InfoHub Logo

ءبىز قازاق حالقى، قازاقستاندا تۇرامىز، ياعني ول ءبىزدىڭ ءۇيىمىز. ءبىزدىڭ اتا-بابامىز جان، قانىمەن بىزگە امانات رەتىندە قالدىرىپ كەتكەن ەڭ اسىل مۇرا ول-جەر. قازاق جەرى كەڭ بايتاق، قۇنارلى، تاريحي ەستەلىكتەرگە تولى، ءبارىمىز تۋىپ وسكەن ەلدى مەكەن. سول ءۇشىن دە ول بىزگە قىمبات جانە ىستىق. بارلىق قازاقستاندىقتار ءبىز ءبىر ءۇيدىڭ بالاسىندايمىز دەسەم ارتىق ايتپايمىن. ءبىراق نە سەبەپتى ءبىز ءۇيىمىزدى تازا ۇستاي الماي ءجۇرمىز؟
ءبىز قالا كەلبەتىنە كوپ ءمان بەرەمىز دەپ، ونىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن ۇمىتىپ كەتەمىز. ارينە قالا كەلبەتى ءوزىمىز ءۇشىن دە، ءبىزدىڭ ەلگە كەلىپ وتىراتىن تۋريستتەر ءۇشىن دە ءساندى بولۋى شارت. قالالار ساۋلەتتى ۇيلەرمەن، جاسىل جەلەكتى ساياباقتار مەن، شىعارماشىل جانداردىڭ اريحيتەكتۋراسىمەن بەزەندىرىلگەن. ءبىراقتا بۇل ءساننىڭ، تازالىق جوق جەردە ءمانى بولادى ما؟ "تازالىق تابالدىرىقتان باستالادى" دەمەكشى ەلىمىزدىڭ ەكولوگيالىق جاعدايىن قاراستىرۋ ماسەلەسى ءبىز ءۇشىن الدىڭعى ورىندا بولۋى ءتيىس. ال ءبىز قالالاردىڭ ەكولوگياسى تومەن ەكەنىن قايدان اڭعارامىز؟

مىسال رەتىندە مەنىڭ قالام - الماتى. الماتى تاۋ بوكتەرىندە ورنالاسقان كوركەم مەگاپوليس. ونى لاس ەتەتىن ءبىز ادامدار، فابريكالاردىڭ جۇمىسى جانە ەكولوگياعا جاۋاپ بەرەتىن قالا باسشىلارى. الماتى قالاسىندا 900 مىڭنان استام ادامدار كولىكپەن جۇرەتىندىكتەن قالادا بالانس جوق. الماتىداعى ەكولوگيانى بۇزۋشىلىق ءتىزىمىن جاساساق وعان:اۆتوكولىكتەر، جىلۋ ەلەكتر ورتالىقتارى، ونەر كاسىپ ورىندارى جانە گاز تارتىلماعان جەر ۇيلەرى جاتادى. قالا تۇرعىندارى ەڭ وڭاي زات، قوقىستى قوقىس جاشىگىنە سالماي كەتەدى نەمەسە كوپ قاباتتى ءۇي بولسا سودان لاقتىرىپ جاتادى. ول دەگەنىمىز ادامنىڭ وزىندە گيگيەنا جوقتىعى. قازىرگى كەزدە قالادا ءجاي قوقىس جاشىگى عانا ەمەس، قوقىستى سۇرىپتاۋ ءۇشىن ارنالعان جاشىكتەر بار. ولاردى دا دۇرىس پايدالانا ءبىلۋ كەرەك. مەنىڭ ويىمشا الماتىنىڭ ەڭ باستى ماسەلەسى ول اۋا. اۋا لاستانۋ كورسەتكىشى 46 رەت قالىپتان اسقان. ەڭ جوعارعى كورسەتكىش بوستاندىق اۋدانىنداعى قازۇۋ ۋنيۆەرسيتەتى ماڭىندا تىركەلگەن ەكەن. بۇل لاس اۋا ادامداردىڭ دەنساۋلىعىن قۇرتىپ، تىنىس الۋ جۇيەسىن لاستاپ جاتىر. بولاشاقتا ول ءتۇرلى اۋرۋلارعا اكەپ سوقتىرۋى مۇمكىن. اۋا ماسەلەسىن تازارتۋ، جىلدار بويى جۇمىس ىستەپ كەلە جاتىر، ءبىراق ناتيجە وكىنىشكە وراي از. قۋانتارلىق جاقتان ۆولونتەرلىك جاستار ۇيىمىن ايتقىم كەلەدى. ەكولوگيا وزەكتى پروبلەما بولعاندىقتان، جەر انانى قۇتقارۋ ءۇشىن ءار قالالاردان جاستار ۆولونتەرلىك ۇيىمدار اشىپ قالا تازالىعىن جاقسارتۋ ماقساتىندا ۇلكەن جۇمىستار اتقارۋدا. الەۋمەتتىك جەلىلەردە دە، الەم ەكولوگياسى قىزۋ تالقىلانۋدا. بۇل جاستار باستاعان جاڭا قوزعالىس دەپ بىلەمىن. ەكولوگيانى جاقسارتۋعا مەنىڭ ۇسىنار ءتىزىمىم:كوپ اعاشتار وتىرعىزۋ، قوقىستى لاقتىرا سالعان جاعدايدا ۇلكەن كولەمدەگى ايىپپۇل تولەتۋ، قوقىستى دۇرىس سۇرىپتاۋ زاڭدى بولسىن، قوعامدىق كولىك جانە ۆەلو ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، قالالاردى كوگالداندىرۋ جۇرگىزۋ. بۇنىڭ ءبارى قازاقستان ەكولوگياسىنا ازداپ بولسا دا كومەگىن تيگىزەر ەدى دەپ ويلايمىن. بۇل ويدى قورىتىندىلاي كەلە تازا قالا بارىمىزگە كەرەك. ول قالانى جاقسارتۋ ءۇشىن ءار ادام ءبىرىنشى وزىنەن باستاۋى قاجەت. ءبىزدىڭ دەنساۋلىعىمىز بەن بولاشاعىمىز ءوزىمىزدىڭ قولىمىزدا. سول سەبەپتى ءبىز تابيعاتىمىزدى ايالاۋدى بورشش رەتىندە كورىپ، جۇمىلا جۇمىس ىستەۋىمىز كەرەك. جەر انا ءبىز نە ىستەسەك سونى بىزگە قايتارىپ بەرەدى.

---