InfoHub Logo

قازاقتا "اتالى سوزگە ارسىز دا توقتايدى" دەگەن ماقال بار. "باس كەسپەك بولسا دا، ءتىل كەسپەك جوق"، - دەيتىن قازاق حالقى قاي زاماندا دا قاشاندا جۇيەلى سوزگە توقتاعان. ءسوز اسىلىن، ورىندى ءسوزدى "اتالى ءسوز" دەپ جوعارى باعالاعان. ءبىر اۋىز سوزبەن ەردىڭ قۇنىن كەشىرگەن. ءار قازاق ايتا دا، تىڭداي دا بىلگەن، وعان توقتاي دا بىلگەن. ولار: "تىزەمنەن سۇرىندىرسەڭ دە، تىلىمنەن سۇرىندىرمە"، - دەپ تىلەگەن. سوعان سايكەس حان، بي، باي، تورەلەر دە شەشەندەر مەن اقىنداردى توبەسىنە كوتەرىپ سىيلاعان.

كىشى جۇزدەگى اتاقتى بايماعامبەت سۇلتان ءوزى ءولىم جازاسىنا كەسكەن شەرنياز اقىندى شەشەندىگى مەن تەكتىلىگى ءۇشىن كەشىرىم جاساپ، الدىنا مال سالىپ بەرگەن.

ورىس قانىشەرلەرىمەن ون جىل سوعىسقان كەنەسارى حان دۇشپاندارىنا جول كورسەتكەنى ءۇشىن ارىستانباي اقىندى ولىمگە بۇيىرعاندا، دار الدىندا تۇرعان اقىن:

كەنەكە، جاقسى كورسەڭ، قاراشىڭمىن،
جەك كورسەڭ دە، ءوزىڭنىڭ الاشىڭمىن.
اتاڭا التى قاتىن الىپ بەرگەن
اتىعاي قاراۋىلدىڭ بالاسىمىن! -

دەگەندە، حان: "اتالى ءسوز ايتىپ، ارۋاقتى اۋىزعا الدى عوي، بوساتىڭدار"، - دەگەن ەكەن.

قىپشاق دوسبول بي جاس كەزىندە تورعاي دۋانى جاقسىلارىنىڭ قاسىنا ەرىپ، ءبىر داۋمەن شەكتى ەسەت باتىر كوتىبار ۇلىنىڭ اۋىلىنا بارادى. ءسوز سايىسىندا دالەلدى ءۋاج شىمبايىنا باتىپ كەتكەن باتىر تۇسىندا ءىلۋلى تۇرعان قىلىشىنا زىلمەن قاراعاندا، بالا دوسبول:

- قىلىشىڭ مىقتى بولسا، كەشە ەرنازار، بەكەت ايدالعاندا قايدا بولدىڭ؟ - دەگەندە ەسەت توقتاپ قالىپتى. مىنە، ورىندى ءۋاج، ءدال تاۋىپ ايتىلعان سوزگە قازاق جاقسىلارى وسىلاي توقتاعان جانە شەشەندەردىڭ جولىن بەرىپ، قازاقتىڭ سالتىمەن قۇرمەتتەپ اتتاندىرعان.

ءسوز ءقادىرىن بىلگەن اقىندار مەن شەشەندەر: "ءسوز اتاسى ولمەسىن"، - دەپ، قاي جەردە دە ءتىلىپ سويلەگەن. ولار حان، بي، بولىستاردىڭ كەمشىلىگىن حالىق الدىندا دا، ولاردىڭ كوزىنشە دە جاسىرماي ايتا بىلگەن، ال بيلىك باسىنداعىلار وت اۋىزدى، وراق ءتىلدى اقىنداردان سەسكەنگەن. ءاز جانىبەك حان جانىنداعى اسان قايعى، ابىلاي حاننىڭ وڭ تىزەسىن باسقان بۇقار جىراۋلار حاننىڭ دا، اتاقتى باتىرلاردىڭ دا ءسال اعات ىستەرىن تايسالماي ايتىپ، ۇقتىرىپ وتىرعان. حاندار دا ول اقىندارعا باس ءيىپ، مويىنداعان، قۇرمەت كورسەتكەن.

ءبىر اقىنعا ماقتانشاق بولىس: "مەن قانداي بولىسپىن، سونى ايتشى"، - دەپى. سوندا اقىن:

قاراتاۋ كەيدە قارلى، كەيدە قارسىز،
ەر جىگىت كەيدە مالدى، كەيدە مالسىز.
بولىسى بۇگىنگىنىڭ ءبارى دە ارسىز،
ىشىندە سول ارسىزدىڭ سىزدە بارسىز! -

دەگەندە، بولىس تومەن قاراپ وتىرىپ قالىپتى.

مۇنداي تاۋىپ ايتۋ دا، ودان اسپاعان ازاماتتار دا ەل ىشىندە كوپ بولعان. ولاردىڭ ءسوزى ەل-جۇرتقا عاسىردان عاسىرعا جەتىپ، اسىل ءسوزدىڭ ۇلگى-ونەگەسى بولىپ قالدى. بۇل جاقسى عۇرىپ كۇنى بۇگىنگە دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتىر.

---