تەرى جانە ونىڭ گيگيەناسى
Cاباق تاقىرىبى: تەرى جانە ونىڭ گيگيەناسى
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك ءمانى. وقۋشىلارعا تەرى گيگيەناسى، تەرىنى كۇتۋ، كيىم، اياق كيىم گيگيەناسى جونىندە تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ ءبىر جولى تازالىق ساقتاۋعا ۇيرەتۋ. تەرىنىڭ ماڭىزدى قىزمەتتەرىنىڭ ءبىرى – جىلۋ رەتتەۋشى مۇشە ەكەنىن ۇعىندىرۋ.
دامىتۋشىلىعى. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىعىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قوسىمشا ماتەريالداردى پايدالانۋعا داعدىلاندىرۋ، ءتۇرلى جۇمباق، ماقال-ماتەلدەردى، تابليسالاردى پايدالانا وتىرىپ يكەمىن، ءبىلىم داعدىسىن، تەرىنىڭ قۇرىلىسى مەن قىزمەتى تۋرالى العان بىلىمدەرىن ودان ءارى كەڭەيتىپ دامىتا ءتۇسۋ.
تاربيەلىلىگى. دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ ءبىر جولى تازالىق ساقتاۋعا، شىلىم شەگۋدەن بويىن اۋلاق سالۋعا، تاپقىرلىققا، جىلدامدىققا، ۇجىمشىلدىققا، ەستە ساقتاۋ، مانەرلى سويلەۋگە ءبىلىمدى بولۋعا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتيپى: ىسكەرلىك داعدىنى جەتىلدىرۋ ساباعى
ساباق ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباق ءادىسى: ديداكتيكالىق ويىن، اڭگىمە، جۇمباق، سۇراق-جاۋاپ.
ءپانارالىق بايلانىس: مەديسينا، ادەبيەت، حيميا، فيزيكا، ماتەماتيكا
كورنەكىلىك: «تەرى»، «ادام قولىنان شىلىم شەككەنگە دەيىنگى جانە شىلىم شەككەننەن كەيىنگى جىلۋ فوتوسۋرەتى»، ينتەراكتيۆتى تاقتا،تىرەك-سحەما، كارتوچكالار، سۋرەتسوز، ءسوزجۇمباق، گازەت، كورىنىس.
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
جانى ساۋدىڭ دەنى ساۋ دەپ بەكەرگە ايتپاسا كەرەك حالقىمىز. ادام بالاسىنىڭ ءوسىپ-ونۋى، عۇمىرلى بولۋى، كوپ جاساۋى ساۋلىقتىڭ ارقاسى.
«5» بولسىن الار باعامىز،
بىلىمنەن باقىت تابامىز
ونەر-بىلىم كوپ توقىپ،
وسە بەرسىن سانامىز.
ۇرانى: بىلگەن سايىن كەلەدى بىلە بەرگىم،
بىلە بەرۋ ەمەس پە تىلەگى ەلدىڭ.
2. تەست
__ يا؛ Δ – جوق
1. تەرىنىڭ سىرتقى قاباتى ەپيدەرميس
2. ءزار جاسايتىن مۇشە بۇيرەك
3. ادامنىڭ دەنە تەمپەراتۋراسى 390C
4. ن(بيوتين) دارۋمەنى جەتىسپەسە دەرماتين اۋرۋىنا ۇشىرايدى
5. ساۋساقتاعى تىرناق كوبەسىنىڭ ىرىڭدەپ قابىنۋى – الاپەس
6. اعزادان ءبىر تاۋلىكتە 12 ل تەر ءبولىنۋى مۇمكىن
7. تەرى قورەكتەندىرۋ قىزمەتىن اتقارادى
8. تەرى اۋرۋلارىن زەرتتەيتىن عىلىم دەرماتولوگيا
3. كورىنىس. «تەرى اۋرۋلارى»
(دارىگەر، مەدبيكە ، 4 اۋرۋ)
دەرماتولوگ دارىگەرىنىڭ كابينەتى. تورىندە دارىگەر، ونىڭ جانىڭدا مەدبيكە . دارىگەر جازىپ ، ال مەدبيكە اۋرۋلاردىڭ كارتوچكالارىن رەتتەپ وتىر. ەسىكتىڭ سىرتىندا كەزەك كۇتىپ وتىرعان ءبىر توپ اۋرۋلار.
دەرماتولوگ(مەدبيكە عا قاراپ)
- اۋرۋلاردى كەزەگىمەن شاقىرىڭىز، قابىلدايىق.
- جاقسى شاقىرايىن(اۋرۋلاردىڭ بىرىنە «كىرىڭىز» دەدى ءدى، ءوزى جۇمىس
ورنىنا قايتا وتىردى)
بولمەگە ءبىرىنشى اۋرۋ كىرەدى. سىرت بەينەسى وتە ناشار، شاشى البا-جۇلبا، كيىمى كىر، تىرناقتارىنىڭ استى كىر. دارىگەر كەلگەن اۋرۋدىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن كوز جۇگىرتىپ شولىپ، زەر سالىپ قاراپ، «وتىرىڭىز» دەپ، ورىندىقتى نۇسقادى دا «قاشاننان بەرى اۋىراسىز؟» دەپ سۇرادى.
- ءبىر جىلدىڭ شاماسى بولىپ قالدى، باسىلا ما دەپ ەلەمەي جۇرە بەرگەن
ەدىم، كۇننەن كۇنگە ۇدەپ بارا جاىر، العاشىندا بەتىم مەن وڭ قولىمدا عانا داقتار بار سياقتى ەدى، ەندى جەلكەمە دەيىن دوڭگەلەك داقتار پايدا بولدى، اي جاڭعىرعان سايىن بۇل دا جاڭعىرادى-اۋ دەيمىن، بۇرىڭعىدان دا قىزارىپ ءتۇسىپ قىشيدى، شىداي الماعان سوڭ امالىم بولماي كەلدىم.
- ە، قاتتى قىشىماسا دارىگەرگە كەلۋ ويىمدا جوق دەڭىز؟ ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىز
تەمىرتەك دەپ اتالادى، بۇل كوبىنەسى ادامنىڭ سالاقتىعىنان بولادى، ءارى جۇقپالى اۋرۋ. ۇستىڭىزدە ەشقانداي تازالىق جوق، ءوز دەنساۋلىعىڭىزدى ءوزىڭىز ءويلاماسىڭىز كىم ويلايدى؟ تەرىنى تازا ۇستاعاندا عانا بۇل اۋرۋدان ارىلاسىز، (مەدبيكە عا قاراپ) ازىرشە تىنىشتاندىرۋ ءۇشىن مىنا دارىلەردى جازىپ بەرىڭىز.
مەدبيكە اۋرۋعا رەسەپتىنى ۇسىنىپ جاتىر؛ ءدارىنى ءبىر اپتا ۇدايى جاعاتىنىڭ، ەگەر كومەكتەسپەسە، اۋرۋحاناعا جاتاتىنىڭ ەسكەرتتى.
(كابينەتكە ەكىنشى اۋرۋ كىردى)
دەرماتولوگ (اۋرۋعا قاراپ)
- ءيا ءسىزدىڭ قاي جەرىڭىز اۋىرادى؟
- ءبىر اپتا بولدى، دەنەم قىشىپ ۇيىقتاي الماي ءجۇرمىن، اسىرەسە كەشكىسىن
قاسىسام قوزىپ كەتەدى، ەگەر قىشىعان جەرىمدى قاسىسام قارا-سۇر ءتۇستى داقتار پايدا بولدى، كوبەيىپ كەتە مە دەپ قورىققانىمنان سىزگە كەلدىم.
- قانە كورەيىك. بارلىق دەنەڭىز وسىنداي ما؟
- جوق تەك ساۋساقتارىمنىڭ اراسى، كوكىرەگىمدە كەشەدەن بەرى پايدا بولدى،
ەپتەپ سانىمدا دا بار.
- سەميا مۇشەلەرىڭىزدە نەمەسە بىرگە جۇرگەن جولداستارىڭىزدىڭ اراسىندا
مۇنداي اۋرۋمەن اۋىرعاندار بار ما؟
- بايقامادىم
- دەنەڭىزدىڭ ىستىعىن ولشەپ كوردىڭىز بە؟
- كەشكە قاراي 40 گرادۋسقا دەيىن بارادى.
- ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىزدى قوتىر دەيدى، بۇل دا، كوبىنەسە، جەكە باستىڭ
تازالىعىن ساقتاۋدان بولادى، وتە جۇقپالى اۋرۋ. سوندىقتان ءسىز ۇيىڭىزگە قايتپاي اۋرۋحاناعا جاتاسىز(مەدبيكە ەرىتىپ جىبەرەدى)
(ءۇشىنشى اۋرۋ ىشكە كىرەدى)
- ايتا بەرىڭىز قۇلاعىم سىزدە.
- ەكى ءۇش كۇننەن بەرى بەتىم، اياق-قولىم قىشىپ ۇيىقتاي الماي ءجۇرمىن،
اۋىق-اۋىق اسقازانىم ءبۇرىپ اۋىرادى، ىستىعىم جوعارى، الدىمەن اياق-قولىمدا ازداپ قانا قىزىل داقتار بار سياقتى ەدى، كەيىننەن ىرىندەي باستادى.
- تاماققا تابەتىڭىز قالاي؟
- تابەتىم ناشار، تاماق ىشكىم كەلمەيدى.
- ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىز قىشىما دەپ اتالادى، بۇل، كوبىنەسە سىرتقى اسەرلەردەن
بولاتىن اللەرگيالىق اۋرۋ. سوندىقتان ءسىز ەڭ الدىمەن، كۇن رەجيمىن دۇرىس ساقتاڭىز، سونداي-اق بۇل اۋرۋ نەرۆ جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋىنان بولادى، سوندىقتان كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە كەز-كەلگەن نارسەلەردى كوڭىلگە الىپ رەنجىمەڭىز، ۇستامدى، بايسالدى، ءتوزىمدى، كەشىرىمدى بولىڭىز. (مەدبيكەگە، قاراپ) مىنا كىسىگە تىنىشتاندىرۋ ءۇشىن مىنا دارىلەردى جازىپ بەرىڭىز.
(مەدبيكە ءتورتىنشى اۋرۋدى شاقىرادى. ونىڭ ەرىنى دومبىعىپ ءىسىپ كەتكەن، ونى قولىمەن ۇستاپ جاسىرادى)
- ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىزدى ايتپاي-اق ءبىلىپ وتىرمىن، الىڭىز قولىڭىزدى، جاسىرساڭىز دا كورىنىپ تۇر عوي، تەك اۋرۋىڭىزعا قانشا ۋاقىت بولعانىڭ ايتساڭىز بولادى.
- بۇگىن ءۇشىنشى كۇن، كەتە مە دەسەم ۇدەپ بارادى، بۇكىل دەنەمدە بار، ارا شاققانداي بۇلتيىپ-بۇلتيىپ دوپ-دوڭگەلەك بولىپ بۇكىل دەنەمە باسىپ كەتتى.
- بۇيرەگىڭىز نەمەسە اسقازانىڭىز اۋىرا ما؟
- ونداي بايقالعان ەمەس.
- ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىز ەسەكجەم دەپ اتالادى، بۇل بىردە بۇلتيىپ شىعىپ، بىردە
جوعالىپ كەتەدى، ءتۇرلى تاعامداردان، دارىلەردەن بولادى. سوندىقتان تىنىشتاندىرىلاتىن دارىلەردى ىشەسىز جانە ءبىر اپتا بويى ىشەتىن تاعامدارىڭىزدىڭ اتىن جازىپ جۇرەسىز، سونان سوڭ ءتيىستى ەم قولدانامىز.
- ساباق سوڭىندا دەرماتولوگ زالدا وتىرعاندارعا قاراپ بىلاي دەيدى:
- مىنە، مانادان بەرى ءبىزدىڭ الدىمىزدان تەرى اۋرۋلارىمەن اۋراتىن
ادامدار ءوتتى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى اۋرۋلارى ابدەن اسقىنعان سوڭ كەلىپ وتىر، ونىڭ ناتيجەلەرىنىڭ دە كۋاسى بولدىڭىزدار، ءتورت اۋرۋدىڭ ەكەۋى اۋرحاناعا جونەلتىلدى. حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان «تازالىق-دەنساۋلىق كەپىلى»،- دەگەن ماقال بار. ولاي بولسا تەرىنىڭ تازالىعى ادامنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋدىڭ ماڭىزدى شارتتارىنىڭ ءبىرى. كۇندەلىكتى ومىردە بارلىعىمىز بىردەي تەرى تازالىعىنا كوڭىل بولە بەرمەيمىز، ول دۇرىس ەمەس. مىندەتتى تۇردە اس ىشەر الدىندا قولدى سابىنداپ جۋۋدى ۇمىتپاۋ كەرەك، كەيدە اسىعىستىققا يا قوماعايلىققا سالىنىپ قول جۋماي، تاماققا وتىرامىز، قىس ايلارىندا جەتىسىنە ءبىر رەت، ال جاز ايلارىندا ەكى كۇندە ءبىر رەت جۋىنۋدى ادەتكە اينالدىرعان ءجون، ادام سوندا تەرىنى تازا ۇستاپ، تەرى اۋرۋلارىمەن اۋىرمايدى.
بۇل ساباقتا تاربيەلىك ءمانى زور. وقۋشىلار تەرى اۋرۋلارىنىڭ تۇرلەرىن جانە ولاردان ساقتانۋ جولدارىن بىلەدى. تەرى-قورعانىش، ول تەرى استىندا جاتقان بارلىق تكاندەردى مەحانيكالىق زاقىمدانۋدان ساقتايدى، ورگانيزمنىڭ ششەكتەن تىس سۋدى شىعارۋىنا، اۋرۋ تۋدىراتىن ميكروبتاردىڭ، بوگدە زاتتاردىڭ دەنەگە ەنۋىنە جول بەرمەيدى. تەرى سەزىم مۇشەسى، وندا قىسىم، اۋىرتۋ، سۋىق جانە جىلۋ ارقىلى تىتىركەنۋدى قابىلدايتىن ءار ءتۇرلى رەسەپتورلار بار. بۇلار ورگانيزم مەن قورعانىش ورتانىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ولار بىزگە، كوبىنەسە، جاراقاتتانۋدان (كۇيۋ، ءۇسۋ ت.ب) ساقتانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءسويتىپ، تەرىنىڭ سەزىمتالدىعى ونىڭ قورعانىش قىزمەتىمەن تىعىز بايلانىستى. تەرى ءزار شىعارۋ قىزمەتىن دە اتقارادى، دەنە تەمپەراتۋراسىن ۇنەمى ءبىر قالىپتى ساقتاۋدا قاتىسادى.
4. مەكتەپ مەدبيكەسى جاننا اپايدىڭ «تەرى اۋرۋلارى جانە ونىڭ گيگيەناسى» تۋرالى قىسقاشا ءدارىسى.
5. «التىن ساندىق» ويىنى.
«اق ساندىعىم اشىلدى، ىشىنەن جىبەك شاشىلدى»
ساندىق ىشىنە جاسىرىنعان جۇمباقتاردى الىپ وقيدى، ونى وقۋشىلار شەشەدى.
1. تاۋ باسىنا ءشوپ شىقتى،
ءشوپ شىققاندا كوپ شىقتى.
(باس پەن شاش)
2. «كوسەۋىم باسى اق كۇمىس»
تاپشى كانە كورەيىن.
(ساۋساق، تىرناق)
3. اسقار تاۋدا قارا ورمان
كەيدە ونى شوپتەي ورام.
(شاش)
4. بەس ساۋىسقان،
بەس ساۋىسقاننىڭ باسىنا
تاس جابىسقان.
(ساۋساق، تىرناق)
5. وزىڭمەن بىرگە وسەدى،
وزىڭمەن بىرگە توسەگى.
كورگەندە ونى ءجىپ دەيسىڭ
ءبىراق تا كيىم تىكپەيسىڭ.
(شاش)
6. وڭ جاعىمدا بەس سارباز،
سول جاعىمدا بەس سارباز
(ون ساۋساق)
7. قيمىلداسا قوس شەبەر
قىرۋار-قىرۋار ءىس ونەر
(قول)
8. ايدىن كولدى اينالا،
ساقشىلار تۇر ساپ تۇزەپ.
جيىلادى سايلانا،
ءتۇن بولعاندا ساق كۇزەت.
(كوز بەن كىرپىك)
9. اياز با الدە اپتاپ پا،
مەن ءۇشىن مۇنىڭ ءبارى ءبىر.
اۋىرىپ ءسىرا كورگەم جوق،
تاڭ قالادى دارىگەر
شىنىقتىرىپ دەنەمدى،
گيمناستيكا جاسايمىن
تاڭەرتەڭ تاستاي سۋمەنەن
راحاتتانىپ شومىلۋ
كۇندەلىكتى ادەتىم،
ادەتىمدى قويمايمىن.
(شىنىققان بالا)
«ويلا، وينا» (سايىس)
A، E، ل، ك، ش، ت، ءۇ، H، ي، ءى، ق، ى، س، ر
(قاس، شاش، تەر، قال، تۇك، تىرناق، كۇيىك، ۇسىك)
ەسەپتەر.
№1. 1م3 اعاشتى حيميالىق جولمەن وڭدەگەن كەزدە 165 كگ جاساندى جىبەك الىندى. ودان 160م جىبەك اق ماتا توقىلدى. وسى اق ماتادان ءاربىر كويلەككە 3،54 جۇمسالدى دەسەك، قانشا ايەل كويلەگى تىگىلگەن بولار ەدى؟
جاۋابى: 160 : 3،5 ≈46 كويلەك
№2. تۇت جىبەك كوبەلەكتىڭ جۇلدىز قۇرتى 1كگ جىبەك جاساۋ ءۇشىن تۇت اعاشىنىڭ 60كگ جاپىراعىن جەۋ كەرەك. ءبىر ايەل كويلەگىنە 460 گ جىبەك تالشىعى جۇمسالادى. وسىنداي ءبىر كويلەك دايىنداۋ ءۇشىن قانشا كگ تۇت اعاشىنىڭ جاپىراعى جۇمسالادى.
جاۋابى: 60 ∙ 0،46 = 27،6 كگ
دەرماتولوگ
1. دانەكەر ۇلپاسىنىڭ تىعىز قاباتى. (دەرما)
2. دەنەنىڭ سىرتقى جابىنى. (تەرى)
3. ەپيتەليي ۇلپاسىنان تۇزىلگەن سىرتقى قابات. (ەپيدەرميس)
4. ادام دەنەسىندەگى ءتۇسى وزگەرگەن تەرى بولىگى بورتكەن ءتارىزدى. (مەڭ)
5. شاشتىڭ ءتۇسى ونىڭ تۇبىندەگى بوياعىش (كەراتينگە) بايلانىستى.
6. ساۋساق باسىن زاقىمدانۋدان قورعايدى. (تىرناق)
7. تەرى قىزمەتى. (قورعانىش)
8. قايراتتى تۇك. (ساقال)
9. ەگەر دەنەنى قىشقىل كۇيدىرسە، وندا كومىرقىشقىل ءناترييدىڭ نەمەسە (سودا) ەرىتىندىسىمەن جۋۋ كەرەك.
10. تەرى اۋرۋلارىن زەرتتەيتىن عىلىم. (دەرماتولوگيا)
ماقال-ماتەلدەر (جالعاسىن تاپ)
1. دەنى ساۋعا - ....... ......... (ءبارى ساۋ)
2. ساۋلىق قايدا، ....... .........(سۇلۋلىق سوندا)
3. دەرت كوپ، دەنساۋلىق ........ (بىرەۋ)
4. تازالىق - ........... (ساۋلىق نەگىزى)
ساۋلىق - .............(بايلىق نەگىزى)
5. ىدىس تازا بولسا، ...... ........ (اسى ءدامدى)
6. اۋرۋمەن تازالىق ........ (اراز)
7. تازالىق - تاماشا ..... ..... (اسەمدىكتىڭ باسى)
8. قوتىر ....... جۇعادى (قولدان)
تاز ....... جۇعادى (تاقيادان)
اقشا جوعالتقانىڭ ەشتەڭە جوعالتپاعانىڭ
ۋاقىت جوعالتقانىڭ از جوعالتقانىڭ
دەنساۋلىق جوعالتقانىڭ ءبارىن جوعالتقانىڭ.
ساۋ دەنە، ازات اقىل، ادال كوڭىل -
ۇشەۋىمەن باقىتتى بولادى ءومىر.
ۇيگە تاپسىرما: «تەرى اۋرۋلارى جانە ونىڭ گيگيەناسى» تاقىرىبىنا سلايد، تەست، ءسوزجۇمباقتار
قۇراستىرۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: بىلىمدىلىك ءمانى. وقۋشىلارعا تەرى گيگيەناسى، تەرىنى كۇتۋ، كيىم، اياق كيىم گيگيەناسى جونىندە تۇسىنىك بەرە وتىرىپ، دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ ءبىر جولى تازالىق ساقتاۋعا ۇيرەتۋ. تەرىنىڭ ماڭىزدى قىزمەتتەرىنىڭ ءبىرى – جىلۋ رەتتەۋشى مۇشە ەكەنىن ۇعىندىرۋ.
دامىتۋشىلىعى. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قىزىعۋشىلىعىن، بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قوسىمشا ماتەريالداردى پايدالانۋعا داعدىلاندىرۋ، ءتۇرلى جۇمباق، ماقال-ماتەلدەردى، تابليسالاردى پايدالانا وتىرىپ يكەمىن، ءبىلىم داعدىسىن، تەرىنىڭ قۇرىلىسى مەن قىزمەتى تۋرالى العان بىلىمدەرىن ودان ءارى كەڭەيتىپ دامىتا ءتۇسۋ.
تاربيەلىلىگى. دەنساۋلىق ساقتاۋدىڭ ءبىر جولى تازالىق ساقتاۋعا، شىلىم شەگۋدەن بويىن اۋلاق سالۋعا، تاپقىرلىققا، جىلدامدىققا، ۇجىمشىلدىققا، ەستە ساقتاۋ، مانەرلى سويلەۋگە ءبىلىمدى بولۋعا تاربيەلەۋ.
ساباق ءتيپى: ىسكەرلىك داعدىنى جەتىلدىرۋ ساباعى
ساباق ءتۇرى: كىرىكتىرىلگەن ساباق
ساباق ءادىسى: ديداكتيكالىق ويىن، اڭگىمە، جۇمباق، سۇراق-جاۋاپ.
ءپانارالىق بايلانىس: مەديسينا، ادەبيەت، حيميا، فيزيكا، ماتەماتيكا
كورنەكىلىك: «تەرى»، «ادام قولىنان شىلىم شەككەنگە دەيىنگى جانە شىلىم شەككەننەن كەيىنگى جىلۋ فوتوسۋرەتى»، ينتەراكتيۆتى تاقتا،تىرەك-سحەما، كارتوچكالار، سۋرەتسوز، ءسوزجۇمباق، گازەت، كورىنىس.
ساباق بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى.
جانى ساۋدىڭ دەنى ساۋ دەپ بەكەرگە ايتپاسا كەرەك حالقىمىز. ادام بالاسىنىڭ ءوسىپ-ونۋى، عۇمىرلى بولۋى، كوپ جاساۋى ساۋلىقتىڭ ارقاسى.
«5» بولسىن الار باعامىز،
بىلىمنەن باقىت تابامىز
ونەر-بىلىم كوپ توقىپ،
وسە بەرسىن سانامىز.
ۇرانى: بىلگەن سايىن كەلەدى بىلە بەرگىم،
بىلە بەرۋ ەمەس پە تىلەگى ەلدىڭ.
2. تەست
__ يا؛ Δ – جوق
1. تەرىنىڭ سىرتقى قاباتى ەپيدەرميس
2. ءزار جاسايتىن مۇشە بۇيرەك
3. ادامنىڭ دەنە تەمپەراتۋراسى 390C
4. ن(بيوتين) دارۋمەنى جەتىسپەسە دەرماتين اۋرۋىنا ۇشىرايدى
5. ساۋساقتاعى تىرناق كوبەسىنىڭ ىرىڭدەپ قابىنۋى – الاپەس
6. اعزادان ءبىر تاۋلىكتە 12 ل تەر ءبولىنۋى مۇمكىن
7. تەرى قورەكتەندىرۋ قىزمەتىن اتقارادى
8. تەرى اۋرۋلارىن زەرتتەيتىن عىلىم دەرماتولوگيا
3. كورىنىس. «تەرى اۋرۋلارى»
(دارىگەر، مەدبيكە ، 4 اۋرۋ)
دەرماتولوگ دارىگەرىنىڭ كابينەتى. تورىندە دارىگەر، ونىڭ جانىڭدا مەدبيكە . دارىگەر جازىپ ، ال مەدبيكە اۋرۋلاردىڭ كارتوچكالارىن رەتتەپ وتىر. ەسىكتىڭ سىرتىندا كەزەك كۇتىپ وتىرعان ءبىر توپ اۋرۋلار.
دەرماتولوگ(مەدبيكە عا قاراپ)
- اۋرۋلاردى كەزەگىمەن شاقىرىڭىز، قابىلدايىق.
- جاقسى شاقىرايىن(اۋرۋلاردىڭ بىرىنە «كىرىڭىز» دەدى ءدى، ءوزى جۇمىس
ورنىنا قايتا وتىردى)
بولمەگە ءبىرىنشى اۋرۋ كىرەدى. سىرت بەينەسى وتە ناشار، شاشى البا-جۇلبا، كيىمى كىر، تىرناقتارىنىڭ استى كىر. دارىگەر كەلگەن اۋرۋدىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن كوز جۇگىرتىپ شولىپ، زەر سالىپ قاراپ، «وتىرىڭىز» دەپ، ورىندىقتى نۇسقادى دا «قاشاننان بەرى اۋىراسىز؟» دەپ سۇرادى.
- ءبىر جىلدىڭ شاماسى بولىپ قالدى، باسىلا ما دەپ ەلەمەي جۇرە بەرگەن
ەدىم، كۇننەن كۇنگە ۇدەپ بارا جاىر، العاشىندا بەتىم مەن وڭ قولىمدا عانا داقتار بار سياقتى ەدى، ەندى جەلكەمە دەيىن دوڭگەلەك داقتار پايدا بولدى، اي جاڭعىرعان سايىن بۇل دا جاڭعىرادى-اۋ دەيمىن، بۇرىڭعىدان دا قىزارىپ ءتۇسىپ قىشيدى، شىداي الماعان سوڭ امالىم بولماي كەلدىم.
- ە، قاتتى قىشىماسا دارىگەرگە كەلۋ ويىمدا جوق دەڭىز؟ ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىز
تەمىرتەك دەپ اتالادى، بۇل كوبىنەسى ادامنىڭ سالاقتىعىنان بولادى، ءارى جۇقپالى اۋرۋ. ۇستىڭىزدە ەشقانداي تازالىق جوق، ءوز دەنساۋلىعىڭىزدى ءوزىڭىز ءويلاماسىڭىز كىم ويلايدى؟ تەرىنى تازا ۇستاعاندا عانا بۇل اۋرۋدان ارىلاسىز، (مەدبيكە عا قاراپ) ازىرشە تىنىشتاندىرۋ ءۇشىن مىنا دارىلەردى جازىپ بەرىڭىز.
مەدبيكە اۋرۋعا رەسەپتىنى ۇسىنىپ جاتىر؛ ءدارىنى ءبىر اپتا ۇدايى جاعاتىنىڭ، ەگەر كومەكتەسپەسە، اۋرۋحاناعا جاتاتىنىڭ ەسكەرتتى.
(كابينەتكە ەكىنشى اۋرۋ كىردى)
دەرماتولوگ (اۋرۋعا قاراپ)
- ءيا ءسىزدىڭ قاي جەرىڭىز اۋىرادى؟
- ءبىر اپتا بولدى، دەنەم قىشىپ ۇيىقتاي الماي ءجۇرمىن، اسىرەسە كەشكىسىن
قاسىسام قوزىپ كەتەدى، ەگەر قىشىعان جەرىمدى قاسىسام قارا-سۇر ءتۇستى داقتار پايدا بولدى، كوبەيىپ كەتە مە دەپ قورىققانىمنان سىزگە كەلدىم.
- قانە كورەيىك. بارلىق دەنەڭىز وسىنداي ما؟
- جوق تەك ساۋساقتارىمنىڭ اراسى، كوكىرەگىمدە كەشەدەن بەرى پايدا بولدى،
ەپتەپ سانىمدا دا بار.
- سەميا مۇشەلەرىڭىزدە نەمەسە بىرگە جۇرگەن جولداستارىڭىزدىڭ اراسىندا
مۇنداي اۋرۋمەن اۋىرعاندار بار ما؟
- بايقامادىم
- دەنەڭىزدىڭ ىستىعىن ولشەپ كوردىڭىز بە؟
- كەشكە قاراي 40 گرادۋسقا دەيىن بارادى.
- ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىزدى قوتىر دەيدى، بۇل دا، كوبىنەسە، جەكە باستىڭ
تازالىعىن ساقتاۋدان بولادى، وتە جۇقپالى اۋرۋ. سوندىقتان ءسىز ۇيىڭىزگە قايتپاي اۋرۋحاناعا جاتاسىز(مەدبيكە ەرىتىپ جىبەرەدى)
(ءۇشىنشى اۋرۋ ىشكە كىرەدى)
- ايتا بەرىڭىز قۇلاعىم سىزدە.
- ەكى ءۇش كۇننەن بەرى بەتىم، اياق-قولىم قىشىپ ۇيىقتاي الماي ءجۇرمىن،
اۋىق-اۋىق اسقازانىم ءبۇرىپ اۋىرادى، ىستىعىم جوعارى، الدىمەن اياق-قولىمدا ازداپ قانا قىزىل داقتار بار سياقتى ەدى، كەيىننەن ىرىندەي باستادى.
- تاماققا تابەتىڭىز قالاي؟
- تابەتىم ناشار، تاماق ىشكىم كەلمەيدى.
- ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىز قىشىما دەپ اتالادى، بۇل، كوبىنەسە سىرتقى اسەرلەردەن
بولاتىن اللەرگيالىق اۋرۋ. سوندىقتان ءسىز ەڭ الدىمەن، كۇن رەجيمىن دۇرىس ساقتاڭىز، سونداي-اق بۇل اۋرۋ نەرۆ جۇيەسىنىڭ بۇزىلۋىنان بولادى، سوندىقتان كۇندەلىكتى تىرشىلىكتە كەز-كەلگەن نارسەلەردى كوڭىلگە الىپ رەنجىمەڭىز، ۇستامدى، بايسالدى، ءتوزىمدى، كەشىرىمدى بولىڭىز. (مەدبيكەگە، قاراپ) مىنا كىسىگە تىنىشتاندىرۋ ءۇشىن مىنا دارىلەردى جازىپ بەرىڭىز.
(مەدبيكە ءتورتىنشى اۋرۋدى شاقىرادى. ونىڭ ەرىنى دومبىعىپ ءىسىپ كەتكەن، ونى قولىمەن ۇستاپ جاسىرادى)
- ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىزدى ايتپاي-اق ءبىلىپ وتىرمىن، الىڭىز قولىڭىزدى، جاسىرساڭىز دا كورىنىپ تۇر عوي، تەك اۋرۋىڭىزعا قانشا ۋاقىت بولعانىڭ ايتساڭىز بولادى.
- بۇگىن ءۇشىنشى كۇن، كەتە مە دەسەم ۇدەپ بارادى، بۇكىل دەنەمدە بار، ارا شاققانداي بۇلتيىپ-بۇلتيىپ دوپ-دوڭگەلەك بولىپ بۇكىل دەنەمە باسىپ كەتتى.
- بۇيرەگىڭىز نەمەسە اسقازانىڭىز اۋىرا ما؟
- ونداي بايقالعان ەمەس.
- ءسىزدىڭ اۋرۋىڭىز ەسەكجەم دەپ اتالادى، بۇل بىردە بۇلتيىپ شىعىپ، بىردە
جوعالىپ كەتەدى، ءتۇرلى تاعامداردان، دارىلەردەن بولادى. سوندىقتان تىنىشتاندىرىلاتىن دارىلەردى ىشەسىز جانە ءبىر اپتا بويى ىشەتىن تاعامدارىڭىزدىڭ اتىن جازىپ جۇرەسىز، سونان سوڭ ءتيىستى ەم قولدانامىز.
- ساباق سوڭىندا دەرماتولوگ زالدا وتىرعاندارعا قاراپ بىلاي دەيدى:
- مىنە، مانادان بەرى ءبىزدىڭ الدىمىزدان تەرى اۋرۋلارىمەن اۋراتىن
ادامدار ءوتتى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى اۋرۋلارى ابدەن اسقىنعان سوڭ كەلىپ وتىر، ونىڭ ناتيجەلەرىنىڭ دە كۋاسى بولدىڭىزدار، ءتورت اۋرۋدىڭ ەكەۋى اۋرحاناعا جونەلتىلدى. حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان «تازالىق-دەنساۋلىق كەپىلى»،- دەگەن ماقال بار. ولاي بولسا تەرىنىڭ تازالىعى ادامنىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋدىڭ ماڭىزدى شارتتارىنىڭ ءبىرى. كۇندەلىكتى ومىردە بارلىعىمىز بىردەي تەرى تازالىعىنا كوڭىل بولە بەرمەيمىز، ول دۇرىس ەمەس. مىندەتتى تۇردە اس ىشەر الدىندا قولدى سابىنداپ جۋۋدى ۇمىتپاۋ كەرەك، كەيدە اسىعىستىققا يا قوماعايلىققا سالىنىپ قول جۋماي، تاماققا وتىرامىز، قىس ايلارىندا جەتىسىنە ءبىر رەت، ال جاز ايلارىندا ەكى كۇندە ءبىر رەت جۋىنۋدى ادەتكە اينالدىرعان ءجون، ادام سوندا تەرىنى تازا ۇستاپ، تەرى اۋرۋلارىمەن اۋىرمايدى.
بۇل ساباقتا تاربيەلىك ءمانى زور. وقۋشىلار تەرى اۋرۋلارىنىڭ تۇرلەرىن جانە ولاردان ساقتانۋ جولدارىن بىلەدى. تەرى-قورعانىش، ول تەرى استىندا جاتقان بارلىق تكاندەردى مەحانيكالىق زاقىمدانۋدان ساقتايدى، ورگانيزمنىڭ ششەكتەن تىس سۋدى شىعارۋىنا، اۋرۋ تۋدىراتىن ميكروبتاردىڭ، بوگدە زاتتاردىڭ دەنەگە ەنۋىنە جول بەرمەيدى. تەرى سەزىم مۇشەسى، وندا قىسىم، اۋىرتۋ، سۋىق جانە جىلۋ ارقىلى تىتىركەنۋدى قابىلدايتىن ءار ءتۇرلى رەسەپتورلار بار. بۇلار ورگانيزم مەن قورعانىش ورتانىڭ ءوزارا ارەكەتتەسۋىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ولار بىزگە، كوبىنەسە، جاراقاتتانۋدان (كۇيۋ، ءۇسۋ ت.ب) ساقتانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. ءسويتىپ، تەرىنىڭ سەزىمتالدىعى ونىڭ قورعانىش قىزمەتىمەن تىعىز بايلانىستى. تەرى ءزار شىعارۋ قىزمەتىن دە اتقارادى، دەنە تەمپەراتۋراسىن ۇنەمى ءبىر قالىپتى ساقتاۋدا قاتىسادى.
4. مەكتەپ مەدبيكەسى جاننا اپايدىڭ «تەرى اۋرۋلارى جانە ونىڭ گيگيەناسى» تۋرالى قىسقاشا ءدارىسى.
5. «التىن ساندىق» ويىنى.
«اق ساندىعىم اشىلدى، ىشىنەن جىبەك شاشىلدى»
ساندىق ىشىنە جاسىرىنعان جۇمباقتاردى الىپ وقيدى، ونى وقۋشىلار شەشەدى.
1. تاۋ باسىنا ءشوپ شىقتى،
ءشوپ شىققاندا كوپ شىقتى.
(باس پەن شاش)
2. «كوسەۋىم باسى اق كۇمىس»
تاپشى كانە كورەيىن.
(ساۋساق، تىرناق)
3. اسقار تاۋدا قارا ورمان
كەيدە ونى شوپتەي ورام.
(شاش)
4. بەس ساۋىسقان،
بەس ساۋىسقاننىڭ باسىنا
تاس جابىسقان.
(ساۋساق، تىرناق)
5. وزىڭمەن بىرگە وسەدى،
وزىڭمەن بىرگە توسەگى.
كورگەندە ونى ءجىپ دەيسىڭ
ءبىراق تا كيىم تىكپەيسىڭ.
(شاش)
6. وڭ جاعىمدا بەس سارباز،
سول جاعىمدا بەس سارباز
(ون ساۋساق)
7. قيمىلداسا قوس شەبەر
قىرۋار-قىرۋار ءىس ونەر
(قول)
8. ايدىن كولدى اينالا،
ساقشىلار تۇر ساپ تۇزەپ.
جيىلادى سايلانا،
ءتۇن بولعاندا ساق كۇزەت.
(كوز بەن كىرپىك)
9. اياز با الدە اپتاپ پا،
مەن ءۇشىن مۇنىڭ ءبارى ءبىر.
اۋىرىپ ءسىرا كورگەم جوق،
تاڭ قالادى دارىگەر
شىنىقتىرىپ دەنەمدى،
گيمناستيكا جاسايمىن
تاڭەرتەڭ تاستاي سۋمەنەن
راحاتتانىپ شومىلۋ
كۇندەلىكتى ادەتىم،
ادەتىمدى قويمايمىن.
(شىنىققان بالا)
«ويلا، وينا» (سايىس)
A، E، ل، ك، ش، ت، ءۇ، H، ي، ءى، ق، ى، س، ر
(قاس، شاش، تەر، قال، تۇك، تىرناق، كۇيىك، ۇسىك)
ەسەپتەر.
№1. 1م3 اعاشتى حيميالىق جولمەن وڭدەگەن كەزدە 165 كگ جاساندى جىبەك الىندى. ودان 160م جىبەك اق ماتا توقىلدى. وسى اق ماتادان ءاربىر كويلەككە 3،54 جۇمسالدى دەسەك، قانشا ايەل كويلەگى تىگىلگەن بولار ەدى؟
جاۋابى: 160 : 3،5 ≈46 كويلەك
№2. تۇت جىبەك كوبەلەكتىڭ جۇلدىز قۇرتى 1كگ جىبەك جاساۋ ءۇشىن تۇت اعاشىنىڭ 60كگ جاپىراعىن جەۋ كەرەك. ءبىر ايەل كويلەگىنە 460 گ جىبەك تالشىعى جۇمسالادى. وسىنداي ءبىر كويلەك دايىنداۋ ءۇشىن قانشا كگ تۇت اعاشىنىڭ جاپىراعى جۇمسالادى.
جاۋابى: 60 ∙ 0،46 = 27،6 كگ
دەرماتولوگ
1. دانەكەر ۇلپاسىنىڭ تىعىز قاباتى. (دەرما)
2. دەنەنىڭ سىرتقى جابىنى. (تەرى)
3. ەپيتەليي ۇلپاسىنان تۇزىلگەن سىرتقى قابات. (ەپيدەرميس)
4. ادام دەنەسىندەگى ءتۇسى وزگەرگەن تەرى بولىگى بورتكەن ءتارىزدى. (مەڭ)
5. شاشتىڭ ءتۇسى ونىڭ تۇبىندەگى بوياعىش (كەراتينگە) بايلانىستى.
6. ساۋساق باسىن زاقىمدانۋدان قورعايدى. (تىرناق)
7. تەرى قىزمەتى. (قورعانىش)
8. قايراتتى تۇك. (ساقال)
9. ەگەر دەنەنى قىشقىل كۇيدىرسە، وندا كومىرقىشقىل ءناترييدىڭ نەمەسە (سودا) ەرىتىندىسىمەن جۋۋ كەرەك.
10. تەرى اۋرۋلارىن زەرتتەيتىن عىلىم. (دەرماتولوگيا)
ماقال-ماتەلدەر (جالعاسىن تاپ)
1. دەنى ساۋعا - ....... ......... (ءبارى ساۋ)
2. ساۋلىق قايدا، ....... .........(سۇلۋلىق سوندا)
3. دەرت كوپ، دەنساۋلىق ........ (بىرەۋ)
4. تازالىق - ........... (ساۋلىق نەگىزى)
ساۋلىق - .............(بايلىق نەگىزى)
5. ىدىس تازا بولسا، ...... ........ (اسى ءدامدى)
6. اۋرۋمەن تازالىق ........ (اراز)
7. تازالىق - تاماشا ..... ..... (اسەمدىكتىڭ باسى)
8. قوتىر ....... جۇعادى (قولدان)
تاز ....... جۇعادى (تاقيادان)
اقشا جوعالتقانىڭ ەشتەڭە جوعالتپاعانىڭ
ۋاقىت جوعالتقانىڭ از جوعالتقانىڭ
دەنساۋلىق جوعالتقانىڭ ءبارىن جوعالتقانىڭ.
ساۋ دەنە، ازات اقىل، ادال كوڭىل -
ۇشەۋىمەن باقىتتى بولادى ءومىر.
ۇيگە تاپسىرما: «تەرى اۋرۋلارى جانە ونىڭ گيگيەناسى» تاقىرىبىنا سلايد، تەست، ءسوزجۇمباقتار
قۇراستىرۋ.
You Might Also Like
