سولتۇستىك قازاقستان ەكونوميكالىق اۋدانى (شىعارماشىلىق ساباق)
بىلىمدىدەن شىعادى العىر، شەشەن،
شەشەندىكتەن بولعان عوي بارلىق كوسەم.
سايرا، شاكىرت، سۋىرىپ شارىقتاشى،
قالماسىن بۇل ساباقتا سەنىڭ ەسەڭ،- دەي كەلە بۇگىنگى №247 ورتا مەكتەبىمىزدەگى 9 - سىنىبىمىزدىڭ گەوگرافيا ءپانىنىڭ «سولتۇستىك ەكونوميكالىق اۋدانى» تاقىرىبىنداعى العىرلىقتارىمىزدى تانىتۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان «سولتۇستىك ەكواۋدان – قازاقستاننىڭ جۇرەگى» اتتى شىعارماشىلىق جۇمىسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر جانە بەلسەنە قاتىسىڭىزدار!!!
شىعارماشىلىق جۇمىسىمىز تومەندەگى قۇرىلىمداردان تۇرادى:
1 - كەزەڭ. ۇيىمداستىرۋ
2 - كەزەڭ. بايانداۋ
3 - كەزەڭ. پىسىقتاۋ
4 - كەزەڭ. سەرگىتۋ ءساتى
5 - كەزەڭ. بەكىتۋ
6 - كەزەڭ. باعالاۋ
7 - كەزەڭ. قورىتىندىلاۋ
1 - كەزەڭ ۇيىمداستىرۋ
9 – سىنىپ وقۋشىلارى ءاربىر تاقىرىپتى ءوز بەتىمەن جەكە مەڭگەرە بىلۋلەرى كەرەك. سول سەبەپتى دە ءار وقۋشى جەكە كوماندا بولىپ سايىسادى ياعني 13 وقۋشى 13 توپ بولىپ سانالادى. باعالاۋ جۇيەسى فيشكالار ارقىلى انىقتالادى. كىمدە كوپ فيشكا سول جەڭىمپاز. بەلسەنە ات سالىسارسىزدار دەپ سەنەمىز، ىسكە ءسات!!!
2 - كەزەڭ بايانداۋ
«سولتۇستىك قازاقستان ەكونوميكالىق اۋدانى» جايلى تۇسىنىك بەرۋ
ماعجان، ساكەن اقىن جىرلاعان كوكشە - بۇل. كوركىنە كوز تويمايدى. سۇلۋلىعىنا سۇقتاناسىڭ. تۋعان ەلىڭدە وسىنداي جەر جانناتىنىڭ بارىنا شۇكىرشىلىك ەتەسىڭ. كوكشە ءوڭىرى دەمالۋعا بارعان ءبىر توپ اقىن - جازۋشىلاردى وسىلاي باۋىرىنا تارتتى. تىلسىم تابيعاتى قۇپيا سىرلارىنا ءۇڭىلتتى. ءوڭىردىڭ شىرايى - شەجىرە، ءار تاسى - تاريح، ايشىقتى جەرى - اڭىز...
كوگىلدىر شىعاناق
ەرتەدەگى اڭىز بويىنشا، بۇل جەردە دانىشپان اق تۇيە - سۇلۋ بۋرا ءومىر ءسۇرىپتى. جانۋار كوكشەتاۋدىڭ بوكتەرىندە مامىراجاي كەيىپتە جايىلىپ، ءمولدىر كول مەن ورمان بۇلاقتارىنان سۋ ىشەدى. ول ءبىر ءقاۋىپتىڭ بولارىن سەزگەن ساتتە، كوكشەنىڭ شىڭىنا شىعىپ، ادامدارعا ءقاۋىپتىڭ بولاتىنىنان حابار بەرەدى ەكەن. بىردە حاننىڭ ماقتانشاق قاسىم اتتى ۇلى ساداقپەن تۇيەنى جۇرەگىنەن اتىپ، جاراقاتتايدى. بۋرانىڭ مۇڭ - زارى اينالاداعى جارتاستى جاڭعىرىقتىرىپ، ونىڭ قانى قاسيەتتى كولگە سۋداي اعادى. تۇيە سۋعا جەتە الماي ءجانتاسىلىم ەتىپ، تاس بوپ قاتادى. سودان بەرى كوكشەنىڭ جانىنداعى ۇلكەن تاۋ (بيىكتىگى تەڭىز دەڭگەيىنەن 690 مەتر جوعارى) بۋراباي اتالىپ كەتىپتى.
وقجەتپەس
وقجەتپەس (بيىكتىگى - تەڭىز دەڭگەيىنەن 400 مەتر جوعارى) - بۋرابايدىڭ ەڭ كورىكتى جەرى. بۇل بىرەگەي جارتاس كوگىلدىر شىعاناق (اۋليەكول كولىنىڭ سولتۇستىك - باتىسىندا) جاعاسىندا ورنالاسقان. كوپتەگەن كورىپكەلدەر جارتاستىڭ جانىنان ەڭكەيگەن كەمپىردىڭ سۇلباسىن كورگەن، ءبىراق مۇنداي بەينە بارىنە كورىنە بەرمەيدى. اتاقتى اقىن، عالىم، ساياحاتشى شوقان ءۋاليحانوۆ وقجەتپەس تۋرالى 15 اڭىز جيناعان.
اڭىزداردىڭ بىرىندە كوكشە تاۋىن ءۇش اپكە جارتاسى مەن ولاردىڭ اعاسى وقجەتپەس جارتاسىنىڭ اناسى دەپ اتاعان. ولار تۋعان جەردى جاۋ شاپقىنشىلىعىنان قورعاعان. بىردە سانسىز جاۋ كوشپەلىلەرگە لاپ قويادى. ءۇش اپكە مەن اعاسى جاۋمەن ۇزاق شايقاسادى. كۇشتەرى قالماعان ساتتە ولار تاس بوپ قاتىپ، جاۋلارىنىڭ جولىن بوگەگەن.
ءبىرىنشى تاس - ۇلكەن اپكە (534 م)، ەكىنشىسى - ورتانشى اپكە (460 م)، ءۇشىنشىسى - كىشى اپكە (434 م)، ال جانىندا كونۋس تارىزدەس ناعىز ەردىڭ كەيپىندەگى شىڭ وقجەتپەس تۇر. كەيدە وقجەتپەستى پىلگە ۇقساتادى. شىنىندا، شىڭنىڭ باسىنداعى الىپ تاس دەمالىپ جاتقان پىلگە ۇقسايدى.
جۇمباقتاس
جۇمباقتاس - اۋليەكول (بۋراباي) كولىندەگى كوگىلدىر شىعاناق سۋىندا ورنالاسقان بيىكتىگى 20 مەتر بولاتىن كەرەمەت تاس ارال. ول شاشى جەلبىرەگەن جاس قىزدىڭ بەينەسىن ەلەستەتەدى. ەگەر كوگىلدىر شىعاناق جاعالاۋىمەن جۇرە بەرسەڭ، تاس قىز بىرتىندەپ قارتايىپ، اقىرىندا كوز الدىمىزدا دانىشپان قاريانىڭ كەيپى ەلەستەيدى.
جۇمباقتاس - بۇل ايەل تاعدىرىنىڭ، ونىڭ جاي تاپپاعان جانىنىڭ سيمۆولى. جارتاس بىزدەن قانشالىقتى الىس بولسا، جاس قىزدىڭ بەينەسى سونشالىقتى جاس، ال قانشالىقتى جاقىن بولسا، ول سونشالىقتى كارى. ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ ءپالساپاسى دا وسىندا.
اڭىزعا اينالعان ورىن بۇل. ول تۋرالى رۋباياتتار ءبىزدى ابىلاي حان زامانىنا ساپار شەكتىرەدى. بىردە، ول قالماقتاردى جەڭىپ، تۋعان جەرىنە ۇلكەن ولجامەن ورالادى. تۇتقىنداردىڭ اراسىندا جاس سۇلۋ قالماق قىزى بولادى. جاۋىنگەرلەر سۇلۋ قىزدىڭ كىمگە بۇيىراتىنىنا ءوزارا باستەسىپ جاتتى. ابىلاي حان وعان كۇيەۋ جىگىتتى ءوزى تاڭداۋدى ۇسىندى. ول وقجەتپەس جارتاسىنىڭ ۇستىنە شىعىپ، اق ورامالدى بەكىتتى دە، وسى ورامالعا كىم جەبەسىن تيگىزسە، ول سوعان جار بولاتىنىن جاريالادى. جىگىتتەر كوپ كۇش سىناستى، كوپ جەبە اتىلعانىمەن، ولاردىڭ بىردە - ءبىرى شىڭ باسىنا جەتە المادى. اشۋلانعان حان سۇلۋعا «جەرگە ءتۇس» دەپ بۇيىرادى، ءبىراق ول وزدىگىنشە شەشىم قابىلداپ، كوگىلدىر شىعاناق سۋىنا قۇلادى دا، ماڭگىلىك ازات بولدى. ال ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ، كول ورتاسىندا بەيمالىم جۇمباق جارتاس - جۇمباقتاس پايدا بولدى.
ابىلاي حان جازىعى
كوكشەنىڭ باۋرايىندا ۇنەمى كۇن ساۋلەسىنە شومىلىپ تۇراتىن كەڭ جاسىل دالا بار. ول ابىلاي حان جازىعى (بيىكتىگى تەڭىز دەڭگەيىنەن 335 مەتر جوعارى). اڭىز بويىنشا، حالىق اق كيىزگە كوتەرىپ، حان ابىلاي وسى جەردە تاققا وتىرعان. حاننىڭ شاتىرى بولعان بۇل جازىقتا 2004 جىلى بيىك وبەليسك ورناتىلدى. ونىڭ باسىندا التىن كۇن مەن بۇركىت. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا، ساكەن سەيفۋللين وسى جەردە اتاقتى «كوكشەتاۋ» پوەماسىن جازعان.
ماحاببات ۇڭگىرى
ابىلاي حان جازىعىنان اقىلباي وتكەلىنە (باقالشىق) قاراي جۇرە بەرسەڭ، تۋرا 500 قادامنان سوڭ، وڭ جاقتاعى قاراعايلار اراسىنان كەرەمەت جارتاستى كورۋگە بولادى. ونىڭ تاس بوكتەرى ارقىلى كوتەرىلىپ، پەريمەترى بويىنشا اينالساڭ، ۇلكەن ۇڭگىرگە تاپ بولاسىڭ. اڭىز بويىنشا، مۇندا اتامان استافوۆتىڭ قىزى مەن باتىر، ءانشى بالۋان شولاق جاسىرىنعان. ەكى عاشىق قايعىلى جاعدايدا قازا تاپقان، ولاردى ەسكە الىپ، تۋريستەر مۇندا شىراق جاعادى.
بۇل تەك بولجام عانا. ناعىز ماحاببات ۇڭگىرى ءالى تابىلعان جوق.
اۋليە قاسەن تاسى
ايناكول كولىنە اپاراتىن قىسقا جول «قاراعاي» شيپاجايىنىڭ جانىنان وتەدى. ورمانعا بارار جول بويىندا قىسقا ساقالدى، ۇزىن شاشتى ادامنىڭ باسىن ەسكە تۇسىرەتىن كەرەمەت تاس ورنىققان. بۇل - اۋليە قاسەن.
شوپپەن ەمدەيتىن جەرگىلىكتى اجەيدىڭ اڭىزىنا سۇيەنسەك، وسى وڭىردە قاسەن (حاسان) دەگەن ەمشى ءومىر سۇرگەن. ول ءشوپ، تامىر، جيدەك پەن گۇلدەردى جيناپ، ولاردان ەمدىك قايناتپالار، جاقپامايلار مەن ۇنتاق ازىرلەگەن، ءسويتىپ، اۋىر ناۋقاستاردى ەمدەپ جازعان.
ناۋقاستاردى ەمدەگەن قاسەن ولاردان اقشا الماعان. اجالى جەتكەندە ادامدار كوز جاستارىن توگە جىلاپ، ودان وزدەرىن تاستاپ كەتپەۋىن ءوتىنىپتى. حالىقتىڭ وتىنىشىنە تەبىرەنگەن قاسەن تەرەڭ تىنىستاپ، كوزىن جۇمىپ، جەرگە يىعىن تيگىزىپ، تاس بولىپ قاتىپ قالىپتى. عۇرىپ بويىنشا، ەگەر تاس بوپ قاتقان باستى كۇن اينالىمى بويىنشا ءۇش رەت اينالىپ شىقسا، بارلىق اۋرۋلاردان جازىلىپ كەتۋگە بولاتىن كورىنەدى.
جەكە باتىر
ەل قورعاعان جاس باتىر وسى وڭىردە ءومىر ءسۇرىپتى. بىردە تۋعان اۋىلىنا جوڭعارلار شابۋىل جاسايدى. اۋىل تۇرعىندارى ساسىپ قالادى دا، جاس باتىردىڭ جاۋمەن جالعىز ايقاسۋىنا تۋرا كەلەدى. شايقاس ۇزاققا سوزىلادى. باتىر كوزدەن ايىرىلىپ، قۇلاعى كەرەڭ بولادى. ءالى كەتكەن ول، ارقاسىمەن قۇلاپ، جاۋ جولىن بوگەپ، تاس بوپ قاتىپ قالعان ەكەن. اي تولعان كەزدەرى تۇندە تاۋ ۇستىنەن كوگىلدىر ساۋلە كورىنەدى دەيدى جەرگىلىكتى حالىق.
كەنەسارى ۇڭگىرى
بۇل تاريحي ءارى تابيعي ەسكەرتكىش. ول تەڭىز دەڭگەيىنەن 356 مەتر جوعارى تاستى شوقىدا ورنالاسقان. اتاقتى حالىق باتىرى، ۇلت - ازاتتىق قوزعالىستىڭ كوشباسشىسى، سوڭعى قازاق حانى كەنەسارىنىڭ قۇرمەتىنە اتالعان.
ۇلى ابىلايدىڭ نەمەرەسى كەنەسارى بۋراباي شاتقالىندا تۋىپ - وسكەن. ءوز جاساعىمەن بىرگە ءساتتى اڭ اۋلاۋدان كەيىن ول، ۇڭگىر ەتەگىنە تۇنەۋگە ءجيى كەلىپ تۇرعان. مۇندا كەنەسارى حاننىڭ قۇرمەتىنە مەموريالدىق تاقتا ورناتىلعان.
... بۋرابايداي جەر قايدا؟!.
3 - كەزەڭ پىسىقتاۋ
ءسوزجۇمباق شەشۋ
1. شاعىن كولەمدى دۆيگاتەل وندىرەتىن ءوندىرىس ورتالىعى.
2. قازاقستاننىڭ استاناسى
3. ەكواۋدان ەرتىس، توبىل، ەسىل جانە جانە سوڭعى قاي وزەننىڭ القابىندا ورنالاسقان؟
4. قازاقستانداعى ماڭىزى جاعىنان ەكىنشى ورىن الاتىن كومىر باسسەينى.
5. ارقالىق ماڭىندا وندىرىلەتىن اليۋمينيي ءتۇرى
6. مۇناي وڭدەيتىن جانە تراكتور جاساۋ زاۋىتتارى ورنالاسقان قالا.
7. اسبەست كەن ورنى.
8. قوستاناي وبلىسىنداعى ءىرى كولدەردىڭ ءبىرى.
9. پاۆلوداردا قورىتىلاتىن ءتۇستى مەتالل.
10. اقمولا وبلىسىنداعى التىن وندىرىلەتىن كەن ورنى.
4 - كەزەڭ سەرگىتۋ ءساتى
تاقىرىبى: «سۋپەر - ويىن»
1. اق؛
2. دومالاق؛
3. كوبىڭىز ونى كۇندەلىكتى پايدالاناسىزدار؛
4. قولدان - قولعا وتەدى؛
5. كولەمى الاقانداي؛
6. ورتاسى تەسىك؛
7. ءوزى اقجارقىن بولعاندىقتان ىشىنە كوپ نارسە سىيىپ كەتەدى. /ديسك/
5 - كەزەڭ بەكىتۋ
1. سولتۇستىك قازاقستان ەكونوميكالىق اۋداننىڭ قۇرامىنا نەشە وبلىس كىرەدى؟
2. سولتۇستىك قازاقستان رەسپۋبليكامىزدا جەر كولەمى جونىنەن نەشىنشى ورىن الاتىن ەكونوميكالىق اۋدان؟
3. سولتۇستىك قازاقستانداعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جەتەكشى سالاسى.
4. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى قاي جىلى قۇرىلعان؟ (1936ج)
5. تەمىر كەنىنە باي وبلىس. (قوستاناي)
6. سولتۇستىك قازاقستان ەكونوميكالىق اۋدانى قانداي پايدالى قازبالارعا باي؟
7. اۋداندا كولىكتىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
8. سولتۇستىك قازاقستاننىڭ قاي قالاسىندا مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى بار؟ (پاۆلودار).
9. سولتۇستىك قازاقستاندا ونەركاسىپتىڭ قانداي سالالارى دامىعان؟
10. ءىرى اليۋمينيي زاۋىتى قايدا؟ (پاۆلوداردا)
1. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى؟
2. سولتۇستىك قازاقستان رەسپۋبليكامىزدا حالقىنىڭ سانى جونىنەن نەشىنشى ورىن الاتىن ەكونوميكالىق اۋدان؟(2 - ءشى)
3. اقمولا وبلىسى قاي جىلى قۇرىلعان؟(1961ج)
4. سولتۇستىك قازاقستان ەكونوميكالىق اۋدان شارۋاشىلىعىنىڭ ماماندانعان سالالارىن اتا؟
5. اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىن شىعاراتىن ءىرى ورتالىقتارىن اتا؟ (استانا، قىزىلوردا)
6. ءىرى تەمىر كەن ورىندارىن اتا؟ (سوكولوۆ - سارىباي ت. ب)
7. سولتۇستىك قازاقستاندا كولىكتىڭ قاي ءتۇرى جاقسى دامىعان؟ (تەمىرجول)
8. فەرروقورىتپا زاۋىتى قاي قالادا؟ (اقسۋدا)
9. سولتۇستىك قازاقستاندا تاماق ونەركاسىبىنىڭ قانداي سالاسى اۋدان ارالىق ماڭىزى بار؟
10. تراكتور زاۋىتى قاي قالادا؟ (پاۆلوداردا)
6 - كەزەڭ باعالاۋ
جينالعان فيشكالاردى ساناۋ
7 - كەزەڭ قورىتىندىلاۋ
جوعارى جانە تومەن بالل جيناعان 2 وقۋشىدان ساباق جايلى پىكىرلەرىن سۇراۋ.
شەشەندىكتەن بولعان عوي بارلىق كوسەم.
سايرا، شاكىرت، سۋىرىپ شارىقتاشى،
قالماسىن بۇل ساباقتا سەنىڭ ەسەڭ،- دەي كەلە بۇگىنگى №247 ورتا مەكتەبىمىزدەگى 9 - سىنىبىمىزدىڭ گەوگرافيا ءپانىنىڭ «سولتۇستىك ەكونوميكالىق اۋدانى» تاقىرىبىنداعى العىرلىقتارىمىزدى تانىتۋ ءۇشىن ۇيىمداستىرىلىپ وتىرعان «سولتۇستىك ەكواۋدان – قازاقستاننىڭ جۇرەگى» اتتى شىعارماشىلىق جۇمىسىمىزدى باستاۋعا رۇقسات ەتىڭىزدەر جانە بەلسەنە قاتىسىڭىزدار!!!
شىعارماشىلىق جۇمىسىمىز تومەندەگى قۇرىلىمداردان تۇرادى:
1 - كەزەڭ. ۇيىمداستىرۋ
2 - كەزەڭ. بايانداۋ
3 - كەزەڭ. پىسىقتاۋ
4 - كەزەڭ. سەرگىتۋ ءساتى
5 - كەزەڭ. بەكىتۋ
6 - كەزەڭ. باعالاۋ
7 - كەزەڭ. قورىتىندىلاۋ
1 - كەزەڭ ۇيىمداستىرۋ
9 – سىنىپ وقۋشىلارى ءاربىر تاقىرىپتى ءوز بەتىمەن جەكە مەڭگەرە بىلۋلەرى كەرەك. سول سەبەپتى دە ءار وقۋشى جەكە كوماندا بولىپ سايىسادى ياعني 13 وقۋشى 13 توپ بولىپ سانالادى. باعالاۋ جۇيەسى فيشكالار ارقىلى انىقتالادى. كىمدە كوپ فيشكا سول جەڭىمپاز. بەلسەنە ات سالىسارسىزدار دەپ سەنەمىز، ىسكە ءسات!!!
2 - كەزەڭ بايانداۋ
«سولتۇستىك قازاقستان ەكونوميكالىق اۋدانى» جايلى تۇسىنىك بەرۋ
ماعجان، ساكەن اقىن جىرلاعان كوكشە - بۇل. كوركىنە كوز تويمايدى. سۇلۋلىعىنا سۇقتاناسىڭ. تۋعان ەلىڭدە وسىنداي جەر جانناتىنىڭ بارىنا شۇكىرشىلىك ەتەسىڭ. كوكشە ءوڭىرى دەمالۋعا بارعان ءبىر توپ اقىن - جازۋشىلاردى وسىلاي باۋىرىنا تارتتى. تىلسىم تابيعاتى قۇپيا سىرلارىنا ءۇڭىلتتى. ءوڭىردىڭ شىرايى - شەجىرە، ءار تاسى - تاريح، ايشىقتى جەرى - اڭىز...
كوگىلدىر شىعاناق
ەرتەدەگى اڭىز بويىنشا، بۇل جەردە دانىشپان اق تۇيە - سۇلۋ بۋرا ءومىر ءسۇرىپتى. جانۋار كوكشەتاۋدىڭ بوكتەرىندە مامىراجاي كەيىپتە جايىلىپ، ءمولدىر كول مەن ورمان بۇلاقتارىنان سۋ ىشەدى. ول ءبىر ءقاۋىپتىڭ بولارىن سەزگەن ساتتە، كوكشەنىڭ شىڭىنا شىعىپ، ادامدارعا ءقاۋىپتىڭ بولاتىنىنان حابار بەرەدى ەكەن. بىردە حاننىڭ ماقتانشاق قاسىم اتتى ۇلى ساداقپەن تۇيەنى جۇرەگىنەن اتىپ، جاراقاتتايدى. بۋرانىڭ مۇڭ - زارى اينالاداعى جارتاستى جاڭعىرىقتىرىپ، ونىڭ قانى قاسيەتتى كولگە سۋداي اعادى. تۇيە سۋعا جەتە الماي ءجانتاسىلىم ەتىپ، تاس بوپ قاتادى. سودان بەرى كوكشەنىڭ جانىنداعى ۇلكەن تاۋ (بيىكتىگى تەڭىز دەڭگەيىنەن 690 مەتر جوعارى) بۋراباي اتالىپ كەتىپتى.
وقجەتپەس
وقجەتپەس (بيىكتىگى - تەڭىز دەڭگەيىنەن 400 مەتر جوعارى) - بۋرابايدىڭ ەڭ كورىكتى جەرى. بۇل بىرەگەي جارتاس كوگىلدىر شىعاناق (اۋليەكول كولىنىڭ سولتۇستىك - باتىسىندا) جاعاسىندا ورنالاسقان. كوپتەگەن كورىپكەلدەر جارتاستىڭ جانىنان ەڭكەيگەن كەمپىردىڭ سۇلباسىن كورگەن، ءبىراق مۇنداي بەينە بارىنە كورىنە بەرمەيدى. اتاقتى اقىن، عالىم، ساياحاتشى شوقان ءۋاليحانوۆ وقجەتپەس تۋرالى 15 اڭىز جيناعان.
اڭىزداردىڭ بىرىندە كوكشە تاۋىن ءۇش اپكە جارتاسى مەن ولاردىڭ اعاسى وقجەتپەس جارتاسىنىڭ اناسى دەپ اتاعان. ولار تۋعان جەردى جاۋ شاپقىنشىلىعىنان قورعاعان. بىردە سانسىز جاۋ كوشپەلىلەرگە لاپ قويادى. ءۇش اپكە مەن اعاسى جاۋمەن ۇزاق شايقاسادى. كۇشتەرى قالماعان ساتتە ولار تاس بوپ قاتىپ، جاۋلارىنىڭ جولىن بوگەگەن.
ءبىرىنشى تاس - ۇلكەن اپكە (534 م)، ەكىنشىسى - ورتانشى اپكە (460 م)، ءۇشىنشىسى - كىشى اپكە (434 م)، ال جانىندا كونۋس تارىزدەس ناعىز ەردىڭ كەيپىندەگى شىڭ وقجەتپەس تۇر. كەيدە وقجەتپەستى پىلگە ۇقساتادى. شىنىندا، شىڭنىڭ باسىنداعى الىپ تاس دەمالىپ جاتقان پىلگە ۇقسايدى.
جۇمباقتاس
جۇمباقتاس - اۋليەكول (بۋراباي) كولىندەگى كوگىلدىر شىعاناق سۋىندا ورنالاسقان بيىكتىگى 20 مەتر بولاتىن كەرەمەت تاس ارال. ول شاشى جەلبىرەگەن جاس قىزدىڭ بەينەسىن ەلەستەتەدى. ەگەر كوگىلدىر شىعاناق جاعالاۋىمەن جۇرە بەرسەڭ، تاس قىز بىرتىندەپ قارتايىپ، اقىرىندا كوز الدىمىزدا دانىشپان قاريانىڭ كەيپى ەلەستەيدى.
جۇمباقتاس - بۇل ايەل تاعدىرىنىڭ، ونىڭ جاي تاپپاعان جانىنىڭ سيمۆولى. جارتاس بىزدەن قانشالىقتى الىس بولسا، جاس قىزدىڭ بەينەسى سونشالىقتى جاس، ال قانشالىقتى جاقىن بولسا، ول سونشالىقتى كارى. ءبىزدىڭ ءومىرىمىزدىڭ ءپالساپاسى دا وسىندا.
اڭىزعا اينالعان ورىن بۇل. ول تۋرالى رۋباياتتار ءبىزدى ابىلاي حان زامانىنا ساپار شەكتىرەدى. بىردە، ول قالماقتاردى جەڭىپ، تۋعان جەرىنە ۇلكەن ولجامەن ورالادى. تۇتقىنداردىڭ اراسىندا جاس سۇلۋ قالماق قىزى بولادى. جاۋىنگەرلەر سۇلۋ قىزدىڭ كىمگە بۇيىراتىنىنا ءوزارا باستەسىپ جاتتى. ابىلاي حان وعان كۇيەۋ جىگىتتى ءوزى تاڭداۋدى ۇسىندى. ول وقجەتپەس جارتاسىنىڭ ۇستىنە شىعىپ، اق ورامالدى بەكىتتى دە، وسى ورامالعا كىم جەبەسىن تيگىزسە، ول سوعان جار بولاتىنىن جاريالادى. جىگىتتەر كوپ كۇش سىناستى، كوپ جەبە اتىلعانىمەن، ولاردىڭ بىردە - ءبىرى شىڭ باسىنا جەتە المادى. اشۋلانعان حان سۇلۋعا «جەرگە ءتۇس» دەپ بۇيىرادى، ءبىراق ول وزدىگىنشە شەشىم قابىلداپ، كوگىلدىر شىعاناق سۋىنا قۇلادى دا، ماڭگىلىك ازات بولدى. ال ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ، كول ورتاسىندا بەيمالىم جۇمباق جارتاس - جۇمباقتاس پايدا بولدى.
ابىلاي حان جازىعى
كوكشەنىڭ باۋرايىندا ۇنەمى كۇن ساۋلەسىنە شومىلىپ تۇراتىن كەڭ جاسىل دالا بار. ول ابىلاي حان جازىعى (بيىكتىگى تەڭىز دەڭگەيىنەن 335 مەتر جوعارى). اڭىز بويىنشا، حالىق اق كيىزگە كوتەرىپ، حان ابىلاي وسى جەردە تاققا وتىرعان. حاننىڭ شاتىرى بولعان بۇل جازىقتا 2004 جىلى بيىك وبەليسك ورناتىلدى. ونىڭ باسىندا التىن كۇن مەن بۇركىت. جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ايتۋىنشا، ساكەن سەيفۋللين وسى جەردە اتاقتى «كوكشەتاۋ» پوەماسىن جازعان.
ماحاببات ۇڭگىرى
ابىلاي حان جازىعىنان اقىلباي وتكەلىنە (باقالشىق) قاراي جۇرە بەرسەڭ، تۋرا 500 قادامنان سوڭ، وڭ جاقتاعى قاراعايلار اراسىنان كەرەمەت جارتاستى كورۋگە بولادى. ونىڭ تاس بوكتەرى ارقىلى كوتەرىلىپ، پەريمەترى بويىنشا اينالساڭ، ۇلكەن ۇڭگىرگە تاپ بولاسىڭ. اڭىز بويىنشا، مۇندا اتامان استافوۆتىڭ قىزى مەن باتىر، ءانشى بالۋان شولاق جاسىرىنعان. ەكى عاشىق قايعىلى جاعدايدا قازا تاپقان، ولاردى ەسكە الىپ، تۋريستەر مۇندا شىراق جاعادى.
بۇل تەك بولجام عانا. ناعىز ماحاببات ۇڭگىرى ءالى تابىلعان جوق.
اۋليە قاسەن تاسى
ايناكول كولىنە اپاراتىن قىسقا جول «قاراعاي» شيپاجايىنىڭ جانىنان وتەدى. ورمانعا بارار جول بويىندا قىسقا ساقالدى، ۇزىن شاشتى ادامنىڭ باسىن ەسكە تۇسىرەتىن كەرەمەت تاس ورنىققان. بۇل - اۋليە قاسەن.
شوپپەن ەمدەيتىن جەرگىلىكتى اجەيدىڭ اڭىزىنا سۇيەنسەك، وسى وڭىردە قاسەن (حاسان) دەگەن ەمشى ءومىر سۇرگەن. ول ءشوپ، تامىر، جيدەك پەن گۇلدەردى جيناپ، ولاردان ەمدىك قايناتپالار، جاقپامايلار مەن ۇنتاق ازىرلەگەن، ءسويتىپ، اۋىر ناۋقاستاردى ەمدەپ جازعان.
ناۋقاستاردى ەمدەگەن قاسەن ولاردان اقشا الماعان. اجالى جەتكەندە ادامدار كوز جاستارىن توگە جىلاپ، ودان وزدەرىن تاستاپ كەتپەۋىن ءوتىنىپتى. حالىقتىڭ وتىنىشىنە تەبىرەنگەن قاسەن تەرەڭ تىنىستاپ، كوزىن جۇمىپ، جەرگە يىعىن تيگىزىپ، تاس بولىپ قاتىپ قالىپتى. عۇرىپ بويىنشا، ەگەر تاس بوپ قاتقان باستى كۇن اينالىمى بويىنشا ءۇش رەت اينالىپ شىقسا، بارلىق اۋرۋلاردان جازىلىپ كەتۋگە بولاتىن كورىنەدى.
جەكە باتىر
ەل قورعاعان جاس باتىر وسى وڭىردە ءومىر ءسۇرىپتى. بىردە تۋعان اۋىلىنا جوڭعارلار شابۋىل جاسايدى. اۋىل تۇرعىندارى ساسىپ قالادى دا، جاس باتىردىڭ جاۋمەن جالعىز ايقاسۋىنا تۋرا كەلەدى. شايقاس ۇزاققا سوزىلادى. باتىر كوزدەن ايىرىلىپ، قۇلاعى كەرەڭ بولادى. ءالى كەتكەن ول، ارقاسىمەن قۇلاپ، جاۋ جولىن بوگەپ، تاس بوپ قاتىپ قالعان ەكەن. اي تولعان كەزدەرى تۇندە تاۋ ۇستىنەن كوگىلدىر ساۋلە كورىنەدى دەيدى جەرگىلىكتى حالىق.
كەنەسارى ۇڭگىرى
بۇل تاريحي ءارى تابيعي ەسكەرتكىش. ول تەڭىز دەڭگەيىنەن 356 مەتر جوعارى تاستى شوقىدا ورنالاسقان. اتاقتى حالىق باتىرى، ۇلت - ازاتتىق قوزعالىستىڭ كوشباسشىسى، سوڭعى قازاق حانى كەنەسارىنىڭ قۇرمەتىنە اتالعان.
ۇلى ابىلايدىڭ نەمەرەسى كەنەسارى بۋراباي شاتقالىندا تۋىپ - وسكەن. ءوز جاساعىمەن بىرگە ءساتتى اڭ اۋلاۋدان كەيىن ول، ۇڭگىر ەتەگىنە تۇنەۋگە ءجيى كەلىپ تۇرعان. مۇندا كەنەسارى حاننىڭ قۇرمەتىنە مەموريالدىق تاقتا ورناتىلعان.
... بۋرابايداي جەر قايدا؟!.
3 - كەزەڭ پىسىقتاۋ
ءسوزجۇمباق شەشۋ
1. شاعىن كولەمدى دۆيگاتەل وندىرەتىن ءوندىرىس ورتالىعى.
2. قازاقستاننىڭ استاناسى
3. ەكواۋدان ەرتىس، توبىل، ەسىل جانە جانە سوڭعى قاي وزەننىڭ القابىندا ورنالاسقان؟
4. قازاقستانداعى ماڭىزى جاعىنان ەكىنشى ورىن الاتىن كومىر باسسەينى.
5. ارقالىق ماڭىندا وندىرىلەتىن اليۋمينيي ءتۇرى
6. مۇناي وڭدەيتىن جانە تراكتور جاساۋ زاۋىتتارى ورنالاسقان قالا.
7. اسبەست كەن ورنى.
8. قوستاناي وبلىسىنداعى ءىرى كولدەردىڭ ءبىرى.
9. پاۆلوداردا قورىتىلاتىن ءتۇستى مەتالل.
10. اقمولا وبلىسىنداعى التىن وندىرىلەتىن كەن ورنى.
4 - كەزەڭ سەرگىتۋ ءساتى
تاقىرىبى: «سۋپەر - ويىن»
1. اق؛
2. دومالاق؛
3. كوبىڭىز ونى كۇندەلىكتى پايدالاناسىزدار؛
4. قولدان - قولعا وتەدى؛
5. كولەمى الاقانداي؛
6. ورتاسى تەسىك؛
7. ءوزى اقجارقىن بولعاندىقتان ىشىنە كوپ نارسە سىيىپ كەتەدى. /ديسك/
5 - كەزەڭ بەكىتۋ
1. سولتۇستىك قازاقستان ەكونوميكالىق اۋداننىڭ قۇرامىنا نەشە وبلىس كىرەدى؟
2. سولتۇستىك قازاقستان رەسپۋبليكامىزدا جەر كولەمى جونىنەن نەشىنشى ورىن الاتىن ەكونوميكالىق اۋدان؟
3. سولتۇستىك قازاقستانداعى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جەتەكشى سالاسى.
4. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى قاي جىلى قۇرىلعان؟ (1936ج)
5. تەمىر كەنىنە باي وبلىس. (قوستاناي)
6. سولتۇستىك قازاقستان ەكونوميكالىق اۋدانى قانداي پايدالى قازبالارعا باي؟
7. اۋداندا كولىكتىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
8. سولتۇستىك قازاقستاننىڭ قاي قالاسىندا مۇناي وڭدەۋ زاۋىتى بار؟ (پاۆلودار).
9. سولتۇستىك قازاقستاندا ونەركاسىپتىڭ قانداي سالالارى دامىعان؟
10. ءىرى اليۋمينيي زاۋىتى قايدا؟ (پاۆلوداردا)
1. سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ ورتالىعى؟
2. سولتۇستىك قازاقستان رەسپۋبليكامىزدا حالقىنىڭ سانى جونىنەن نەشىنشى ورىن الاتىن ەكونوميكالىق اۋدان؟(2 - ءشى)
3. اقمولا وبلىسى قاي جىلى قۇرىلعان؟(1961ج)
4. سولتۇستىك قازاقستان ەكونوميكالىق اۋدان شارۋاشىلىعىنىڭ ماماندانعان سالالارىن اتا؟
5. اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىن شىعاراتىن ءىرى ورتالىقتارىن اتا؟ (استانا، قىزىلوردا)
6. ءىرى تەمىر كەن ورىندارىن اتا؟ (سوكولوۆ - سارىباي ت. ب)
7. سولتۇستىك قازاقستاندا كولىكتىڭ قاي ءتۇرى جاقسى دامىعان؟ (تەمىرجول)
8. فەرروقورىتپا زاۋىتى قاي قالادا؟ (اقسۋدا)
9. سولتۇستىك قازاقستاندا تاماق ونەركاسىبىنىڭ قانداي سالاسى اۋدان ارالىق ماڭىزى بار؟
10. تراكتور زاۋىتى قاي قالادا؟ (پاۆلوداردا)
6 - كەزەڭ باعالاۋ
جينالعان فيشكالاردى ساناۋ
7 - كەزەڭ قورىتىندىلاۋ
جوعارى جانە تومەن بالل جيناعان 2 وقۋشىدان ساباق جايلى پىكىرلەرىن سۇراۋ.
You Might Also Like
