە قالۋدى ۇسىنادى. ول كارى اكەسىنىڭ جالعىز بالاسى ەكەنىن، قاتارداعى قىزىلاسكەر رەتىندە پارىزىن وتەگەنىن، ءومىر بويى اسكەري ادام بولسام دەپ ويلاماعانىن ايتىپ، ەلگە قايتارۋىن وتىنەدى. كوۆالەنكو قارسى بولمايدى، ول اسكەردەن بوساپ، 1933 جىلدىڭ اياعىندا قاقاعان قىستا ەلگە قايتادى.

ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن اۋىلىنان شىمكەنتكە كەلىپ، قايتادان ونەركاسىپ بانكىسىنە بارىپ، كەن ىستەرى جونىندەگى اعا ەكونوميست بولىپ قىزمەتكە تۇرادى. كوپ ۇزاماي رەسپۋبليكالىق بانكتىڭ مەڭگەرۋشىسى بارحان بوريس ميحايلوۆيچ الماتىعا شاقىرىپ، كسرو ونەركاسىپ بانكىنىڭ رەسپۋبليكالىق باسقارماسىنا اعا كونسۋلتانت ەتىپ تاعايىندايدى. بارحان ونى لەنينگرادتاعى فينانس اكادەمياسىنىڭ جانىنداعى ءبىر جىلدىق كۋرسقا جىبەرەدى. باۋىرجان بۇل كۋرستى ۇزدىك ءبىتىرىپ شىعادى. سونىمەن، لەنينگرادتا فينانس اكادەمياسىنىڭ جانىنداعى ءبىر جىلدىق ءبىلىم جەتىلدىرۋ كۋرسىن تاۋىسىپ، جولدا ماسكەۋگە  از كۇن ايالداپ، الماتىعا كەلەدى. ەكونوميست-كونسۋلتانت بولىپ قايتادان قىزمەتكە كىرىسەدى.

1935 جىلدىڭ كۇزىندە ءبىر ايعا اسكەرگە شاقىرادى. زاپاستاعى ءبىرسىپىرا كومانديرلەر تاشكەنتكە جينالدى. ونداعى جايدى «ولار مەنىڭ ەسىمدە» دەگەن اڭگىمەسىندە باياندايدى. سول ءبىر ايلىق جيىن باۋىرجاننىڭ بارلىق بولاشاق تاعدىرىنىڭ تەتىگى بولادى. ول سول ايدا ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. ءبىر ايدان كەيىن قايتىپ كەلىپ، كەلگەن بەتتە اعا كونسۋلتانت-ەكونوميست بولىپ جوعارىلاتىلادى.

ءسويتىپ جۇرگەندە 1936 جىلدىڭ ناۋرىزىندا كازۆوەنكومات شاقىرادى دا دەرەۋ تاشكەنتكە جونەلتەدى. وندا پولكوۆنيك باحالوۆ ءبىر ايلىق جيىندا ەرەكشە كوزگە تۇسكەن كوماندير دەپ، جاڭادان قۇرىلىپ جاتقان بولىمگە ۆزۆود كومانديرى ەتىپ تاعايىندايدى. ول ۇستىنە اسكەري كيىم كيىپ، بەلىنە ناگان اسىنىپ، كوماندير بولىپ شىعا كەلەدى. ءبىراز ۋاقىتتان سوڭ تاشكەنتتە جاساقتالعان پولكتى ەشەلونعا تيەپ قيىر شىعىسقا اكەلەدى. باۋىرجان قيىر شىعىستا بەس جىل اسكەري قىزمەت اتقارادى. ءسويتىپ، سوعىسقا دەيىن ءسىبىردىڭ سۋىعىنا شىنىقتى.

قىرقىنشى جىلدىڭ باسىندا ماسكەۋدەن بۇيرىق كەلەدى. ول بۇيرىقتا اسكەري اتاعى ءوسىپ، اعا لەيتەنانت بولعانى جانە پولك شتابى باستىعىنىڭ ءبىرىنشى كومەكشىسى بولىپ جوعارىلاعانى ايتىلعان. ول قىزمەتتى الۋ ءۇشىن ايەلى جامال ەكەۋى كييەۆ اسكەري وكرۋگىنىڭ قاراماعىنا بارادى. باۋىرجان 1938 جىلى ەلگە دەمالىسقا بارعاندا ۇيلەنىپ، ەكەۋى قول ۇستاسىپ قيىر شىعىسقا بارعان ەدى. سونىمەن، شولپان دەگەن كىشكەنتاي قىزدارىن ورتاعا الىپ، پوەزبەن كييەۆكە كەلەدى. وكرۋگ كومانداشاسى گ.ك.جۋكوۆ، وپەراتيۆتىك ءبولىمنىڭ باستىعى پولكوۆنيك ي.ح.باگراميان بولعان. ونى باگراميان قابىلداپ، جيتومير قالاسىنداعى 406-جاياۋ اسكەر پولك شتابى باستىعىنىڭ ءبىرىنشى كومەكشىسى ەتىپ تاعايىندايدى.  406-پولكتىڭ كومانديرى پولكوۆنيك كرۋگلوۆ، شتاب باستىعى كاپيتان شۋردۋكتىڭ قاراماعىندا ءوز قىزمەتىنە كىرىسەدى. باۋىرجاننىڭ ايتۋىنشا كرۋگلوۆ ونىڭ ەڭ جاقسى اسكەري ۇستازدارىنىڭ ءبىرى بولعان. شتاب ءىسىن مەڭگەرتكەننەن كەيىن وعان اسكەري وقۋلاردى تالداۋ جايىن كوپ ۇيرەتىپ، ۇقتىرادى. وقۋ، جورىق كەزىندە ونى قاسىنان تاستامايدى.

1940 جىلدىڭ اياعىندا باۋىرجان وتباسىن الىپ، ءبىرجولا الماتىعا قايتادى. 1941 جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ، ۇلى وتان سوعىسى باستالعانعا دەيىن رەسپۋبليكا اسكەري كوميسسارياتىندا اعا نۇسقاۋشى بولىپ قىزمەت جاسايدى. سوعىس باستالعاننان كەيىن الماتىدا جاساقتالعان، گەنەرال-مايور ي.ۆ.پانفيلوۆ باسقارعان 316-اتقىشتار ديۆيزياسىنا باتالون كومانديرى بولىپ تاعايىندالادى. 1941 جىلدىڭ 26 قاراشاسىنا دەيىن وسى قىزمەتتى اتقاردى. ول وقيعالاردىڭ ءبارى «ۆولوكولام تاس جولى» مەن «موسكۆا ءۇشىن شايقاس» كىتاپتارىندا ايتىلعان. وسى 1941 جىلى 3 قازاندا ايەلى جامال بوسانىپ، ۇل تاۋىپ، ونىڭ اتىن باقىتجان قويىپتى. ول تۋرالى باۋىرجان ماسكەۋ تۇبىندەگى قاندى شايقاستاردا جۇرگەندە ايەلى جازىپ جىبەرگەن حاتتان بىلەدى.  ال، شولپان اتتى قىزى كەيىنىرەك قايتىس بولىپ كەتەدى.

قورىتا كەلە، ايتارىمىز باۋىرجاننىڭ جاستايىنان بىلىمگە قۇشتار، ەڭبەكقور، نامىسقوي، ۇلتجاندى، كەز-كەلگەن قولعا العان ءىسىن تياناقتى ورىندايتىن، ءوز ىسىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايتىن، جاستىقتىڭ جارقىن بىلەتىن پارقىن ازامات بولىپ، قالىپتاسىپ، وسكەنىن كورۋىمىزگە بولادى.

سابىرحان سماعۇلوۆ،

ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى

قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ وقىتۋشىسى

---