InfoHub Logo

تاقىرىبى: سپيد – ءححى عاسىر ىندەتى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
ادامزات ومىرىنە ءقاۋىپ ءتوندىرىپ وتىرعان قاتەرلى سپيد دەرتىنىڭ الدىن - الۋ، ونىڭ جۇعۋ جولدارىن ودان ساقتانا، قورعانا ءبىلۋ تۋرالى ءتۇسىندىرۋ.
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ.
وقۋشىلاردى جامان ادەتتەن اۋلاق بولۋعا، ادامگەرشىلىككە،
يناباتتىلىققا، ەل جاندىلىققا تاربيەلەۋ.
كورنەكىلىگى: گازەت - جۋرنال دەرەكتەرى، پىكىرتالاس، ماقال - ماتەلدەر.
ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى:

1. وقۋشىلارمەن امانداسۋ.
2. تۇگەلدەۋ.

كىرىسپە ءسوز:
سوڭعى جىلدارى جەر شارى حالىقتارىنىڭ نازارى حح عاسىردىڭ وتباسى اتالعان سپيد (يممۋنيتەت جەتىسپەۋشىلىك سيندرومى) دەرتىنە اۋۋدا، ءقازىردىڭ وزىندە ونداعان مىڭ ادامداردىڭ ءومىرىن جويعان وسى ءبىر قاتەرلى اۋرۋ جايىندا جۇمىر جەردىڭ تۇكپىر - تۇكپىرىندە كۇن سايىن حابار بەرمەي وتىرعان بىردە - ءبىر گازەت، جۋرنال، تەلەديدار نەمەسە راديو تورابى جوق. بۇل دەرتتىڭ قارا بۇلتى بۇكىل جەر شارىن باسىپ كەلەدى. سوندىقتان وسى اۋرۋدىڭ العاشقى جانە نەگىزگى بەلگىلەرى، ودان ساقتانۋ جولدارى، اۋرۋدىڭ الدىن - الۋ جانە ەمدەۋ تاسىلدەرىن بىلگەنىمىز ءجون.
سوندىقتان وسى اۋرۋ تۋرالى 9 سىنىپ وقۋشىلارى سىزدەرگە مالىمدەپ بەرەدى.

سپيد ۆيرۋسىنىڭ قاي جىلى كىم اشقانى تۋرالى.
سپيد قوزدىرعىشىن نەمەسە ادامدا يممۋنيتەت جەتىسپەۋشىلىكتى تۋعىزاتىن ۆيرۋستى (ۆيچ - 1) 1983 جىلى فرانسۋز عالىمى، ۆيرۋسولوگ ل. مونتانە تاپتى. ال 1984 جىلى امەريكالىق عالىم ر. گاللو ۆيرۋستىڭ بارلىق قاسيەتتەرىن جان - جاقتى تەكسەرىپ جاريالادى.

گۇلمارجان: سپيد ۆيرۋسى ادام اعزاسىندا قالاي ءومىر سۇرەدى؟
ادام اعزاسىنا ەنگەن ول قاننىڭ ليمفوسيت كلەتكالارىنىڭ ىشىنە كىرىپ، كلەتكانىڭ گەنەتيكالىق اپپاراتىنا جابىسىپ تەز كوبەيە باستايدى. وسىنىڭ اسەرىنەن كلەتكا جارىلىپ ولەدى. ودان شىققان ۆيرۋستار جاڭا كلەتكالارعا جابىلىپ، وتكەن پروسەستەردى قايتالايدى. ليمفوسيت كلەتكالارىنىڭ وسىلاي ولە بەرۋى سالدارىنان كۇندەردىڭ - كۇنىندە اعزاسىندا يممۋنيتەت جەتىسپەۋشىلىك پايدا بولادى. بۇل جاسىرىن كەزەڭ ونداعان جىلعا دەيىن سوزىلۋى مۇمكىن. ايىرىقشا ەسكە سالاتىن جاي، وسى جاسىرىن كەزەڭ كەزىندە ادام ءوزىن اۋرۋمىن دەپ ەسەپتەمەيدى. ءبىراق، ول وزىمەن قاتىناستاعى ادامدارعا جۇقپالى اۋرۋدىڭ كوزى رەتىندە سپيد - ءتى تاراتا بەرەدى.

گۇلدانا: سپيد قۇربانى (مونولوگ).
- ۋا، جاراتىلىس!
ادامزاتقا ءومىر بەرگەن قۇدىرەتتىڭ قاينار كوزى! سەن ەستيسىڭ بە مەنى؟ ءسۇت ساۋلەلى مىناۋ ءبىر ءومىردىڭ بار قىزىعىن كورە الماي، ارماندا كەتىپ بارا جاتقان، جۇمىرتقاداي جۇمىر باستى پەندەنىڭ زارىن تىڭداشى ءبىر ءسات!

وزىمنەن ءوزىم سىر تاپتىم،
ولە الماي جۇرگەن سىرقاتپىن.
شىرىگەن كارتوپ سياقتى،
بۇرىشىندا قالعان ءبىر قاپتىڭ.
وزىمنەن ءوزىم تىستەنەم،
شارابىم دا تۇر ىشپەگەن.
ۇيىقتايىن دەسەم قورقامىن،
كورمەيتىن سۇمدىق ءتۇس كورەم.
(تىرشىلىكتەن تەپەرىش كورگەن جاس جىگىت ەگىلىپ جىلاپ تۇر.)

- مەن جاعدايى اجەپتاۋىر وتباسىندا دۇنيەگە كەلدىم. ءاپ دەپ وسە باستاعاننان ەشتەڭەدەن تارشىلىق كورگەنىم جوق. باسقا بالالار ىشپەگەندى ءىشتىم، كيمەگەندى كيدىم. ءىر سوزبەن ايتقاندا، وتە ەركە بولىپ ءوستىم. اكە - شەشەم بار دەگەنىمدى جاسادى. اندا - ساندا اكەم مەن تەنتەك بولعان كەزدە، ايقايلاپ ۇرسا باستاسا انام: «ويباي، جالعىز بالادا نەڭ بار؟»- دەپ ارا تۇسەتىن.
(سوناۋ بالالىق شاعى ەسىنە تۇسكەن جىگىت ءجۇزىن قيماستىق ساعىنىش باسىپ ءبىراز ءۇنسىز قالدى.)
الپەشتەپ الدى انام الدىمنان شىعى،
قاسىمنان كەتپەس قيعاش قادام شىعىپ.
اتا - انا پەرۋانا بوپ پەرزەنتى ءۇشىن،
كۇن كەشەر كورسەتپە دەپ جامانشىلىق.
ارداقتاپ اتا - اناڭدى سول سەكىلدى،
قىنجىلتپاي قىزمەت كورسەت ادامشىلىق.
تۇسەدى ەسكە كەي كەز بالا كەزىم،
بالا كەزىم... كەتۋشى ەم دالا كەزىپ.
اق قايىنعا شايقالعان قاراۋشى ەدىم،
قاراۋشى ەدى مولدىرەگەن قارا كوزىم.

- ءيا، اتا - انامنىڭ ەركەلەتكەنى مەنى ودان ءارى قۇتىرتا ءتۇستى. جەتىنشى سىنىپقا جەتكەنشە ەكى - ءۇش مەكتەپكە اۋىسىپ ۇلگەردىم. نەگە دەيسىز عوي. تارتىپسىزدىگىم ءۇشىن. ءبىر كۇنى كورشى پودەزگە جاڭا وتباسى كوشىپ كەلدى. ولاردىڭ دا مەن سەكىلدى ۇلى بار ەكەن. سونىمەن «ىزدەگەنگە سۇراعان» دەگەندەي، ەكەۋمىزدىڭ جۇبىمىز جازىلمايتىن بولدى. ونىڭ مەنەن ايىرماشىلىعى ناشا «دەگەن» پالەنىڭ ءدامىن ەرتە تاتقان ەكەن. ەندى مەن دە شەگە باستادىم. ناشانىڭ ادام بالاسىنا اكەلەتىن قاسىرەتىن ول كەزدە كىم بىلگەن؟ ەگەردە بىلگەن بولسام تىرىدە جولايمىن با؟!
تامىرىن ۋمەن سۋارىپ،
دەنساۋلىق دەگەن ەگىستىڭ،
ءشىرىتىپ اپسىڭ ءبىرازىن،
عالامات قىمبات جەمىستىڭ.
ينەمەن تازا دەنەڭدى،
تەسۋگە نەگە كەلىستى؟
كوك تۇتىنمەن ۋلانىپ،
اششى سۋدى نەگە ءىشتىڭ؟
توسەككە اسىل ازامات،
اۋرۋ اەڭدەپ قۇلايسىڭ.
دارىگەرلەردى مازالاپ،
نە ءۇشىن ەندى جىلايسىڭ؟
(دەنەسىن سىرقات سىزداتقان جاس جىگىت جاساۋراعان جانارىن تومەن سالىپ، سويلەپ كەتتى.)

- سودان ارادا ەكى - ءۇش جىل ءوتتى. بۇل كەزدە مەن تەمەكىسىز، ەسىرتكىسىز تۇرا المايتىن دارەجەگە جەتتىم. ءوزىم سەكىلدى دوستارىم دا كوبەيدى. ولار ارقىلى سارعىش سۇيىق قۇيىلعان ينەگە دە اڭسارىم اۋدى. نە قۇدىرەتى بارىن، سول ينەنى كورسەم اۋزىمنان سۋىم شىعىپ، ەسىم كەتەتىن. بۇل كەزدە اكەم اۆتوموبيل اپاتىنان قايتىس بولدى. جالعىز انامنىڭ جيعان - تەرگەنى ەسىرتكىنىڭ ايىرباسىنا كەتتى. مەن سول قۇلدىراعاننان قۇلدىراي بەردىم. بىردە قاتتى سالقىن ءتيىپ اۋرۋحاناعا ءتۇستىم. دارىگەرلەر مەنىڭ سپيد - پەن اۋىراتىنىمدى انىقتاپتى. ءتورت - بەس جىل بىلمەي ءجۇرىپپىن.
تاۋسىلماق ءدام. بىتپەك ءومىر - وزەنىم.
مەنىڭ - داعى جەتتى كەتەر كەزەڭىم.
ونى كوپتەن تارقاماعان قايعى مەن
جۇرەگىمنىڭ مۇڭ كوزىنەن سەزەمىن.
«ولەرمىن» - دەپ كۇڭىرىنەم، كۇيزەلەم،
مەنى ەسىرتكى نايزاسىمەن تۇيرەگەن.
ءوز الىمشە ارمان - كولدە جۇزە الماي،
قاناتىمنان جارالانعان كۇيدە مەن.