ءتارتىپ - تاربيە باستاۋى، تارتىپسىزدىك – ءومىرىڭنىڭ قاس جاۋى
ماقساتى: بالالاردى كىشىپەيىلدىلىككە، ۇلكەندەردى سىيلاۋعا، كىشىگە قامقور بولۋعا، كومەكتەسۋگە ۇيرەتۋ، جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا ءسىڭىرىپ، جامان قاسيەتتەردەن جيرەنۋ سەزىمىن دامىتۋ. ادام بويىنداعى ۇنامدى، ۇنامسىز قىلىقتاردى ايىرا وتىرىپ ادەپ الىپپەسىن بويىنا دارىتۋ، ءتىل بايلىعىن، تانىم بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ. وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، قاراپايىمدىلىققا، ادەپتىلىككە، سىپايىلىققا باۋلۋ، كوپشىلىك ورىنداردا ءوزىن - ءوزى ۇستاي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
مىندەتتەرى: - ءوزارا سىيلاستىق قارىم - قاتىناستارىنىڭ ادام ومىرىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ؛
- جاعىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- جاقسىلىققا، يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، شىنشىلدىققا، قامقورلىققا تاربيەلەۋ.
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋشىلىك جۇمىس، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ.
ءتۇرى: ساياحات ساباق
كورنەكىلىگى: مەدياپروەكتور، سلايدتار، قاناتتى سوزدەر، ءۇنتاسپا
سەمينار ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءى. اۋىلدارعا ساياحات.«ادەپتىلەر»«تارتىپتىلەر» «مادەنيەتتىلەر»
ءىى. ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز (ۇلىلاردىڭ سوزدەرى)
ءىىى. جالعاسىن تاپ ( ماقالداردىڭ جالعاسىن تابۋ)
IV. شىعارماشىلىق جۇمىس.(ادەپتى بالا – ارلى بالا)
V. حاتتار سىرىنا ۇڭىلەيىك.
ساباقتىڭ ەپيگرافى:
«ادامنىڭ بويىنداعىنىڭ ءبارى: كەلبەتى دە، كيىمى دە، جان - دۇنيەسى دە، ويى دا ادەمى بولۋعا ءتيىس... مەن كوركى مەن كيىمىنە قاراسام، كوز ءسۇيسىندىرىپ، باس اينالدىراتىن ادامداردى ءجيى كورەمىن، ال جان - دۇنيەسىنە ۇڭىلسەك – قۇداي ساقتاسىن! ءاپ - ادەمى سىرتقى قابىقتىڭ ىشىندەگى جاننىڭ قاپ - قارا
بولاتىنى سونشا، ونى ەشتەڭەمەن جۋىپ كەتىرە المايسىڭ». (چەحوۆ ا. پ.)
ءمۇعالىم:
- سالەمەتسىزدەر مە، قۇرمەتتى قوناقتار، وقۋشىلار
كىرىسپە ءسوز. ادامنىڭ ادامگەرشىلىك، سانالىلىق دارەجەسى ونىڭ ءتارتىبى مەن ءىس - ارەكەتىن انىقتايتىنى الدەقاشان دالەلدەنگەن.
ادەپتىلىككە، كىشىپەيىلدىلىككە تاربيەلەۋ بالانىڭ جەكە باسىن قالىپتاستىرۋ مەن دامىتۋدىڭ اسا ماڭىزدى ءبىر سالاسى، ۇجىمعا، قوعامعا، وتانعا، ەڭبەككە، ءوز مىندەتتەرىنە جانە ءوز باسىنا قاتىناسىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ءوز بويىنداعى جاقسى مىنەز - قۇلىق، جاقسى ادەت، جاقسى ادەپتەن قۇرالادى. ول انانىڭ اق سۇتىمەن، اكەنىڭ ۇلگى - ونەگەسىمەن، اتا - اجەڭنىڭ بەرەر ۇلكەندىك، اقساقالدىق تاربيەلەرىمەن بويىڭا سىڭەدى. مەكتەپتە ۇستازدار ومىردەگى جاقسىلىق پەن جاماندىق، ادالدىق پەن ارامدىقتىڭ ايىرماسىن تانىپ بىلۋگە كومەكتەسەدى، ومىردە دۇرىس باعىت تاڭداي بىلۋگە ۇيرەتەدى.
ونى سارالاپ، تاڭداپ، باعالاپ، بايىپتاپ، وزىڭە كەرەگىن الا ءبىلۋ، جاقسىلىققا ۇيرەنىپ، جاماندىقتان جيرەنۋ وزىڭە بايلانىستى. جاقسى ادام بولامىن، ومىردە ماقساتىما جەتەمىن دەسەڭ بويىڭداعى قاسيەتتەردى ىزگىلەندىرىپ، ادامگەرشىلىككە ۇمتىلعان ءجون.
ادامنىڭ بويىنان ادەپتىلىك، سىپايىلىق، ىزەتتىلىك قاسيەتتەر تابىلسا، ارينە، ادام سىمباتتى، پاراساتتى كورىنەدى.
ءمۇعالىم: - قانە، بالالار، ۇلى دانامىز ءال - فارابي تاربيە تۋرالى قانداي وسيەت ايتقان ەكەن؟
شولپان: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋى»
ءمۇعالىم: - ءيا، بالالار، ادامعا بەرىلگەن تاربيەنىڭ ناتيجەسى – ءتارتىپ بولسا، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ دا تاقىرىبى «ءتارتىپ – تاربيە باستاۋى، تارتىپسىزدىك – ءومىرىڭنىڭ قاس جاۋى» دەپ اتالادى.
ءبىز تاربيە ساعاتتارىمىزدى تاربيەنىڭ 12 باعىتى بويىنشا ءوتىپ جاتىرمىز. ايتىڭدارشى، قانداي باعىتتارمەن جۇمىس جاساپ جاتىرمىز؟
وقۋشىلار:
ءى. ازاماتتىق – پاتريوتتىق، قۇقىقتىق جانە پوليمادەنيەتتىك تاربيە
ءىى. رۋحاني – ادامگەرشىلىك تاربيەسى
ءىىى. وتباسى تاربيەسى
IV. ءوزىن – ءوزى تانۋ مەن ءوزىن – ءوزى دامىتۋ قاجەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ
V. الەۋمەتتىك – ءماندى جانە جەكە قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ
VI. كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ
ءمۇعالىم:
- بالالار، كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ باعىتىن قالاي تۇسىنەمىز؟ تاربيەنىڭ قانداي تۇستارىن انىقتايدى؟
نازيعات: - ءتارتىپ قاعيداسىن انىقتايدى.
شولپان: - ۇلكەنگە – قۇرمەت، كىشىگە – ىزەت كورسەتۋدى دارىپتەيدى. ادەپتى بولۋعا، ىزەتتى، كىشىپەيىل بولۋعا نەگىزدەيدى.
ەركەبۇلان: - ساباقتان تىس ۋاقىتتا كوپشىلىك ورىنداردا ءوزىن - ءوزى ۇستاي بىلۋگە داعدىلاندىرادى. ادامدارمەن قارىم - قاتىناس جاساۋدى ۇيرەتەدى.
ءمۇعالىم: - سونىمەن، بالالار، بۇل باعىتتىڭ ماقساتى قانداي؟
ماقساتى: وقۋشىلار مەن جاستاردىڭ بويىندا جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ ارقىلى جاسامپازدىق الەۋمەتىن اشۋ، رۋحاني ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
مىنە، بالالار، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ قاي باعىتتا، نەنى ۇيرەتەتىنىن دە بىلدىك. بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ ءتۇرى - ساياحات ساباعى. ەندەشە، مىنا تاقتادا كورسەتىلگەن كارتا بويىنشا اۋىلداردى ارالاپ ساياحاتقا شىعايىق.
ءى كەزەڭ: اۋىلدارعا ساياحات
وقۋشى: - قۇرمەتتى وقۋشىلار! ءبىزدىڭ وتاربا «ادەپتىلەر» اۋىلىنا كەلىپ توقتادى. تۇرۋ ۋاقىتى: 5 مينۋت. كەشىگىپ قالۋشى بولماڭىزدار!
- ال، بالالار، «ادەپتىلەر» اۋىلىندا ءبىز قانداي قىزىقتارعا تاپ بولار ەكەنبىز.
شولپان: ادەپتىلىك دەگەنىمىز - ادامداردىڭ ءوزارا جاقسى قارىم - قاتىناسىنىڭ، ءجۇرىس - تۇرىسىنىڭ ەرەجەسى.
مارجان: ادام بولاتىن بالا – بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان مىنەز، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا تىرىسۋ كەرەك. يماندى ادام ۇلتىنا، ناسىلىنە، جىنىسىنا، دىنىنە قاراماستان يماندى بولىپ تۋادى. يماندى بالا دورەكىلىككە بارمايدى. يماندىلىق بار جەردە رۋحاني تازالىق بار، سەنىم بار.
قاجىمۇقان: ادەپتىلىك دەگەنىمىز - ادەپ، ىزەت، ينابات، سىيلاسىم، قۇرمەت، قامقورلىق دەگەن سوزدەردى بىلدىرەدى ەكەن. تاعى دا ءبىر ايتاتىن جاعداي ءبىر - بىرىمىزگە كەشىرىمدى بولۋىمىز كەرەك، ول دا - ادەپتىلىك.
مىندەتتەرى: - ءوزارا سىيلاستىق قارىم - قاتىناستارىنىڭ ادام ومىرىندەگى ءمانىن ءتۇسىندىرۋ؛
- جاعىمدى قارىم - قاتىناس جاساۋ ىسكەرلىكتەرىن دامىتۋ؛
- جاقسىلىققا، يماندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، شىنشىلدىققا، قامقورلىققا تاربيەلەۋ.
ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، ىزدەنۋشىلىك جۇمىس، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى دامىتۋ.
ءتۇرى: ساياحات ساباق
كورنەكىلىگى: مەدياپروەكتور، سلايدتار، قاناتتى سوزدەر، ءۇنتاسپا
سەمينار ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
ءى. اۋىلدارعا ساياحات.«ادەپتىلەر»«تارتىپتىلەر» «مادەنيەتتىلەر»
ءىى. ەسكىرمەيتىن ەستى ءسوز (ۇلىلاردىڭ سوزدەرى)
ءىىى. جالعاسىن تاپ ( ماقالداردىڭ جالعاسىن تابۋ)
IV. شىعارماشىلىق جۇمىس.(ادەپتى بالا – ارلى بالا)
V. حاتتار سىرىنا ۇڭىلەيىك.
ساباقتىڭ ەپيگرافى:
«ادامنىڭ بويىنداعىنىڭ ءبارى: كەلبەتى دە، كيىمى دە، جان - دۇنيەسى دە، ويى دا ادەمى بولۋعا ءتيىس... مەن كوركى مەن كيىمىنە قاراسام، كوز ءسۇيسىندىرىپ، باس اينالدىراتىن ادامداردى ءجيى كورەمىن، ال جان - دۇنيەسىنە ۇڭىلسەك – قۇداي ساقتاسىن! ءاپ - ادەمى سىرتقى قابىقتىڭ ىشىندەگى جاننىڭ قاپ - قارا
بولاتىنى سونشا، ونى ەشتەڭەمەن جۋىپ كەتىرە المايسىڭ». (چەحوۆ ا. پ.)
ءمۇعالىم:
- سالەمەتسىزدەر مە، قۇرمەتتى قوناقتار، وقۋشىلار
كىرىسپە ءسوز. ادامنىڭ ادامگەرشىلىك، سانالىلىق دارەجەسى ونىڭ ءتارتىبى مەن ءىس - ارەكەتىن انىقتايتىنى الدەقاشان دالەلدەنگەن.
ادەپتىلىككە، كىشىپەيىلدىلىككە تاربيەلەۋ بالانىڭ جەكە باسىن قالىپتاستىرۋ مەن دامىتۋدىڭ اسا ماڭىزدى ءبىر سالاسى، ۇجىمعا، قوعامعا، وتانعا، ەڭبەككە، ءوز مىندەتتەرىنە جانە ءوز باسىنا قاتىناسىن قالىپتاستىرۋدى كوزدەيدى. ادامگەرشىلىك قاسيەتتەر ءوز بويىنداعى جاقسى مىنەز - قۇلىق، جاقسى ادەت، جاقسى ادەپتەن قۇرالادى. ول انانىڭ اق سۇتىمەن، اكەنىڭ ۇلگى - ونەگەسىمەن، اتا - اجەڭنىڭ بەرەر ۇلكەندىك، اقساقالدىق تاربيەلەرىمەن بويىڭا سىڭەدى. مەكتەپتە ۇستازدار ومىردەگى جاقسىلىق پەن جاماندىق، ادالدىق پەن ارامدىقتىڭ ايىرماسىن تانىپ بىلۋگە كومەكتەسەدى، ومىردە دۇرىس باعىت تاڭداي بىلۋگە ۇيرەتەدى.
ونى سارالاپ، تاڭداپ، باعالاپ، بايىپتاپ، وزىڭە كەرەگىن الا ءبىلۋ، جاقسىلىققا ۇيرەنىپ، جاماندىقتان جيرەنۋ وزىڭە بايلانىستى. جاقسى ادام بولامىن، ومىردە ماقساتىما جەتەمىن دەسەڭ بويىڭداعى قاسيەتتەردى ىزگىلەندىرىپ، ادامگەرشىلىككە ۇمتىلعان ءجون.
ادامنىڭ بويىنان ادەپتىلىك، سىپايىلىق، ىزەتتىلىك قاسيەتتەر تابىلسا، ارينە، ادام سىمباتتى، پاراساتتى كورىنەدى.
ءمۇعالىم: - قانە، بالالار، ۇلى دانامىز ءال - فارابي تاربيە تۋرالى قانداي وسيەت ايتقان ەكەن؟
شولپان: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرىلۋى كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم ادامزاتتىڭ قاس جاۋى»
ءمۇعالىم: - ءيا، بالالار، ادامعا بەرىلگەن تاربيەنىڭ ناتيجەسى – ءتارتىپ بولسا، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ دا تاقىرىبى «ءتارتىپ – تاربيە باستاۋى، تارتىپسىزدىك – ءومىرىڭنىڭ قاس جاۋى» دەپ اتالادى.
ءبىز تاربيە ساعاتتارىمىزدى تاربيەنىڭ 12 باعىتى بويىنشا ءوتىپ جاتىرمىز. ايتىڭدارشى، قانداي باعىتتارمەن جۇمىس جاساپ جاتىرمىز؟
وقۋشىلار:
ءى. ازاماتتىق – پاتريوتتىق، قۇقىقتىق جانە پوليمادەنيەتتىك تاربيە
ءىى. رۋحاني – ادامگەرشىلىك تاربيەسى
ءىىى. وتباسى تاربيەسى
IV. ءوزىن – ءوزى تانۋ مەن ءوزىن – ءوزى دامىتۋ قاجەتتىلىگىن قالىپتاستىرۋ
V. الەۋمەتتىك – ءماندى جانە جەكە قاسيەتتەرىن قالىپتاستىرۋ
VI. كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ
ءمۇعالىم:
- بالالار، كوممۋنيكاتيۆتى مادەنيەتتى قالىپتاستىرۋ باعىتىن قالاي تۇسىنەمىز؟ تاربيەنىڭ قانداي تۇستارىن انىقتايدى؟
نازيعات: - ءتارتىپ قاعيداسىن انىقتايدى.
شولپان: - ۇلكەنگە – قۇرمەت، كىشىگە – ىزەت كورسەتۋدى دارىپتەيدى. ادەپتى بولۋعا، ىزەتتى، كىشىپەيىل بولۋعا نەگىزدەيدى.
ەركەبۇلان: - ساباقتان تىس ۋاقىتتا كوپشىلىك ورىنداردا ءوزىن - ءوزى ۇستاي بىلۋگە داعدىلاندىرادى. ادامدارمەن قارىم - قاتىناس جاساۋدى ۇيرەتەدى.
ءمۇعالىم: - سونىمەن، بالالار، بۇل باعىتتىڭ ماقساتى قانداي؟
ماقساتى: وقۋشىلار مەن جاستاردىڭ بويىندا جالپى ادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى قالىپتاستىرۋ ارقىلى جاسامپازدىق الەۋمەتىن اشۋ، رۋحاني ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
مىنە، بالالار، بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ قاي باعىتتا، نەنى ۇيرەتەتىنىن دە بىلدىك. بۇگىنگى تاربيە ساعاتىمىزدىڭ ءتۇرى - ساياحات ساباعى. ەندەشە، مىنا تاقتادا كورسەتىلگەن كارتا بويىنشا اۋىلداردى ارالاپ ساياحاتقا شىعايىق.
ءى كەزەڭ: اۋىلدارعا ساياحات
وقۋشى: - قۇرمەتتى وقۋشىلار! ءبىزدىڭ وتاربا «ادەپتىلەر» اۋىلىنا كەلىپ توقتادى. تۇرۋ ۋاقىتى: 5 مينۋت. كەشىگىپ قالۋشى بولماڭىزدار!
- ال، بالالار، «ادەپتىلەر» اۋىلىندا ءبىز قانداي قىزىقتارعا تاپ بولار ەكەنبىز.
شولپان: ادەپتىلىك دەگەنىمىز - ادامداردىڭ ءوزارا جاقسى قارىم - قاتىناسىنىڭ، ءجۇرىس - تۇرىسىنىڭ ەرەجەسى.
مارجان: ادام بولاتىن بالا – بارلىق جاقسى قاسيەتتەردى ۇيرەنىپ، جامان مىنەز، جامان ادەتتەردەن اۋلاق بولۋعا تىرىسۋ كەرەك. يماندى ادام ۇلتىنا، ناسىلىنە، جىنىسىنا، دىنىنە قاراماستان يماندى بولىپ تۋادى. يماندى بالا دورەكىلىككە بارمايدى. يماندىلىق بار جەردە رۋحاني تازالىق بار، سەنىم بار.
قاجىمۇقان: ادەپتىلىك دەگەنىمىز - ادەپ، ىزەت، ينابات، سىيلاسىم، قۇرمەت، قامقورلىق دەگەن سوزدەردى بىلدىرەدى ەكەن. تاعى دا ءبىر ايتاتىن جاعداي ءبىر - بىرىمىزگە كەشىرىمدى بولۋىمىز كەرەك، ول دا - ادەپتىلىك.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
