«سيقىرلى مۋزىكا اسپاپتارى» شاڭقوبىز. دابىل
ساباقتىڭ تاقىرىبى: «سيقىرلى مۋزىكا اسپاپتارى» شاڭقوبىز. دابىل
ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: ۇلتتىق اسپاپتارمەن تانىستىرۋ. اسپاپتىڭ دىبىس تەمبرىن اجىراتۋعا ۇيرەتۋ. ۇرىپ وينايتىن اسپاپتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن، دىبىس بوياۋىمەن تانىستىرۋ. ءان ايتۋ، مۋزىكا تىڭداۋ ەرەجەلەرىن ساقتاۋعا باۋلۋ.
2. دامىتۋشىلىق: ەستۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: ۇلتتىق اسپاپتاردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ، جان - جاقتى ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، اسپاپتار – بايان، دومبىرا، شاڭقوبىز، اساتاياق، قوڭىراۋ، ءمۇيىز، دابىل، ينتەراكتيۆتى تاقتا (سلايدتار)، ەلەكتروندى وقۋلىق.
ساباق ءتۇرى: ارالاس
ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە، پىكىرتالاس
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى؛
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ؛
3. جاڭا ساباق؛
4. وقۋلىقپەن جۇمىس
5. سەرگىتۋ ءساتى؛
6. مۋزىكا تىڭداۋ؛
7. جاڭا ءان؛
8. اسپاپتى تاپ (ءسوزجۇمباق)؛
9. ساباقتى قورىتىندىلاۋ؛
10. ۇيگە تاپسىرما؛
11. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
وقۋشىلارمەن سالەمدەسەمىن: وقۋشىلار: سالاماتسىز با، ۇستازىمىز
ونەر، بىلىمگە ءبىز قۇشتارمىز.
ءمۇعالىم: سالاماتسىز با بالالار،
ۇستاز ەڭبەگىن باعالار.
"جاس ءداۋىردىڭ تۇلەگىمىز" (ي. نۇسىپبايەۆ) ءانىنىڭ اۋەنىمەن ورىندالادى.،
ءۇي تاپسىرماسى – سازسىرنايدى ەسىمىزگە تۇسىرەمىز
جاڭا ساباق: شاڭقوبىز. دابىل.
«كەرنەي، سىرناي تارتتىرىپ،
داڭعىرا، دابىل قاقتىرىپ،
بارىپ ءتۇستى الپامىس،
قاراكوزايىم ۇيىنە...» («الپامىس باتىر» جىرىنان ءۇزىندى).
بالالار، بۇل ولەڭنەن نەنى ۇعۋعا بولادى؟ قانداي اسپاپتاردىڭ اتتارىن ەستىدىڭدەر؟ دۇرىس، كەرنەي، سىرناي، داڭعىرا، دابىل دەگەن اسپاپتاردىڭ اتتارىن ەستىدىك. ولاي بولسا بۇگىن ۇرىپ وينايتىن اسپاپتارمەن تانىسامىز. ول – دابىل، داۋىلپاز، تۇياق، قوڭىراۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس: كۇننىڭ رەتىن، ساباقتىڭ تاقىرىبىن، مۋزىكا تىڭداۋدى جازامىز. وقۋلىقتى اشىپ، اسپاپتارعا بەرىلگەن انىقتاما وقىلىپ، جۇمباقتار شەشىلەدى. اسپاپتارعا ارنالعان قىسقا قايىرمانى ورىنداپ بەرەمىن.
دابىل – ەرتە زاماننان بەرى كەلە جاتقان ۇرىپ وينايتىن اسپاپتىڭ ءبىر ءتۇرى. ول بارابان تەكتەس ۇرىپ وينالاتىن ۇلتتىق اسپاپتىڭ ىشىندەگى ەڭ كونە ءتۇرى. اعاش شەڭبەردىڭ ەكى جاق بەتىنە تەرى كەرىلىپ تارتىلادى. اعاشتان نەمەسە قايىستان جاسالعان تۇتقاسى بار. دابىل شابۋىلعا، بەيبىت كۇندەرى مەيرامعا شاقىرعاندا، اڭ اۋلاۋعا شىققاندا وينالعان.. مۇنى «دابىل قاعۋ» دەپ اتاعان. ءوزىنىڭ قىزمەتىنە قاراي كولەمى ۇلكەندى – كىشىلى بولعان. بۇل اسپاپ كوپتەگەن كورشىلەس ەلدەردە دە بار. قازاقتىڭ حالىقتىق ساز اسپاپتار مۇراجايىنا ساقتاۋلى تۇرعان دابىلدىڭ بىرنەشە ءتۇرىن كورۋگە بولادى.
تۇياق – قازاق تۇرمىس سالتىندا ەجەلدەن بار مۋزىكالىق اسپاپ. جاڭا سويىلعان جىلقىنىڭ تۇياعىن كەسىپ الىپ، سۋعا قايناتادى. تۇياقتىڭ ىشكى سۇيەگى بوساپ، سىرتقى قابىعى بولەكتەنەدى. ونىڭ ءىشىن ابدەن تازارتىپ كۇنگە كەپتىرەدى. قولعا ۇستاۋعا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن بەلدەۋشە باۋ تاعادى.
قوڭىراۋ – بۇرىنعى كەزدە قوڭىراۋدى بەسىككە بايلاعان، تۇرمىس - تىرشىلىكتە پايدالانعان. ءۇنى تازا شىعۋ ءۇشىن تازا جەز نەمەسە مىستان قۇيىپ جاساعان. قالىڭدىعىن وزگەرتۋ ارقىلى دىبىس اۋقىمىن وزگەرتىپ وتىرۋعا بولادى.
شاڭقوبىز – قازاقتىڭ كونە مۋزىكالىق اسپابى. ول تەمىردەن، اعاشتانر، كەيدە كۇمىستەن جاسالادى. شاڭقوبىزدا ويناعاندا ونى تىستەپ تۇرىپ، كىشكەنە تەمىر تىلشىگىن قوزعاۋ ارقىلى دىبىس شىعارادى. دىبىس بوياۋى (تەمبرى) وتە اسەم جانە وتە نازىك ەكى داۋىستى ءان ايتىپ تۇرعانداي بولادى.
اسپاپتاردى كورسەتەمىن، قولدارىنا ۇستاتامىن، سلايد كورسەتەمىن جانە ۆيدەودان دىبىستارىن تىڭداتامىن.
سەرگىتۋ ءساتى: «سىرناي مەن دابىل».
ءمۇعالىم: - ويناپ كورشى سىرنايدى
سىرناي بىلاي جىرلايدى.
بالالار: - گۋ، گۋ، گۋ، گۋ
ءمۇعالىم: - سوققاندا دابىلدى،
ءۇن شىعادى جاڭعىرا.
بالالار: - داڭ، داڭ، داڭ، داڭ.
ەندى بالالار، مىنا اسپاپتارمەن حالىق ءانى «ەركەم - ايدى» ورىنداپ كورەيىك. الدىمەن ءوزىم ورىنداپ بەرەمىن. سوسىن تاقتاعا وقۋشىلاردى شىعارىپ، قولدارىنا اسپاپتاردى بەرەمىن. سودان كەيىن ءبارىمىز ءاندى ورىندايمىز.
ەركەم - اي
ايت دەگەندە ولەڭدى اڭىرمايمىن،
كولدەن ۇشقان اققۋداي مامىرلايمىن، ەركەم - اي.
ق/سى: ەركەم، ەركەم، ەركەم - اي،
ەركەلەگەن ەركەم - اي.
ەركەلەگەن ەركەمدى
ەركەلەتسەم ەكەن - اي.
مۋزىكا تىڭداۋ: كومپوزيتور ن. تىلەندييەۆتىڭ كۇيى «اتا تولعاۋى». بالالار، بۇل كۇيدە جاڭاعى ايتقان اسپاپتاردىڭ بارلىعى بار.
جاڭا ءان: «ناۋرىزىم - مەرەكەم» ءانى مەن ءسوزى اقزيرا ەسپەنبەتوۆانىكى.
بالالار، ءبىز ۇلتتىق اسپاپتار دەپ جاتىرمىز، ولارمەن تانىستىق، دىبىستارىن ەستىدىك، قولىمىزعا ۇستاپ كوردىك. ەندى ءبىزدىڭ قانداي ۇلتتىق مەرەكەمىز كەلە جاتىر؟ كىم ايتادى؟ (بالالار جاۋاپ بەرەدى).
دۇرىس. جاڭا جىلىمىز - ناۋرىز مەرەكەسى، ياعني ۇلتتىق مەرەكەمىز جاقىنداپ كەلەدى. ولاي بولسا «ناۋرىزىم - مەرەكەم» ءانىن ۇيرەنەيىك. ءانى مەن ءسوزىن كومپوزيتور ا. ەسپەنبەتوۆا جازعان. الدىمەن ءوزىم ورىنداپ بەرەمىن. سوسىن ءسوزىن بالالارعا وقىتامىن. سودان كەيىن ءاندى ۇيرەتەمىن. ءاننىڭ حاراكتەرى تۋرالى سۇرايمىن.
«ناۋرىزىم - مەرەكەم»
1. كۇن كۇلىپ كوكتەن،
شۋاعىن توككەن.
كەلدى ناۋرىزىم،
ساعىنىپ جەتكەن.
ق/سى: ناۋرىزىم – جىل باسى،
ءوزىڭدى ولكەدە،
بوبەكتەر جىرلاسىن.
2. بۋسانىپ دالا،
بوساپ قار مۇزدان.
تىستا بار بالا
ويىنعا قىزعان.
ءسوزجۇمباق شەشۋ. «اسپاپتى تاپ». ءسوزجۇمباقتى دۇرىس شەشكەندە «اسپاپتار» دەگەن ءسوز شىعادى.
1. شەرتىپ وينايتىن اسپاپ
2. ۇرمەلى اسپاپ
3. مۋزىكا جازاتىن ادام
4. ۇرىپ وينايتىن اسپاپ
5. ۇرىپ وينايتىن اسپاپ
6. شەرتىپ وينايتىن 7 ىشەكتى اسپاپ
7. سىلكىپ وينايتىن اسپاپ
8. 3 ىشەكتى شەرتىپ وينايتىن اسپاپ.
ەلەكتروندى وقۋلىقتان كورسەتەمىن «اسپاپتاردىڭ ءۇنىن تاپ».
ساباقتى قورىتىندىلاۋ: وقۋشىلارعا ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار تاراتامىن. جاۋاپتارىن بەلگىلەپ بەرەدى.
سۇراق قويامىن: قانداي اسپاپتارمەن تانىستىق؟ قانداي كۇي تىڭدادىق؟
قانداي ءان ۇيرەندىك؟
ۇيگە تاپسىرما: شىعارماشىلىق پاپكاعا اسپاپتاردىڭ سۋرەتتەرىن سالىپ كەلۋ. انىقتامانى جاتتاۋ. ءاندى جاتتاۋ.
وقۋشىلاردى باعالاۋ. ساباقتا بەلسەندىلىك تانىتقان وقۋشىلاردى باعالايمىن، ماداقتايمىن.
ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: ۇلتتىق اسپاپتارمەن تانىستىرۋ. اسپاپتىڭ دىبىس تەمبرىن اجىراتۋعا ۇيرەتۋ. ۇرىپ وينايتىن اسپاپتاردىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن، دىبىس بوياۋىمەن تانىستىرۋ. ءان ايتۋ، مۋزىكا تىڭداۋ ەرەجەلەرىن ساقتاۋعا باۋلۋ.
2. دامىتۋشىلىق: ەستۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
3. تاربيەلىك: ۇلتتىق اسپاپتاردى قۇرمەتتەۋگە تاربيەلەۋ، جان - جاقتى ەستەتيكالىق تاربيە بەرۋ.
كورنەكىلىگى: وقۋلىق، اسپاپتار – بايان، دومبىرا، شاڭقوبىز، اساتاياق، قوڭىراۋ، ءمۇيىز، دابىل، ينتەراكتيۆتى تاقتا (سلايدتار)، ەلەكتروندى وقۋلىق.
ساباق ءتۇرى: ارالاس
ءادىس - تاسىلدەر: سۇراق - جاۋاپ، اڭگىمە، پىكىرتالاس
ساباق بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى؛
2. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ؛
3. جاڭا ساباق؛
4. وقۋلىقپەن جۇمىس
5. سەرگىتۋ ءساتى؛
6. مۋزىكا تىڭداۋ؛
7. جاڭا ءان؛
8. اسپاپتى تاپ (ءسوزجۇمباق)؛
9. ساباقتى قورىتىندىلاۋ؛
10. ۇيگە تاپسىرما؛
11. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
وقۋشىلارمەن سالەمدەسەمىن: وقۋشىلار: سالاماتسىز با، ۇستازىمىز
ونەر، بىلىمگە ءبىز قۇشتارمىز.
ءمۇعالىم: سالاماتسىز با بالالار،
ۇستاز ەڭبەگىن باعالار.
"جاس ءداۋىردىڭ تۇلەگىمىز" (ي. نۇسىپبايەۆ) ءانىنىڭ اۋەنىمەن ورىندالادى.،
ءۇي تاپسىرماسى – سازسىرنايدى ەسىمىزگە تۇسىرەمىز
جاڭا ساباق: شاڭقوبىز. دابىل.
«كەرنەي، سىرناي تارتتىرىپ،
داڭعىرا، دابىل قاقتىرىپ،
بارىپ ءتۇستى الپامىس،
قاراكوزايىم ۇيىنە...» («الپامىس باتىر» جىرىنان ءۇزىندى).
بالالار، بۇل ولەڭنەن نەنى ۇعۋعا بولادى؟ قانداي اسپاپتاردىڭ اتتارىن ەستىدىڭدەر؟ دۇرىس، كەرنەي، سىرناي، داڭعىرا، دابىل دەگەن اسپاپتاردىڭ اتتارىن ەستىدىك. ولاي بولسا بۇگىن ۇرىپ وينايتىن اسپاپتارمەن تانىسامىز. ول – دابىل، داۋىلپاز، تۇياق، قوڭىراۋ.
وقۋلىقپەن جۇمىس: كۇننىڭ رەتىن، ساباقتىڭ تاقىرىبىن، مۋزىكا تىڭداۋدى جازامىز. وقۋلىقتى اشىپ، اسپاپتارعا بەرىلگەن انىقتاما وقىلىپ، جۇمباقتار شەشىلەدى. اسپاپتارعا ارنالعان قىسقا قايىرمانى ورىنداپ بەرەمىن.
دابىل – ەرتە زاماننان بەرى كەلە جاتقان ۇرىپ وينايتىن اسپاپتىڭ ءبىر ءتۇرى. ول بارابان تەكتەس ۇرىپ وينالاتىن ۇلتتىق اسپاپتىڭ ىشىندەگى ەڭ كونە ءتۇرى. اعاش شەڭبەردىڭ ەكى جاق بەتىنە تەرى كەرىلىپ تارتىلادى. اعاشتان نەمەسە قايىستان جاسالعان تۇتقاسى بار. دابىل شابۋىلعا، بەيبىت كۇندەرى مەيرامعا شاقىرعاندا، اڭ اۋلاۋعا شىققاندا وينالعان.. مۇنى «دابىل قاعۋ» دەپ اتاعان. ءوزىنىڭ قىزمەتىنە قاراي كولەمى ۇلكەندى – كىشىلى بولعان. بۇل اسپاپ كوپتەگەن كورشىلەس ەلدەردە دە بار. قازاقتىڭ حالىقتىق ساز اسپاپتار مۇراجايىنا ساقتاۋلى تۇرعان دابىلدىڭ بىرنەشە ءتۇرىن كورۋگە بولادى.
تۇياق – قازاق تۇرمىس سالتىندا ەجەلدەن بار مۋزىكالىق اسپاپ. جاڭا سويىلعان جىلقىنىڭ تۇياعىن كەسىپ الىپ، سۋعا قايناتادى. تۇياقتىڭ ىشكى سۇيەگى بوساپ، سىرتقى قابىعى بولەكتەنەدى. ونىڭ ءىشىن ابدەن تازارتىپ كۇنگە كەپتىرەدى. قولعا ۇستاۋعا ىڭعايلى بولۋ ءۇشىن بەلدەۋشە باۋ تاعادى.
قوڭىراۋ – بۇرىنعى كەزدە قوڭىراۋدى بەسىككە بايلاعان، تۇرمىس - تىرشىلىكتە پايدالانعان. ءۇنى تازا شىعۋ ءۇشىن تازا جەز نەمەسە مىستان قۇيىپ جاساعان. قالىڭدىعىن وزگەرتۋ ارقىلى دىبىس اۋقىمىن وزگەرتىپ وتىرۋعا بولادى.
شاڭقوبىز – قازاقتىڭ كونە مۋزىكالىق اسپابى. ول تەمىردەن، اعاشتانر، كەيدە كۇمىستەن جاسالادى. شاڭقوبىزدا ويناعاندا ونى تىستەپ تۇرىپ، كىشكەنە تەمىر تىلشىگىن قوزعاۋ ارقىلى دىبىس شىعارادى. دىبىس بوياۋى (تەمبرى) وتە اسەم جانە وتە نازىك ەكى داۋىستى ءان ايتىپ تۇرعانداي بولادى.
اسپاپتاردى كورسەتەمىن، قولدارىنا ۇستاتامىن، سلايد كورسەتەمىن جانە ۆيدەودان دىبىستارىن تىڭداتامىن.
سەرگىتۋ ءساتى: «سىرناي مەن دابىل».
ءمۇعالىم: - ويناپ كورشى سىرنايدى
سىرناي بىلاي جىرلايدى.
بالالار: - گۋ، گۋ، گۋ، گۋ
ءمۇعالىم: - سوققاندا دابىلدى،
ءۇن شىعادى جاڭعىرا.
بالالار: - داڭ، داڭ، داڭ، داڭ.
ەندى بالالار، مىنا اسپاپتارمەن حالىق ءانى «ەركەم - ايدى» ورىنداپ كورەيىك. الدىمەن ءوزىم ورىنداپ بەرەمىن. سوسىن تاقتاعا وقۋشىلاردى شىعارىپ، قولدارىنا اسپاپتاردى بەرەمىن. سودان كەيىن ءبارىمىز ءاندى ورىندايمىز.
ەركەم - اي
ايت دەگەندە ولەڭدى اڭىرمايمىن،
كولدەن ۇشقان اققۋداي مامىرلايمىن، ەركەم - اي.
ق/سى: ەركەم، ەركەم، ەركەم - اي،
ەركەلەگەن ەركەم - اي.
ەركەلەگەن ەركەمدى
ەركەلەتسەم ەكەن - اي.
مۋزىكا تىڭداۋ: كومپوزيتور ن. تىلەندييەۆتىڭ كۇيى «اتا تولعاۋى». بالالار، بۇل كۇيدە جاڭاعى ايتقان اسپاپتاردىڭ بارلىعى بار.
جاڭا ءان: «ناۋرىزىم - مەرەكەم» ءانى مەن ءسوزى اقزيرا ەسپەنبەتوۆانىكى.
بالالار، ءبىز ۇلتتىق اسپاپتار دەپ جاتىرمىز، ولارمەن تانىستىق، دىبىستارىن ەستىدىك، قولىمىزعا ۇستاپ كوردىك. ەندى ءبىزدىڭ قانداي ۇلتتىق مەرەكەمىز كەلە جاتىر؟ كىم ايتادى؟ (بالالار جاۋاپ بەرەدى).
دۇرىس. جاڭا جىلىمىز - ناۋرىز مەرەكەسى، ياعني ۇلتتىق مەرەكەمىز جاقىنداپ كەلەدى. ولاي بولسا «ناۋرىزىم - مەرەكەم» ءانىن ۇيرەنەيىك. ءانى مەن ءسوزىن كومپوزيتور ا. ەسپەنبەتوۆا جازعان. الدىمەن ءوزىم ورىنداپ بەرەمىن. سوسىن ءسوزىن بالالارعا وقىتامىن. سودان كەيىن ءاندى ۇيرەتەمىن. ءاننىڭ حاراكتەرى تۋرالى سۇرايمىن.
«ناۋرىزىم - مەرەكەم»
1. كۇن كۇلىپ كوكتەن،
شۋاعىن توككەن.
كەلدى ناۋرىزىم،
ساعىنىپ جەتكەن.
ق/سى: ناۋرىزىم – جىل باسى،
ءوزىڭدى ولكەدە،
بوبەكتەر جىرلاسىن.
2. بۋسانىپ دالا،
بوساپ قار مۇزدان.
تىستا بار بالا
ويىنعا قىزعان.
ءسوزجۇمباق شەشۋ. «اسپاپتى تاپ». ءسوزجۇمباقتى دۇرىس شەشكەندە «اسپاپتار» دەگەن ءسوز شىعادى.
1. شەرتىپ وينايتىن اسپاپ
2. ۇرمەلى اسپاپ
3. مۋزىكا جازاتىن ادام
4. ۇرىپ وينايتىن اسپاپ
5. ۇرىپ وينايتىن اسپاپ
6. شەرتىپ وينايتىن 7 ىشەكتى اسپاپ
7. سىلكىپ وينايتىن اسپاپ
8. 3 ىشەكتى شەرتىپ وينايتىن اسپاپ.
ەلەكتروندى وقۋلىقتان كورسەتەمىن «اسپاپتاردىڭ ءۇنىن تاپ».
ساباقتى قورىتىندىلاۋ: وقۋشىلارعا ۇلەستىرمەلى كارتوچكالار تاراتامىن. جاۋاپتارىن بەلگىلەپ بەرەدى.
سۇراق قويامىن: قانداي اسپاپتارمەن تانىستىق؟ قانداي كۇي تىڭدادىق؟
قانداي ءان ۇيرەندىك؟
ۇيگە تاپسىرما: شىعارماشىلىق پاپكاعا اسپاپتاردىڭ سۋرەتتەرىن سالىپ كەلۋ. انىقتامانى جاتتاۋ. ءاندى جاتتاۋ.
وقۋشىلاردى باعالاۋ. ساباقتا بەلسەندىلىك تانىتقان وقۋشىلاردى باعالايمىن، ماداقتايمىن.
You Might Also Like
-
1) ابايدىڭ ۇلى كەمەڭگەر اقىن ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ، XIX عاسىردىڭ ەكىنشى جارتىسىندا قازاق دالاسىنداعى اتاقتى ''دارا'' اقىن بولعانىن ءبىلۋ، ابايدىڭ ولەڭ جولدارىنان وزىندىك وي تۇيىندەۋگە باۋلۋ.
