سويلەۋدەگى قوسىمشا قۇرالدار
قازاق ءتىلى 10 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سويلەۋدەگى قوسىمشا قۇرالدار
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) سويلەۋدەگى قوسىمشا قۇرالدار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
ءا) وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، سانا - سەزىمىن، بەلسەندى ويلاۋ داعدىلارىن جانداندىرىپ، سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ ماتەريالدارىن قولدانا وتىرىپ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءبىلىمىن دامىتۋ، ساۋاتتىلىققا باۋلۋ، ساباققا ىنتالاندىرۋ؛
ب) وقۋشىنىڭ ءتىل بايلىعىن دامىتۋ ارقىلى تىلدىك قۇرىلىمداردى ءوز بەتىنشە تالداپ مەڭگەرە ءبىلۋ، ءىس - ارەكەت، ىزدەنىمپازدىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، شىعارماشىلىق ىزدەنۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كىتاپتار، قوسىمشا ماتەريالدار
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا وتكەن تاپسىرما بويىنشا بىرنەشە سۇراقتار قويامىن
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ءبىز سويلەسۋ كەزىندە اڭگىمەلەسۋشىمىزدىڭ قيمىل - قوزعالىسىنا ەرىكسىز نازار اۋدارۋىمىزعا تۋرا كەلەدى.
بەتى بال - بۇل جايناپ، كوزدەرىن كەڭىرەك اشىپ قاراسا، كوبىنە قىزىعۋشىلىق، نەمەسە ايتىلعانداردىڭ كوڭىلىنەن شىققانىن بىلدىرسە، قۋلانا كوزىن جىلميتسا - كۇدىك پەن سەنبەستىكتىڭ بەلگىسى ەكەنىن بايقايمىز. ال ەگەر تىڭداۋشى جانارىن باسقا جاققا بۇرىپ اكەتسە، نەمقۇرايلىلىق پەن قۇلىقسىزدىق ەكەنى بەلگىلى.
ارينە، ادامنىڭ اڭگىمەگە كوزقاراسىن تەك كوز عانا ءبىلدىرىپ قويمايدى. قول سىلتەسە، «ءبارىبىر، ەشتەڭە ونبەيدى»، «جاعداي وزگەرمەيدى» دەگەن سويلەمدەر ورنىنا جۇرەدى.
ىم - يشارا، قول، بەت، كوزدىڭ ءتۇرلى قوزعالىستارى مەن وزگەرۋى، دەنە قيمىلدارى قارىم - قاتىناستىڭ قوسىمشا قۇرالدارى. ونى ۇيرەتەتىن، وقىتاتىن سالانى كينەسيكا دەپ اتايدى (گرەك تىلىندە kinesis - قوزعالىس). كينەسيكادا بەت - ءجۇز قيمىلىمەن ەموسيانى بىلدىرۋگە (ميميكا)، قول قوزعالىستارىمەن ويدى انىقتاۋعا، كورسەتۋگە (جەستيكۋلياسيا) ەرەكشە نازار اۋدارىلادى.
قاباعى ءتۇيىلىپ، بەت - ءجۇزى سۇرلانا تۇسكەن قالىپتان اشۋدى بايقاساڭ، باقىرايعان كوز، اشىلعان اۋىز تاڭدانىستى بىلدىرەتىنىن بارلىعىمىز دا جاقسى بىلەمىز.
سويلەسۋ كەزىندە بەت - ءجۇز، قول قيمىلدارىن كوپ پايدالاناتىنىمىزدى ءوزىمىز دە بايقاي بەرمەيمىز. ەشكىم بىزگە ولاردىڭ نەنى انىقتاپ، نەندەي قىزمەت اتقاراتىنىن تۇسىندىرمەسە دە، كۇندەلىكتى تۇرمىستا، قوعامدىق ورتادا كەڭىنەن قولدانىلادى. بۇنىڭ تۇسىنىكتى بولا تۇسۋىنە سويلەمدەگى ءسوز ىرعاعى، ەكپىن، ينتوناسيانىڭ دا ءرولى بار.
سويلەسۋ كەزىندە مۇرىنىن شۇقىپ نەمەسە تۇيمەسىن ۇستاپ، گالستۋگىن جوندەپ، يا بولماسا تىرناعىن تازالاپ ت. ب. ورەسكەل قيمىلدار جاساسا، بۇل ادەپسىزدىك بولادى. بۇندايدى مەحانيكالىق ىم - يشارا دەيدى. مەحانيكالىق ىم تىڭداۋشىنىڭ نازارىن اۋدارىپ، ويىن ءبولىپ، اڭگىمەلەسۋگە كەدەرگى كەلتىرەدى. ونىڭ ىرعاقتى، ەموسيالى، سىلتەمە، سۋرەتتەمە جانە سيمۆولدىق تۇرلەرى بار.
1) ىرعاقتى: لوگيكالىق ەكپىن: سويلەۋدىڭ جىلدام نەمەسە باياۋ ايتىلۋىنا قاراي قول قوزعالىسىمەن انىقتالادى.
2) ەموسيالى: قوزعالىس: كوبىنە تۇراقتى ءسوز تىركەستەرى مەن ءتىلدى كوركەمدەۋشى قۇرالدارى ارقىلى: مىسالى: جۇرەگى ۇشىپ كەتۋ - دىبىسى شىقپاي قولىمەن جۇرەگىن
باسىپ وتىرا كەتۋ.
3) سىلتەمە: مىسالى: «مىنا تەرەزەنى اشىڭىزشى»، دەگەندى تەرەزەنى نۇسقاپ، قوس قولىن كەۋدە تۇسىنان ەكى جاققا قاراي جايسا ۇعامىز.
4) سۋرەتتەمە: زاتتى سۋرەتتەۋدە ءسوز تابا الماعان جاعدايدا نەمەسە نەعۇرلىم كۇشتى اسەر بەرگىمىز كەلگەندە، قول قوزعالىسىمەن سۋرەتىن كورسەتەمىز.
5) سيمۆولدىق: مىسالى، قولىمىزدى جۇرەك تۇسىنا قويساق، ىستىق ىقىلاسىمىزدى بىلدىرە الامىز.
جاتتىعۋمەن جۇمىس: 49 - جاتتىعۋ كەستە بويىنشا 2 - 3 - تەن مىسال جازىڭدار
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
باعالاۋ: ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداپ كەلگەنىنە جانە جاڭا ساباققا ىنتالى قاتىسىپ وتىرعاندارىن باعالايمىن.
ۇيگە تاپسىرما
ساباقتىڭ تاقىرىبى: سويلەۋدەگى قوسىمشا قۇرالدار
ساباقتىڭ ماقساتى: ا) سويلەۋدەگى قوسىمشا قۇرالدار تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
ءا) وقۋشىلاردىڭ وي - ءورىسىن، سانا - سەزىمىن، بەلسەندى ويلاۋ داعدىلارىن جانداندىرىپ، سىني تۇرعىسىنان ويلاۋ ماتەريالدارىن قولدانا وتىرىپ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ، ءبىلىمىن دامىتۋ، ساۋاتتىلىققا باۋلۋ، ساباققا ىنتالاندىرۋ؛
ب) وقۋشىنىڭ ءتىل بايلىعىن دامىتۋ ارقىلى تىلدىك قۇرىلىمداردى ءوز بەتىنشە تالداپ مەڭگەرە ءبىلۋ، ءىس - ارەكەت، ىزدەنىمپازدىق داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، شىعارماشىلىق ىزدەنۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: كىتاپتار، قوسىمشا ماتەريالدار
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا وتكەن تاپسىرما بويىنشا بىرنەشە سۇراقتار قويامىن
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
ءبىز سويلەسۋ كەزىندە اڭگىمەلەسۋشىمىزدىڭ قيمىل - قوزعالىسىنا ەرىكسىز نازار اۋدارۋىمىزعا تۋرا كەلەدى.
بەتى بال - بۇل جايناپ، كوزدەرىن كەڭىرەك اشىپ قاراسا، كوبىنە قىزىعۋشىلىق، نەمەسە ايتىلعانداردىڭ كوڭىلىنەن شىققانىن بىلدىرسە، قۋلانا كوزىن جىلميتسا - كۇدىك پەن سەنبەستىكتىڭ بەلگىسى ەكەنىن بايقايمىز. ال ەگەر تىڭداۋشى جانارىن باسقا جاققا بۇرىپ اكەتسە، نەمقۇرايلىلىق پەن قۇلىقسىزدىق ەكەنى بەلگىلى.
ارينە، ادامنىڭ اڭگىمەگە كوزقاراسىن تەك كوز عانا ءبىلدىرىپ قويمايدى. قول سىلتەسە، «ءبارىبىر، ەشتەڭە ونبەيدى»، «جاعداي وزگەرمەيدى» دەگەن سويلەمدەر ورنىنا جۇرەدى.
ىم - يشارا، قول، بەت، كوزدىڭ ءتۇرلى قوزعالىستارى مەن وزگەرۋى، دەنە قيمىلدارى قارىم - قاتىناستىڭ قوسىمشا قۇرالدارى. ونى ۇيرەتەتىن، وقىتاتىن سالانى كينەسيكا دەپ اتايدى (گرەك تىلىندە kinesis - قوزعالىس). كينەسيكادا بەت - ءجۇز قيمىلىمەن ەموسيانى بىلدىرۋگە (ميميكا)، قول قوزعالىستارىمەن ويدى انىقتاۋعا، كورسەتۋگە (جەستيكۋلياسيا) ەرەكشە نازار اۋدارىلادى.
قاباعى ءتۇيىلىپ، بەت - ءجۇزى سۇرلانا تۇسكەن قالىپتان اشۋدى بايقاساڭ، باقىرايعان كوز، اشىلعان اۋىز تاڭدانىستى بىلدىرەتىنىن بارلىعىمىز دا جاقسى بىلەمىز.
سويلەسۋ كەزىندە بەت - ءجۇز، قول قيمىلدارىن كوپ پايدالاناتىنىمىزدى ءوزىمىز دە بايقاي بەرمەيمىز. ەشكىم بىزگە ولاردىڭ نەنى انىقتاپ، نەندەي قىزمەت اتقاراتىنىن تۇسىندىرمەسە دە، كۇندەلىكتى تۇرمىستا، قوعامدىق ورتادا كەڭىنەن قولدانىلادى. بۇنىڭ تۇسىنىكتى بولا تۇسۋىنە سويلەمدەگى ءسوز ىرعاعى، ەكپىن، ينتوناسيانىڭ دا ءرولى بار.
سويلەسۋ كەزىندە مۇرىنىن شۇقىپ نەمەسە تۇيمەسىن ۇستاپ، گالستۋگىن جوندەپ، يا بولماسا تىرناعىن تازالاپ ت. ب. ورەسكەل قيمىلدار جاساسا، بۇل ادەپسىزدىك بولادى. بۇندايدى مەحانيكالىق ىم - يشارا دەيدى. مەحانيكالىق ىم تىڭداۋشىنىڭ نازارىن اۋدارىپ، ويىن ءبولىپ، اڭگىمەلەسۋگە كەدەرگى كەلتىرەدى. ونىڭ ىرعاقتى، ەموسيالى، سىلتەمە، سۋرەتتەمە جانە سيمۆولدىق تۇرلەرى بار.
1) ىرعاقتى: لوگيكالىق ەكپىن: سويلەۋدىڭ جىلدام نەمەسە باياۋ ايتىلۋىنا قاراي قول قوزعالىسىمەن انىقتالادى.
2) ەموسيالى: قوزعالىس: كوبىنە تۇراقتى ءسوز تىركەستەرى مەن ءتىلدى كوركەمدەۋشى قۇرالدارى ارقىلى: مىسالى: جۇرەگى ۇشىپ كەتۋ - دىبىسى شىقپاي قولىمەن جۇرەگىن
باسىپ وتىرا كەتۋ.
3) سىلتەمە: مىسالى: «مىنا تەرەزەنى اشىڭىزشى»، دەگەندى تەرەزەنى نۇسقاپ، قوس قولىن كەۋدە تۇسىنان ەكى جاققا قاراي جايسا ۇعامىز.
4) سۋرەتتەمە: زاتتى سۋرەتتەۋدە ءسوز تابا الماعان جاعدايدا نەمەسە نەعۇرلىم كۇشتى اسەر بەرگىمىز كەلگەندە، قول قوزعالىسىمەن سۋرەتىن كورسەتەمىز.
5) سيمۆولدىق: مىسالى، قولىمىزدى جۇرەك تۇسىنا قويساق، ىستىق ىقىلاسىمىزدى بىلدىرە الامىز.
جاتتىعۋمەن جۇمىس: 49 - جاتتىعۋ كەستە بويىنشا 2 - 3 - تەن مىسال جازىڭدار
ءبىلىمدى بەكىتۋ: وتىلگەن تاقىرىپقا بايلانىستى بىرنەشە سۇراقتار قويامىن. تۇسىنبەگەن سۇراقتارىنا جاۋاپ بەرەمىن.
باعالاۋ: ءۇي تاپسىرماسىن ورىنداپ كەلگەنىنە جانە جاڭا ساباققا ىنتالى قاتىسىپ وتىرعاندارىن باعالايمىن.
ۇيگە تاپسىرما
You Might Also Like
-
ساباق تاقىرىبى: قول جۇمىسىنا ارنالعان قۇرال - جابدىقتارمەن تانىسۋ. قول تىگىستەرىنىڭ تۇرلەرىن ورىنداۋ.
-
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: «شىعارماشىلىق»، «قاتىناس»، «تانىم»، «الەۋمەتتىك ورتا»
