تەلقوڭىر (ءىى نۇسقا)
داۋلەتى شالقىعان، ەلگە بەدەلى ارتقان ءبىر ۇلىقتىڭ توسكەيدى جايلاعان قاپتاعان قالىڭ جىلقىسىنىڭ ىشىندە ماپەلەگەن قوڭىر تۇلپارى بولىپتى. قوڭىر ات قامىس قۇلاق، تىك باقاي، بوكەن قاباق، ءسىڭىرلى، الىس ادىمدى زور دەنەلى اتتىڭ سۇلۋى اتانادى. ۇلىق قوڭىر جۇيرىكتى كەرمەگە بايلاپ سىلاپ-سيپاپ، ماپەلەپ كۇتۋشى قويىپ، تۇندە كۇزەتتىرىپ باقتىرادى. تۇلپاردى اۋىل اراسىندا ەمەس، ەل ىشىندە باس قوساتىن ۇلى دۇرمەككە عانا ءمىنىپ، رۋ-رۋدى قامتىعان ۇلكەن تويلاردا بايگەگە قوسادى.
ەل ىشىندە جىلقىعا ارناپ تارتىلىپ جۇرگەن كۇيلەردىڭ بىردە-بىرىن قوڭىردىڭ جۇيرىكتىگىنە تەڭ كورمەگەن ۇلىق: «قوڭىر اتتىڭ ءجۇرىسىن كۇيگە تۇسىرگەن دومبىراشى بولسا اتان تۇيە جەتەكتەتىپ، ات مىنگىزىپ، كيىت كيگىزەمىن»، — دەپ بۇكىل ەلگە جاريا شاشادى. تالاي كۇيدى تامىلجىتا شەرتكەن كۇيشىلەر حال-قادارىنشە كۇي شىعارادى. ءبىراق كۇيشىلەردىڭ ويلانىپ-تولعانىپ شىعارعان كۇيلەرى ۇلىق كوڭىلىنەن شىقپايدى. ەل ىشىنە اڭىزعا اينالعان بۇل وقيعاعا قۇلاق قۇرىشى قانعان كورشىلەس رۋدىڭ ۇلىعى قوڭىر جۇيرىكتى ۇرلاپ الماق بولادى. ءبىر قۋ جىگىتتىڭ قاسىنا اسقان شەبەر دومبىراشى قوسىپ، قوڭىر جۇيرىكتى ۇرلاپ اكەلۋگە اتتاندىرادى. ۇزاق جول ءجۇرىپ شارشاعان ەكەۋى ەل شەتىنە كەلگەنمەن ماقساتتارىنا جەتە الماي دال بولادى. «وندا نە بار دەيسىڭ ءتايىرى! الامىز دا قايتامىز»، — دەگەن ويلار قۇر ءۇمىتتىڭ بۇلاڭى بولادى دا شىعادى. ۇلىق ورداسىنىڭ قاسىنداعى كەرمەگە بايلاعان قوڭىر جۇيرىك كۇندىز-تۇنى كۇزەتۋلى. كۇندىز كۇتۋشى باسى-قاسىنان ۇزامايدى. تۇندە قوي كۇ-
زەتكەن قىز-كەلىنشەكتەر اينالا قورشاپ الاقاندا ۇستايدى. قۋ جىگىت پەن دومبىراشى الدەنەشە كۇن تورىپ الا المايتىندارىنا كوزى جەتەدى. قاسىنداعى تومەن قاراپ مۇڭايىپ وتىرعان دومبىراشىعا قۋ جىگىت ءوزىنىڭ ويلاپ تاپقان ءادىسىن ايتادى.
— بوتەن ەل بوتەن جەردە ءبۇيتىپ نە مارقابا تابامىز. ەل جاتىپ، قىز-كەلىنشەكتەر قوي كۇزەتىپ شىققان كەزدە سەن اۋىلدىڭ ار جاعىندا دوڭگە شىعىپ دومبىراڭدى شەرتە بەر. ەت-جۇرەكتى ەلجىرەتىپ سەزىمدى باۋراپ الاتىن ءتاتتى كۇيگە قۇمارتقان قىز-كەلىنشەكتەر سەنىڭ قاسىڭا بارۋى مۇمكىن. جولىمىز بولىپ، ولار سەنى قورشاسا، ادەمى كۇيلەرمەن اينالدىر. وسى كەزدە مەن كۇزەتسىز قالعان قوڭىردى جەتەكتەپ الىپ شىعايىن. ەكەۋى وسىعان كەلىسەدى دە، ەل ۇيقىعا كەتكەندە بولىنەدى. قوي كۇزەتىپ قىسىر اڭگىمەمەن تاڭنىڭ اتۋىن كۇتكەن قىز-كەلىنشەكتەر كۇتپەگەن جەردەن توگىلە شىعىپ بويدى تەربەپ العان دومبىرا ۇنىنە قۇلاق تۇرەدى. بىرىنەن سوڭ ءبىرى ءۇزىلىس تاپپاي شەرتىلگەن كۇي داۋسىنا ەلەگىزگەن قىز-كەلىنشەكتەر جارىسا تۇرىپ، دومبىراشىنىڭ قاسىنا بارادى. دومبىراشى: «كورشىلەس اۋىلدىڭ جىگىتىمىن، جول قاراپ شىعىپ ەم، جولىم بولماي تورىققان سوڭ دومبىرامەن سىرلاسىپ وتىرمىن»، — دەيدى دە، كۇيدى شەرتە بەرەدى. قولايلى ءساتتى پايدالانعان قۋ جىگىت ەپپەن كەلىپ كەرمەدە بايلاۋلى تۇرعان قوڭىر جۇيرىكتى جەتەككە الىپ مەجەلى جەرگە تارتادى. «ەندى الىپ ۇلگەرگەن شىعارسىڭ»، — دەپ توپشىلاعان كۇيشى دومبىراسىن قولىنا اپ، قىزدارمەن قوش ايتىسىپ جولعا تۇسەدى. مانادان ءتاتتى كۇيدەن ءنار العان قىز-كەلىنشەكتەر ورالسا، كەرمەدەگى قوڭىر جۇيرىك جوق. ماۋجىراعان تىنىش تۇندە ۇزاق ۇيقىدا جاتقان ۇلىق تا، اۋىل ادامدارى دا «قوڭىر جۇيرىك جوق»، — دەپ اينالا جۇگىرىپ شۋلاعان قىزداردىڭ داۋىسىمەن ويانادى. «قايتىپ ايىرىلدىڭدار؟» — دەگەن سۇراۋىنا قىزدار بولعان وقيعانى ايتىپ بەرەدى.
— دومبىراشى قانداي كۇي شەرتتى؟ — دەيدى ۇلىق.
— دومبىراشى مىناداي كۇي شەرتتى، — دەپ كۇيدى ۇعىپ العان ءبىر قىز شەرتە جونەلەدى.
الىپ قاشقان ات ءجۇرىسىن، سۇلۋ شابىسىن سۋرەتتەگەن كۇي تىڭداۋشىلاردى باۋراپ الادى. بەرىلە تىڭداپ ەگىلىپ تۇرعان ۇلىق كۇي بىتە بەرگەندە باسىن كوتەرەدى دە، زور ۇنمەن: «قوڭىر اتتىڭ شابىسى مەن سۇلۋلىعىن اۋماعان قالپىندا قوس شەكتە ويناتقان دومبىراشى بار ما ەدى بۇل ەلدە؟! بار بولسا باياعىدان قايدا جۇرگەن ول. بۇل ەلدىڭ كۇيشىسى ەمەس. كورشىلەس رۋدا بالەن دەگەن تورەنىڭ اسقان شەبەر دومبىراشىسى بار دەۋشى ەدى. مىناۋ سونىڭ كۇيى. اتتى ۇرلاتقان سول تورە. تالاي رەت سۇراتقاندا بەرمەپ ەدىم، ەگەسكەن ەكەن»، — دەپتى دە وتىرا كەتىپتى. ۇلىق كۇيىنىپ از وتىرادى دا، سەنىمدى ەكى جىگىتىن شاقىرىپ الىپ:
— اتقا قونىڭدار دا، سول تورەگە بارىڭدار. ات باسىنداي جامبى تورەگە سالەمدەمەم. قولەكى تاپسىرىپ سالەم بەرىڭدەر. قوڭىر جۇيرىكتى سۇراماڭدار، بەرسە، الماڭدار، — دەيدى.
تورە ەكى جىگىتتى قۇرمەتتى قوناق ەتىپ، ۇلىقتىڭ سالەمدەمەسىن قۋانا الادى. ەكى جىگىت جۇرەردە تورە بۇيىمتايلارىن سۇراسا ولار: «ۇلىعىمىز سالەم دەدى»، دەگەننەن باسقا ەشتەڭە ايتپادى.
ءوش-ارازدىعى، الىم-بەرىمى جوق، ءبىراق قوڭىر جۇيرىكتىڭ قولدى بولعانىنا قىنجىلماي سالەم جولداعان ۇلىققا ريزا بولعان تورە، قوڭىر جۇيرىكتىڭ قاسىنا ودان اۋمايتىن تاعى ءبىر قوڭىردى قوسىپ بەرەدى دە: «ۇلىقتارىڭا سالەم دە! ايىبىمدى كەشكەن ەكەن، مەن دە اياعىنا جىعىلدىم. ەگىزدەي كورىنەتىن ەكى قوڭىر ەكەۋىمىزدە تۇرماي، بىرىنە-بىرى ءسان بەرىپ سوندا تۇرسىن!» — دەپ قوس قوڭىردى جەتەكتەتەدى.
ءسويتىپ، ءبىر قوڭىر ات ەكەۋ بولىپ ورالادى دا، ۇلىقتىڭ ورداسىنىڭ قاسىنداعى كەرمەگە بايلانادى.
بىر-بىرىنەن اۋمايتىن قوس قوڭىردىڭ پىشىنىنە، سىمباتىنا، جۇيرىكتىگىنە قۇمارتقان كۇيشىلەر «تەلقوڭىر» كۇيىن شىعارادى.
You Might Also Like
-
مۇعالىمدىك ماماندىق - بۇل ادامتانۋ، ادامنىڭ كۇردەلى جانە قىزىقتى شىم-شىتىرىعى مول رۋحاني جان دۇنيەسىنە ۇڭىلە ءبىلۋ.
-
ەرتەدە بىرەۋدىڭ قالاجان دەگەن كەلىنشەگى بولادى. قالاجان كورىكتى، سىمباتتى بولسا كەرەك. ول تۇرمىسقا شىققاننان كەيىن قوساعىنا كوڭىلى تولماي، اۋىل اراسىنىڭ كيت دەگەن جىگىتىمەن كۇيەۋىنەن جاسىرىن كوڭىلد...
