InfoHub Logo

جاڭا تەحنولوگيالاردى پايدالانۋداعى مەنىڭ ماقساتىم ءبىلىم الىپ جاتقان ءار بالانى بىلىكتى، ءبىلىمدى ازامات بولۋعا، قازاق تاريحىن تانىپ بىلۋگە، وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.

ل.ن.تولستوي «ۇيرەتۋ ادىستەرى تۋرالى» ەڭبەگىندە «ولاقتىقتىڭ بەلگىسى - ءبىر عانا ءادىستى ءبىلۋ، شەبەرلىكتىڭ بەلگىسى-تۇرلى ءادىستى ءبىلۋ، كەرەك كەزىندە جوق ءادىستى دە تابا ءبىلۋ. ءمۇعالىم كوپ ءادىستى ءبىلۋ كەرەك، ولاردى وزىنە سۇيەنىش، قولعابىس ەسەبىندە قولدانۋ كەرەك» دەگەن. وقىتۋشىنىڭ بۇكىل ماقتانىشى-شاكىرتتەرىندە. وقىتۋشى جاڭا اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردا جۇمىس ىستەۋ قابىلەتى بار بىلىكتى پەداگوگ، مىقتى پسيحولوگ.

تاريح ءپانى ەرەكشە. ءپاندى وقىتۋدا وقىتۋشى وقۋشىمەن وتە كوپ جۇمىس جۇرگىزۋى كەرەك. جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ تۇرلەرىن تاريح ساباعىندا  پايدالانۋ – وقۋشىلاردىڭ ەركىن سويلەۋىن، لوگيكالىق ويلاۋىن، ءتىل بايلىعىن جەتىلدىرەدى. پىكىر – سايىس، سۇحبات جانە ت.ب. ادىس-تاسىلدەر ارالاسقان ساباق بارىسى وقۋشىلارعا اسەرلى بولىپ، ىزدەنۋگە شابىت بەرەدى. جاڭا تەحنولوگيانى جۇزەگە اسىرۋدا وقىتۋشى بەلسەندىلىگى، شىعارماشىلىق ىزدەنىسى، ءوز ماماندىعىنا  دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى، الدىنداعى شاكىرتتەرىن باعالاۋى ەرەكشە ورىن الادى. جاڭا تەحنولوگيانىڭ ءوزى ءار ءتۇرلى اتقارۋشىلاردىڭ شەبەرلىگىنە بايلانىستى ءار قيلى جۇزەگە اسىرىلۋى مۇمكىن. ءار ساباقتىڭ ساپالى بولىپ، ونىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ - ىزدەنىمپاز، شىعارماشىلىعى شىڭدالعان ۇستازدىڭ قولىندا.

وسىنداي وقىتۋدىڭ جاڭا تەحنولوگيالارىنىڭ بىرىنە - ساباقتى، ءدارىستى وتكىزۋدى «سىني تۇرعىدان  ويلاۋ باعدارلاماسى» بويىنشا ۇيىمداستىرۋ جاتقىزىلادى. بۇل ادىستە تالدانىپ وتىرعان ماسەلە بويىنشا ءار ءبىر وقۋشى ءوز توپشىلاۋىن، ءوز پايىمىن بىلدىرەدى، وزىندىك دالەلدەر كەلتىرەدى، باسقالاردىڭ وي تۇيىندەرىن سىنايدى، ولاردىڭ ءماندى، ماعىنالى جاقتارى جونىندە ءوز پىكىرىن، ءوز توقتامىن جاسايدى. وقۋشى بۇرىن تەك تىنداۋشى بولسا، ەندى ىزدەنۋشى، ويلانۋشى، ءوز ويىن دالەلدەۋشى بولادى، ال وقىتۋشى وسى ارەكەتكە باعىتتاۋدا، وقۋدى ۇيىمداستىرۋدا جەتەكشى ءرول اتقارادى.

بۇل ستراتەگيا ساباق جۇيەسىندە ىشتەي ءۇش كەزەڭگە بولىنەدى:

قىزىعۋشىلىقتى وياتۋ. بۇل كەزەڭدە وقۋشىلاردى ساباققا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دايىنداي وتىرىپ، قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرۋدىڭ ءارتۇرلى ءادىس امالدارى قاراستىرىلادى. سونداي-اق وقۋشىلاردى قالاي قىزىقتىرۋ كەرەك دەگەن سۇراققا جاۋاپ دەپ قاراۋعا بولادى؛

-   وقۋشىنىڭ بۇرىنعى تاجىريبەسىمەن بايلانىس ورناتۋ؛

-   جاڭا يدەيانى تۇسىنۋگە دايىنداۋ؛

وقۋشى ءوز بىلەتىنىن ەسكە تۇسىرەدى، قاعازعا جازادى، كورشىسىمەن بولىسەدى، توبىندا تالقىلايدى. بۇل كەزەڭدە  «اسسوسياسيا» ، «توپتاۋ»، «ءتۇرتىپ الۋ»،

«بولجاۋ»، «الەمدى شارلاۋ»، ادىستەرىن پايدالانۋعا بولادى.
ماعىنانى تاني ءبىلۋ - جاڭا ءبىلىمدى يگەرۋ كەزەڭى:

بۇل كەزەڭدە وقۋشى جاڭا اقپاراتپەن تانىسادى. تاقىرىپتى ءمۇعالىم ءتۇسىندىرىپ وقىپ بەرمەيدى. تاقىرىپ بويىنشا وقۋشىلار وزدەرى جۇمىس ىستەيدى جانە توپپەن جۇمىس جاساپ بەلسەندىلىك كورسەتۋگە جاعداي جاسالادى. وقۋشىنىڭ ءبىلىمىن قالىپتاستىرۋ دەڭگەيىندە، ونى زەرتتەۋ، تالداۋ، جاۋاپ تابۋ ءۇشىن جەتكىلىكتى ماتەريال بولۋ كەرەك، ول ءۇشىن:

- ماتەريالدى مەڭگەرۋ؛

- سۇراق قويۋ؛

- بارلىق مۇمكىن بايلانىستاردى وتكىزۋ؛ «ءوزارا وقىتۋ ءادىسى»، «كەڭ اۋقىمدى لەكسيا» ءادىسى، «ينسەرت» ءادىسى، «بىلەمىن، بىلگىم كەلەدى، ۇيرەنەمىن»، ت.ب. ادىس-تاسىلدەردى قولدانۋ وقۋشىنىڭ وزدىگىنەن ءبىلىم الۋ، شىعارماشىنىڭ ىس-ارەكەتتەرىنىڭ ويانۋى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا ، وزىندىك ەڭبەك ەتۋ كەزەڭىنە اينالدىرادى.

3. وي تولعانىس. جاڭا الىنعان ءبىلىمدى ايقىندايتىن جانە ۇشتايتىن دەڭگەيدە وقۋشىدا شەشىم قابىلداي الاتىن مۇمكىندىك بولۋ كەرەك:

- بولجاۋ جاساي ءبىلۋ جانە ولاردىڭ دۇرىستىعىن تەستىلەۋ؛

- جاڭادان پايدا بولعان جاعدايلاردى تەز تۇسىنۋگە وسى ءبىلىمدى قولدانۋ؛

تولعانۋدى ءتيىمدى ەتۋگە لايىقتالعان: «كەيىپكەرگە حات»، «كۋبيزم»، «ت كەستەسى» ت.ب. ادىس-تاسىلدەر ءار ساباقتىڭ ەرەكشەلىگىنە اۋىر-جەڭىلدىگىنە قاراي لايىقتى قولدانىلادى. بۇل ءادىستىڭ تيىمدىلىگى ساباقتان تىسقارى قالاتىن وقۋشى بولمايدى.

سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى ۇيرەتۋ ءۇشىن مىنا شارالاردى ورىنداۋى شارت: سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى ۇيرەتۋ ءۇشىن ۋاقىت كەرەك. وقۋشىلارعا ءوز ويىن اشىق، ەركىن ايتۋعا  رۇقسات بەرۋ. ءار ءتۇرلى يدەيالار مەن پىكىرلەردى قابىلداۋ. ۇيرەنۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى ىس-ارەكەتىن قولداۋ.

وقۋشىلاردىڭ ءبىر-بىرىنىڭ جاۋابىنا جاساعان سىنىنىڭ دالەلدى، دايەكتى بولۋىن تالاپ ەتۋ. كەيبىر  وقۋشىلار قولايسىز جاعدايعا ءتۇسىپ قالسا، ءاجۋالاماۋ، كەلەكە ەتپەۋ. سىن تۇرعىسىنان ويلاۋدى باعالاۋ، وقۋشىلار اراسىندا سەنىمدىلىكپەن جۇمىس جاساۋ، بار ىنتاسىمەن وقۋعا بەرىلۋ، پىكىرلەردى تىڭداۋ، قۇرمەتتەۋ، ءوز پىكىرىن اشىق ءبىلدىرۋىن تالاپ ەتۋ.

سونداي جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ ءبىرى ينتەراكتيۆتى وقىتۋ پسيحولوگ-عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، بالا ءبىلىمدى ءتورت ءتۇرلى جاعدايدا الادى ەكەن: دايىن ءبىلىمدى قابىلداپ الۋ، زەرتتەۋ بارىسىندا جاڭالىق اشۋ، ءار ءتۇرلى جاعدايدا اسەردى سەزىنۋ جانە سينتەز ارقىلى بۇيىم قۇراستىرۋ نەمەسە ءونىم جاساۋ. ينتەراكتيۆتى وقىتۋ ادىستەرى وقۋشىلارعا رولدىك ويىندار ارقىلى ءار ءتۇرلى جاعدايدا اسەردى سەزىنۋگە جول اشادى، ءار ءتۇرلى بىلىمدەردى سينتەزدەۋ كەزىندە شىعارماشىلىق ءونىم جاساۋعا جاعداي جاسايدى، دەگەنمەن  ءتۇرلى سيتۋاسيالار مەن مالىمەتتەردى تالداپ، ساراپتاپ، زەرتتەۋ بارىسىندا جاڭالىق اشۋعا كوبىرەك مۇمكىندىك بەرەدى.

ءاربىر ينتەراكتيۆتى وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ ادىستەرىن پايدالانعاندا تاريح ساباقتارىنان بەلگىلى ءبىر تاقىرىپتار قامتىلادى. مىسالى، «قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى»تاقىرىبى بويىنشا «ەكى جاقتى كۇندەلىك»، «وي شاقىرۋ»، «ۆەنن دياگرامماسى»، «توپتاستىرۋ»، ت.س.س. ءادىس-تاسىل تۇرلەرى پايدالانىلادى.

تاريح ساباقتارىنىڭ حالقىمىزدىڭ وتكەنى، بۇگىنى، كەلەشەگى تۋرالى وقۋشىدا جۇيەلى ءبىلىم بەرۋدە تاربيە–تانىمدىق مۇمكىنشىلىكتەرى مول دەسەك، قازاقستان تاريحىن وقىپ ۇيرەنۋ بارىسىندا وقۋشىلاردىڭ وزدىك جۇمىسىن مىناداي تۇپنۇسقالارمەن: 

ا) وقۋلىق؛ 

ءا) تاريحي كوزدەر مەن ماتەريالدار: دەرەكتەر، قۇجاتتار، فوتوقۇجاتتار، ستاتيستيكا، كوركەم ادەبيەت جانە باسقالار؛ 

ب) انىقتامالىق، قوعامدىق – ساياسي، عىلىمي-كوپشىلىك ادەبيەتتەر؛ 

ۆ) بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى جانە باسپا ءسوز ماتەريالدارى؛ 

گ) كومپيۋتەرمەن، ەلەكتروندى وقۋلىقپەن جانە باسقالارمەن ۇشتاستىرۋعا بولادى. 

تاريحتى وقىپ–ۇيرەنۋدە ءمۇعالىم باسشىلىعىمەن وقۋشىلار شىعارماشىلىقپەن جۇمىس ىستەۋگە ۇيرەنەدى. وقۋلىق ءماتىنىن تۇسىنۋگە، ونى وقۋعا، وقىعانىن ەسىندە ساقتاپ قايتا اڭگىمەلەپ بەرۋگە، ءتۇرلى قۇجاتتاردىڭ جاي جانە كۇردەلى جوسپارىن جاساۋعا، تەزيس، كونسپەكت، رەفەرات جازۋعا ۇيرەنەدى، وقىعان ماتەريالدى سانالى ءارى بەرىك مەڭگەرۋگە تىرىسادى. مىسالى: ساباقتا «قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى» تاقىرىبىن وتكەندە «وي شاقىرۋ» ءادىسىن ءتيىمدى قولدانامىن. وقۋشىلاردىڭ «حاندىق، حان، مەملەكەت» سوزدەرىنىڭ ماعىناسىن قالاي تۇسىنەتىندىكتەرى بويىنشا ءوز ويلارىن ورتاعا سالۋعا ۇسىنىلادى. وقۋشىلاردىڭ ءوز ويلارىن ورتاعا سالۋ ارقىلى تاقىرىپ مەڭگەرتىلەدى. نەمەسە “داتالار سويلەيدى” ءادىسى بويىنشا قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋى تۋرالى جازىلعان تاريحي دەرەكتەردى تالداۋ جۇمىسى جاسالادى. 

1. 1445، 1456، 1465، ت.ب. 

2. حان سوزىنە «توپتاستىرۋ» ستراتەگياسى بويىنشا ورتاق جاۋاپ شىعارىلىپ، تالداۋ جاسالادى.

3. «پورترەتتەر سويلەيدى» (كورسەتىلگەن فوتوسۋرەتتەگى ادامنىڭ ءاتى-جونىن اتاپ، ءومىربايانىنا توقتالۋ)            

4. «بۇل كىمنىڭ ءسوزى؟» (بەرىلگەن جىردىڭ قاي ءحاننىڭسوزى ەكەنىن انىقتاۋ)

5.«ۆەنن دياگرامماسى» ارقىلى وقۋشىلار حاندار اراسىنداعى بايلانىستاردى ايقىنداي بىلۋگە داعدىلانادى. 

6.«تاريح دوڭگەلەگى» ويىنى. بۇل ويىن  تاراۋدى، تاقىرىپتى قورىتىندىلاۋ ءۇشىن ءتيىمدى. (تۇلعالار، جىلداردى سويلەتۋ، تەرمين سوزدەر،قاناتتى سوزدەر، )

8. تۇلعالار بولىگىندە - تاريحي تۇلعانى تابۋعا ارنالعان سۇراق.

9. جىلداردى سويلەتۋ بولىگىندە - داتا، ۋاقىت، سانعا سايكەس سۇراق  جاسىرىلعان.

ساباق سوڭىندا وقۋشىلاردان ءوزارا كەرى بايلانىس ارقىلى قورىتىندى جاسايمىن:

كەرى اسەرى پاراعى:

بىلەمىن. بىلگىم كەلەدى. سۇراعىم.

تاريح ساباقتارىن وتكەندە ينتەربەلسەندى تاسىلدەردى قولدانۋ ارقىلى تومەندەگىدەي ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە بولادى:

- بەرىلگەن اقپاراتتى قاراستىرا وتىرىپ، ونداعى كورسەتىلمەگەن جاقتارىن انىقتاي الادى؛ 
- ۇيرەنگەن ءبىلىمدى دەرەۋ قولدانا بىلەدى؛ 
- شىعارماشىلىق قابىلەتتەرى شىڭدالىپ، ومىرمەن بايلانىسى كۇشەيدى؛ 
- ناقتى اقپاراتتى جۇيەلەي الادى؛ 
- ىنتا قىزىعۋشىلىقتارى، تانىمدىق ىس-ارەكەتتەرى، ويلاۋ بەلسەندىلىكتەرى، تاپقىرلىقتارى ارتادى؛ 
- وقۋشىنىڭ دەربەستىگى، وز-وزىنە سەنىمى، ءوزىن ۇستاي ءبىلۋ، ءوز ويىن وزگەنىڭ ويىمەن سالىستىرۋ، تولىقتىرۋ داعدىلارى ، قۇزىرەتتىلىكتەرى قالىپتاستى؛ 
- العان ءبىلىمىن ومىردە پايدالانۋعا داعدىلانادى؛ 
- شىعارماشىلىق قابىلەتتەرى ارتادى.

قورىتا كەلگەندە، ءوز تاجىريبەمدە وقىتۋ مەن وقۋ ۇدەرىسىندە جاڭا تەحنولوگيالاردىڭ  تيىمدىلىگى پايدالانۋدى  ءتۇرلى ادىستەرىن پايدالانۋ ارقىلى، وقۋشى ىنتاسىنىڭ ارتقاندىعىن، بىر-بىرىنە سىني كوزبەن قاراۋعا ۇيرەنگەندىگىن،  وزىندىك كوزقاراستارىن ءبىلدىرىپ، اشىق پىكىرتالاسقا تۇسە  العاندىقتارىن، ءوي-ورىسىنىڭ كەڭەيگەندىگى بايقالادى. ەل بولاشىعىن وركەندەتەر  تالابى تاۋداي،قابىلەتى مول،ءوز بەتىمەن جۇمىس جاساي الاتىن ىزدەنىمپاز وقۋشىلاردى  تاربيەلەۋدە  قاجىرلى ەڭبەك پەن كۇش قۋاتىمىزدى ايامايىق.

سىدىكوۆا اينۋر ماحامبەتوۆنا

جەتىساي مەديسينا كوللەدجى

---