InfoHub Logo

بۇرىنعى زاماندا ماكەدونيادا ەسكەندىر پاتشا بولىپتى. مارتەبەنى بۇل جاقسى كورەدى ەكەن، ءھام قىزعانشاق ەكەن. ءوزىنىڭ قاراعان ءۋالاياتىن ازسىنىپ، وزدەرىنىڭ قاسىنداعى جاقىن تۇرعان حالىقتارمەنەن سوعىسپاققا بارىپتى. سوعىس بولىپ، قاندار سۋداي اقتى، كوپ حالىق قىرىلدى، كوپ قاندار بەكەردەن بەكەر توگىلدى.

ەسكەندىر قاسىنداعى پاتشالاردى جەڭىپ، بۇلاردىڭ حالقىن ءوزىنىڭ پاتشاسىنا قوستى. سوندا دا بۇعان رازى بولماي، الىسىراق جايلارعا سوعىسپاققا باردى. ءارتۇرلى كوپ جايلاردى قاراتتى. مۇنىڭ بۇل اتاعى بارشا دۇنيەگە جايىلدى. مۇنان ءبارى دە قورقار ەدى، حانداردىڭ حانى، پاتشالاردىڭ پاتشاسى دەر ەدى.

ەسكەندىردىڭ كوڭىلى تاسىپ، تاكاپپارلىق كىرىپتى. بۇل سوعىسىپ قاراتقان جايلارى تاعى دا از بولىپ كورىنىپ، دۇنيەنىڭ بارشاسىن قاراتپاققا ويلانىپتى. «دۇنيەنىڭ بارشاسىن قاراتىپ، جەردىڭ ۇستىندەگى حالىقتاردىڭ ءبارىن بيلەيىن» دەپ ويلادى.

ەسكەندىر قيساپسىز كوپ اسكەر جيناپ الىپ، ادام بىلمەيتۇعىن الىس جايلارعا قاراي جونەلىپتى. ءبىر كۇنى بۇل اسكەرلەرىمەن سۋسىز ۇلكەن قۇمنان ءجۇرىپتى. بۇل جايدىڭ جان-جاعىندا ادام جوق، قۋ دالا، قۋ مەديەن ەكەن. بۇل الىس جول ادام جەڭبەگەن ەسكەندىردى شارشاتىپتى. بەك قاتتى شولدەپ، ىشەيىن دەسە سۋى جوق، وزىمەنەن بىرگە العان سۋى تاۋسىلىپ قالىپتى. نە قىلارىن بىلمەي قاتتى ساسىپتى. ەسكەندىر اشۋلانىپ، قىزمەتكەرىن ۇرىپ ولتىرۋگە دە ويلانعان ەدى، سول مەزگىلدە جارقىراپ ءبىر بۇلاق كورىنىپتى. پاتشا قۋانعانىنان قاسىنا جەتىپ بارسا، جىڭىشكە تاسپاداي بولىپ ءموپ-مولدىر بۇلاق اعىپ جاتىر ەكەن. ەسكەندىر جاتا قالىپ بۇلاقتان سۋ ءىشىپ، سۋسىنىن قاندىرىپتى. بۇلاقتىڭ سۋى بۇعان بەك ءدامدى، ءھام سالقىن بولىپ كورىنىپتى. مۇنان سوڭ وزىمەنەن بىرگە الىپ جۇرگەن بالىقتى الدىرىپ كەلىپ، سۋعا جۋدىرىپ جەي باستاپتى. بالىق بەك ءدامدى بولىپ، ءھام سۋدان ءيىسى سۇيكىمدى بولىپتى، ەسكەندىر تاڭقالىپ، عاجاپقا قالىپتى.

— كۇدىكسىز مۇنداي عاجايىپ بۇلاق ءبىر باقىتتى جايلاردان باستاپ اعادى ەكەن، — دەپ ايعاي سالىپتى، — ءقازىر بارىپ سوعىسىپ قاراتىپ الالىق، — دەپتى.

ەسكەندىر تۇرا كەلىپ، بۇلاقتى ورلەپ جوعارى ءجۇرىپتى. ءجۇرىپ وتىرىپ اقىرىندا ۇجماقتىڭ قاقپاسىنداي ءبىر قاقپانى كورىپتى. قاسىنا كەلسە، جابۋلى تۇر ەكەن، اشايىن دەپ بايقاسا، قاتتى جابۋلى تۇر ەكەن، اشا الماپتى.

پاتشا قاقپانى قاعىپ: «اش!» دەپ ايعاي سالىپتى. ۇجماقتىڭ ىشىنەن ءبىر داۋىس شىعىپ:

— سەنى مۇندا كىرگىزۋگە بولمايدى، بۇل ەسىك قۇداي تاعالانىڭ تۇراعىنا الىپ بارادى، — دەپتى.

— بۇل قۇدايدىڭ جايى بولسا، مەن جەردىڭ پاتشاسىمىن، — دەپ شىداماستان ەسكەندىر جاۋاپ قايتارىپتى، — مەن ادام جەڭبەگەن ەسكەندىرمىن، اپىرىم-اۋ، ماعان دا اشپاي ما؟ — دەپ ايعاي سالدى.

— جوق، — دەپ ۇجماقتىڭ كۇزەتشىسى جاۋاپ بەردى. — ءبىز مۇنداي ءبارىن جەڭدىم دەگەن ادامدى بىلمەيمىز. ءبىز ءوزىنىڭ كىناسىنەن ناپسىلەرىن جەڭگەن ادامداردى بىلەمىز. بۇل جاي ءبىراق ءادىل سوپىلارعا ءتيىستى، — دەپتى.

ەسكەندىر بۇل بەلگىسىز جايعا قانشا كىرەيىن دەپ ۇمتىلسا دا، ءوتىنىپ سۇراپ، ءھام قورقىتسا دا، دانەڭە بولمايدى. قاقپا بۇرىنعىداي-اق جابۋلى كۇيىمەن تۇرىپتى. ەسكەندىر ەشتەمە قىلا المايتۇعىنىن كورىپ، قاقپانى اشپاعان سوڭ، سوندا تۇرىپ ۇجماقتىڭ كۇزەتشىسىنەن بىلايشا دەپ ءوتىنىپ سۇراتىپتى:

— سەن بىلەسىڭ بە، مەنىڭ دۇنيەنى قاراتقان ۇلىق ەكەنىمدى، بارشا حالىقتىڭ ۇستىنەن قاراپ تۇرامىن، — دەيدى، — بارشالارى مەنىڭ الدىمدا قۇلدىق ۇرىپ، بارشالارى مەنى حانداردىڭ حانى، پاتشالاردىڭ پاتشاسى دەپ بىلەدى، — دەيدى. — ەگەر دە مەنى وزدەرىڭنىڭ جايلارىڭنىڭ ىشىنە جىبەرگىڭ كەلمەسە، ماعان تىم بولماسا مەنىڭ مۇندا كەلگەنىمنىڭ بەلگىسى ءۇشىن بەلگى قىلىپ ءبىر نارسە بەر، — دەيدى، — بارشا حالايىقتار ادام باتىپ باسپاعان جايعا مەنىڭ بارعانىمدى ءبىلىپ تاڭ قالسىن، — دەيدى. ۇجماقتىڭ كۇزەتشىسى:

— الساڭ ال، اقىلسىز، — دەپتى، — مىنەكي، ساعان پايدالى نارسە، بۇل سەنىڭ جانىڭنىڭ قايعى-قاسىرەتىن جازار، — دەپتى. — بۇل نارسەگە ءبىر قابات قاراساڭ، سەنىڭ بۇرىنعى ۇستازدارىڭنان ەسىتپەگەن دانىشپاندىققا ۇيرەتەر، — دەپ، — ەندى ءوز جونىڭمەنەن جۇرە بەر، — دەيدى.

ەسكەندىر بۇل سىيدى اسىعىپ الىپ، ءوزىنىڭ اسكەرىنە قايتىپ كەلدى. بۇل بەرگەن سىيى كىسىنىڭ سۇيەگىنىڭ جارىقشاعى ەكەنىن كورىپ اڭ-تاڭ قالىپتى.

— پاتشالاردى جەڭگىشتەردى قانداي سىيمەنەن سىيلايدى، — دەپ ەسكەندىر اشۋلانىپ، ايعاي سالىپتى. — مەنىڭ مۇنداي بەينەت شەگىپ كەلگەنىمە مۇنداي سىي لايىق پا؟ — دەيدى.

كىسىنىڭ سۇيەگىنىڭ بولىمسىز جارىقشاعىن اشۋلانىپ لاقتىرىپ جىبەردى. اسكەردىڭ ىشىندە ءبىر دانىشپان بار ەدى. بۇل ايتتى:

— ۇلىق پاتشامىز، بۇل سىيدى جەك كورمەڭىز. سۇيەكتىڭ بۇل جارىقشاعى قانشا كىشكەنە بولىپ كورىنسە دە، عاجايىپ كەرەمەتى بار. سەن مۇنى ءقازىر كورەسىڭ، ءبىراق مۇنى التىن، يا كۇمىسپەنەن بىرگە تارازىعا تارتتىرۋعا بۇيىر، — دەدى.

ەسكەندىر دانىشپاننىڭ ءسوزىن تىڭداپ، ونىڭ ايتقانىنشا بۇيىردى. تارازىنى الىپ كەلىپ، ءبىر جاعىنا سۇيەكتىڭ جارىق شاعىن سالىپ، ۋا ءبىر باسىنا ءبىر كەسەك سوم التىن سالدى. پاتشا كوردى دە عاجاپقا قالدى. سوم التىنى كىسىنىڭ سۇيەگىنىڭ جارىقشاعىنان جەڭىل شىقتى. التىندى تاعى دا قوسىپ ەدى، تاعى دا سۇيەك اۋىر شىقتى. كۇمىس سالىپ ەدى، تاعى دا سونداي بولدى جانە تاعى دا مۇنداي اۋىر نارسەلەردى تارازىنىڭ ءبىر باسىنا سالعان سايىن سونشالىق ەكىنشى باسى تومەندەپ اۋىرلاي بەردى. اقىرىندا ەسكەندىر شىداي الماي، ءوزىنىڭ ايبالتاسىن التىنمەنەن بىرگە سالدى.

«ەندى مەنىڭ ايبالتام باسار» دەپ ويلادى.

مۇنىڭ ايبالتاسى اۋىر بولسا دا، سۇيەكتىڭ جارىقشاعى تۇرعان تارازىنىڭ باسى بۇرىنعىداي-اق باسىپ تۇردى.

— عاجايىپ! — دەپ ەسكەندىر ايعاي سالدى، — سۇيەكتىڭ مۇنداي جارىقشاعى دا مۇنشالىق اۋىر نارسەلەردى دە باسادى ەكەن. ياپىرىم-اۋ، بۇل سۇيەكتى باساتۇعىن بۇل دۇنيەدە امال بار ما ەكەن؟ — دەيدى.

دانىشپان ايتتى:

— پاتشام، بار، — دەيدى، — مۇنىڭ امالى وپ-وڭاي. سول جەردە ءبىر ۋىس توپىراقتى الىپ سۇيەكتىڭ جارىقشاعىنىڭ ۇستىنە سالىپ ەدى، تارازىنىڭ سۇيەك تۇرعان باسى جوعارىكوتەرىلىپ، التىن تۇرعان باسى تومەن ءتۇستى. ەسكەندىر بۇرىنعىسىنان دا قايران بولىپ تاڭ قالدى.

دانىشپان ايتتى:

— ۇلۇق پاتشام، بۇل سۇيەك سول سۇيەك، قايۋ سۇيەكتىڭ ىشىندە كىسىنىڭ ءتىرى كۇنىندە كوزى تۇراتۇعىن سۇيەك، — دەيدى. — كىسىنىڭ كوزى ۇلكەن ەمەس. سوندا دا مۇنىڭ قىزعانشاقتىعىنىڭ، ءھام بارشاسىن بيلەسەم ەكەن دەپ ويلايتۇعىن ءناپسىنىڭ مولشەرى جوق، — دەيدى. — جان-جاعىنداعى قىزىقتى نارسەلەردى كوپ كورگەن سايىن مۇنىڭ ءبارىن العىسى كەلىپ تىلەي بەرەدى. قاشان اجال كەلگەندە، كىسىنى توپىراق جاپقاندا تويمايتۇعىن مەشكەيلىك تە، ءھام قيساپسىز مارتەبەنى جاقسى كورەتۇعىنىدا توقتالىپ، اقىرى تامام بولادى. ول دۇنيەدە بايلىققا دا، اتاققا دا ەشبىر قۇرمەت بولمايدى، — دەيدى.

ەسكەندىر ويلانىپ تۇرا قالدى، دانىشپاننىڭ ءسوزى مۇنى ۇيالتتى. مۇنىڭ بارشا سوعىسىپ قاراتقانىنىڭ ءبارى مۇنى ءتىرى كۇنىندە رازى قىلا المايتۇعىنىن، ءھام ولگەننەن كەيىن وزىنە ەش نارسەنىڭ كەرەك ەمەس ەكەنىن ءبىلدى.

مۇنان سوڭ ءوزىنىڭ عاسكەرلەرىنە «قايت» دەپ بۇيرىق قىلدى.

---