تاريحي تۇلعا (سايىس)
قىزىلوردا وبلىسى،
قازالى اۋدانى، ايتەكە بي كەنتى،
س.سەيفۋللين اتىنداعى №165 مەكتەپتىڭ تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
جادييەۆا ءلاززات شىنتاس قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاريحي تۇلعا (سايىس)
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ حVءىىى عاسىردىڭ ءبىرىنشى شيرەگىندەگى قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى، سىرتقى جاعدايىن، جوڭعار باسقىنشىلارىنا قارسى كۇرەسى جونىندەگى بىلىمدەرىن قورىتىندىلاپ-جيناقتاۋ.
ءا) تاربيەلىك: باتىر بابالارىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسىن بەينەلەۋ ارقىلى، جاس جەتكىنشىكتەردى، ەلىن، جەرىن، وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي ء-ورىسىن، تاريحي ويلاۋ،
سويلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: قورىتىندىلاپ-جيناقتاۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى.ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (8 سىنىپتار).
ءى.كىرىسپە (ساباقتىڭ ءوتىلۋ بارىسىن، جارىستىڭ شارتتارىن، تاپسىرمالارىن ءتۇسىندىرۋ).
تاقتاعا ورتاق باعالاۋ پاراعى سىزىلادى:
توپتار «ءبىلىمدى وقۋشى» «تاريحي سيپاتتاما» «تاريحقا ساياحات» «العىرلىقتى بايقاۋ» قورىتىندى ۇپايلار
ءى توپ
ءىى توپ
ءىىى توپ
ۇپايلار سانى
بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ ەپيگرافىن «ەرلىك ەلگە مۇرا، ۇرپاققا ۇران» دەپ باستاعىم كەلەدى.
قازاق ەلىنىڭ جوڭعار شاپقىنشىلىعىنا قارسى ازاتتىق كۇرەسى جونىندە وتكەن ساباقتاردا دا از ايتىلعان جوق. بۇگىنگى ساباقتى باستاماس بۇرىن، سەندەرگە، اڭىراقاي شايقاسىنا بايلانىستى، مىنانداي وقيعا ايتىپ بەرگىم كەلەدى.
اڭىراقاي شايقاسىندا 98 جاستاعى قارت اكەسى بايجان بيدەن باتا الىپ، ۇلكەندەردەن قالىسپاي 12-16 جاس ارالىعىنداعى ەر بالالاردى جيىپ، 1000 بالادان توپ قۇرعان 15 جاسار سارتايدىڭ ەرلىگى تاريحتا اڭىز بولىپ جىر-داستانعا اينالدى.
جوڭعاردىڭ وتتى زەڭبىرەكتەرىنە قارسى نايزاعايداي جارقىلداپ جول سالعان 1000 بالانىڭ ەرلىگى، كەۋدەسىن وققا توسقان 12 مەن 16 جاس ارالىعىنداعى 500 جەتكىنشەكتىڭ ەلى مەن جەرى ءۇشىن مەرت بولعانى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتتى.
سارتاي باتىردىڭ ەرلىگىن داستان ەتىپ جازعان اقىن نۇرماعامبەت قوسجان ۇلى (1897-1937 ج.ج.) وسى داستاندى جازعانى ءۇشىن «حالىق جاۋى» اتانىپ ومىرمەن قوشتاستى. اقىن وسى داستان ارقىلى قازاق حالقىنىڭ وتانشىلدىعىن، باتىرلىعى مەن باتىلدىعىن شەبەر سۋرەتتەپ بەردى.
بۇگىنگى ساباعىمىز جارىس تۇرىندە وتەدى. جوعارىدا ايتىلعان «سارتاي باتىر» تۋرالى اڭىز سەندەرگە رۋح، جىگەر بەرسىن!
ءىى. سىنىپ ءۇش توپقا بولىنەدى. جەڭگەن توپ مۇشەلەرى «سارتاي باتىر» اتاعىنا يە بولادى.
ءى «ءبىلىمدى وقۋشى» سايىسى (ءار توپقا 7 سۇراقتىڭ بەرىلەدى، دايىندىققا 3 مينۋت ۋاقىت)
ءى توپقا:
1. «اقتابان شۇبىرىندى» جىلدارى قاي جىلى باستالدى؟
2. 1710 جىلى بولعان ءىرى وقيعا قانداي جانە قاي جەردە بولدى؟
3. جوڭعار حاندىعى قاي جىلى قۇرىلدى؟
4. تورعاۋىتتار دەگەن كىمدەر؟
5. 1643 جىلى اسكەر تاريحىندا سيرەك كەزدەسەتىن قانداي شايقاس بولدى؟
6. قازاق جەرىنە جوڭعار شاپقىنشىلىعى قاي عاسىردا باستالدى؟
7. جوڭعار بيلەۋشىلەرى بۇل سوعىستا قانداي ماقسات كوزدەدى؟
ءىى توپقا:
1. شونا دوبا دەگەن كىم؟
2. ورداباسى تاۋىنىڭ قاسىندا جينالعان ءۇش ءجۇزدىڭ وكىلدەرى قازاق جاساقتارىنىڭ باس قولباسشىسى رەتىندە كىمدى سايلادى؟
3. مۇقاعالي ماقاتايەۆ قاي قازاقتىڭ باتىرىنا ارنالعان داستان جازدى؟
4. قازاقتار قاي جىلدارى جوڭعارلاردان باسىم ءتۇسىپ، ولاردى كۇيرەتە تالقانداپ جەڭىسكە جەتتى؟
5. قاي حان ءوزىن قازاق پەن قالماقتىڭ حانى ساناعان؟
6. قازاقتار جوڭعارلارمەن كۇرەستى جۇرگىزۋ ءۇشىن قانداي مەملەكەتپەن وداق قۇرعىسى كەلدى؟
7. اڭىراقاي شايقاسىنان كەيىن قازاقستاننىڭ قانداي جەرلەرى ازات ەتىلدى؟
ءىىى توپقا:
1. ويراتتار دەگەن كىمدەر؟
2. 1723 جىلى جوڭعارلاردىڭ قانشا اسكەرى قازاق جەرىنە باسىپ كىردى؟
3. 1724-1725 ج.ج. جوڭعارلار قاي قالالاردى باسىپ الدى؟
4. جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە حالىق اراسىندا قانداي ءان شىقتى؟
5. نە سەبەپتەن قازاق جاساقتارى اياگوز ماڭىندا جوڭعارلاردان جەڭىلىپ قالدى؟
6. 1718 جىلى ارىس وزەنى بويىنداعى شايقاس كىمدەردىڭ جەڭىسىمەن اياقتالدى؟
7. العاشقى كەزدەگى شايقاستاردا جوڭعارلاردىڭ قازاقتاردان باسىم بولۋى نەلىكتەن دەپ ويلايسىڭدار؟
ءىى. «تاريحي سيپاتتاما» سايىسى (ءار توپقا شىعارماشىلىق تاپسىرما بەرىلەدى).
ءىى توپقا:
اڭىراقاي شايقاسى تۋرالى تاريحشى عالىمدار اراسىندا ءتۇرلى كوزقاراستار، پىكىرلەر بار:
1. «سوڭعى جىلدارداعى ىزدەنىستەر نەگىزىندە وسى ءبىر قونىستىڭ قازاقتىڭ اتاقتى باتىرى بولەكپەن جەكپە-جەكتە جەر جاستانعان ويراتتىڭ اڭىرا اتتى باتىرىنىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىلىعى ايقىندالدى».
2. «جاۋدىڭ ساعى سىنىپ، تاعى تايىپ، جەڭىلگەنى سونشا، ۇرىس دالاسىن اڭىراپ باسىنا كوتەرگەن. قاپشاعاي تاۋىن جارىپ، ەن دالاعا قۇلاپ اققان سارقىراما اڭىراقاي اعىسى دەپ اتالادى؛ حان تاۋى مەن اڭىراقاي تاۋى اراسىندا سوزىلىپ جاتقان جازىقتا كۇزدە، قىستا اڭىراق وكپەك جەل دە سوعادى».
جوعارىدا ايتىلعان ەكى كوزقاراستىڭ قايسىسىنا قوسىلاسىڭدار؟
نەلىكتەن؟
ويلارىڭىزدى ناقتى مىسالدار كەلتىرە وتىرىپ دالەلدەڭىزدەر.
ءىى توپقا:
ش.ءۋاليحانوۆ «اقتابان شۇبىرىندى» وقيعاسىن ايتا كەلىپ، حVءىىى عاسىردىڭ العاشقى 25 جىلى «قازاق حالقىنىڭ ومىرىندەگى سۇمدىق اۋىر ۋاقىت بولدى. جوڭعارلار، ۆولگا بويىنىڭ قالماقتارى تۇس-تۇستان قازاقتاردىڭ ۇلىستارىن قىرعىنعا ۇشىراتتى، مالدارىن ايداپ اكەتتى. قازاقتاردى بۇكىل ۇيەلمەندەرىمەن تۇتقىنداپ الدى» - دەپ جازدى. وسى ايتىلعان سوزدەردەن قانداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى؟ ويلارىڭدى ناقتى مىسالدار ارقىلى دالەلدەڭدەر.
ءىىى توپقا:
وزدەرىڭىزدى ءبىر ءسات 1729 جىلى بالقاش كولىنىڭ ماڭىندا دەپ سەزىنىڭىزدەر. قانداي تاريحي وقيعانىڭ كۋاگەرى بولار ەدىڭىزدەر؟ ول قانداي وقيعا، ونىڭ قانداي ماڭىزى بولدى؟
ءىىى. «تاريحقا ساياحات» سايىسى (تەرەزەدەن 10، 15، 20، 30-بالدىق سۇراقتاردى تاڭداپ، جاۋاپ بەرۋ كەرەك).
«تاريحي قايراتكەرلەر» نوميناسياسى:
10 ۇپاي – 1771-1781 جىلدارى قازاق حاندىعىن قاي حان بيلەدى؟
1. تاريحي قايراتكەرلەر 10 15 20 30
2. شايقاستار 10 20 15 30
3. تاريح 10 30 20 15
15 ۇپاي – «دارابوز»، «حان باتىرى» دەپ كىمدى اتادى؟
20 ۇپاي – «ەلىم-البان، جەرىم –قارقارا، جايلاۋىم - اسى» دەگەن ءسوزدى قاي باتىر قالدىردى؟
30 ۇپاي – «قارسى الىپ قالماق تاسىردى، الا ات مىنگەن – الاپاتىن اسىردى» - دەگەن ءسوز كىم تۋرالى ايتىلدى؟
«شايقاستار» نوميناسياسى:
10 ۇپاي – 1718 جىلى قازاق جەرىندە قانداي شايقاستار بولدى؟
15 ۇپاي – 1728 جىلى قانداي شايقاس بولدى جانە قالاي اتالدى؟
20 ۇپاي – 1728 جىلى بۇلانتى وزەنىنىڭ جاعاسىندا شايقاس بولدى، وسى جەر بۇرىن قالاي اتالدى؟
30 ۇپاي – 1730 جىلى قانداي شايقاس بولدى، ول شايقاستىڭ تاريحي ماڭىزى نەدە؟
«تاريح» نوميناسياسى:
10 ۇپاي – قازاق حالقىنىڭ جوڭعارلارعا قارسى ازاتتىق كۇرەسىنە بايلانىستى ەسىمدەردى تاپ: ۇگەدەي، ناۋرىزباي، اقساق تەمىر، ابىلاي، تولە بي، جانىبەك، بوگەنباي.
15 ۇپاي – 1723 جىلى ۇيىمداستىرىلعان جوڭعار شاپقىنشىلىعى نەگە قازاقتارعا اۋىر ءتيدى؟
20 ۇپاي – قاي حان، قاي جىلى، ءبىرىنشى بولىپ جوڭعارلارعا قارسى كۇرەسكە رەسەيدەن كومەك سۇرادى؟
30 ۇپاي – 1710 جىلى قاراقۇمدا بۇكىل قازاقتىڭ قۇرىلتايى ءوتتى. قۇرىلتايعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىر توبى جوڭعارلارعا باعىنۋدى ءجون كوردى. سول كەزدە ەرلىگىمەن ايگىلى بولعان رۋ باسى مۇنداي ارەكەتتىڭ بارىنە تىيىم سالدى. ول كىم؟
«العىرلىقتى بايقاۋ» نوميناسياسى:
1. قاي جىلى ءابىلقايىر حان رەسەيدەن كومەك سۇرادى؟
2. «اقتابان شۇبىرىندى» جىلدارى جونىندە قازاقتىڭ قاي عالىمى جازدى؟
3. بوگەنباي باتىر قولباسشىلىقتان باسقا قانداي ىسپەن اينالىستى؟
4. قابانباي باتىر، ەلدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، نەشە ۇرىسقا قاتىستى؟
5. شاپىراشتى ناۋرىزباي باتىر حالىق اراسىندا قانداي ەرلىكتەرىمەن ەسىندە قالدى؟
6. تولە بي قاي جەردە جەرلەنگەن؟
7. ءۇش بي تۋرالى قازاقتىڭ قانداي جازۋشىسى رومان جازدى؟
8. تاۋكە حان قاي جىلى قايتىس بولدى؟
9. ءۇش ءبيدىڭ قايسىسى جوڭعار قونتايشىسىنا بارىپ قازاقتاردى سيپاتتاپ بەردى؟
10. رايىمبەك باتىر تۋرالى رومان جازعان كىم؟
11. 1723 جىلى جوڭعارلاردىڭ قازاق جەرىنە باسىپ كىرۋىنە قانداي ساياسي وقيعا تۇرتكى بولدى؟
12. قاي جىلى تاۋكە حان رەسەيدەن سوعىس كومەگىن سۇرادى؟
13. جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە قازا بولعان، الماتىدا جەرلەنگەن باتىرلاردىڭ ءبىرى؟
14. 1643 جىلى جوڭعارلارمەن شايقاستا قازاق اسكەرىن قاي حان باسقاردى؟
15. «اقتابان شۇبىرىندى» جىلدارىن اتا؟
16. قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزدىڭ بىرىككەن اسكەري كۇشىن باسقارعان قولباسشى كىم؟
17. جوڭعارلارعا قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن ءۇش ءجۇزدىڭ بىرىككەن اسكەر جاساقتارىن قۇرۋ تۋرالى ءبىرىنشى قۇرىلتاي قاي جىلى شاقىرىلدى؟
ءىىى. قورىتىندىلاۋ (ءار توپتىڭ ۇپايلارىن ساناپ، جەڭىپ شىققان توپتى انىقتاۋ، جەڭگەن توپقا «سارتاي باتىر» اتاعىن قۇرمەتپەن بەرۋ).
ءىV. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
قازالى اۋدانى، ايتەكە بي كەنتى،
س.سەيفۋللين اتىنداعى №165 مەكتەپتىڭ تاريح ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
جادييەۆا ءلاززات شىنتاس قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تاريحي تۇلعا (سايىس)
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
ا) بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردىڭ حVءىىى عاسىردىڭ ءبىرىنشى شيرەگىندەگى قازاق حاندىعىنىڭ ىشكى، سىرتقى جاعدايىن، جوڭعار باسقىنشىلارىنا قارسى كۇرەسى جونىندەگى بىلىمدەرىن قورىتىندىلاپ-جيناقتاۋ.
ءا) تاربيەلىك: باتىر بابالارىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك ءۇشىن كۇرەسىن بەينەلەۋ ارقىلى، جاس جەتكىنشىكتەردى، ەلىن، جەرىن، وتانىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ب) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ وي ء-ورىسىن، تاريحي ويلاۋ،
سويلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: قورىتىندىلاپ-جيناقتاۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: سايىس
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى.ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى (8 سىنىپتار).
ءى.كىرىسپە (ساباقتىڭ ءوتىلۋ بارىسىن، جارىستىڭ شارتتارىن، تاپسىرمالارىن ءتۇسىندىرۋ).
تاقتاعا ورتاق باعالاۋ پاراعى سىزىلادى:
توپتار «ءبىلىمدى وقۋشى» «تاريحي سيپاتتاما» «تاريحقا ساياحات» «العىرلىقتى بايقاۋ» قورىتىندى ۇپايلار
ءى توپ
ءىى توپ
ءىىى توپ
ۇپايلار سانى
بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ ەپيگرافىن «ەرلىك ەلگە مۇرا، ۇرپاققا ۇران» دەپ باستاعىم كەلەدى.
قازاق ەلىنىڭ جوڭعار شاپقىنشىلىعىنا قارسى ازاتتىق كۇرەسى جونىندە وتكەن ساباقتاردا دا از ايتىلعان جوق. بۇگىنگى ساباقتى باستاماس بۇرىن، سەندەرگە، اڭىراقاي شايقاسىنا بايلانىستى، مىنانداي وقيعا ايتىپ بەرگىم كەلەدى.
اڭىراقاي شايقاسىندا 98 جاستاعى قارت اكەسى بايجان بيدەن باتا الىپ، ۇلكەندەردەن قالىسپاي 12-16 جاس ارالىعىنداعى ەر بالالاردى جيىپ، 1000 بالادان توپ قۇرعان 15 جاسار سارتايدىڭ ەرلىگى تاريحتا اڭىز بولىپ جىر-داستانعا اينالدى.
جوڭعاردىڭ وتتى زەڭبىرەكتەرىنە قارسى نايزاعايداي جارقىلداپ جول سالعان 1000 بالانىڭ ەرلىگى، كەۋدەسىن وققا توسقان 12 مەن 16 جاس ارالىعىنداعى 500 جەتكىنشەكتىڭ ەلى مەن جەرى ءۇشىن مەرت بولعانى ۇرپاقتان-ۇرپاققا جەتتى.
سارتاي باتىردىڭ ەرلىگىن داستان ەتىپ جازعان اقىن نۇرماعامبەت قوسجان ۇلى (1897-1937 ج.ج.) وسى داستاندى جازعانى ءۇشىن «حالىق جاۋى» اتانىپ ومىرمەن قوشتاستى. اقىن وسى داستان ارقىلى قازاق حالقىنىڭ وتانشىلدىعىن، باتىرلىعى مەن باتىلدىعىن شەبەر سۋرەتتەپ بەردى.
بۇگىنگى ساباعىمىز جارىس تۇرىندە وتەدى. جوعارىدا ايتىلعان «سارتاي باتىر» تۋرالى اڭىز سەندەرگە رۋح، جىگەر بەرسىن!
ءىى. سىنىپ ءۇش توپقا بولىنەدى. جەڭگەن توپ مۇشەلەرى «سارتاي باتىر» اتاعىنا يە بولادى.
ءى «ءبىلىمدى وقۋشى» سايىسى (ءار توپقا 7 سۇراقتىڭ بەرىلەدى، دايىندىققا 3 مينۋت ۋاقىت)
ءى توپقا:
1. «اقتابان شۇبىرىندى» جىلدارى قاي جىلى باستالدى؟
2. 1710 جىلى بولعان ءىرى وقيعا قانداي جانە قاي جەردە بولدى؟
3. جوڭعار حاندىعى قاي جىلى قۇرىلدى؟
4. تورعاۋىتتار دەگەن كىمدەر؟
5. 1643 جىلى اسكەر تاريحىندا سيرەك كەزدەسەتىن قانداي شايقاس بولدى؟
6. قازاق جەرىنە جوڭعار شاپقىنشىلىعى قاي عاسىردا باستالدى؟
7. جوڭعار بيلەۋشىلەرى بۇل سوعىستا قانداي ماقسات كوزدەدى؟
ءىى توپقا:
1. شونا دوبا دەگەن كىم؟
2. ورداباسى تاۋىنىڭ قاسىندا جينالعان ءۇش ءجۇزدىڭ وكىلدەرى قازاق جاساقتارىنىڭ باس قولباسشىسى رەتىندە كىمدى سايلادى؟
3. مۇقاعالي ماقاتايەۆ قاي قازاقتىڭ باتىرىنا ارنالعان داستان جازدى؟
4. قازاقتار قاي جىلدارى جوڭعارلاردان باسىم ءتۇسىپ، ولاردى كۇيرەتە تالقانداپ جەڭىسكە جەتتى؟
5. قاي حان ءوزىن قازاق پەن قالماقتىڭ حانى ساناعان؟
6. قازاقتار جوڭعارلارمەن كۇرەستى جۇرگىزۋ ءۇشىن قانداي مەملەكەتپەن وداق قۇرعىسى كەلدى؟
7. اڭىراقاي شايقاسىنان كەيىن قازاقستاننىڭ قانداي جەرلەرى ازات ەتىلدى؟
ءىىى توپقا:
1. ويراتتار دەگەن كىمدەر؟
2. 1723 جىلى جوڭعارلاردىڭ قانشا اسكەرى قازاق جەرىنە باسىپ كىردى؟
3. 1724-1725 ج.ج. جوڭعارلار قاي قالالاردى باسىپ الدى؟
4. جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە حالىق اراسىندا قانداي ءان شىقتى؟
5. نە سەبەپتەن قازاق جاساقتارى اياگوز ماڭىندا جوڭعارلاردان جەڭىلىپ قالدى؟
6. 1718 جىلى ارىس وزەنى بويىنداعى شايقاس كىمدەردىڭ جەڭىسىمەن اياقتالدى؟
7. العاشقى كەزدەگى شايقاستاردا جوڭعارلاردىڭ قازاقتاردان باسىم بولۋى نەلىكتەن دەپ ويلايسىڭدار؟
ءىى. «تاريحي سيپاتتاما» سايىسى (ءار توپقا شىعارماشىلىق تاپسىرما بەرىلەدى).
ءىى توپقا:
اڭىراقاي شايقاسى تۋرالى تاريحشى عالىمدار اراسىندا ءتۇرلى كوزقاراستار، پىكىرلەر بار:
1. «سوڭعى جىلدارداعى ىزدەنىستەر نەگىزىندە وسى ءبىر قونىستىڭ قازاقتىڭ اتاقتى باتىرى بولەكپەن جەكپە-جەكتە جەر جاستانعان ويراتتىڭ اڭىرا اتتى باتىرىنىڭ ەسىمىمەن بايلانىستىلىعى ايقىندالدى».
2. «جاۋدىڭ ساعى سىنىپ، تاعى تايىپ، جەڭىلگەنى سونشا، ۇرىس دالاسىن اڭىراپ باسىنا كوتەرگەن. قاپشاعاي تاۋىن جارىپ، ەن دالاعا قۇلاپ اققان سارقىراما اڭىراقاي اعىسى دەپ اتالادى؛ حان تاۋى مەن اڭىراقاي تاۋى اراسىندا سوزىلىپ جاتقان جازىقتا كۇزدە، قىستا اڭىراق وكپەك جەل دە سوعادى».
جوعارىدا ايتىلعان ەكى كوزقاراستىڭ قايسىسىنا قوسىلاسىڭدار؟
نەلىكتەن؟
ويلارىڭىزدى ناقتى مىسالدار كەلتىرە وتىرىپ دالەلدەڭىزدەر.
ءىى توپقا:
ش.ءۋاليحانوۆ «اقتابان شۇبىرىندى» وقيعاسىن ايتا كەلىپ، حVءىىى عاسىردىڭ العاشقى 25 جىلى «قازاق حالقىنىڭ ومىرىندەگى سۇمدىق اۋىر ۋاقىت بولدى. جوڭعارلار، ۆولگا بويىنىڭ قالماقتارى تۇس-تۇستان قازاقتاردىڭ ۇلىستارىن قىرعىنعا ۇشىراتتى، مالدارىن ايداپ اكەتتى. قازاقتاردى بۇكىل ۇيەلمەندەرىمەن تۇتقىنداپ الدى» - دەپ جازدى. وسى ايتىلعان سوزدەردەن قانداي قورىتىندى جاساۋعا بولادى؟ ويلارىڭدى ناقتى مىسالدار ارقىلى دالەلدەڭدەر.
ءىىى توپقا:
وزدەرىڭىزدى ءبىر ءسات 1729 جىلى بالقاش كولىنىڭ ماڭىندا دەپ سەزىنىڭىزدەر. قانداي تاريحي وقيعانىڭ كۋاگەرى بولار ەدىڭىزدەر؟ ول قانداي وقيعا، ونىڭ قانداي ماڭىزى بولدى؟
ءىىى. «تاريحقا ساياحات» سايىسى (تەرەزەدەن 10، 15، 20، 30-بالدىق سۇراقتاردى تاڭداپ، جاۋاپ بەرۋ كەرەك).
«تاريحي قايراتكەرلەر» نوميناسياسى:
10 ۇپاي – 1771-1781 جىلدارى قازاق حاندىعىن قاي حان بيلەدى؟
1. تاريحي قايراتكەرلەر 10 15 20 30
2. شايقاستار 10 20 15 30
3. تاريح 10 30 20 15
15 ۇپاي – «دارابوز»، «حان باتىرى» دەپ كىمدى اتادى؟
20 ۇپاي – «ەلىم-البان، جەرىم –قارقارا، جايلاۋىم - اسى» دەگەن ءسوزدى قاي باتىر قالدىردى؟
30 ۇپاي – «قارسى الىپ قالماق تاسىردى، الا ات مىنگەن – الاپاتىن اسىردى» - دەگەن ءسوز كىم تۋرالى ايتىلدى؟
«شايقاستار» نوميناسياسى:
10 ۇپاي – 1718 جىلى قازاق جەرىندە قانداي شايقاستار بولدى؟
15 ۇپاي – 1728 جىلى قانداي شايقاس بولدى جانە قالاي اتالدى؟
20 ۇپاي – 1728 جىلى بۇلانتى وزەنىنىڭ جاعاسىندا شايقاس بولدى، وسى جەر بۇرىن قالاي اتالدى؟
30 ۇپاي – 1730 جىلى قانداي شايقاس بولدى، ول شايقاستىڭ تاريحي ماڭىزى نەدە؟
«تاريح» نوميناسياسى:
10 ۇپاي – قازاق حالقىنىڭ جوڭعارلارعا قارسى ازاتتىق كۇرەسىنە بايلانىستى ەسىمدەردى تاپ: ۇگەدەي، ناۋرىزباي، اقساق تەمىر، ابىلاي، تولە بي، جانىبەك، بوگەنباي.
15 ۇپاي – 1723 جىلى ۇيىمداستىرىلعان جوڭعار شاپقىنشىلىعى نەگە قازاقتارعا اۋىر ءتيدى؟
20 ۇپاي – قاي حان، قاي جىلى، ءبىرىنشى بولىپ جوڭعارلارعا قارسى كۇرەسكە رەسەيدەن كومەك سۇرادى؟
30 ۇپاي – 1710 جىلى قاراقۇمدا بۇكىل قازاقتىڭ قۇرىلتايى ءوتتى. قۇرىلتايعا قاتىسۋشىلاردىڭ ءبىر توبى جوڭعارلارعا باعىنۋدى ءجون كوردى. سول كەزدە ەرلىگىمەن ايگىلى بولعان رۋ باسى مۇنداي ارەكەتتىڭ بارىنە تىيىم سالدى. ول كىم؟
«العىرلىقتى بايقاۋ» نوميناسياسى:
1. قاي جىلى ءابىلقايىر حان رەسەيدەن كومەك سۇرادى؟
2. «اقتابان شۇبىرىندى» جىلدارى جونىندە قازاقتىڭ قاي عالىمى جازدى؟
3. بوگەنباي باتىر قولباسشىلىقتان باسقا قانداي ىسپەن اينالىستى؟
4. قابانباي باتىر، ەلدىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، نەشە ۇرىسقا قاتىستى؟
5. شاپىراشتى ناۋرىزباي باتىر حالىق اراسىندا قانداي ەرلىكتەرىمەن ەسىندە قالدى؟
6. تولە بي قاي جەردە جەرلەنگەن؟
7. ءۇش بي تۋرالى قازاقتىڭ قانداي جازۋشىسى رومان جازدى؟
8. تاۋكە حان قاي جىلى قايتىس بولدى؟
9. ءۇش ءبيدىڭ قايسىسى جوڭعار قونتايشىسىنا بارىپ قازاقتاردى سيپاتتاپ بەردى؟
10. رايىمبەك باتىر تۋرالى رومان جازعان كىم؟
11. 1723 جىلى جوڭعارلاردىڭ قازاق جەرىنە باسىپ كىرۋىنە قانداي ساياسي وقيعا تۇرتكى بولدى؟
12. قاي جىلى تاۋكە حان رەسەيدەن سوعىس كومەگىن سۇرادى؟
13. جوڭعار شاپقىنشىلىعى كەزىندە قازا بولعان، الماتىدا جەرلەنگەن باتىرلاردىڭ ءبىرى؟
14. 1643 جىلى جوڭعارلارمەن شايقاستا قازاق اسكەرىن قاي حان باسقاردى؟
15. «اقتابان شۇبىرىندى» جىلدارىن اتا؟
16. قازاقتىڭ ءۇش ءجۇزدىڭ بىرىككەن اسكەري كۇشىن باسقارعان قولباسشى كىم؟
17. جوڭعارلارعا قارسى كۇرەسۋ ءۇشىن ءۇش ءجۇزدىڭ بىرىككەن اسكەر جاساقتارىن قۇرۋ تۋرالى ءبىرىنشى قۇرىلتاي قاي جىلى شاقىرىلدى؟
ءىىى. قورىتىندىلاۋ (ءار توپتىڭ ۇپايلارىن ساناپ، جەڭىپ شىققان توپتى انىقتاۋ، جەڭگەن توپقا «سارتاي باتىر» اتاعىن قۇرمەتپەن بەرۋ).
ءىV. وقۋشىلاردى باعالاۋ.
You Might Also Like
-
قازالى اۋدانى،ايتەكە بي كەنتى، س.سەيفۋللين اتىنداعى
