InfoHub Logo

وتكەن كۇندەردىڭ بىرىندە ورال وزەنىنىڭ ەكى بەتىندە ەكى باي سۇلتان تۇرىپتى. وڭ جاق بەتىندەگىسىنىڭ اتى — بەگالى، سول جاق بەتىندەگىسىنىڭ اتى توپاي ەكەن. بۇلار ىلعي بىر-بىرىمەن ايتىسىپ، بارىمتالاسىپ، شابىسىپ، ب ا ق تالاستىرىپ كەلىپتى. ءبىر كۇنى توپاي وتىرىپ:

«مەنىڭ اسىل تۇقىمدى ارعىماق بيەلەرىم وزەننىڭ ارعى بەتىندەگى بەگالىنىڭ جابى، جامان ايعىرلارىنىڭ كىسىنەگەن داۋسىنان شوشىپ، قۇلىن تاستاپتى. بەگالى اسىل تۇقىمدى قۇلىندارىمنىڭ باعاسىن تولەسىن، وعان كونبەسە، شابىسۋعا دايار ەكەنىن ايتسىن»، — دەپ توپاي بەگالىعا ەلشى جىبەرەدى.

بەگالى بۇل ءسوزدى ەسىتكەننەن كەيىن، بيلەرىن شاقىرىپ الىپ، ىشىندەگى ەڭ ءسوز تاپقىش دەگەن ەكى اقساقالىن توپايعا اتتاندىرىپتى.

«بارىپ بيلىگىن ايتىڭىزدار، سوزدەن جىعىلساڭدار، ولگەن قۇلىندارىڭنىڭ باعاسىن تولەپ قايتاسىڭدار»، — دەپ تاپسىرادى بيلەرىنە.

ەكى شال ورال وزەنىنەن ءوتىپ، توپايدىڭ اۋلىنا قاراي ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، كەشقۇرىم مال قايتارىپ جۇرگەن ون سەگىز-ون توعىز جاسار بالاعا جولىعادى. ونان «الدىمىزدا جاقىن جەردە قوناتىن ەل بار ما؟» — دەپ سۇرايدى. كۇن قاۋىسارعا تايانىپ قالعان كەز ەكەن. بالا تۇرىپ ەكى بيگە ءجون سىلتەپ بىلاي دەيدى:

— الدىڭىزدا، وڭاشا قاشىق ەمەس جەردە اقشامنىڭ ءۇيى بار، ونان وتكەسىن اتتەگەناي بار، ال قونام دەسەڭىزدەر اناۋ تۇرعان ءبىزدىڭ اۋىل، بارىپ قونىڭىزدار، — دەپ جولدان شەتكەرىلەۋ تۇرعان اۋىلداردى كورسەتەدى. ەكى بي تۇرىپ:

— شىراعىم، ءسىزدىڭ اۋىل بىزگە قيسىق تۇر ەكەن، سوندىقتان اقشامنىڭ ۇيىنە بارىپ قونالىق، — دەپ ءجۇرىپ كەتىسەدى. كۇن باتىپ، كەشكى اقشام مەزگىلى بولادى، ءبىراق ەل جوق. سوندا بىرىنە-بىرى قاراپ اقساقالدار:

«اتتەگەن-اي، ماناعى بالانىڭ اۋىلىنا بارىپ قونباعانىمىز قاتە بولعان ەكەن، الدە دە بولسا سول بالانىڭ ءۇيىن تاۋىپ الىپ قونالىق»، — دەسىپ اتتارىنىڭ باستارىن بۇرىپ الىپ، قايتا جۇرىسەدى. بالا قاريالاردان بۇرىن كەلىپ ۇيىنە جەتكەن ەكەن. ۇيىنە كەلە جاتقان ادامداردى تانىپ، الدارىنان شىعادى. «قوش كەلدىڭىزدەر!» — دەپ ەكى قاريانى اتتان ءتۇسىرىپ قارسى الادى. تۇندە قونىپ وتىرعان كەزدە بالا بۇل ەكى قاريانىڭ توپايعا نە ءۇشىن بارا جاتقانىن سۇرايدى. قاريالار نە سەبەپتى توپايعا باراتىندارىن جاسىرماستان ايتىسادى. بالا تۇرىپ:

— توپايدىڭ وتىرىك داۋىنا نە دەپ جاۋاپ قايتاراسىزدار؟ —  دەپ سۇرايدى. سوندا ەكى قاريا تۇرىپ:

— ءبىزدىڭ ايتارلىق ەش دالەلىمىز جوق، ولگەن قۇلىننىڭ باعاسىن تولەيمىز دە، — دەسەدى. سوندا بالا تۇرىپ:

— سىزدەر وسى داۋلارىڭىزدى ماعان تاپسىرىڭىزدار، توپايعا جاۋابىن مەن بەرەيىن، مەنىڭ مالىمدى كەلگەنشە سىزدەر باعا تۇرىڭىزدار، — دەيدى. ەكى اقساقال ءوزارا كەڭەسىپ، بالاعا ريزالىق بىلدىرەدى. ەرتەڭ تۇرعان سوڭ بالا الدىمەن تۇيەدەن ءبىر ۇلكەن قارا بۋرانى، قويدان ءبىر ۇلكەن اق سەركەنى الىپ قالادى. قارا بۋرانىڭ ءبىر جاعىنا كەبەجە تەڭدەپ، ونىڭ ىشىنە اق سەركەنى سالىپ، ەكىنشى جاعىنا توپىراق سالعان قاپ تەڭدەپ تۇيەگە ارتادى، ءوزى ۇستىنە مىنەدى، قولىنا سارجا /وق جاق/ الادى. ءسويتىپ، توپايدىڭ اۋلىنا اياڭداپ ءجۇرىپ كەتەدى. توپايدىڭ اۋىلى كولتاباندا وتىرادى ەكەن. ساسكەتۇس كەزىندە بالا توپاي اۋلىنىڭ ماڭايىنا جاقىنداپ كەلەدى. ءبىر شاقىرىمداي جەردەن تۇيەگە ءمىنىپ كەلە جاتقان ادامدى كورىپ، توپايدىڭ اۋلىنىڭ ون-ون بەس قاباعان يتتەرى بالانى قارسىلاپ الادى. يتتەردىڭ ءبىرى تۇيەنىڭ ارتقى اياعىننان تىستەپ، ءبىرى الدىن كەس-كەستەپ، بارلىعى قامالاپ الىپ تۇيەنى جۇرگىزبەي قويادى. سول كەزدە بالا ىزالانىپ سارجامەن بىر-ەكى ءيتتى اتادى. سارجانىڭ وعى قادالعان يتتەر قىڭسىلاپ اۋىلعا قاراي قاشادى. قالعاندارى دا ىدىراي باستايدى. قىڭسىلاعان، اتىلعان يتتەردى كورگەن توپاي اۋىلىنىڭ تەنتەكتەرى اتقا مىنە-
مىنە سالىپ بالاعا قارسى شاۋىپ، قامشى ويناتادى.

— بۇل اۋىلعا كەلگەن ادام ءيتتى اتپاق تۇگىل، قامشىمەن سوقپايتىن، سەن قايدان شىققان ادامسىڭ، يتتەرگە نەگە تيىسەسىڭ، اتاڭا نالەت! — دەپ بالاعاتتاپ، بالانى ساباماق بولادى. سوندا بالا تۇرىپ:

— اعاتايلار، مەنى ساباماڭدار، سوكپەڭدەر، اۋىلدارىڭنىڭ سۇلتانى توپايعا الىپ بارىڭىزدار، جاۋابىن سوعان بەرەيىن. مەن ورال وزەنىنىڭ ارعى بەتىنەن كەلە جاتقان ەلشىمىن، — دەيدى.

بالانىڭ مىنگەن تۇيەسىن جەتەلەپ كەلىپ، بالانى ءۇيدىڭ جانىنا قويىپ، اۋىلىنىڭ جىگىتتەرى بولعان وقيعانى توپايعا بارىپ حابارلايدى. سوندا توپاي ۇيىندە وزدەرىنىڭ بيلەرىمەن بىرىگىپ قىمىز ءىشىپ وتىر ەكەن.

— ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ ءيتىن اتىپ جۇرگەن كىم، نەتكەن كورگەنسىز؟ ءوزىن بەرى الىپ كەلشى ماعان! — دەپ بۇيرىق بەرىپ جاتىر ەكەن. سول كەزدە بالا تۇيەسىن شوگەرىپ، جۇگىن ءتۇسىرىپ سەركەنى كەبەجەدەن شىعارادى. تۇيەنى دە، سەركەنى دە حالىقتىڭ كوز الدىنا كورسەتىپ جۇككە بايلايدى. سونان كەيىن توپايدىڭ ۇيىنە كەلىپ كىرەدى.

— ءوزىڭ كىمسىڭ، قايدان كەلدىڭ؟ — دەپ اقىرادى.

— مەن ارعى بەتتەگى بەگالىنىڭ ەلشىسىمىن، — دەيدى. ءسىزدىڭ بەگالىدان تالاپ ەتەتىن قۇلىنىڭىز بار ەكەن، سونىڭ جاۋابىن بەرۋگە مەنى جىبەردى، — دەيدى.

— ە، ەلىڭنىڭ ۇلكەنى قۇرىدى ما، اقساقالى قۇرىدى ما؟ سەندەي اقىماق بالانى شاقىرىپ پا ەدىم مەن، نەگە كەلدىڭ، سەن نە بيلىك ايتاسىڭ؟ — دەپ توپاي قاھارلانادى، سوندا بالا ايتادى:

— ەگەر ۇلكەن كەرەك بولسا، اناۋ بايلاۋلى تۇرعان قارا بۋرا — مەنىكى، سونان سۇراڭىز، اقساقال كەرەك بولسا، ساقالىنىڭ ۇزىندىعى جارتى كەز اناۋ تۇرعان اق سەركە — مەنىكى، سونان سۇراڭىز. ال بيلىك كەرەك بولسا، مەنەن سۇراڭىز، جاۋابىن بەرەيىن، — دەپتى.

سۇلتان ساسىپ ءسوز تابا الماي قالىپ:

— ە، جۇگىرمەك، ەندەشە مەنىڭ يتتەرىمدە نە اتاڭنىڭ قۇنى بار ەدى، نەگە اتاسىڭ؟ — دەپ ايعايلاپتى.

— ءسىزدىڭ يتتەردە مەنىڭ كوپتەن الا الماي جۇرگەن ءوشىم بار ەدى. وتكەن جىلى ورال وزەنىنىڭ ارعى بەتىندە كۇندىز وسى قارا بۋرامدى ءمىنىپ قوي باعىپ تۇرعانىمدا، بەس التى قاسقىر كەلىپ قويعا شاپتى. سول كەزدە ايتاقتاپ ەرتەدەن كەشكە دەيىن ايقايلاعاندا، وسى يتتەرىڭنىڭ ءبىرى ماعان كومەككە كەلمەگەن، بۇگىن اۋىلعا ەلشى بولىپ كەلگەندە، مەنىڭ تۇيەمدى جەپ قويا جازدادى، سونسوڭ اتتىم، — دەيدى بالا.
—  ءوزىڭ قىپ-قىزىل جىندى ەكەنسىڭ، سەنىڭ وزەننىڭ ارعى بەتىندەگى ايقايلاعان داۋىسىڭدى بۇل جەردەگى مەنىڭ يتتەرىم قايدان ەستىسىن، وسىنداي دا ءسوز بولا ما ەكەن؟ — دەپ توپاي تاعى ەجىرەيەدى.

— ايتقان سوزىڭىزگە يە بولىڭىز، ادامنىڭ داۋىسى ايۋاننىڭ داۋىسىنان قاتتىراق شىعاتىنىنا ءسىزدىڭ تالاسىڭىز بولماس. ولاي بولسا، بەگالىنىڭ جابى ايعىرىنىڭ وزەننىڭ ارعى بەتىندە ءجۇرىپ كىسىنەگەن داۋسىن ءسىزدىڭ اسىل تۇقىمدى بيەڭىز قالاي ەسىتەدى؟ قايسىمىز جىندى بولدىق؟ — دەيدى بالا.

— جۇرت-اۋ، مىنا جىندى جۇگىرمەكتىڭ مەنى سوزبەن جەڭىپ، جەرمەن جەكسەن جاساعانىن كورىپ وتىرسىڭدار عوي! ەندى مەنىڭ بەگالىدان ەشقانداي تالابىم جوق. مىناۋ جۇگىرمەك كەلمەي جاتىپ مەنىڭ ەكى جاقسى ءيتىمدى ءولتىردى، ۇزاق ايالداسا، بىرەۋمىزگە زاقىم جاسار، تەزىرەك ەلىنە قايتارىپ قۇتىلىڭدار! — دەپ توپاي بي جىگىتتەرىنە بۇيرىق بەرەدى.

— مەنى جىندى دەدىڭ، جۇگىرمەك دەدىڭ، بالا دەدىڭ، ءبىرتالاي سوزبەن قورلادىڭىز. ال مەنىڭ سىزگە ايتارىم:

— اقىلدىڭ جاستان شىعاتىنىن، اسىلدىڭ تاستان شىعاتىنىن، كۇناسىز ادامدى جابىرلەۋ ماستان شىعاتىنىن بۇدان بى- لاي ەسىڭىزدەن شىعارماڭىز، بي! — دەپ، بالا ۇيدەن شىعىپ كەتەدى. وسى ءسوزدى ايتقان بالا سىرىم ەكەن.

---