سۇيەر ۇلىڭ بولسا، سەن ءسۇي...
ۇلى اباي اقىننىڭ وسى ءبىر ولەڭ جولدارى قازاق ادەبيەتىنىڭ ايتۋلى ارداگەرلەرىنىڭ ءبىرى، تالانتتى جازۋشى، داڭقتى جەرلەسىمىز زەيىن شاشكيندى ەسكە العان سايىن جادىمىزعا سان ورالادى. ونىڭ وزىندىك سەبەبى دە بار. ويتكەنى، زەيىن تەلەگەي –تەڭىز تالانتقا يە بولا تۇرسا دا، سۇرقىلتاي كەزەڭنىڭ سۇراپىل داۋىلىنا تاپ بولىپ، قۋعىن مەن سۇرگىننىڭ نە ءبىر كەساپاتتى زاردابىن شەگىپ، جاستىق جالىندى شاعى جويداۋسىز جالا شوعىنا جالىنداي كۇيىپ، ومىرىنە، سۇيگەن ەلىنە پەرزەنتتىك جۇرەگىمەن، بويداعى بار قۋاتىمەن قۇلىنشا قىزمەت كورسەتە المادى. كورسەتپەيىن دەگەن جوق، كورسەتتىرمەدى عوي.
ساكەن، بەيىمبەت، ءىلياس سىندى حالقىمىزدىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ارىستارىنىڭ ءومىر گۇلدەرىن مەزگىلىنەن بۇرىن سولدىرعان، كەيىننەن تاريحتا جەكە باسقا تابىنۋ كەزەڭىندە تاڭبالانعان ءداۋىر ۇسكىرىگى زەكەڭدى ءبىر جىلدان سوڭ، ياعني 1938 جىلى شالعان.
كۇنى كەشە عانا سەمەي پەداگوگيكالىق ينستيتۋتىنا كەڭ بايتاق قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ ءار قيىرىنان ارمان ارقالاپ، ءبىلىم الۋعا كەلگەن جاس وسكىن ستۋدەنتتەرگە قازاق ادەبيەتىنەن الاڭسىز ساباق بەرىپ جۇرگەن زەكەڭ ءبىر تۇندە ۇستالىپ كەتە بارادى.
بىلەتىندەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ءتان ازابىنان جان ازابى الدەقايدا باسىم بولسا كەرەك. ءوز زامانداستارىنىڭ سوزىنە قاراعاندا اقىل-ويدىڭ بيىگىندە تۇرعان زەردەلى دە، زەرەك جانعا «حالىق جاۋى» دەگەن ايىپتىڭ از سالماق ارتپاعانى تالاسسىز. كەيدە ءبىز كولدەنەڭ جۇرتتان جازۋشى جانى نازىك، وتە جۇقا دەگەندى كوپ ەستيمىز، بالكىم، بۇل دا وسى پىكىردى ۇستانعان ادامداردىڭ ۇزاق جىلعى وي سارالاۋىنان، بايقاۋىنان الىنعان ءومىر شىندىعى بولار...
قالاي دەسەك تە، ءوزىن ازاماتتىق ، جازۋشىلىق ار-وجدانى الدەبىر پىسىقتىڭ جاپقان جالاسىنا قۇربان قىلىپ، ءسىبىر ولكەسىندە جەتى جىلداي جاۋقازىن ءومىرىن (زەكەڭ ۇستالعاندا بار بولعانى 26 جاستا ەدى) اۋىر ەڭبەكپەن وتكىزۋگە دۋشار ەتتى. باۋىر ەتى بالالارىن، اعايىن-تۋعانىن، ەل-جۇرتىن ءبىر كورۋگە زار قىلىپ، اڭساۋمەن ءومىر وتكىزۋگە ءماجبۇر قىلدى.
ءسويتىپ، دەنساۋلىعىنا اقاۋ تۇسىرسە دە، ول كەڭەستىك قوعامعا، حالقىمىزدىڭ باسىنا اكەلگەن باقىتىنان گورى قاسىرەتى باسىم ۇلى توڭكەرىسكە سىرت بەرىپ، تەرىس اينالمادى.
قۋعىندالىپ جۇرگەن تاعدىرلاسى م.س. بينشتوكتىڭ دارىگەرلىك كومەگىمەن دارىگەرلىك ماماندىقتى جەتە مەڭگەرىپ، 1948 جىلى كەڭەستەر وداعىنىڭ يمبام № 2 اۋرۋحاناسىنان «ديپلومسىز دارىگەر» دەگەن انىقتاما قاعاز الىپ شىقتى.
مۇنىڭ وزىنەن جازۋشى جانىنىڭ نازىك بولا تۇرا جايساڭدىعىن، بولعان ىسكە بولاتتاي توزىمدىلىگىن، كەڭپەيىل كەشىرىمپازدىعىن ايقىن اڭعارىپ ىشتەي سۇيسىنەسىڭ. سول ءسۇيىنىش ۇستىندە، بالكىم، جازۋشى سوۆەتتىك قوعامنان گورى سول قوعامنىڭ ىرگەتاسىن قالاپ، ەڭسەسىن بيىك بولۋىنا جان تانىمەن قىزمەت ەتىپ وعان قۇدايداي سەنىپ جۇرگەن قانداستارىنا، حالقىنا قىزمەت ەتكەن بولار دەگەن ويعا قالاسىڭ.
جوق، الدە سول ءبىر وتپەلى كەزەڭنىڭ وكىنىشتى ساتتەرىندە جازۋشىنىڭ قيانداعىنى قالت ەتكىزبەي شالاتىن كەمە قيالى ءتۇپتىڭ تۇبىندە قازاق حالقىنىڭ دا، ءوز ەگەمەندىگىنە دە، تاۋەلسىزدىگىنە يە ەل اتاناتىنىنا دەگەن سەنىمىن ەسەلەپ، ساۋلەلى ساناسىنا شەكسىز شۋاعىن توكتى مە ەكەن...
كىم ءبىلسىن، الەمدەگى وزىق ويلى جازۋشىلار سياقتى ءبىزدىڭ زەيىن اعامىز دا العى كۇندەرگە كوز سالىپ، وي تۇيىندەي بىلگەن، ءوز ۋاقىتىنان الدەقايدا العا كەتكەن. زەرگەر جازۋشىعا ءتان بولاشاققا بولجام ايتۋ قاسيەتىنە يە بولعان سىندى. وسى پىكىرىمىزدى ناقتىلاي ءتۇسۋ ءۇشىن مىنا ءبىر جايعا عانا توقتالىپ وتكىمىز كەلەدى:
زەكەڭ بولاشاق كۇيەۋ بالاسى، سول كەزدەگى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءۇشىنشى كۋرسىنىڭ ستۋدەنتى، ءقازىر دە استاناداعى ابىكەن بەكتۇروۆ اتىنداعى حيميا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ديرەكتورى ەدىل ەرعوجيندى ۇيىنە كەلگەن قوناقتارعا تانىستىرعاندا، «از-كەمسىز بولاشاق اكادەميك» دەگەن ەكەن. بالكىم، مۇنى وقىعانداردىڭ اراسىنان «ە-ە، مۇندا تۇرعان نە بار، كەزدەيسوقتىق تا، ءتايىرى» دەۋشىلەر دە تابىلارى ءسوزسىز.
جوق، بۇل تىپتەن دە كەزدەيسوقتىق ەمەس. قايتا ءومىر وتكەلدەرىنىڭ نەبىر قياسى مەن كەزەڭىن كەشىپ ءوتىپ، وي تۇيىندەگەن ، العى كۇندەرگە بارلاۋ جاساي بىلگەن جازۋشى اعانىڭ كورەگەندىگى دەسەك، جاراسار. ونىڭ وسى ءبىر اسىل قاسيەتى شىعارمالارىنىڭ ءوڭ بويىنان دا مەنمۇندالاپ تۇراتىنداي. ماسەلەن، «سەنىم» رومانىنداعى وي تولعامداردان تۋعان جەر تابيعاتىنا اراشا تۇسۋدە شاقىرعان ازاماتتىق ءۇنى ايقىن ەستىلەدى.
بەيبەرەكەت جىرتىلعان جەردىڭ كۇنى ەرتەڭ ەروزياعا ۇشىراپ، ەلدىڭ ىرىسى بولۋدان گورى تىنىسىن تارىلتار ايماعىنا اينالارىن عالىم اگرونومداردان بۇرىن ايتۋىنىڭ وزىنەن وسى كورەگەندىگىنىڭ نىشانى ايقىن سەزىلەتىندەي. بۇل ارادا ءبىز عالىم اگرونومدار جەر ەروزياسىن ، الدا بولعالى تۇرعان اپاتتى بىلمەگەن ەكەن دەۋدەن اۋلاقپىز، تەك ولاردىڭ كوبىنە جازۋشىعا ءتان بەتتىلىك، باتىلدىق، كۇرەسكەرلىك، قاجىر-قايراتتىڭ جەتىسپەي جاتقاندىعىن عانا ايتپاقپىز.
جازۋشىنىڭ ازاماتتىق ەرلىگى ول ءجۇرىپ وتكەن اۋىر دا ازاپتى جولدا تايانىش، تىرەگى، سامعاپ ۇشار قاناتى بولعاندىعى تالاسسىز. ولاي دەيتىنىمىز قۋعىن-سۇرگىندە ءجۇرىپ، دارىگەرلىك كاسىپتى مەڭگەرىپ، الىس جولدان قايتىپ ورالعان سوڭ كوكشەتاۋداعى بۋراباي كۋرورتىندا ءتان ازابىنىڭ تۇزاعىنا تۇسكەن وتانداستارىنىڭ قاناتىمەن سۋ سەپكەن قارلىعاشتاي قام كوڭىلدەرىن كوتەرىپ، كوبىنىڭ دەرتىنەن ارىلىپ، بەيبىت تە بەرەكەلى ەڭبەككە ارالاسۋىنا جاعداي جاسادى. سويتە ءجۇرىپ، تۇلا بويىندا تۇنىپ جاتقان جازۋشىلىق تالانتىنىڭ تۇمبا بۇلاعىنىڭ كوزىن اشىپ، سول كەزدەگى قازاق كەڭەس ادەبيەتى اتانعان ءتول ادەبيەتىن ءوزى تۋىپ-وسكەن بايان وڭىرىندەگى اۋليە بۇلاقتىڭ كاۋسار سۋىنداي ءمولدىر دە تۇنىق تاماشا تۋىندىلارىمەن تولىقتىردى.
جازۋشىمەن جاقىن ارالاسقان، تانىس- ءبىلىس بولعان ادامداردىڭ ايتىسىنا قاراعاندا، سول جىلداردا ول اناۋ الىستاعى ادام ءوز ەركىمەن بارا بەرمەيتىن ازاپ ورنىنان اۋىر سىرقات ارقالاپ قايتقان ەكەن. سول سىرقاتتى قانشاما مەڭدەسە دە، ءومىر تىنىسى تاۋسىلعانعا دەيىن زەيىن اعامىزدىڭ قولىنان قالامى تۇسپەگەنىن كۇنىنە ون پاراق ادەبي دۇنيە جازعاندىعىن ەستىگەندە، تابيعات ولشەۋسىز تالانت بەرگەن اعامىزدىڭ اۋرۋدى جەڭە بىلگەن ەرلىگى مەن ەڭبەكقورلىعىنا ءتانتى بولعان ەدىك.
ءوزىمىز كەزىندە وقىپ، سۋسىنداعان جازۋشىنىڭ «توقاش بوكين»، «تەمىرتاۋ»، «دوكتور دارحانوۆ»، «سەنىم» سياقتى روماندارىنىڭ جانە باسقا شىعارمالارىنىڭ ومىرگە قانشالىقتى جان ازابىمەن كەلگەندىگىن ەستىپ، بىلە وتىرا زەكەڭ اعامىزدىڭ تالانتتى جازۋشى، تاماشا دارىگەر بولۋىمەن قاتار ءوزىنىڭ قازاقي قالپىن ساقتاي بىلگەن ازامات قالپىندا تانىعانداي ەدى. وعان ءماريام جەڭگەمىز جازۋشى ءومىرىنىڭ جۇرت كوزىنەن تازا تۇسى وتباسىنىڭ تىرلىگىن بايانداي كەلە، زەكەڭنىڭ تاڭىردەن ۇل تىلەگەنىن، (بەۋ، دۇنيە-اۋ، عاسىرلاردان عاسىرعا، اتادان-بالاعا ميراس بولعان بابالار مىنەزى عوي دەگەنىڭىز) ومىرگە قىز بالا كەلگەندە، ەڭ ءبىرىنشى، ونىڭ ازامات اتانىپ، تۇرمىس قۇرعانىن، دەنساۋلىعى ناشارلاعان تۇستا قاز باسىپ جۇرگەنىن كورسەم دەپ ارمانداۋى باردىڭ باعاسىن بىلمەي، بەيبەرەكەتتىلىكپەن مىناۋ تىرلىكتەن باز كەشىپ جۇرگەندەرگە وي سالعاي دا.
جازۋشىنى ەسكە الۋ كەشىنەن كوڭىلگە تۇيگەن سىردىڭ ءبىر ۇشىعى وسى. جينالعان ءدۇيىم جۇرتتى اۋدانداعى جايما سوۆحوزىنا سول شارۋاشىلىقتاعى اۋىلدىق كەڭەستىڭ ۇيعارىمىمەن جازۋشى زەيىن شاشكيننىڭ ەسىمىن بەرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداعانى جونىندەگى جۇرەكجاردى قۋانىشتى حاباردى تەبىرەنە جەتكىزگەن سول كەزدەگى اۋدان اكىمى قوراباي شاكىروۆ، جازۋشى شىعارماشىلىعى جايلى بايانداما جاساعان تانىمال جازۋشى عالىم ساپار بايجانوۆ، رەسپۋبليكالىق مەديسينالىق تاريحي مۋزەيدىڭ عىلىمي قىزمەتكەرى وتەگەن ءابدىراحمانوۆ، جەرگىلىكتى اقىن زەكەباي سولتانبايەۆ، عىلىم دوكتورى، جەرلەسىمىز «سەنىم» رومانىنداعى نۇرلان سەمبيننىڭ ءپروتوتيپى زايروللا دۇسەنبەكوۆ، اكادەميك ە.ەرعوجين جازۋشىنىڭ جۇبايى ءماريام جەڭگەي. ماقيشا شاشكينا ت.ب جازۋشىنىڭ تۋىستارى زەكەڭنىڭ جازۋشىلىق شىعارماشىلىعى مەن ازامات رەتىندەگى تۇرمىس، تىرشىلىگى جايلى تارتىمدى ەستەلىكتەر ايتتى.
جازۋشىنى ەسكە الۋ كەشىن ۇيىمداستىرۋدا زور بەلسەندىلىك تانىتقان جەرلەسىمىز، جازۋشى قالمۇقان يسابايەۆقا، اۋدان، شارۋاشىلىق باسشىلارىنا اق العىستارىن ارنادى...
سۇلەيمەن بايازيتوۆ
You Might Also Like
-
ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ءبىرىڭعاي كەشەندى تەستىلەۋ ەرەجەسىن بەكىتتى. ەرەجەگە اتالعان ۆەدومستۆونىڭ باسشىسى كۇلاش ءشامشيدينوۆا قول قويدى.
-
وسىنشاما تۇسىڭىزدە كورەتىن بايلىققا ءوز جانىن ساتىپ الا الماي، ەڭ اقىرى دىنىنەن باس تارتىپ، شوشقا باعۋشىنىڭ قولىنان قىلعىنىپ ولگەن يمپەراتوردى بىلەسىز بە؟ ول ءۇشىن ءسال تاريحقا شەگىنىس جاسايىق.
