InfoHub Logo

حح مەن ءححى عاسىر تاريحى تەڭدىك ورناتۋ وقيعالارىنا تولى. زاماناۋي قوعام ايەلدەردىڭ، بالالاردىڭ جانە ءتىپتى ءۇي جانۋارلارىنىڭ تەڭ قۇقىعى ءۇشىن ءساتتى كۇرەستى. ءبىز وركەنيەتتىڭ جەتىستىكتەرىن ماقتانىشپەن قابىلدايمىز، بۇل جەر بەتىندەگى ادامداردىڭ بارلىعىن قامتىدى دەپ ەسەپتەيمىز.
شىن مانىندە ءبارى وزگەشە. كەيبىر ەلدەر اتا-باباسىنان قالعان ەجەلگى سالت-داستۇرلەرىن ءالى دە ۇستانىپ كەلەدى. ولار ادامدى جەكە قاسيەتتەرىنە قاراپ ەمەس، تۋىلعانداعى اتاق-ابىرويىنا قاراپ ءبولۋدى دوعارعان ەمەس. مىسالى، ءۇندىستاندا سوت جوق كاستا قوعامنىڭ 20%-ىن قۇرايدى، ءارى ولارعا ەشقانداي زاڭ جۇرمەيدى.

1. ۆارن جۇيەسى
ءۇندىستاندا ءالى كۇنگە دەيىن كاستالىق جۇيە بار. بارلىق قوعام ءتورت ۆارنعا بولىنەدى: وقىمىستى-براحماندار، سارباز-كشاتريلەر، ديقانشى-ۆايشلەر جانە شۋدرلار، قىزمەتشىلەر. قوعامدى بۇلاي ءبولۋ، بۇرىننان قالىپتاسقان تايپالىق جۇيەنىڭ، اسسيميلياسياعا ۇشىراعان قوعامنىڭ مادەني داستۇرلەرىمەن بايلانىسىنىڭ ناتيجەسىندە تۋىنداعان. وسى ءتورت ۆارننىڭ وكىلدەرى بىر-بىرىمەن ارالاسا الادى، تەك شۋدرلارمەن بايلانىسۋدى قۇپ كورمەيدى.

2. شۋدرلار
سوت جۇرمەيتىندەردىڭ قاتارىنا ەڭ اۋەلى شۋدرلار كاستاسى كىرەدى. بۇل ادامدار ادام زاماننان بەرى اۋىر ءارى لاس جۇمىس ىستەيتىن بولعان. شۋدرلاردى ءۇندىستاننىڭ قۇلدارى دەۋگە بولادى. دەگەنمەن ولار كىشىگىرىم جەر تەلىمىنە يەلىك ەتكەن. بۇل كاستانىڭ ادامدارى قوعامعا قىزمەت ەتۋ سالالارىندا ىستەيدى. مۇنداي ادام ۇستا، بالتاشى، اراق-شاراپ مامانى، تاس قالاۋشى جانە ءتىپتى مۋزىكانت بولا الادى. 

3. سوت جوق كاستالار
سوت جوق كاستالار ءۇندىستاننىڭ قوعامدىق بولىنۋىنەن تىسقارى ءومىر سۇرەدى. ولار ەڭ لاس جەرلەردە جۇمىس ىستەيدى، ولگەن جانۋارلاردى جينايدى، دارەتحانالاردى تازالايدى جانە تەرى وڭدەۋمەن اينالىسادى. سوت جوق كاستالارعا شىركەۋلەردىڭ ەسىگى جابىق. ادامدار تۋىلا سالىپ ماڭدايىنا بىتكەن جاعدايلارىمەن ەشتەڭە ىستەي المايدى. بۇل ادامدارعا جوعارعى كاستالىقتاردىڭ ۇيلەرىنە كىرۋگە مۇلدە بولمايدى، ال قوعامدىق قۇدىقتان سۋ الۋعا باتىلى جەتكەن كاستا وكىلىن كوشەدە قاتاڭ جازالاپ وتىرادى. 

4. قورلاۋ
سوت جوق كاستانى ءبارى جەك كورەدى، ءارى ولاردان قورقادى. قوعامنىڭ ەڭ تومەنگى توبىنىڭ ادامى كەز كەلگەن ادامنىڭ جانىنا تۇرا قالىپ، ونىڭ ابىرويىن ءتۇسىرۋى مۇمكىن. اسىرەسە براحماندار ءوز اينالاسىنا اسا اباي: سوت جوق كاستانىڭ وكىلى ونىڭ كيىمىنىڭ ۇشىنا ءتيىپ كەتسە، وعان كىرلەگەن كارماسىن تازارتۋعا كوپتەگەن جىل قاجەت بولادى.

5. سوت جوق كاستالار قايدان پايدا بولدى
پارييلەردىڭ تولىق ءبىر كلاسىنىڭ پايدا بولۋىنا تاريحتىڭ ءوزى سەپتىك ەتكەن. ەجەلدە ءۇندىستاندى وركەنيەتتى ارييلەر باسىپ الادى. ولار جاۋلاپ الىنعان تايپا وكىلدەرىن ءوز قوعامىمەن بىرىكتىرۋگە اسىقپايدى. ارييلەر جەرگىلىكتى ەلدى قىزمەت كورسەتۋشىلەر ەتىپ جالدايدى. ولارعا بولەك اۋىلدار سالىنادى. مۇنداي ىس-ارەكەت ناتيجەسىندە جاۋلاپ الۋشىلار مەن قانالۋشىلاردىڭ اراسىن جەر مەن كوكتەي ەتەدى. سوڭعىلارى قوعامعا سىڭىسە الماي قالادى.

6. جۇمىس تۇرلەرى
سوت جوق كاستا وكىلدەرى ارييلەردىڭ بۇل ءداستۇرىن مويىنسۇنا قابىلدايدى. بۇل ادامداردىڭ وزدەرى جۇمىس تۇرلەرىنە بايلانىستى ساب-كاستالارعا بولىنەدى. بۇگىندە چامار-تەرى يلەۋشىلەر، دحوبي-كىر جۋۋشىلار مەن ەڭ لاس جۇمىستاردى جاسايتىن – پارييلەر كەڭ تارالعان. زاماناۋي ءۇندىستان قوعامىنىڭ 20%-ى سوت جۇرمەيتىندەردەن تۇرادى. ولاردى قاراپايىم قوعاممەن بىرىكتىرۋگە ونداعان جىل بويى كۇرەس ءجۇرىپ كەلەدى. 

7. تەڭدىك ءۇشىن كۇرەس
بۇل جۇيەگە قارسىلىقتىڭ لەگى حح عاسىردا باستاۋ الدى. باستى بەلسەندىلىكتى گاندي تانىتتى. ول قوعامدا قالىپتاسقان ستەرەوتيپتى بۇزۋعا تىرىسىپ، كاستانى حاريدجاندار - قۇدايدىڭ ادامدارى دەپ اۋىستىرعىسى كەلدى. گانديدىڭ باستاماسىن براحماندار كاستاسىنىڭ وكىلى بحيمراو رامدجي امبەدكار جالعاستىردى. سوت جوق كاستا ونىڭ قورعاۋىندا داليتتەرگە، قانالۋشىلارعا اينالدى. امبەدكار داليتتەرگە ءار قىزمەت سالاسىندا ارنايى كۆوتا بەرىلۋىنە قول جەتكىزدى. ياعني، سوت جوق كاستاعا ءۇندى قوعامىنا كىرىپ كەتۋىگە مۇمكىندىك تۋدى.
ءبىراق مۇنىڭ ىسكە اسۋىنا ءالى ەرتە سياقتى. 2008 جىلى داليت كاستاسىنىڭ ءبىر جىگىتى كشاتريي كاستاسىنىڭ قىزىنا ۇيلەنبەك بولادى. باتىل كۇيەۋ جىگىتتى 500 كارابينەردەن تۇراتىن جاساق كۇزەتتى – ناتيجەسىندە جاڭا وتباسىن قالادان قۋىپ جىبەردى. 

 

سوت جوق كاستا - ءۇندىستانداعى الەۋمەتتىك توبىر

---