تابيعاتتىڭ تارىلتپايىق ءمولدىر كاۋسار تىنىسىن...
ساباقتىڭ ماقساتى: تابيعاتتى قورعاۋ. ەكولوگيالىق تاربيە نەگىزىن قالىپتاستىرۋ.
ەلىمىزدەگى قالىڭ جۇرتشىلىقتى الاڭداتىپ وتىرعان ەكولوگيالىق ماسەلەلەر تۋرالى ايتۋ، ادامداردىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنەن تۋىنداپ وتىرعان ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ شەشۋ جولدارىن تابۋعا ات سالىسۋ
كورنەكىلىگى: سلايد، ناقىل سوزدەر
ناقىل سوزدەر:
1. ەكولوگيا – تاعدىرى.
2. تابيعاتسىز ادامداردىڭ كۇنى جوق،
مۇنى ايتۋعا تابيعاتتىڭ ءتىلى جوق.
3. جەر بايلىعى – ەل بايلىعى.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى
قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار! بۇگىنگى 7 «ا» كلاسس وقۋشىلارى دايىنداعان «تابيعاتتىڭ تارىلتپايىق ءمولدىر كاۋسار تىنىسىن» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
1 - جۇرگىزۋشى:
تابيعاتتىڭ تارىلتپايىق،
ءمولدىر، كاۋسار تىنىسىن،
پاك تابيعات!
جۇرەگىمنىڭ تامىلجىعان جىرىسىڭ!
ەي، ادامدار!
قالاي عانا قاتىگەزدىك جاسايسىڭ،
ول اناڭ عوي، ال سەن ونىڭ كەنجە ۇلىسىڭ
2 - جۇرگىزۋشى:
ەي، ادامدار!
كۇن مەن گۇلدەن جارالعان،
وت سەزىم مەن مەيىرىم سودان تارالعان.
تىرشىلىك يەسى – جەر اناعا قاراڭدار!
زور قايعىدان كۇرسىنگەندە،
اح، ۇرادى دۇنيە،
جاراتىلىس زاڭدىلىعى بۇزىلسا،
سوندا بولار، كىم يە؟
1 - جۇرگىزۋشى:
پاك اۋاعا كەشەگى كىم نالادى؟
ءتۇتىن، تۇمان اسپاندى تۇمشالادى.
كىر شالادى اققۋلاردىڭ قاناتىن،
سونى ويلاساڭ، كوڭىلدى كىر شالادى.
2 - جۇرگىزۋشى:
سەكسەۋىلدىڭ ورنىندا كومىر قالىپ،
امان با، ءوزى تۇرعان ءوڭىر نالىپ؟
اق مامىقتاي اقشا قار شاھارلارعا،
ەندى جاۋسا جاۋادى قوڭىرلانىپ.
1 - جۇرگىزۋشى:
بار دەيسىڭ بە، ومىردە ازاپ ونداي،
دۇنيە وزسا، ول ەندى ازادى وڭباي.
ادام تازا بولمايدى ەشقاشاندا،
اينالايىن تابيعات تازا بولماي.
1 - وقۋشى:
- ەكولوگيا! بوتەن ءسوز.
ءبىر تۋعانىڭ ءبىراق تا.
بىلگەنگە بۇل كوسەم ءسوز،
ماڭگى قالار قۇلاقتا.
«ەكو - ەكو» – ءۇي، وتان،
ەجەلدەن - اق گرەكشە،
ءسوز پاتشاسىن ۇناتام.
جۇرەگىمە گۇل ەكسە،
بىزگە عىلىم – «لوگيا».
تۇتقاسى بار الەمنىڭ،
ونسىز مەكەن جوق ۇيا.
جوق كيەسى ولەڭنىڭ،
ءوز ءۇيىڭ – ولەڭ توسەگىڭ،
تابيعات بوپ قالادى.
وعان اتقان كەسەگىڭ،
ءوز باسىڭدى جارادى.
2 - وقۋشى:
ەكولوگيا – ءومىردىڭ،
سوعىپ تۇرعان جۇرەگى.
ەي، تابيعات، بالاڭمىن،
ەرتەڭىڭە الاڭمىن.
دەنساۋلىعى عالامنىڭ،
دەنساۋلىعى ادامنىڭ!
3 - وقۋشى:
ارال قاشىپ الىسقا، ساعىندىردى،
كوبىكتى ىزدەپ، كەز ەدى ساعىم مۇڭدى.
سورتاڭ جەردىڭ سوراڭىن داۋىل جۇلقىپ،
ورتەيدى كۇن اپتابى، شاعىل قۇمدى.
2 - جۇرگىزۋشى: كورىنىس: ەكولوگيالىق الىپپە نەمەسە «سارقىلمايتىن شەكسىز بايلىقتار»: جەر، سۋ، اۋا، - جان - جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر تۋرالى دانا اتا مەن قوس بالا – جايلاۋ مەن سۋاتتىڭ مۇڭدى دا سىرلى اڭگىمەسى.
دانا اتا: اينالاعا قاراساڭدار، ادامزات قوعامىنىڭ ءقازىر ەكولوگيالىق توقىراۋ بوساعاسىندا تۇرعانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ادام بالاسى بۇعان ءتيىستى دارەجەدە كوڭىل ءبولىپ، كۇن ۇزارتپاي سول تابالدىرىقتى قاشىقتاتۋعا ارەكەت ەتپەسە، جەر ۇستىندەگى تىرشىلىك اتاۋلىعا اپات ءقاۋىپ تونەرى حاق. ادامزات حالىقتاردان، حالىقتار جەكە ادامداردان تۇرادى. سوندىقتان ءار كىسىنىڭ ەكولوگيانىڭ جاقسارۋى جولىندا كۇرەسۋى كەرەك. تەڭىزدەر تامشىلاردان قۇرالادى... مىسالى، ارال، بالقاش...
جايلاۋ: ە - ە، ەندى بىردەڭە تۇسىنە باستاعان سياقتىمىن. ال فوتوسينتەز دەگەنىمىز نە؟
سۋات: فوتوسينتەز – جەرگە تۇسكەن كۇن ساۋلەسىنىڭ ەنەرگياعا اينالۋى.
جايلاۋ: سولاي دەڭىز...
دانا اتا: بالالار، الەمدەگى جان – جانۋار، ادامزات پەن وسىمدىكتەر دۇنيەسىنىڭ تىرشىلىگى سول فوتوسينتەزگە تاۋەلدى. باسقاشا ايتساق، فوتوسينتەز دەگەنىمىز – ورگانيكالىق زاتتار. ول – وتتەگى. ال، جەر بەتىندەگى تىرشىلىك وتتەگىسىز كۇن كەشە المايدى.
سۋات: ورمان – توعاي، جاسىل الاڭنىڭ جويىلۋى تەك فوتوسينتەز قورىن كەمىتىپ قويمايدى، توپىراق ەروزياسىن كۇشەيتىپ، اۋا رايىن وزگەرتەدى دەگەندى ەستىپ ەدىم:
دانا اتا: ءيا، ادامزات بالاسىنىڭ ۇزاق جىلدار بويى جەر – اناعا جاساعان وزبىرلىقتارىنىڭ ناتيجەسى ەكولوگيالىق اپات دەگەن الىپ ايداھار بوپ وزىنە قايتا شاپقالى تۇر. سول جەتى باستى ايداھاردىڭ ءبىر باسى - اۋا. ادام تاماقسىز 30 - 35 كۇن، سۋسىز بەس كۇن شىداسا، اۋاسىز بار بولعانى بەس - اق مينۋت ءومىر سۇرە الاتىنى سەندەرگە بەلگىلى مە؟
جايلاۋ: مۇنى ءبىر جەردەن وقىعان سياقتىمىن.
دانا اتا: ال، اۋا دەگەن نەگىزىنەن وتتەگىدەن تۇراتىنىن بىلەسىڭدەر عوي؟
سۋات: بىلەمىز، اتا.
دانا اتا: بىلسەڭدەر جاقسى. ال رەسپۋبليكامىزدان كۇنىنە نەشە رەت ۇشىپ جاتقان سامولەتتەردىڭ ءارقايسىسى 50 توننا وتتەگى جۇتادى. جەر بەتىندەگى ميلليونداعان ماشينالار مەن اۋەدەگى قاپتاعان سامولەتتەردىڭ قانشا وتتەگىن وبىپ جاتقانىن، كانە، وزدەرىڭ ەسەپتەپ كورىڭدەرشى.
سۋات: اتا، ول سۇمدىق كوپ سان بولادى عوي. ەسەپتەۋ ماشيناسى كەرەك شىعار.
دانا اتا: بۇدان جيىرما شاقتى جىل بۇرىن مەكتەپتەردە «دۇنيەدەگى تاۋسىلمايتىن شەكسىز بايلىقتار - اۋا مەن سۋ، ورمان - توعاي» دەپ وقىتىلاتىن. ال، ءقازىر اۋانىڭ دا ازايىپ، توعايدىڭ دا جويىلىپ، تەڭىزدىڭ دە تارتىلاتىنىنا كوزىمىز جەتتى.
جايلاۋ: ءيا، ءقازىر سولاي، اتا. مىسالى، قارابۇعاز مۇلدە جويىلىپ بارادى.
سۋات: ال، ارال، كاسپيي تەڭىزدەرى مەن بالقاش كولىنە كىم اراشا بولادى؟
جايلاۋ: اتاي، وتتەگىسىز وت جاعۋعا بولا ما؟
سۋات: مەنىڭشە، وتتەگىسىز وت جاعىلمايدى.
دانا اتا: جەر بەتىندەگى 502 ميلليارد ادام وتسىز تاماق ىشە المايدى. سوندا بايقايسىڭدار ما، الەمدىك اۋا باسسەيىنىنىڭ بۇلىنۋىنە كوككە ۇشىپ جاتقان راكەتالاردان باستاپ، ءۇي شارۋاسىنداعى ءاربىر تاماق پىسىرەتىن ايەلدەرگە دەيىن «اتسالىسادى» ەكەن. ال، پايداسىز جانىپ جاتقان وتتار قانشاما...
جايلاۋ: اپىراي، ءا! سوندا ورىنسىز وت جاقساق، ول دا تابيعاتقا زياندى ەكەن عوي.
سۋات: ارينە، ول دا ازايىپ بارا جاتقان وتتەگىنى ودان ءارى تومەندەتۋگە ءوز ۇلەسىن قوسادى عوي.
دانا اتا: ول تەك اۋاداعى وتتەگىنى ازايتىپ قانا قويمايدى، كومىر قىشقىل گازدارىن كوبەيتەتىندەرىن ۇمىتپاڭدار.
اقتوبە وبلىسى، بايعانين اۋدانى،
جارلى سەلوسى، بايعانين ورتا مەكتەبى
قاراتايەۆا گۇلبانۋ
ەلىمىزدەگى قالىڭ جۇرتشىلىقتى الاڭداتىپ وتىرعان ەكولوگيالىق ماسەلەلەر تۋرالى ايتۋ، ادامداردىڭ شارۋاشىلىق ارەكەتىنەن تۋىنداپ وتىرعان ەكولوگيالىق ماسەلەلەردىڭ شەشۋ جولدارىن تابۋعا ات سالىسۋ
كورنەكىلىگى: سلايد، ناقىل سوزدەر
ناقىل سوزدەر:
1. ەكولوگيا – تاعدىرى.
2. تابيعاتسىز ادامداردىڭ كۇنى جوق،
مۇنى ايتۋعا تابيعاتتىڭ ءتىلى جوق.
3. جەر بايلىعى – ەل بايلىعى.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى
قۇرمەتتى ۇستازدار مەن وقۋشىلار! بۇگىنگى 7 «ا» كلاسس وقۋشىلارى دايىنداعان «تابيعاتتىڭ تارىلتپايىق ءمولدىر كاۋسار تىنىسىن» اتتى اشىق تاربيە ساعاتىمىزدى اشىق دەپ جاريالايمىز.
1 - جۇرگىزۋشى:
تابيعاتتىڭ تارىلتپايىق،
ءمولدىر، كاۋسار تىنىسىن،
پاك تابيعات!
جۇرەگىمنىڭ تامىلجىعان جىرىسىڭ!
ەي، ادامدار!
قالاي عانا قاتىگەزدىك جاسايسىڭ،
ول اناڭ عوي، ال سەن ونىڭ كەنجە ۇلىسىڭ
2 - جۇرگىزۋشى:
ەي، ادامدار!
كۇن مەن گۇلدەن جارالعان،
وت سەزىم مەن مەيىرىم سودان تارالعان.
تىرشىلىك يەسى – جەر اناعا قاراڭدار!
زور قايعىدان كۇرسىنگەندە،
اح، ۇرادى دۇنيە،
جاراتىلىس زاڭدىلىعى بۇزىلسا،
سوندا بولار، كىم يە؟
1 - جۇرگىزۋشى:
پاك اۋاعا كەشەگى كىم نالادى؟
ءتۇتىن، تۇمان اسپاندى تۇمشالادى.
كىر شالادى اققۋلاردىڭ قاناتىن،
سونى ويلاساڭ، كوڭىلدى كىر شالادى.
2 - جۇرگىزۋشى:
سەكسەۋىلدىڭ ورنىندا كومىر قالىپ،
امان با، ءوزى تۇرعان ءوڭىر نالىپ؟
اق مامىقتاي اقشا قار شاھارلارعا،
ەندى جاۋسا جاۋادى قوڭىرلانىپ.
1 - جۇرگىزۋشى:
بار دەيسىڭ بە، ومىردە ازاپ ونداي،
دۇنيە وزسا، ول ەندى ازادى وڭباي.
ادام تازا بولمايدى ەشقاشاندا،
اينالايىن تابيعات تازا بولماي.
1 - وقۋشى:
- ەكولوگيا! بوتەن ءسوز.
ءبىر تۋعانىڭ ءبىراق تا.
بىلگەنگە بۇل كوسەم ءسوز،
ماڭگى قالار قۇلاقتا.
«ەكو - ەكو» – ءۇي، وتان،
ەجەلدەن - اق گرەكشە،
ءسوز پاتشاسىن ۇناتام.
جۇرەگىمە گۇل ەكسە،
بىزگە عىلىم – «لوگيا».
تۇتقاسى بار الەمنىڭ،
ونسىز مەكەن جوق ۇيا.
جوق كيەسى ولەڭنىڭ،
ءوز ءۇيىڭ – ولەڭ توسەگىڭ،
تابيعات بوپ قالادى.
وعان اتقان كەسەگىڭ،
ءوز باسىڭدى جارادى.
2 - وقۋشى:
ەكولوگيا – ءومىردىڭ،
سوعىپ تۇرعان جۇرەگى.
ەي، تابيعات، بالاڭمىن،
ەرتەڭىڭە الاڭمىن.
دەنساۋلىعى عالامنىڭ،
دەنساۋلىعى ادامنىڭ!
3 - وقۋشى:
ارال قاشىپ الىسقا، ساعىندىردى،
كوبىكتى ىزدەپ، كەز ەدى ساعىم مۇڭدى.
سورتاڭ جەردىڭ سوراڭىن داۋىل جۇلقىپ،
ورتەيدى كۇن اپتابى، شاعىل قۇمدى.
2 - جۇرگىزۋشى: كورىنىس: ەكولوگيالىق الىپپە نەمەسە «سارقىلمايتىن شەكسىز بايلىقتار»: جەر، سۋ، اۋا، - جان - جانۋارلار مەن وسىمدىكتەر تۋرالى دانا اتا مەن قوس بالا – جايلاۋ مەن سۋاتتىڭ مۇڭدى دا سىرلى اڭگىمەسى.
دانا اتا: اينالاعا قاراساڭدار، ادامزات قوعامىنىڭ ءقازىر ەكولوگيالىق توقىراۋ بوساعاسىندا تۇرعانىن بايقاۋ قيىن ەمەس. ادام بالاسى بۇعان ءتيىستى دارەجەدە كوڭىل ءبولىپ، كۇن ۇزارتپاي سول تابالدىرىقتى قاشىقتاتۋعا ارەكەت ەتپەسە، جەر ۇستىندەگى تىرشىلىك اتاۋلىعا اپات ءقاۋىپ تونەرى حاق. ادامزات حالىقتاردان، حالىقتار جەكە ادامداردان تۇرادى. سوندىقتان ءار كىسىنىڭ ەكولوگيانىڭ جاقسارۋى جولىندا كۇرەسۋى كەرەك. تەڭىزدەر تامشىلاردان قۇرالادى... مىسالى، ارال، بالقاش...
جايلاۋ: ە - ە، ەندى بىردەڭە تۇسىنە باستاعان سياقتىمىن. ال فوتوسينتەز دەگەنىمىز نە؟
سۋات: فوتوسينتەز – جەرگە تۇسكەن كۇن ساۋلەسىنىڭ ەنەرگياعا اينالۋى.
جايلاۋ: سولاي دەڭىز...
دانا اتا: بالالار، الەمدەگى جان – جانۋار، ادامزات پەن وسىمدىكتەر دۇنيەسىنىڭ تىرشىلىگى سول فوتوسينتەزگە تاۋەلدى. باسقاشا ايتساق، فوتوسينتەز دەگەنىمىز – ورگانيكالىق زاتتار. ول – وتتەگى. ال، جەر بەتىندەگى تىرشىلىك وتتەگىسىز كۇن كەشە المايدى.
سۋات: ورمان – توعاي، جاسىل الاڭنىڭ جويىلۋى تەك فوتوسينتەز قورىن كەمىتىپ قويمايدى، توپىراق ەروزياسىن كۇشەيتىپ، اۋا رايىن وزگەرتەدى دەگەندى ەستىپ ەدىم:
دانا اتا: ءيا، ادامزات بالاسىنىڭ ۇزاق جىلدار بويى جەر – اناعا جاساعان وزبىرلىقتارىنىڭ ناتيجەسى ەكولوگيالىق اپات دەگەن الىپ ايداھار بوپ وزىنە قايتا شاپقالى تۇر. سول جەتى باستى ايداھاردىڭ ءبىر باسى - اۋا. ادام تاماقسىز 30 - 35 كۇن، سۋسىز بەس كۇن شىداسا، اۋاسىز بار بولعانى بەس - اق مينۋت ءومىر سۇرە الاتىنى سەندەرگە بەلگىلى مە؟
جايلاۋ: مۇنى ءبىر جەردەن وقىعان سياقتىمىن.
دانا اتا: ال، اۋا دەگەن نەگىزىنەن وتتەگىدەن تۇراتىنىن بىلەسىڭدەر عوي؟
سۋات: بىلەمىز، اتا.
دانا اتا: بىلسەڭدەر جاقسى. ال رەسپۋبليكامىزدان كۇنىنە نەشە رەت ۇشىپ جاتقان سامولەتتەردىڭ ءارقايسىسى 50 توننا وتتەگى جۇتادى. جەر بەتىندەگى ميلليونداعان ماشينالار مەن اۋەدەگى قاپتاعان سامولەتتەردىڭ قانشا وتتەگىن وبىپ جاتقانىن، كانە، وزدەرىڭ ەسەپتەپ كورىڭدەرشى.
سۋات: اتا، ول سۇمدىق كوپ سان بولادى عوي. ەسەپتەۋ ماشيناسى كەرەك شىعار.
دانا اتا: بۇدان جيىرما شاقتى جىل بۇرىن مەكتەپتەردە «دۇنيەدەگى تاۋسىلمايتىن شەكسىز بايلىقتار - اۋا مەن سۋ، ورمان - توعاي» دەپ وقىتىلاتىن. ال، ءقازىر اۋانىڭ دا ازايىپ، توعايدىڭ دا جويىلىپ، تەڭىزدىڭ دە تارتىلاتىنىنا كوزىمىز جەتتى.
جايلاۋ: ءيا، ءقازىر سولاي، اتا. مىسالى، قارابۇعاز مۇلدە جويىلىپ بارادى.
سۋات: ال، ارال، كاسپيي تەڭىزدەرى مەن بالقاش كولىنە كىم اراشا بولادى؟
جايلاۋ: اتاي، وتتەگىسىز وت جاعۋعا بولا ما؟
سۋات: مەنىڭشە، وتتەگىسىز وت جاعىلمايدى.
دانا اتا: جەر بەتىندەگى 502 ميلليارد ادام وتسىز تاماق ىشە المايدى. سوندا بايقايسىڭدار ما، الەمدىك اۋا باسسەيىنىنىڭ بۇلىنۋىنە كوككە ۇشىپ جاتقان راكەتالاردان باستاپ، ءۇي شارۋاسىنداعى ءاربىر تاماق پىسىرەتىن ايەلدەرگە دەيىن «اتسالىسادى» ەكەن. ال، پايداسىز جانىپ جاتقان وتتار قانشاما...
جايلاۋ: اپىراي، ءا! سوندا ورىنسىز وت جاقساق، ول دا تابيعاتقا زياندى ەكەن عوي.
سۋات: ارينە، ول دا ازايىپ بارا جاتقان وتتەگىنى ودان ءارى تومەندەتۋگە ءوز ۇلەسىن قوسادى عوي.
دانا اتا: ول تەك اۋاداعى وتتەگىنى ازايتىپ قانا قويمايدى، كومىر قىشقىل گازدارىن كوبەيتەتىندەرىن ۇمىتپاڭدار.
اقتوبە وبلىسى، بايعانين اۋدانى،
جارلى سەلوسى، بايعانين ورتا مەكتەبى
قاراتايەۆا گۇلبانۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
بىلىمدىلىگى: سيتولوگيا عىلىمىمەن، ونىڭ نەگىزگى مىندەتتەرى مەن زەرتتەۋ ادىستەرى تۋرالى، اۋىل شارۋاشىلىعى مەن مەديسينا سالاسىنداعى ماڭىزى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ.
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تەڭدەۋ جانە ونى شەشۋ. جاناما تۇردە تۇجىرىمدالعان ەسەپتەردى تەڭدەۋدىڭ كومەگىمەن شەشۋ.
