تامىر بولىمدەرى
بيولوگيا 6 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تامىر بولىمدەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:. تامىر بولىمدەرىمەن ولاردىڭ ءاربىرىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى جانە قۇرىلىسى جايلى ءتۇسىندىرۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم - بىلىك داعدىلارىن دامىتۋ.
3. جاۋاپكەرشىلىككە، تاباندىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ەلەكتروندى پلاكاتتار.
ساباقتىڭ ءادىسى: كورنەكى بايانداۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
1 ۇيىمداستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
تامىر ۇزىندىعىنا، اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي: تامىر ويماقشاسى، ءبولىنۋ، سوزىلۋ (ءوسۋ)، سورۋ، وتكىزگىش دەپ بولىنەدى.
تامىر ويماقشاسى تامىر بولىمىنە كىرمەيدى. تامىر ۇشىنداعى ءوسۋ نۇكتەسىنىڭ سىرتىن قاپتاپ تۇرادى. ويماقشا جاسۋشالارى ءتىرى. سىرتقى قاباتىنداعى جاسۋشالارى توپىراقتاعى كەدەرگىلەرگە ۇيكەلىپ زاقىمدانىپ تۇلەپ تۇسەدى. ونىڭ ورنىنا جاڭا جاسۋشالار ءتۇزىلىپ ۇدايى جاڭارىپ وتىرادى. تامىر ويماقشاسىنىڭ سىرتقى قاباتىنداعى جاسۋشالار شىرىشتى زات بولەدى. ول زات تامىر ۇشىنداعى جاڭادان پايدا بولعان نازىك جاسۋشالاردى جاراقاتتانۋدان قورعايدى. تامىردىڭ توپىراقتاعى قوزعالىسىن جەڭىلدەتەدى. تامىر ويماقشاسى تامىردىڭ ءبولىنۋ ايماعىنىڭ سىرتىن قاپتاپ قورعاپ تۇرادى.
ءبولىنۋ ايماعى اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي سىرتقى، ورتاڭعى، ىشكى بولىپ 3 قاباتتان تۇرادى. ەڭ سىرتقى قاباتىنداعى جاسۋشالار تامىردىڭ ءمولدىر ءوڭى مەن ويماقشاسىن تۇزەدى. ورتاڭعى قاباتىنان العاشقى قابىق، ىشكى قاباتتان ورتالىق سيليندر تۇزىلەدى. جاسۋشالارى دامىلسىز ءبولىنىپ، باسقا بولىمدەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا سەبەپشى بولادى.
ءوسۋ ءبولىمىنىڭ جاس جاسۋشالارى بولىنبەيدى. ۇزىنىنان سوزىلىپ ۇزارىپ، تامىر ۇشىنىڭ توپىراققا تەرەڭ ەنۋىنە اسەر ەتەدى. العاشقى وتكىزگىش ۇلپالار وسى بولىمدە تۇزىلە باستايدى.
سورۋ ءبولىمى – ءوسۋ بولىمىنەن كەيىن ورنالاسقان، قالىڭ تۇكتەرى بار بولىك. تامىر تۇكتەرى تامىردىڭ سىرتىن قاپتاپ جاتقان جۇقا ءوڭ قابىقشاسى جاسۋشالارىنىڭ سوزىلۋىنان پايدا بولادى. ول العاش جاي ءوسىندى تۇرىندە 1 - 3 كۇندە بۇرتيىپ شىعادى. قابىقشاسى تەز سوزىلىپ، تۇك ۇشىنان ۇزارىپ وسە باستايدى. 10 - 20 كۇننەن سوڭ قۋراپ ءتۇسىپ، ورنىنا جاڭا تۇكتەر شىعىپ، جاڭارىپ وتىرادى. تامىر تۇكتەرىنىڭ ۇزىندىعى ءار ءتۇرلى. ءاربىر تۇك – جۇقا قابىقشاسى، سيتوپلازماسى، يادروسى جانە ۆاكۋولى بار جەكە ۇزىن جاسۋشا. ول توپىراق تۇيىرشىكتەرىمەن تىعىز جاناسىپ، سۋ مەن وندا ەرىگەن مينەرالدى تۇزداردى سورادى. جاس تامىرعا تىرەك قىزمەتىن اتقارادى.
وتكىزۋ ءبولىمى – سۋ مەن وندا ەرىگەن قورەكتىك زاتتاردى تامىردان وسىمدىكتىڭ جەر ءۇستى مۇشەلەرىنە وتكىزەدى. بۇل بولىمدە تامىر تۇكتەرى بولمايدى، جاناما تامىرلار داميدى.
تامىردىڭ ءوسۋى. تامىرلار اعاش تۇرلەرىنە بايلانىستى جىلدىڭ ءار مەزگىلىندە ءارقالاي وسەدى. كوكتەمدە تامىر قارقىندى (جىلدام) وسسە، جاپىراقتار مەن وركەندەر دە تەز وسەدى.
تامىر ويماقشاسى (سۋرەت)
تامىر بولىمدەرى.
1. ءبولىنۋ
2. ءوسۋ
3. سورۋ
4. وتكىزۋ
ءوسۋى اياقتالعان كەزدە تامىرلاردىڭ ءبىراز بولىگى قۋرايدى. تامىرلار قارقىندى ءوسۋ كەزىندە قورەكتىك زاتتار قورى مەن سۋدى ءبىرقالىپتى تولىق پايدالانادى. تامىر ۇشىنان وسەدى، سەبەبى ءتۇزۋشى ۇلپالاردان تۇراتىن ءوسۋ نۇكتەسى بار. ونى دالەلدەۋ ءۇشىن قاراپايىم تاجىريبە جاساپ كورۋگە بولادى.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تامىر بولىمدەرى
ساباقتىڭ ماقساتى:. تامىر بولىمدەرىمەن ولاردىڭ ءاربىرىنىڭ اتقاراتىن قىزمەتى جانە قۇرىلىسى جايلى ءتۇسىندىرۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ ءبىلىم - بىلىك داعدىلارىن دامىتۋ.
3. جاۋاپكەرشىلىككە، تاباندىلىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەتتەر، ەلەكتروندى پلاكاتتار.
ساباقتىڭ ءادىسى: كورنەكى بايانداۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
1 ۇيىمداستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
3. جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
تامىر ۇزىندىعىنا، اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي: تامىر ويماقشاسى، ءبولىنۋ، سوزىلۋ (ءوسۋ)، سورۋ، وتكىزگىش دەپ بولىنەدى.
تامىر ويماقشاسى تامىر بولىمىنە كىرمەيدى. تامىر ۇشىنداعى ءوسۋ نۇكتەسىنىڭ سىرتىن قاپتاپ تۇرادى. ويماقشا جاسۋشالارى ءتىرى. سىرتقى قاباتىنداعى جاسۋشالارى توپىراقتاعى كەدەرگىلەرگە ۇيكەلىپ زاقىمدانىپ تۇلەپ تۇسەدى. ونىڭ ورنىنا جاڭا جاسۋشالار ءتۇزىلىپ ۇدايى جاڭارىپ وتىرادى. تامىر ويماقشاسىنىڭ سىرتقى قاباتىنداعى جاسۋشالار شىرىشتى زات بولەدى. ول زات تامىر ۇشىنداعى جاڭادان پايدا بولعان نازىك جاسۋشالاردى جاراقاتتانۋدان قورعايدى. تامىردىڭ توپىراقتاعى قوزعالىسىن جەڭىلدەتەدى. تامىر ويماقشاسى تامىردىڭ ءبولىنۋ ايماعىنىڭ سىرتىن قاپتاپ قورعاپ تۇرادى.
ءبولىنۋ ايماعى اتقاراتىن قىزمەتىنە قاراي سىرتقى، ورتاڭعى، ىشكى بولىپ 3 قاباتتان تۇرادى. ەڭ سىرتقى قاباتىنداعى جاسۋشالار تامىردىڭ ءمولدىر ءوڭى مەن ويماقشاسىن تۇزەدى. ورتاڭعى قاباتىنان العاشقى قابىق، ىشكى قاباتتان ورتالىق سيليندر تۇزىلەدى. جاسۋشالارى دامىلسىز ءبولىنىپ، باسقا بولىمدەرىنىڭ قالىپتاسۋىنا سەبەپشى بولادى.
ءوسۋ ءبولىمىنىڭ جاس جاسۋشالارى بولىنبەيدى. ۇزىنىنان سوزىلىپ ۇزارىپ، تامىر ۇشىنىڭ توپىراققا تەرەڭ ەنۋىنە اسەر ەتەدى. العاشقى وتكىزگىش ۇلپالار وسى بولىمدە تۇزىلە باستايدى.
سورۋ ءبولىمى – ءوسۋ بولىمىنەن كەيىن ورنالاسقان، قالىڭ تۇكتەرى بار بولىك. تامىر تۇكتەرى تامىردىڭ سىرتىن قاپتاپ جاتقان جۇقا ءوڭ قابىقشاسى جاسۋشالارىنىڭ سوزىلۋىنان پايدا بولادى. ول العاش جاي ءوسىندى تۇرىندە 1 - 3 كۇندە بۇرتيىپ شىعادى. قابىقشاسى تەز سوزىلىپ، تۇك ۇشىنان ۇزارىپ وسە باستايدى. 10 - 20 كۇننەن سوڭ قۋراپ ءتۇسىپ، ورنىنا جاڭا تۇكتەر شىعىپ، جاڭارىپ وتىرادى. تامىر تۇكتەرىنىڭ ۇزىندىعى ءار ءتۇرلى. ءاربىر تۇك – جۇقا قابىقشاسى، سيتوپلازماسى، يادروسى جانە ۆاكۋولى بار جەكە ۇزىن جاسۋشا. ول توپىراق تۇيىرشىكتەرىمەن تىعىز جاناسىپ، سۋ مەن وندا ەرىگەن مينەرالدى تۇزداردى سورادى. جاس تامىرعا تىرەك قىزمەتىن اتقارادى.
وتكىزۋ ءبولىمى – سۋ مەن وندا ەرىگەن قورەكتىك زاتتاردى تامىردان وسىمدىكتىڭ جەر ءۇستى مۇشەلەرىنە وتكىزەدى. بۇل بولىمدە تامىر تۇكتەرى بولمايدى، جاناما تامىرلار داميدى.
تامىردىڭ ءوسۋى. تامىرلار اعاش تۇرلەرىنە بايلانىستى جىلدىڭ ءار مەزگىلىندە ءارقالاي وسەدى. كوكتەمدە تامىر قارقىندى (جىلدام) وسسە، جاپىراقتار مەن وركەندەر دە تەز وسەدى.
تامىر ويماقشاسى (سۋرەت)
تامىر بولىمدەرى.
1. ءبولىنۋ
2. ءوسۋ
3. سورۋ
4. وتكىزۋ
ءوسۋى اياقتالعان كەزدە تامىرلاردىڭ ءبىراز بولىگى قۋرايدى. تامىرلار قارقىندى ءوسۋ كەزىندە قورەكتىك زاتتار قورى مەن سۋدى ءبىرقالىپتى تولىق پايدالانادى. تامىر ۇشىنان وسەدى، سەبەبى ءتۇزۋشى ۇلپالاردان تۇراتىن ءوسۋ نۇكتەسى بار. ونى دالەلدەۋ ءۇشىن قاراپايىم تاجىريبە جاساپ كورۋگە بولادى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
