InfoHub Logo

قالىمعازينوۆا ساۋلە مەيرامعازى قىزى
م.و.اۋەزوۆ اتىنداعى پەداگوگيكالىق كوللەدجى
«باستاۋىش ءبىلىم بەرۋ» ماماندىعىنىڭ ءبىلىم الۋشىسى
جەتەكشى: كابيمولدينا ايگۋل كايربەكوۆنا
پەداگوگيكا ءپانىنىڭ وقىتۋشىسى،
كابينەت مەڭگەرۋشىسى

 

قازىرگى كەزەڭدە “قازاقستاندىق وتانسۇيگىشتىك” ۇعىمىنا زور ءمان بەرىلۋدە. كوپ ۇلتتى قازاقستان حالىقىنىڭ وتانسۇگىشتىك سەزىمىن قالىپاستىراتىن – ازاماتتىق كەلىسىم، ۇلتتىق بىرلىك. ەگەمەن ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن ساقتاۋ ۇلتتىق كەلىسىم، ىشكى ۇندەسىم بارشا حالقىمىزدىڭ ىنتىماعى مەن ءوزارا جاراسىمدىلىعىندا.

ەلباسى ن.نازاربايەۆتىڭ 2030 جىلعا دەيىنگى ارنالعان ستراتەگياسىندا قازاقستان ازاماتتارىنىڭ دەنساۋلىعىنا، ءبىلىمى مەن ءال-اۋقاتىن ارتتىرۋعا اسا كوپ ءمان بەرۋ كەرەكتىگى ايتىلعان.

جالپى كەز كەلگەن ادام ىس-ارەكەتتەرىندە نەمەسە باسقا جاعدايدا ەرلىك ىستەرگە بارۋ ءۇشىن الدىمەن رۋحاني جاعىنان دايىن بولۋى كەرەك. پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋدىڭ باعىتتارى مىناداي باستى ماسەلەلەردى كوزدەيدى: پەداگوگيكالىق تاجىريبەدەگى مۇمكىندىكتەردى بارىنشا تولىق قامتىپ، ءبىرتۇتاس تۇردە وقۋشىنىڭ جەكە تۇلعاسىنا ىقپال ەتۋدىڭ جۇيەسىن جاساۋ؛ ءار ءتۇرلى پاندەردى وقىتۋدا جانە تاربيەلىك جۇمىستاردى ۇيىمداستىرۋدا تىرەك بولاتىنداي سيپاتقا يە بولۋ؛ بۇل باعىتتا جاس بۋىندى پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋدىڭ تەورياسى مەن تاجىريبەسىنە قاتىستى جاڭا يدەيالاردى ۇنەمى اشىپ ءىس جۇزىندە قولدانۋ ت.ب.

پاتريوتيزمگە تاربيەلەۋ ءۇردىسىنىڭ تانىمدىق ءمانىن ەستەن شىعارۋعا بولمايدى، ءبىراق ول ءاربىر وقۋشىدا پاتريوتتىق سانا، پاتريوتتىق سەزىم قالىپتاستىرۋدان باستاۋ العاندا عانا ءتيىمدى بولماق.

سوعىستىڭ العاشقى كۇندەرىنەن باستاپ قازاقستاندىقتار بارلىق مايداندا شايقاستى. ولار وتان ءۇشىن فاشيستەرگە قارسى باعىتتالعان ۇرىسقا ايانباي كىرىستى. قازاقستاندا ۇيىمداستىرىلعان كوپتەگەن اسكەري بولىمدەر مايدانعا جىبەرىلدى. داڭقتى برەست قامالىن قورعاۋشىلاردىڭ قاتارىندا مىڭداعان قازاقستاندىقتار بولدى.

ۇلى وتان سوعىس ۇلى وتان سوعىسىنىڭ وتتى جىلدارىندا م.و. اۋەزوۆ اتىنداعى پەداگوگيكالىق كوللەدجىندە ءبىلىم العان وقۋ ورنىنىڭ كوپتەگەن تۇلەكتەرى مايدانعا اتتانىپ، وتانىمىزدى جاۋدان قورعاۋدا ەرلىكتەر كورسەتتى. سوۆەت وداعىنىڭ باتىرلارى، وقۋ ورنىنىڭ تۇلەكتەرى ءىزعۇتتى ايتىقوۆ، ۆ.ا.شۋلياتيكوۆ، ۆ.بۋنتوۆسكيح ەسىمدەرىن بۇگىنگى ءىزباسارلارى قۇرمەتپەن ەسكە الادى.

 سوعىس – ادام بالاسى ءۇشىن ەڭ ۇرەيلى، ەڭ قورقىنىشتى ءسوز. ويتكەنى، سوعىس اتاۋلى ادامزاتتى قىرىپ-جويۋعا باعىشتالعان. ادام ادام بولعالى وسىلاي. تالاي رەت ۇستەمدىك، بايلىق ءۇشىن ادام قانى سۋشا اققان. ارىعا بارماي-اق، 50 ميلليوننان استام ءومىردى جالماعان سوڭعى سوعىستى الايىق. كىمگە قاجەت بولىپ، نە ماقساتتى كوزدەپ ەدى سول سوعىس؟ ادەتتە، سوعىستى ادىلەتسىزدىك، جاۋىزدىق، قانىشەرلىك باستايدى عوي. ول سونىسىمەن لاعىنەتتى. قاراپايىم حالىققا قاسىرەت تۋعىزعان، قارعىس ارقالاعان سوعىس ەشقاشان جەڭبەك ەمەس.

ۇلى وتان سوعىسى تاريحىنىڭ بەتتەرىن پاراقتاعان ادام جەڭىس ساعاتىن سوقتىرۋعا قازاقستاننىڭ قوسقان ۇلەسى تەلەگەي-تەڭىز ەكەنىن بايقار ەدى. وسى ءبىر اياق استىنان باستالعان ادىلەتسىز ارپالىسقا قازاقستاننان 2 ميلليونعا جۋىق ءتۇرلى ۇلت وكىلدەرى اسكەر قاتارىنا شاقىرىلدى. مايدان دالاسىنان 394 مىڭ قازاق بوزداقتارى قايتپاي قالدى. بۇل سوعىس قايعى-قاسىرەت اكەلمەگەن بىردە-بىر وتباسى بولمادى... ءبىرىنىڭ اكەسى، ءبىرىنىڭ اعاسى قازا تاپتى. قانشاما جاس بوزداقتاردىڭ قىرشىن جاسى قيىلدى... ىشىندە اقىن دا، ءانشىسى دە بار ەدى. قاۋىزىن اشپاي كوكتەي قىرقىلعان سول جاستاردىڭ ىشىندە، اتتەڭ داريعا-اي، قانشا اباي، قانشا شوقان كەتتى ەكەن 1945 جىل بۇل الەم ءۇشىن قۋانىشتى دا، ەستەن كەتپەس كۇن، بۇل كۇنى ءبىزدىڭ ەرجۇرەك اتا-بابالارىمىز وزدەرىنىڭ جەرلەرى ءۇشىن جانىن قۇربان ەتىپ، قىستىڭ اناۋ  ىزعارىنا شىداپ باعىپ، كەۋدەلەرىندە «ءبىز قازاقپىز» دەگەن جالىندى وت ورلەدى. سول ەلى ءۇشىن جانىن بەرگەن اتالارىمىز، اپكەلەرىمىزدىڭ ەسىمىزدىڭ ۇنەمى ۇلىقتاپ، باس ءيىپ، تاعزىم ەتەيىك. ولار: سوعىس، سوعىس. قانداي سۋىق ءسوز بۇل! سول سۇراپىل جىلداردا قانشا ازامات جەر قۇشتى، قانشا بالا اكەسىنەن، قانشا انا بالاسىنان، قانشاما ءۇي تىرەگىنەن ايىرىلدى. اۋىلدان ءسان، ومىردەن ءمان كەتىپ، سۇرىقسىز ءبىر دۇنيەگە اينالدى.

سوعىس ميلليونداعان ادامداردىڭ ءومىرىن قيىپ، جۇزدەگەن قالا مەن ەلدى مەكەندەردى تىپ - تيپىل ەتتى. ءسويتىپ سوعىس ءار ۇيگە، ءار وتباسىنىڭ ومىرىنە جازىلماس جارانىڭ ءىزىن قالدىردى. ۇلى وتان سوعىسى كەڭەس وداعى حالىقتارىنىڭ تاريحىنداعى قاسىرەتتى بەت قانا ەمەس، سونىمەن قاتار ول حالىقتارىمىزدىڭ تەڭدەسى جوق ەرلىگى مەن قاجىر - قايراتىنىڭ، بىرلىگىنىڭ دالەلى ەدى.

بۇگىنگى ۇرپاق تاۋەلسىز ەلدە، بەيبىت اسپان استىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىر. وسى كۇندەردى سىيلاعان، ەل ەرتەڭى ءۇشىن كەۋدەسىن وت پەن وققا توسىپ، زۇلمات سوعىستا قازا تاپقان باتىر جاۋىنگەرلەر ەشقاشان ۇمىتىلماق ەمەس. سوعىستى ءبىرىنشى بولىپ قارسى العانداردىڭ  قاتارىندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىس شەبىن كۇزەتكەن ونداعان مىڭ قازاقستاندىق-شەكاراشىلار بولدى. اتاقتى برەست گارنيزونىنىڭ وزىندە 1941 جىلدىڭ كوكتەمىندە ءبىزدىڭ 3 مىڭداي جەرلەسىمىز قىزمەت ەتكەن، شىلدە ايىندا ولاردىڭ كوپشىلىگى اسكەردەن ەلگە قايتۋلارى كەرەك بولعان.

مايدان دالاسىندا 600 مىڭنان استام قازاقستاندىق قازاتاپتى. سوعىستا قازا تاپقانداردىڭ سانى تۋرالى مالىمەت بۇكىل الەمدى ءدۇر سىلكىندىردى. جەكەلەگەن مالىمەتتەر بويىنشا، ادامزات تاريحىنداعى بۇل ەڭ زۇلمات سوعىس 20 ميلليوننان استام كەڭەس ازاماتتارىنىڭ ءومىرىن قيدى. 1 710 قالا جانە 70 مىڭنان استام سەلو-دەريەۆنيالار،  31 850 ونەركاسىپتىك كاسىپورىن، 65 مىڭ شاقىرىم تەمىر جول، 4 100 تەمىرجول  ستانساسى، 36 مىڭ پوشتا-تەلەگراف مەكەمەسى، تەلەفون ستانساسى جانە باسقا دا بايلانىس بەكەتتەرى جەرمەن-جەكسەن بولعان نەمەسە جارتىلاي   قيراعان. 40 مىڭداي اۋرۋحانا نەمەسە باسقا دا ەمدەۋ مەكەمەلەرى، 74 مىڭ مەكتەپ،  تەحنيكۋم، جوعارى وقۋ ورنى، عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتتارى، 42 مىڭ  كىتاپحانا  جانە باسقادا كوپتەگەننى ساندار جويىپ  جىبەرىلگەن، تونالعان.  بۇگىن قازاقستاننىڭ بارلىق قالالارى مەن اۋىلدارىندا  داڭق  مونۋمەنتتەرىنە، ۇلى وتان سوعىسىندا قازا تاپقان جاۋىنگەرلەردىڭ ەسكەرتكىشتەرىنە گۇل شوقتارىن قويۋ راسىمدەرى وتۋدە.

بۇل سوعىستى ەشكىم دە ۇمىتپاۋى، ەشنارسە دە ۇمىتىلماۋى كەرەك. 

 

پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:

1. تىنىشپايەۆ م. ۆەليكيە بەدستۆيا... (اكتابانشۋبىرىندى) ا.، 1992. 605 ب.،
2. كارىبايەۆ ب.ب. قوعامدىق-تاريحي دامۋدىڭ ناتيجەسى. “قازاق تاريحى”. 1993، №3، 31-37 بب؛ سونىكى .
3. تىنىشپايەۆ م. ۆەليكيە بەدستۆيا... (اكتابانشۋبىرىندى) ا.، 1992. 605 ب.،

---