InfoHub Logo

قازاقپەن موڭعول جاۋلاسىپ تۇرعان ەرتە كەزدە ەكى جەتىم بالا بولىپتى. ەكى جەتىمنىڭ ۇلكەنى ەشتەمەمەن شاتاعى جوق جۋاس ەكەن دە، كىشىسى پىسىق، ءان قۇمار، ارنەگە اۋەس، دومبىراشى ەكەن. تالاپتى جاستىڭ توي-تومالاققا بارىپ ءوز ونەرىن كورسەتۋىنە قولى قىسقالىق ەتە بەرىپتى. اۋىلداس باردام ادامداردان بىرەر تايدىڭ تەرىن سۇراسا دا، المايدى ەكەن. ءبىر كۇنى ول اعاسىنا:

— ءبىز ءبۇيتىپ جۇرە بەرمەيىك، ۇيدە كومىلىپ وتىرعانشا، التايدىڭ ارعى بەتىنە بارىپ، بۇتارتار تاۋىپ كەلەيىك! دەپتى. اعاسى دا بۇعان ماقۇل بولىپ، ەكەۋى التايدىڭ ارعى بەتىنە جول الىپتى. ەكى جاياۋ جول بويى ەل قىدىرا ۇزاق ءجۇرىپ ون بەس كۇن دەگەندە، سارجايلاۋدا جاتقان قالقا ەلىنە بارىپتى. ولار ءبىر توبەنىڭ باسىنا شىعا كەلسە، قۇنان شاپتىرىم جەردە جازىققا قاتار تىگۋلى ەكى ءۇي تۇرادى. ءۇيدىڭ ءبىرى التى قانات اق بوز ءۇي دە، ەندى ءبىرى وتاۋ ءۇي ەكەن. ەكى ءۇيدىڭ ورتاسىنا تارتىلعان كەرمەدە ەكى جىلقى بايلاۋلى تۇرادى. ەكەۋى الگى جىلقىنى الۋعا تورۋىلداپ، كوز بايلانار شاقتا اعاسىن الگى توبەدە قالدىرىپ، ءىنىسى ءۇي ماڭىنا بارسا، كەرمەدە باسىنا شىلدىرماقتى نوقتا سالىنعان، اياعى اق كىسەنمەن كىسەندەلگەن بىر-بىرىنەن ايىرا تانىعىسىز، قامىس قۇلاق، الما مويىن ەكى قوڭىر ات بايلاۋلى تۇرادى. كىسەندەۋلى اتتى الىپ كەتۋ مۇمكىن بولماعاندىقتان، ءىنىسى اقىرى اعاسىن ەرتىپ وتاۋ ۇيگە جايىن ەل ارالاپ جۇرگەن ادام بەينەسىندە بارۋعا جاقىندايدى. ولار ءۇي سىرتىنا كەلىپ جابىقتان باسپالاپ قاراسا، ءۇي ىشىندە ەكى بويجەتكەن قىز «تەلقوڭىردىڭ ءجۇرىسى ولاي ەمەس» دەپ، تالاسىپ وتىرعانىن كورەدى. ۇيدە باس كوتەرەر ۇلكەن ادامنىڭ جوق ەكەنىن بىلگەن ەكەۋى، نە بولسا دا وسى قىزدارمەن تىلدەسەيىك، تەل قوڭىردى قولعا ءتۇسىرۋدىڭ ورايى تۋىلار ما ەكەن دەگەن ۇمىتپەن: «اسسالاۋماعالايكۋم!» دەپ ۇيگە كىرىپ كەلەدى. سوندا وت باسىندا وتىرعان قىز اڭىرىپ وتىرىپ قالادى دا، بىرەۋى قولىنداعى دومبىراسىن جۇككە سۇيەي سالىپ، قازان جاقتاعى سىرلى سۇيەك توسەككە شىعىپ وتىرادى. ەكەۋى يباداتپەن توردەن ورىن الادى، ءۇستى-باسى جۇتاڭ، جۇزدەرى جۇدەۋ ەكى بوزبالاعا ءساندى كيىنگەن كەربەز قىزدار كوز قىرىن سالا قويمايدى. ءسوز تارتىپ جاۋاپ الا الماعان ەكى بوزبالانىڭ ءبىرى جۇكتە سۇيەۋلى تۇرعان ۇكىلى دومبىرانى قولىنا الىپ قۇيقىلجىتا جونەلەدى. قىز كۇي سارىنىنا ىشتەي قاتتى ىنتىعىپ، ۇيىپ تىڭداپ قالادى. اسەم كۇي كوڭىل كوبەلەگىن قالىقتاتقان قوس بويجەتكەن، اقىرى قوس بوزبالانى ىشتەي ۇناتىپ قوناق ەتەدى. ولاردان: «ەرتەسى اتتانۋدى، وسى ءتۇندى كۇيمەن اتتىرۋدى» وتىنەدى. بۇعان جىگىتتەر ماقۇلدىق بەرەدى، تاڭ شەتى سوگىلە باستاعاندا ەكى قىزدىڭ كوزى ۇيقىعا كەتەدى. وسى ءساتتى توسقان ەكى بالا كەرەگە باسىندا ءىلۋلى تۇرعان كىسەننىڭ كىلتىن الادى دا، كەرمەدەگى تەلقوڭىردى بوساتىپ الىپ، نوقتاسىمەن جايداق ءمىنىپ التايدىڭ بەرگى بەتىنە ءبىر- اق تارتادى. قىزدار ءتاتتى ۇيقى قۇشاعىندا قالا بەرەدى.

وتاۋ ءۇيدىڭ قاسىنداعى ۇلكەن ۇيدە ات يەسى اق ساقالدى شال بار ەدى. بايلىعى مەن سالتاناتى اسىپ تۇرسا دا، ۇل بالاسى بولماعان شالدىڭ بار باقىتى ەكى قىزى مەن تايىنان باپتاپ وسىرگەن تەل قوڭىر اتى ەكەن. شالدىڭ ەندىگى ارمانى وسى تەتە وسكەن قىزىن تەل قوڭىرعا مىنگىزىپ، تەتە وسكەن ەكى جىگىتكە قوسۋ بولاتىن. سوندىقتان شال قىزدارىنا قۇدا تۇسە كەلگەندەرگە: «وسى شارتىم ورىندالسا، قىزدارىمدى قالىڭسىز بەرەمىن»، — دەپ ءسوز بەرەدى. ءبىراق مۇنداي جەر شىعا قويمايدى. اعايىندى جىگىتتەر كەلگەن كەزدە شال قىزدارىنا بولەك ءۇي تىكتىرىپ، ءوز الدارىنا ساۋىق قۇردىرىپ قويعان ەكەن. قىزدار كەيدە تەل قوڭىرمەن ساياتقا شىعىپ تۇرسا كەرەك. وسى كۇنى شال ەرتە نامازعا شىققاندا، كەرمەدە جاراتۋلى تۇراتىن تەل قوڭىردى كورە المايدى، ۇيگە بەيساۋىت ەكى بالانىڭ كەلگەنىنەن حابار تاپقان شال:

— ە، تەلقوڭىر بارار جەرىنە بارىپ بولعان ەكەن، بۇيرىعى بولسا كەتپەس، بۇيىرماسا كەلمەس، الدىرار كۇنى جازدىرار دەگەن وسى، ەندى تەلقوڭىردى ۇرى اكەتكەنىن ەلگە دابىرا ەتپەي، حابارىن ۇيدەن توسىڭدار. «سابىر ءتۇبى سارى التىن»، ەكى قىزىم قولىمدا تۇرسا، تەلقوڭىر قايتا اينالىپ قازىعىن تابار، — دەپ بويىن كەڭگە سالىپ جاتا بەرەدى.

جەل تاقىم بالالار جەلدەي ەسكەن جۇيرىكتەرىمەن ارا قونىپ اۋىلىنا كەلىپ تە ۇلگەرىپتى. سول كەزدە اتاقتى ءبىر بايدىڭ اسى بەرىلەتىن بولىپ، توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنا ساۋىن ايتتىرىپ «ون اتقا بايگە بەرەمىن، باس بايگەنىڭ اۋىزدىعىنا ات بايلاپ، شاباندوزىنا اسىلدان شاپان جابامىن» دەپ حابار تاراتادى. ەكى جىگىت تەل قوڭىرلارىن وسى بايگەگە قوسۋعا باپتايدى. كۇنشىلىك جەرگە ايدالعان بايگەنىڭ كەلەتىن ۋاعى بولىپ، ەلتوبەگە توپتالىپ جولعا تەلمىرۋمەن بولادى. ءبىر كەزدە قاتار شىققان ەكى قارا كورىنەدى. اركىم ءارتۇرلى جورىپ، ەل ءىشى گۋلەسىپ جاتادى. وسىدان كەيىن بايلار مەن بيلەر تەل قوڭىرعا ەر-ازاماتتىڭ قۇنىن بەرىپ ساتىپ الماق بولادى. ءبىراق ەكى جەتىم تەل قوڭىر:

— تەلقوڭىر باسىمىزعا كەلگەن قوناق، ناعاشىمىزدىڭ باسىرەسى، ساتا المايمىز، — دەيدى. ءسويتىپ، قوڭىردىڭ بايگەسىمەن قوراسىنا قوي، ورىسىنە جىلقى سالا باستايدى. ءوستىپ جۇرگەندە ۇلى توي بولىپ ايتۋلى ات بايگەسى بولادى ەكەن، باس بايگەسىنە بەس ءجۇز قوي اتاپتى دەگەن حابار تارالادى. داياشى جىگىتتەر ولاردى الدارىنان شىعىپ شەتكەرى ءبىر ۇيگە تۇسىرەدى. ولار بايگەنىڭ ەرتەڭ ايدالاتىنىن ايتادى. ءبىراق تەل قوڭىر ماما اعاشقا دا تىنىش تۇرمايدى. ەكى جىگىت اتتارىنىڭ بۇل قىلىعىنا قايران قالادى، اۋاشا بايلاماق بولىپ شەشىپ العاندا، تەلقوڭىر ولاردى سۇزە سۇيرەپ، اۋىل ورتاسىنداعى ۇلكەن اق بوز ءۇيدىڭ بەلدەۋىنە ءبىر-اق بارىپ توقتايدى. ءتور الدىن قۇرالاي وتىرعاندارعا قۇيمالى سىرلى تەگەنەدەگى سارى قىمىزدى شىبار قايىڭنان جاسالعان قوس باستى اعاش شىعىرىقتى وجاۋمەن كوتەرە-كوتەرە ساپىرىپ قۇيىپ وتىرعان قارا تورى جىگىت قانا ءبىر-بىر شىنىدان قىمىز ۇسىنادى. وتىرعانداردىڭ ىشىنەن الاسا بويلى بىرەۋ جانتايعان قالپى باسىن كوتەرمەستەن، ەسىكتەن كىرىپ-شىعىپ جۇرگەن توي باسقارۋشىعا:

— مىنا ەكەۋى قاي اتانىڭ بيلەرى ەكەن مەنىمەن داستارقانداس بولاتىن، بىلگىم كەلىپ وتىر؟ — دەيدى كەكەسىندى پىشىنمەن مىسقىلاي سويلەپ. سوندا ءۇيدىڭ قاق تورىندە وتىرعان ورتا بويلى بي باسىن كوتەرىپ:

— كيىمى جامان بولعانىمەن كەسپىرى ءتۇزۋ جىگىتتەر ەكەن، قايدان بىلەسىڭ، ونەرى ىشىندەگى بىرەۋ مە؟ ءدام ايداپ داستارحانىمىزعا كەلگەن شىعار، ولارعا دا كەزەك بەرىڭدەر! كورسەتسىن ونەرى بولسا، — دەيدى كەزەكپەن ءان شىرقاپ، دومبىرا شەرتىپ سىبىزعى تارتىپ وتىرعان ونەرپازدارعا قاراپ. قولدان-قولعا ءوتىپ وتىرعان دومبىرا ەڭ سوڭىندا ەكى جىگىتكە دە ءتيىپتى. «قولىما دومبىرا ءبىر تيسە» دەپ باعانادان شىدامى تاۋسىلىپ وتىرعان جىگىت دومبىرانى قۇلاق كۇيىنە كەلتىرىپ الىپ، بىردە قۇيعىتىپ، بىردە شىمىرلاتا باياۋلاتىپ، بىردە شالقىتا اۋەلەتىپ كۇيگە باسقاندا،
وتىرعاندار ءدان ريزا بولىپ، ولارعا قىمىز ۇسىنىپ «بارەكەلدى» ايتىپتى. كۇمبىرلەتە اۋەلەتكەندە باعانادان ەل اڭىسىن اڭداپ توسەكتە جاتقان اق ماقتاداي كاريا:

— وي، قايران تەل قوڭىرىم-اي، قايتا اينالىپ قازىعىڭدى تاپقان ەكەنسىڭ عوي، قۇداي ايداپ بەلدەۋىمە قايتا بايلانعان ەكەن عوي! — دەپ باسىن جاستىقتان جۇلىپ الىپتى. سوندا وتىرعاندار:

تەگىندە، تەلقوڭىردى ەكى بالا الىپ كەتىپتى دەگەن ءسوز بار ەدى عوي، مىنا ەكەۋى سولار بولار بولىپ جۇرمەسىن. ايتىڭدارشى راستارىڭدى، وزدەرىڭ قاي اۋىلدان نە عىپ جۇرگەن ازاماتسىڭدار؟ — دەپ ەندى ەكەۋىنىڭ ءجونىن سۇراۋعا كوشىپتى. وزدەرىنىڭ تەلقوڭىردى قالاي الىپ كەتكەنى جايىنداعى بار بولمىستى بايانداپ، كاريادان كەشىرىم سۇرايدى. سوندا كاريا:

— «الدىڭا كەلسە، اتاڭنىڭ قۇنىن كەش» دەگەن ەكەن اتاڭ قازاق، كەشتىم كۇنالارىڭدى. وسى اۋىلعا نەگە كەلگەندەرىڭدى دە ءبىلىپ وتىرمىن، تىلەگەن تىلەۋىم ورىندالدى. ۇلكەن قىزىمدى ۇلكەنىڭە، كىشىڭە كىشى قىزىمدى اتاستىرىپ، اق باتامدى بەردىم سەندەرگە، توي ۇستىنە توي بولسىن! — دەپ، الاقانىن جايىپ باتاسىن بەرگەن ەكەن. مىنە، وسى كۇي قازىرگە دەيىن وسىلاي «تەلقوڭىر» اتانىپ كەلەدى.

---